نتایج جستجو

ایمانی هستند که) الطاف و رحمت و احسان و مغفرت خدایشان شامل حال آنان می‌گردد، و مسلّماً ایشان راه‌یافتگان (به جاده‌ی حق و حقیقت و طریق خیر و سعادت) هستند. ایشان

مغايرت بين نفس و بدن و تجرد نفس دلالت مى كنند. آياتى كه از آنها كيفيت ارتباط روح با ماده (جسم ) بدست مى آيد استعانت از صبر و نماز و داشتن ايمان به حيات پس

گرسنگی، و کاهش در مالها و جانها و میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم؛ و بشارت ده به استقامت‌کنندگان! و مسلما شما را به چيزى از ترس و گرسنگى و زيان مالى و جانى و كاهش

ميكنند و تمام موجودات آسمانى و زمينى در ذات و صفات و مقاصد محتاج بحق ميباشند و همه بلسان حال و مقال از خدا سؤال ميكنند و گدايان ملازم آن درگاهند و خداوند

ممکن است مفهوم خاصى ببخشد; روح انسان، روح به معناى قرآن، و روح به معناى «روح القدس» و به معناى فرشته وحى، همه از معانى «روح» است که در آیات دیگر قرآن به

ميكنند و تمام موجودات آسمانى و زمينى در ذات و صفات و مقاصد محتاج بحق ميباشند و همه بلسان حال و مقال از خدا سؤال ميكنند و گدايان ملازم آن درگاهند و خداوند

ميكنند و تمام موجودات آسمانى و زمينى در ذات و صفات و مقاصد محتاج بحق ميباشند و همه بلسان حال و مقال از خدا سؤال ميكنند و گدايان ملازم آن درگاهند و خداوند

و سلّم فرموده بگو اگر تمام انس و جنّ جمع و متّفق شوند كه مانند اين قرآن در اشتمال بر علوم و معارف و احكام نافعه مفيده بحال بشر و فصاحت و بلاغت و لطافت

نبود; بلکه ناشى از کمالات و اوصاف ناشى از ماده گِل و روح الهى او بوده است. ۸ - ابلیس، در مقایسه میان شخصیت خود و آدم(ع)، روح الهى موجود در آفرینش آدم را

جفت نر و ماده بیافرید. و به آنکه نر و ماده آفرید؛ و سوگند به آن كه نر و ماده را بيافريد، و سوگند به آنکه نرینه و مادینه آفرید و به آن كه نر و ماده را آفريد

بهتر است و اثبات اشتراك دشوار مى‏باشد. نا گفته نماند: ماده اَلْو را از نظر باب نصر ينصر و افتعال و تفعيل به معنى تقصير و كوتاهى گرفته‏اند، و از باب افعال

آورد. و از او دو زوج به وجود آورد یکی نر و دیگر ماده، و آنها را دو صنف كرد: نر و ماده. و از آن جفتی نرینه و مادینه پدید آورد پس، از آن دو گونه: مرد و زن،

اكرم و اهل ايمان از مكر و حيله كفّار قريش و غيرهم ميفرمايد كه آنها هر مكر و حيله و تدبيرى ميتوانستند كردند و بجائى نرسيد و نزد خدا اعمالشان محفوظ و مكتوب

نيست ميدانست برترى و فضل او را و خداوند او را از عالم اعلى مطرود و محروم از رحمت خود و هر خير و كرامت فرمود تا روز قيامت و او از خدا مهلت و عمر طولانى خواست

صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با آن دو زن كه در آيات سابقه گذشت و پدرانشان و ياورانشان مجاهده فرمايد بصبر و سكون و تحمّل و مدارا و ترك ملاطفت و ابر از خشونت

نيست ميدانست برترى و فضل او را و خداوند او را از عالم اعلى مطرود و محروم از رحمت خود و هر خير و كرامت فرمود تا روز قيامت و او از خدا مهلت و عمر طولانى خواست

غيرها، و ‌در‌ نباتات‌ مثل‌ انواع‌ حبوبات‌ و اثمار و اشجار و خضرويات‌، و ‌در‌ حيوانات‌ مثل‌ انواع‌ حيوانات‌ ‌از‌ طيور و وحوش‌ و سباع‌ و بهائم‌ و حشرات‌ ‌که‌

براى آنست كه وقتى بدن كه قالب روح است از روح خالى و خاك شد و دو مرتبه بصورت اوّل در آمد مثل آن بدن است تا آن روح بآن برگردد آن وقت همان شخص ميشود چون شخصيّت

براى آنست كه وقتى بدن كه قالب روح است از روح خالى و خاك شد و دو مرتبه بصورت اوّل در آمد مثل آن بدن است تا آن روح بآن برگردد آن وقت همان شخص ميشود چون شخصيّت

علوّا كبيرا و در بعضى از روايات نحل بائمه هدى و جبال بعرب و شجر بعجم و ممّا يعرشون باولاد و عبيد و ثمرات و شراب مختلف الوانه بعلم و فنون مختلفه آن و ناس بشيعيان

براى آنست كه وقتى بدن كه قالب روح است از روح خالى و خاك شد و دو مرتبه بصورت اوّل در آمد مثل آن بدن است تا آن روح بآن برگردد آن وقت همان شخص ميشود چون شخصيّت

كه روح اسلام و قرآن از آن بيزار است و آن اينكه: چون مردى به زنش سه دفعه طلاق داد و پشيمان شد و خواست او را تزويج كند، سراغ يك نفر ناشناس مى‏روند و به او

از نظر افراد به تصريح قرآن و تجربه، اشخاص بدكار و حيله‏گر و «غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ» و «باءُ و بِغَضَبٍ عَلى غَضَبٍ» بوده و هستند، آيات فقط مى‏گويد كه

نقل نموده كه روح فرشته‌اى است بزرگتر از جبرائيل و ميكائيل او با پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم بود و به آسمان نرفت و او در ما است و در كافى از امام

و القاء شياطين‌ و قياس‌ و استحسان‌ ‌باشد‌ باطل‌ ‌است‌ و طريق‌ تشخيص‌ ‌آن‌ آيات‌ قرآن‌ و اخباري‌ ‌که‌ بطور قطع‌ ‌از‌ پيغمبر و ائمه‌ اطهار صادر ‌شده‌ و براهين‌

هر چه نزد او باشد و تمام اعضاء و جوارح آن حتّى مو و پوست و گوشت و خون و عروق و اعصاب و استخوانهايش شهادت ميدهند براى او در روز قيامت و خدا ميفرمايد قبول

(قیامت) نزد خداست و او باران را فرو بارد و او آنچه (از نر و ماده و زشت و زیبا) که در رحمهای آبستن است می‌داند و هیچ کس نمی‌داند که فردا (از سود و زیان) چه خواهد

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

مقام نبوّت و ولايت و امامت و قرآن و احكام و اخلاق حسنه و صفات فاضله خبر ده و شكر گزار باش و آشكار كن آنرا و مخفى منما چون اظهار نعمت شكر منعم و اخفاء آن

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

بَلَغْتُ مِنَ الْكِبَرِ عِتِيًّا: و بتحقيق رسيده‌ام از بزرگسالى و غايت پيرى به نحافت و حالت خشكى و سستى اعصاب و عظام و ضعف قوى. نزد بعضى زكريا «1» منهج

بسيار گوارا و اين بسيار شور يا آن گوارا و خنك و اين شور و گرم يا آن گوارا و شيرين و اين شور و تلخ است بحسب اختلاف اهل لغت در معناى فرات و اجاج و اين در رودهاى

الْمُجْرِمِينَ‌: و مثل آنچه بيان كرديم از جزا و سزاى مجرمان و گناهكاران، همچنين جزا و سزا مى‌دهيم همه انواع عصاة و كفار و فجار را. و اين توحيد ابدى به

هر چه نزد او باشد و تمام اعضاء و جوارح آن حتّى مو و پوست و گوشت و خون و عروق و اعصاب و استخوانهايش شهادت ميدهند براى او در روز قيامت و خدا ميفرمايد قبول

پنداشتند و همين پندار، بذرى بود كه كاشته شد، بذرى كه هر زمان و در هر جا كه كاشته شود و سپس جوانه بزند و سبز شود و رشد كند، چيزى به جز دين و ثنيت و اختلاف

فواكه‌ ‌او‌ و اطعمه ‌او‌ و اشربه ‌او‌ و ساير نعم‌ و تفضلات‌ مخصوصا حشر ‌با‌ انبياء و ائمه‌ و صلحاء و رضا و خوشنودي‌ خداوند و تحيت‌هاي‌ ملائكه‌ و سلام‌ ‌بر‌

نموده و سركشى و تمرّد و طغيان كرده موسى عليه السّلام عرضه داشت حال كه چنين مأموريت بزرگى بمن عطا فرمودى پروردگارا وسعت صدر و گشايش قلب و سرعت فهم و سهولت

«اجْتَرَحُوا» از مادّه «جرح» در اصل به معناى جراحت و اثرى است که بر اثر بیمارى و آسیب به بدن انسان مى رسد. و از آنجا که ارتکاب گناه گویى روح را مجروح مى سازد،

‌از‌ فرق‌ سر ‌تا‌ ناخن‌ پا ‌از‌ لحم‌ و استخوان‌ و امعاء و احشاء و چشم‌ و گوش‌ و ساير اجزاء بدن‌ داخليه‌ و خارجيه‌ و ‌از‌ خالص‌ ‌آنها‌ نطفه‌ ‌را‌ اخراج‌

تمام اعضاى بدن او آشکار مى گردد، طى مى کند و همچنین مراحلى را که «آدم» بعد از آفرینش از خاک تا به هنگام نفخ روح پیمود. سوى‌ (۸۳ بار) ه‌ (۳۵۷۶ بار) مِن وَ

انكار و استكبار و عداوت با پيغمبر و اولياء آنسرور و در آنحال باز سرگشته و حيران و متردّد و سرگردان باشند و براه هدايت و طريق سعادت واصل نگردند و ما قبلا

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

پرست مانند يهود و نصارى و مجوس بدلخواه خودشان امر مشتركى را تجزيه و تقسيم و پاره پاره و متفرّق نمودند و هر دسته‌ئى براى خودشان ملّت و طريقه و كيشى اختيار كردند

از مادّه «أمِن» در مورد بهشتیان، تعبیر بسیار جامعى است، که آرامش روح و جسم آنها را از هر نظر منعکس مى کند. چرا که نه ترس فنا و زوال و مرگ دارند، و نه ترس

بدنشان جز و خاك ميشود و روز قيامت هم از خاك بيرون ميآيند و اجزاء بدنشان جمع و متّصل ميگردد و بصورت اوّليه بر ميگردند و روح اصلى ببدنشان باز گشت ميكند و در محضر

آیات شامل این کلمه «جبّار» از مادّه «جَبْر» به کسى مى گویند که از روى خشم و غضب مى زند، مى کشد و نابود مى کند، و پیرو فرمان عقل نیست. به تعبیر دیگر، جبّار

انكار مينمائيد و نام خداوند برتر و بالاتر از هر نام و پرخير و بركت است چه رسد بذات مباركش كه داراى جلال و مبرّى از نقص و صاحب اكرام و انعام و احسان بر بندگان

«ابوالفتوح» در «روح الجنان» و «آلوسى» در «روح المعانى» نیز احتمال داده اند که: «قبل» جمع «قبیل» اشاره به انواع مختلف عذاب بوده باشد، ولى معناى اول صحیح تر به نظر

شود، و در اعیاد اسلامى به مناسبت این که در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطرى نخستین به روح و جان باز مى گردد، و آلودگى

قبيل‌ استعاره‌ و تشبيه‌ معقول‌ بمحسوس‌ و مجرد بمادي‌ ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ سمع‌ و بصر و اصم‌ّ و ابكم‌ و اعمي‌ ‌اينکه‌ عنايت‌ بوده‌ ‌است‌ و ‌علي‌ سمعهم‌ عطف‌

مى‏كند و هم مراقب و حافظ آنهاست. مى‏شود گفت قرآن با مهيمن و مراقب بودن دوكار انجام مى‏دهد يكى اينكه حافظ آنهاست و وجود آنها را تثبيت و تصديق مى‏كند و هم مراقب

خلقت آسمانها و زمين ، از جمله : ((و كان عرشه على الماء)) وبررسى و رد اساس و مبناى اين نظر جهات حسن و مصلحت بر اراده و افعال ما حاكم است و خداوندجل شاءنه

بدن آلت تأثير و تأثر باشد و تغيير صورت آن مضر نيست و تحقيق آنستكه او او است نه غير او اگر مشار اليه نفس و روح باشد و او او است بلحاظ ماده و غير او است بلحاظ

اضطرارى و اجبارى پیدا مى کند، و حتماً از روى ترس و وحشت خواهد بود، و چنین ایمانى نه مایه افتخار است، و نه دلیل بر تکامل. و در لغت به معناى گفتار، و هر گونه

حال، «اثم» به هر کار و هر چیزى گفته مى شود که حالتى در روح و عقل به وجود مى آورد، و انسان را از رسیدن به نیکى ها و کمالات باز مى دارد. و به معناى هر گونه کارى

ضعف به توانائى، و عوارضات طاريه‌ «1» از خواب و بيدارى و حركت و سكون و گرسنگى و تشنگى و اعطاى حواس خمسه ظاهره و حواس خمسه باطنه و قوائى كه براى نظام كالبد

دارد، و در آینده به آن مى رسند، ممکن است از این نظر باشد که آنها اقبال به دنیا کرده، و آخرت و عذاب الهى را نادیده گرفته و پشت سر انداخته اند، و این تعبیر

غالبا بتغزّل و تشبيب و مدح ناروا و هجو ناسزا و تعريف و توصيف بيجا ميپردازند و آن را مايه ارتزاق و افتخار خود قرار ميدهند و خريدار اين مقالات و هو اخواه اين

سلطنت و ولايتى در آنروز ضايع و باطل خواهد شد و باقى نميماند مگر سلطنت و ولايت او و اوليائش و آنروز بر كفار روز بسيار دشوار و ناگوارى است كه مثل و مانند

«سُبْحَانَ»: پاک و منزّه است از ناتوانیها و ناشایستها. تسبیح و تقدیس و تعظیم و تکریم باد. این واژه مفعول مطلق فعل محذوفی است و برای اظهار تعجّب و بیان عظمت و قدرت

می‌گردانیم (و آن گاه به شکل برف و یخ و چشمه‌ها و رودخانه‌ها و دریاها و اقیانوسها در زمین جمع‌آوری و اندوخته‌اش می‌نمائیم، و دوباره آن را تبخیر و به جوّ زمین

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

توبه و انابه و ذكر و بيرون آورد او را از شكم ماهى اوّلا و برگزيد او را برسالت ثانيا يعنى نزول وحى و قرار داد او را از شايستگان باين منصب و كرامت و نگرديد

گونه همکارى و هماهنگى با عوامل ظلم و فساد و حتى مبارزه و درگیرى با آنها; از یک سو و خودسازى و خودیارى و جلب آمادگى هاى جسمى و روحى و مادى و معنوى براى شکل

تكذيب شده و فرموده‌اند مراد خلع محبت اهل و اولاد است و در بعضى فرموده‌اند مراد خوف از تلف عيال در وضع حمل و خوف از فرعون است و هر يك در محل و مورد خود از

دارد، و در آینده به آن مى رسند، ممکن است از این نظر باشد که آنها اقبال به دنیا کرده، و آخرت و عذاب الهى را نادیده گرفته و پشت سر انداخته اند، و این تعبیر

اعلام‌ و صلحاء و اتقياء و مؤمنين‌ ظلم‌ بنفس‌ بارتكاب‌ معاصي‌ و ترك‌ واجبات‌ شرع‌ و ‌خود‌ ‌را‌ ‌در‌ معرض‌ غضب‌ و سخط و عذاب‌ الهي‌ درآوردن‌ و ‌به‌ تمام‌ اينها

كه سعى بين صفا و مروه عبادت است و در آن خلافى نيست و آن نزد ما (اماميه) واجب است در حج و عمره شافعى و اصحابش نيز آن را واجب مى‏دانند و شافعى گفته: سنّت

سه گانه بوده است، و تکرار آن در واژه «صرصر» براى تأکید است، و از آنجا که این باد، هم شدید بوده است و هم سرد، هم پر سوزش و هم پر سر و صدا، این واژه به آن

اكتفا به عمل به ظواهر دين و غفلت از روح آن و تفرقه بين احكام فقهى و معارف اخلاقى ، ابطال مصالح شريعت است نوع سوم طلاق و حكم آن لطائف و ظرائف دقيقى كه در آيات

اثر خيرى ندارد و در آن روز مردمى در ناز و نعمتند بقدريكه اثر تنعّم و بهجت و سرور و انبساط و شادى از رويهاى ايشان نمايان است و از سعى و عمل خودشان كه در

روز که «یوم البروز» و «یوم الظهور» است اسرار درون آشکار می‌شود، اعم از ایمان و کفر و نفاق، یا نیت خیر و شر، یا ریا و اخلاص، و این ظهور و بروز برای مؤمنان

مختلط و مجتمع آوريم بدان با خوبان، ستمگران با ستم كشان با هم آيند تا ميانشان به حق داورى شود. [نباء:16-15]. تا با آن دانه و روئيدنى و باغات انبوه و در هم

بپوشاند آفتاب و نور آن و مبصرات را و بروز وقتى كه تجلّى و ظهور پيدا كند بزوال تاريكى شب و بآنچنان كسيكه خلق فرمود مرد و زن و نر و ماده حيوانات را و بنابر اين

نقل شده که «تحسّس» در امور خیر است و «تجسّس» در امور شرّ. بعضى دیگر گفته اند: «تحسّس» کوشش براى شنیدن سرگذشت اشخاص و اقوام است، اما «تجسّس» کوشش براى جستجوى

داناتر است.‌» و درباره‌ی روح [:قرآن و... ] از تو می‌پرسند. بگو: «روح از کار (های) پروردگار من است و به شما از (کلّ) دانش جز اندکی داده نشده است.‌» و همانا اگر

بظالم ظاهرا ميل و رغبت و اعتماد و اعتناء باو است و قمّى ره فرموده و در مجمع از ائمّه عليهم السّلام نقل نموده كه ركون مودّت و نصيحت و طاعت است و در كافى از امام

به سستى و اندوه در هنگامه هاى دشوار و رویارویى با دشمن (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین) در براشت فوق، جمله «و لا تهنوا و لا تحزنوا»،

سلطنت و ولايتى در آنروز ضايع و باطل خواهد شد و باقى نميماند مگر سلطنت و ولايت او و اوليائش و آنروز بر كفار روز بسيار دشوار و ناگوارى است كه مثل و مانند

ملائكه‌ و عالم‌ ارواح‌ و عالم‌ انوار نيست‌ و همچنين‌ ‌در‌ كواكب‌ و كرات‌ جويه‌ و منظومه‌هاي‌ شمسيه‌ نيست‌ نه‌ زياد رشد پيدا ميكنند و نه‌ نقصان‌ و ضعف‌ ‌تا‌

خلق قوا و نصب دلايل و انزال آيات، يا تعليم داد حضرت محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را آنچه را كه دانا نبود از علوم ربانى و معارف الهى و احكام و شرايع

میوه‌های فراوان است و از آنها می‌خورید. و درختی را از طور سینا آفریدیم، که برای خورندگان، روغن و خوراکی و رنگ و جلا(ی معده‌ها) است. و به‌راستی برای شما در

با اينكه جان و مال خود را نثار قدمش مى كردند، و اين معاشقه و اظهار دلدادگى و الحاح و اصرار ايشان كار يك روز و دو روز و يكبار و دوبار نبوده و با اين حال مقاومت

آن شود، و هيچ اثر و خاصيتى پنهان و مفقود نماند، مانند اقامه عدل و اقامه سنت و اقامه نماز و اقامه شهادت و اقامه حدود و اقامه دين و امثال آن . و اما اشتقاق

انسان كه از روح و جسم مرك+ب مى‏باشد آن است كه به حسب قواى بدنى و روحى به خير برسد و ملتّذ گردد. و شقاوتش آن است كه خير فوق را فاقد باشد و از آن محروم گردد،

هود «عليه‏السلام» مى‏گفتند [هود:53]. و نيز قيامت را انكار مى‏كردند [حاقة:4]. مرمان قوى هيكل و مرفّه بودند [اعراف:69]. و نيز هود «عليه‏السلام» به ايشان مى‏گفت

به مصدقين و وعيد است نسبت به مكذبين و بعد از مرگ اول رسيدن بجزاى عمل است از ثواب قبر و عذابش و عالم برزخ و صورش و قيامت كبرى و بهشت و دوزخش و ذره از ميزان

[فصّلت:49]. يؤس و قنوط هر دو به يك معنى اند يعنى انسان از طلب خير خسته نمى‏شود و اگر ضررى به او رسد بسيار نااميد و مأيوس است. اللّه مِن رَوْح لا فَلَم الّذِين

فرمايد: قسّم ارزاقهم و احصى آثارهم و اعمالهم و عدّد انفاسهم و خائنة اعينهم و ما تخفى صدورهم من الضّمير و مستّقرّهم و مستودعهم من الارحام و الظّهور الى ان يتناهى

خود و مضطرب شود و شما را متحرّك و مائل و مضطرب نمايد و نيز افكند نهرها و رودهاى جارى را و راههاى آنها و شما را بآباديها و شهرهاتان تا آنها بمزارع و بساتين

دنيوى است و بالاخره نابود ميشود ولى آنچه نزد خدا است از نعيم آخرت و اجر اعمال و ثواب انفاق در راه خدا بهتر و برتر و بالاتر و باقى و برقرار است و اختصاص دارد

صادره از آن ذوات مقدّسه از صلح و جنگ و مهر و قهر و رأفت و رقت و غلظت و خشونت ناشى از يك غريزه الهيّه و ناظر بيك هدف و مقصود است و شيعيان ايشان كه حقّا پيروى

خود و مضطرب شود و شما را متحرّك و مائل و مضطرب نمايد و نيز افكند نهرها و رودهاى جارى را و راههاى آنها و شما را بآباديها و شهرهاتان تا آنها بمزارع و بساتين

باشى برو تو و برادرت هارون با معجزات و خوارق عاداتى كه بتو داده و خواهيم داد و فتور و قصور و سستى و كوتاهى براى شما در نماز و دعا و انجام امر رسالت كه

هر چه نزد او باشد و تمام اعضاء و جوارح آن حتّى مو و پوست و گوشت و خون و عروق و اعصاب و استخوانهايش شهادت ميدهند براى او در روز قيامت و خدا ميفرمايد قبول

هر چه نزد او باشد و تمام اعضاء و جوارح آن حتّى مو و پوست و گوشت و خون و عروق و اعصاب و استخوانهايش شهادت ميدهند براى او در روز قيامت و خدا ميفرمايد قبول

توبه و انابه و ذكر و بيرون آورد او را از شكم ماهى اوّلا و برگزيد او را برسالت ثانيا يعنى نزول وحى و قرار داد او را از شايستگان باين منصب و كرامت و نگرديد

بظالم ظاهرا ميل و رغبت و اعتماد و اعتناء باو است و قمّى ره فرموده و در مجمع از ائمّه عليهم السّلام نقل نموده كه ركون مودّت و نصيحت و طاعت است و در كافى از امام

وديعه و عين مستأجره و لقطه و خمس و زكوة و هر چه را كه مكلّف است حفظ نمايد و بصاحبش برساند و نيز مراعات مينمايند عهود و مواثيق خلقيّه و خالقيّه را و منكر

شمس‌ و قمر و كواكب‌ هستند و بعضي‌ آتش‌ پرست‌ و بعضي‌ گاو و گوساله‌ پرست‌ و بعضي‌ درخت‌ پرست‌ و ‌غير‌ اينها و ‌اينکه‌ ‌با‌ ظاهر ‌آيه‌ تنافي‌ دارد. (و اما

روی مردمان است و آنچه را که در پشت سر آنان است (و مطّلع بر گذشته و حال و آینده، و آگاه بر بود و نبود جهان است و اصلاً همه‌ی زمانها و مکانها در پیشگاه علم

نزول‌ بلا و سلب‌ نعم‌ و مانع‌ ‌از‌ قبولي‌ عبادت‌ و جلوگيري‌ ‌از‌ دعاء و ضعف‌ ايمان‌ و تسلط شيطان‌ و ‌بعد‌ ‌از‌ رحمت‌ جلد 6 - صفحه 217 و سلب‌ توفيق‌ و كوتاهي‌

شى‌ء و او است خالق و مصوّر و اوّل و آخر و باطن و ظاهر و بر هر چيز قادر تبارك و تعالى عمّا يصفون چنانچه در توحيد از امير المؤمنين عليه السّلام به اين معنى

باغهای انگور و زیتون و انار پدید می‌سازیم که (در شکل و مزه و بو و سود) همگون و یا غیرهمگونند. بنگرید به میوه‌ی نارس و رسیده‌ی یکایک آنها، آن گاه که میوه دادند

امر كه آن تلبيه و اشعار و تقليد است حاصل ميشود و ظاهرا اين تخيير در حج قران است و اما در حج تمتع و افراد و عمره مفرده تلبيه متعين است و اينكه فرموده‌اند

خداوندِ عالِم و غنى و خالق و باقى و عزيز و جليل، ميزبان انسان‌هاى جاهل و فقير و فانى و مخلوق و ذليل مى‌شود و مى‌گويد: من دعايتان را مستجاب مى‌كنم و براى هر نفسى

مى شود كه آن فعل و يا آن امر از هلاكت و فساد محفوظ گشته و از ضلالت و خسران مصون بماند. آرى همانطور كه خداى تعالى فنا و بطلان و گمراهى و خستگى نمى پذيرد،

داشته و دارند و طالب مزيد نور و رحمت و مغفرت الهى بوده و هستند و در مقابل اينجماعت اهل نفاق و عداوت با خانواده نبوّت از اين امّتند كه خوار و رو سياه در

تبديل‌ ‌به‌ گوشت‌ و استخوان‌ و اوراد و احشاء و امعاء و اعضاء اجزاء داخليه‌ و تصوير صور ظاهريه‌ ‌از‌ چشم‌ و گوش‌ و دست‌ و پا و دهان‌ و ‌غير‌ اينها بعين‌

می‌رسند و به کیفر کفرشان شرابی از حمیم جهنم و عذابی دردناک دارند. و کسانی که دینشان را بازی و سرگرمی گرفتند، و زندگی دنیا آنان را فریفت، و اگذار؛ و [مردم

فارسى و عربى و تركى و اختلاف الوان را بسياهى و سفيدى و سرخى و زردى و ما بين اينها كه تمام آنها بامر و صنع خداوند است تفسير فرموده‌اند و علماء و دانشمندان

بلكه افترا گفته و از خودش بسته و جعل كرده است. ولى چون دروغ بستن نيز تدبير و فكر لازم دارد از آن هم ترقى كرده گفتند: شاعر است و از روى وهم و خيال سخن مى‏گويد

قرار ندهید، و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه نزدیک و همسایه دور و همنشینان و همراهان و در راه ماندگان و بردگان نیکی کنید؛ یقیناً

رسّ را و نسلهاى بسيارى را كه ميان آنها بودند. و عاد و ثمود و اصحاب رس و نسلهایی فراوان را در میان اینان [هلاک کردیم‌] و عاد و ثمود و اصحاب رسّ و بسى نسلها

قرار داد و آنرا مظهر اسماء و صفات خود فرمود كه اشرف موجودات و خلاصه كائنات و انبياء عظام و اوصياء كرام از آن نوع بوجود آمدند و عالم را زينت دادند و در توحيد

القردة و الخنزير و الفيل‌ و الذئب‌ و الفارة و الضب‌ و الارنب‌ و جلد 15 - صفحه 102 الطاوس‌ و الدعموص‌ و الجري‌ و السرطان‌ و السلحفاة و الوطواط و العنقاء

و سلّم فرموده بگو اگر تمام انس و جنّ جمع و متّفق شوند كه مانند اين قرآن در اشتمال بر علوم و معارف و احكام نافعه مفيده بحال بشر و فصاحت و بلاغت و لطافت

آنچه در آسمانها و زمين است از جواهر و اعراض و مادّى و مجرّد مخلوق و مملوك خدا است و او آنها را خلق فرموده تا جزا دهد بدكاران را بكار بدشان و نيكوكاران را

نبات و حيوان و انسان مانند نطفه و پشم و تخم و در خوان نعمت الهى فتور و نقصانى راه ندارد و هر قدر بخواهد بهر كس بخواهد روزى ميدهد و امساك نمى‌فرمايد و از

و سلّم فرموده بگو اگر تمام انس و جنّ جمع و متّفق شوند كه مانند اين قرآن در اشتمال بر علوم و معارف و احكام نافعه مفيده بحال بشر و فصاحت و بلاغت و لطافت

قسمت: اول- آنچه خير و موجب صلاح دينى و دنيوى و مادى و معنوى و روحى و جسدى و مكارم اخلاق بشرى است، در تحت سه كلمه امر به عدل و احسان و ايتاء ذى القربى مندرج

كفر و نفاق و شقاق و معاصى و انتظار داشتيد روز مصيبت و بلا را براى مسلمانان و در شك و شبهه بوديد از حق بودن دين اسلام تا فرمان قبض روح شما صادر شد و مغرور

در آيات خدا و مراد از: ((اللّه اسرع مكرا)) معناى ((دعا)) و فرق آن با ((ندا))و بيان مراد از دعا و دعوت خداى تعالى و دعا و دعوتبندگان دعا و عبادت در حقيقت

فصاحت‌ و بلاغت‌ و حسن‌ اسلوب‌ و ‌از‌ جنبه‌ تاريخي‌ و مقايسه‌ ‌با‌ كتب‌ عهد قديم‌ و جديد يهود و نصاري‌ و ‌از‌ جهت‌ اخبار غيبي‌ و ‌از‌ جهت‌ عدم‌ تناقض‌ و اختلاف‌

اكتفا به عمل به ظواهر دين و غفلت از روح آن و تفرقه بين احكام فقهى و معارف اخلاقى ، ابطال مصالح شريعت است نوع سوم طلاق و حكم آن لطائف و ظرائف دقيقى كه در آيات

كرده‌اند ‌از‌ آسمان‌ و شمس‌ و قمر و كواكب‌ و دريا و هوي‌ و نار و نباتات‌ و حيوانات‌ و جبال‌ و غيرها. سپس‌ خداوند تطوّرات‌ خلقت‌ انسان‌ ‌را‌ و قدرت‌ نمايي‌ ‌خود‌

ريزد. و در الدر المنثور است كه احمد و ترمذى و نسائى و ابن ابى الدنيا در كتاب «صفه النار»، و ابويعلى و ابن جرير و ابن منذر و ابن ابى حاتم و طبرانى و ابو نعيم

316 و حضرت زهرا و حسنين و فضّه خادمه ايشان عليهم السّلام و آنكه اجمال اينقصّه آنستكه حسنين عليهما السلام مريض شدند و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم

مقدّر بين الكاف و النّون. تبصره: بعضى از محققين فرموده‌اند اين تمثيل است كه امر حق تعالى در جمادات، مانند صاحب حيات و عقل و تكليف نافذ و جارى و فورى است به

مانند مسخ و خسف و رسوائى دنيوى و امثال اينها كه معمول بوده و از اين امت رفع شده است انشاء اللّه تعالى و در خاتمه طلب ستر عيوب و معاصى و مغفرت ذنوب و جرائم

کنید در صورتی که اجر و مهرشان را بدهید. و هرگز متوسل به حفاظت (و عقد و پیمان) زنان کافره نشوید و (اگر زنانتان از اسلام به کفر برگشتند و نزد کافران رفتند)

بشر، و تمام موجودات زنده است ، چرا كه روز رمز حركت و جنبش و حيات است و تمام تلاشها و كششها و كوششهاى زندگى معمولا در روشنائى روز صورت مى گيرد. و در پنجمين

خاطر گرديد و آنها احساس نمودند و عرضه داشتند مترس و محزون مباش ما فرشتگان خدائيم و براى عذاب اين قوم و اجابت دعاى تو آمده‌ايم و تو و خانواده‌ات را نجات

آراسته و پيراسته است و معلوم است كه اينها همه اجزاء يك اداره و كارمندان يك كارفرما هستند آفتاب و ماه بزمين ميتابند و باد و باران وزش و ريزش ميكنند و زمين

توحيد و نبوّت و امامت و معاد و دلائل آنها و مواعظ و نصايح و قصص و حكايات و بشارت و انذار و بيان هر حقّ و حقيقتى و بتدريج نازل شده است بر پيغمبر اكرم و آنحضرت

مرد بدنش‌ خاك‌ شد روح‌ ‌او‌ تعلق‌ ميگيرد ببدن‌ ديگري‌ و هكذا و همين‌ ‌است‌ معاد ‌او‌ و اينها ‌هم‌ چهار دسته‌ هستند نسخ‌ و فسخ‌ و رسخ‌ و مسخ‌ شرحش‌ بماند

آدمى ، و سلامت ادوات عمل، و آن اعضايى كه عمل را انجام مى دهند، و وجود ماده اى كه قابليت عمل داشته باشد، و همچنين مساعدت زمان و مكان و نبود موانع ، و غير ذلك

شريفه، ضلالت و گمراهى، و منظور از «نور»، هدايت است و اين تعبير در قرآن كريم مكرر آمده و در موارد بسيارى هدايت را نور، و ضلالت را ظلمت خوانده است. و اگر هدايت

صالح‌ و صحت‌ و سلامت‌ و رفع‌ و دفع‌ بليات‌ و مصيبات‌ و اولاد صالح‌ و دفع‌ شر اشرار و ظلمه‌ و ساير خيرات‌ تمام‌ رزق‌ ‌است‌، و راحتي‌ موت‌ و ايمني‌ ‌از‌ عذاب‌

قوم نوح و اصحاب رس و ثمود و عاد و فرعون و برادران لوط و اصحاب ايكه و قوم تبّع هر يك تكذيب كردند پيغمبران را پس لازم شد وعيد من‌ آيا درمانده و عاجز شديم

سختى و رنج. 1- شبهه نيست كه آدمى به انواع رنج و زحمت گرفتار است در ابتدا و انتها، از ظلمت رحم و ضيق آن، تولد و رضاع و فطام و معاش و تكاليف شرعيه و موت و

نعمت سايه ها و سپس اثرات و بركات شب و خواب و استراحت و روشنائى روز و وزش بادها و نزول باران و زنده شدن زمينهاى مرده و سيراب شدن چهارپايان و انسانها است

تربيتى و تكوينى است ، يعنى بياد من باشيد، به ياد ذات پاكى كه سرچشمه تمام خوبيها و نيكيها است و به اين وسيله روح و جان خود را پاك و روشن سازيد و آماده پذيرش

تأثیر فراوانی در کشتن میکربها دارد، و نوری سالم و مجانی و دائمی و از فاصله‌ای مناسب، نه چندان گرم و سوزان، و نه سرد و بی‌روح، در اختیار همه ما می‌گذارد. تفسیر

برابر درهم و دينار يا مقام و يا به خاطر انگيزه حسد در اختيار گروههاى منافق و دشمنان حق و فراعنه و بنى اميه ها و بنى عباسها و طاغوتها داده و مى دهند. اين

اين باب است كه معانى روحانى نخست بر روح نازل مى شود و سپس از آنجا به قلب مى رسد، چون ميان روح و قلب ارتباط و تعلق است و آنگاه از قلب به دماغ (مغز) رسيده ،

نظرات مختلفى كه درباره پيدايش ‍ منظومه شمسى و آسمانها، و چگونگى افلاك و ستارگان ، و ماهيت روح آدمى ، و حقيقت حيات و مانند اينها روشن است انبياء ماءموريت دارند

نزديك شد قيامت و شكافته شد ماه‌ و اگر ببينند نشانه‌اى از قدرت و معجزيرا روى ميگردانند و ميگويند جادوئى است پى در پى و بادوام‌ و تكذيب كردند و پيروى نمودند

الله (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) رسيدند، و از داستان ذى القرنين و اصحاب كهف و آفرينش روح سؤ ال كردند، پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) فرمود فردا

كوچك و باريك كن كه حالت انعطاف خود را از دست بدهد، و نه زياد درشت و بى قواره كه گاه نوك شمشير و خنجر و نيزه و تير از آن بگذرد، همه چيزش باندازه و متناسب

دنيا به نبوت و رياست و در آخرت بشفاعت و علو مرتبت و ديگر قرب آنحضرت است در باره‌گاه احديت به اين كه بآسمان رفته و با ملائكه هم صحبت شده و در اعلى عليين

احياء و اماته و ساير امور ممكنه قادر و توانا است و جاى شبهه و ترديد نيست در حشر و معاد اين بيانى است كه از ظاهر دو آيه اخيره بنظر حقير رسيده و بنابراين ظاهر

روان مى سازد، و كشتزارها و باغات را سيراب مى كند، و ميوه هاى مختلف تلخ و شيرين و تابستانى و زمستانى و اهلى و جنگلى ببار مى آورد، و شب و روز را كه دو عامل

يكى از مهمترين آثار ايمان به خدا همان وسعت روح ، و بلندى افق فكر، و شرح صدر و آمادگى مقابله با مشكلات و مصائب و مبارزه با هيجانات نامطلوب نعمتها است . امير

المَتِين‌ُ زاريات‌ ‌آيه‌ 58. و ‌در‌ باب‌ توحيد افعالي‌ گفته‌ايم‌ ‌که‌ خلق‌ و رزق‌ و احياء و اماته‌ و غني‌ و فقر و عزّت‌ و ذلّت‌ و صحّت‌ و مرض‌ بيد قدرت‌ حق‌ ‌است‌

تمرين و آموزش و پرورش خود را تدريجا كنترل مى نمايند و به مقام نفس مطمئنه (روح آرام شده ) مى رسند نجات يافتگان واقعى محسوب مى شوند، و احساس امنيت و آرامش مى

را با قوت بگير، و ما فرمان نبوت (و عقل كافى ) در كودكى به او داديم . ۱۳ - و به او رحمت و محبت از ناحيه خود بخشيديم ، و پاكى (روح و عمل ) و او پرهيزگار بود

پيشين فرستاديم و چون اعتنا نكردند آنها را به منظور بيدارى و تربيت با مشكلات و حوادث سخت : با فقر و خشكسالى و قحطى با بيمارى و درد و رنج و باساء و ضراء مواجه

زنده و گوياى تاريخ هستند، و حتى ما از آنها بيش از تاريخ مدون بهره مند مى شويم ، آثار باقيمانده از دورانهاى گذشته ، اشكال و صور و نقوش روح و دل و تفكرات

. بر عكس جهل و گناه و لجاجت و جدال و مراء و همنشينى با بدان و فاجران و مجرمان و دنياپرستى و هواپرستى باعث تنگى روح و قساوت قلب مى شود. و اينكه قرآن مى

پخته و حساب شده بود، نه سخنان كودكانه و بى ارزش . ديگر اينكه كتاب و حكمت و تورات و انجيل را به تو تعليم دادم (و اذ علمتك الكتاب و الحكمة و التورية و الانجيل

كسانى هستند كه در «سراء» و «ضراء» در بلا و نعمت در بيمارى و عافيت ، و در فقر و غنا به ياد او باشند، و دگرگونيهاى زندگى مادى ايمان و افكار آنها را دگرگون نسازد

بلكه «ايجاد كننده همه آسمانها و زمين او است » (بديع السماوات و الارض ). و حتى بدون نقشه قبلى و بدون احتياج به وجود ماده ، همه آنها را ابداع فرموده است

عليه و آله و سلّم ) نه تنها بر حسب زمان است كه نخستين مسلمان در تمامى جهات بود، در جهت ايمان ، در اخلاص و عمل و فداكارى ، و در جهاد و ايستادگى و مقاومت

مى‌باشد؛ و اما قرآن، به اعتبار آنكه جمع شده است از قصص و امر و نهى و وعد و وعيد و آيات و سور. و نزد قتاده مراد به كتاب كتب منزله قبل از قرآن، و نزد مجاهد

النساء و العيال : «روزى همراه همسر و فرزند است ». و در حديث ديگرى از پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) مى خوانيم : ((مردى خدمت حضرتش رسيد و از تهيدستى

جسمانى را توجيه و تاويل كرده اند و شخصيت انسان را منحصر به روح و صفات روحى او دانسته اند، در حالى كه نه شخصيت انسان تنها وابسته به روح است ، و نه آيات مربوط

مجرّد است، و منزّه از ماده، و تغييرات عارض از طرف ماده است، و باز به همين جهت، ايمن از مرگ و فنا است. از كلام خداى تعالى هم، استفاده مى شود كه: نفس آدمى

گيرد و اكثريت در ميان انواع محروميتها، درد و رنجها، گرسنگى و بيماريها دست و پا بزنند. چنين جامعه اى قطعا مملو از كينه و دشمنى و حسادت و كبر و غرور و ظلم

نيز به ضلالت و گمراهى و لجاج و عناد مشركان . و بعضى به اذيت و آزار فوق العاده آنها. و بعضى به اندوه ناشى از وفات عمويش ابو طالب و همسرش خديجه و بالاخره بعضى

يابد و حال آنكه آنان اصحاب مسيح و شاگردان و خواص و ملازمين او بودند و از انوار علم و معارف او اقتباس مى نمودند، از آداب و آثارش پيروى مى كردند و پست ترين

به علاوه روح صلح و دوستى و اخلاق و عواطف انسانى كه مورد توجه همه مذاهب آسمانى بوده است اثر عميقى در كم كردن خصومتها و نفرتهاى اقوام مختلف داشته و دارد. رابعا

همان توبيخ و سرزنش و تهديد و انذار و رسوا ساختن آنها، و يا در بعضى از موارد تاءليف قلوب آنها است ، چه اينكه «جهاد» معنى وسيع و گسترده اى دارد، و هرگونه تلاش

عربى و كلماتى مانند تمدن ، روشنفكرى آزادى و آزادگى هنر و هنرمندى در فارسى و در سايه اين تحريفها هر گونه از خود بيگانگى و ماده پرستى و اسارت انسانها و انكار

آمنوا به و عزروه و نصروه و اتبعوا النور الذى انزل معه اولئك هم المفلحون ). «عزروه » از ماده «تعزير» به معنى حمايت و يارى كردن آميخته با احترام و بزرگداشت

معينى ؟ و بالاخره وضع حال مؤ منان و صالحان و نيز كافران و بدكاران در آنجا چگونه است ؟ اينها سؤ الاتى است كه در اين زمينه وجود دارد و در آيات و روايات اشاراتى

آمده ، و گاه به عذاب و مجازات كامل ، و گاه به معنى كوبيدن و نرم كردن و گاه به معنى ريشه كن ساختن ، و گاه به معنى خشم و غضب نمودن و يا احاطه كردن و فراگير

از غيب . و مخصوصا آنچه مربوط به آينده است ، و نيز مانند ايجاد محبت و دشمنى و گشودن گره ها، و گره زدن گشوده ها، و بخواب كردن ، و يا بيمار كردن ، و يا خواب

بينيم ، زمين و آسمان و خورشيد و ماه و ستارگان و انواع گياهان و حيوانات ، اما هر چه بيشتر دقت كنيم مى بينيم اجزاء و ذرات اين عالم چنان به هم مربوط و پيوسته است

برخلاف فهم و وجدان خود، تمامى مصاديق آن بيانات را امورى مادى محض دانستند. وقتى از ايشان پرسيده شد: آخر اين عرش ‍ مادى و كرسى، و بهشت و دوزخ و لوح و قلم مادى

مصدرى دارد) و مراد از خطا در اينجا شرك و كفر و ظلم و فساد و انواع گناهان است . «مؤ تفكات » جمع «مؤ تفكه » از ماده «اءاءتفاك » به معنى انقلاب و زير و رو شدن

معنى استعمال مى‌شود و از راست و چپ تو دسته دسته و فرقه فرقه دور هم حلقه ميزنند و تماشا ميكنند و هر يك از آنها طمع دارند بدون ايمان و عمل صالح داخل در بهشت

- لذا گاه اموال عظيم ، و گاه زنان زيبا، و گاه پست و مقام برجسته پيشنهاد مى كردند، و در حقيقت روح پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) را با مقياس وجود

باشد به موطن و عالم خلق و تقدير فرود آورد، چون همواره خود را در مقامى بلند دانسته و به اوصافى چون على و عظيم و كبير و متعال و رفيع الدرجات و قاهر فوق بندگان

پيامبر (صلى اللّه عليه و آله ) و قرآن ايستاده بودند به وقوع پيوست ، و در جنگهاى بدر و خيبر و خندق و غير آن با ذلت و شكست روبرو شدند، و سرانجام فتح مكه طومار

اللّه عليه و آله و سلّم ) مامور است روى اين نكته تكيه كند كه مدرك من در مسئله خدا پرستى و مبارزه با بت كاملا روشن و آشكار ميباشد و انكار و تكذيب شما چيزى

عنوان يك هدف و نه وسيله مورد توجه قرار گيرد و از ارزشهاى معنوى و انسانى بريده شود كه در اين هنگام طبعا مايه غرور و غفلت و طغيان و سركشى و ظلم و بيدادگرى خواهد

امام مستوجب روح بيشترى مى گردد. عرضه داشتم: فدايت شوم! مگر روح همان جبرئيل نيست؟ فرمود: روح از جبرئيل بزرگتر است و جبرئيل، از سنخ ملائكه است و روح، از آن سنخ

آن كشته ، و كشف آن جنايت ، و ميان گاوكشى نيافتند، لذا گفتند: آيا ما را مسخره مى كنى ؟. و منشاء اين اعتراضشان ، نداشتن روح تسليم ، و اطاعت ، و در عوض داشتن

اللّه عليه و آله و سلّم» فرمود: خداى تعالى، چهار چيز را براى خلقش ضمانت كرده كه هدر نرود و آن، اثر نماز و زكات و روزه رمضان و غسل جنابت است، و همين است سرائرى

ان كان آبائكم و ابنائكم و اخوانكم و ازواجكم و عشيرتكم و اموال اقترفتموها و تجارة تخشون كسادها و مساكن ترضونها احب اليكم من الله و رسوله و جهاد فى سبيله

الامر بالمعروف و النهى عن المنكر فريضة عظيمة بها تقام الفرائض و تامن المذاهب و تحل المكاسب و ترد المظالم و تعمر الارض و ينتصف من الاعداء و يستقيم الامر؛

آفرينش آسمانها و زمين و آمد و شد شب و روز نشانه هاى روشنى براى صاحبان خرد و انديشمندان است (ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف الليل و النهار لايات لاولى

برانگيخته شود و به سوى حق باز آيند، و گاهى به عكس ‍ آنها را در شدائد و سختيها و مصائب فرو برديم ، تا از مركب غرور و خود پرستى و تكبر فرود آيند و به ناتوانى

هاى عمل و حالات روحى حاصل از اعمال خوب و بد است ، يعنى او هم از اعمال و نيات شما با خبر است ، و هم از اثراتى كه اين اعمال در روح شما ميگذارد، و در هر حال

عشر، و الابرام فى ليلة احدى و عشرين و الامضاء فى ليلة ثلاث و عشرين . تقدير مقدرات در شب نوزدهم ، و تحكيم آن در شب بيست و يكم ، و امضاء در شب بيست و سوم

عليه و آله و سلّم ) بخشيد و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) او را آزاد فرمود، و چون طائفهاش او را از خود راندند پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم

). «استقامت » و «مصابره » و «مرابطه » بايد آميخته با تقوى و پرهيزكارى باشد و از هر گونه خودخواهى و رياكارى و اغراض شخصى به دور گردد. در پايان آيه مى فرمايد:

طفوليت و بلوغ و جوانى و كهولت و سالخوردگى و فرتوتى است. ولى در عين حال، روح او همان روح است و در همه آن اطوار، يكى است و با بدن او همه جا متحد است. و نيز،

لَهُم‌ ‌که‌ سخريه‌ و استهزاء كردند و داخل‌ باب‌ نشدند و سجده‌ شكر نكردند و مخالفت‌ انبياء نمودند و البته‌ كسي‌ ‌که‌ انبياء ‌را‌ استهزاء كند و مسخره‌ نمايد كافر

آسمانها و ستارگان ، و آفرينش ‍ زمين و مواهب آن ، و همچنين آفرينش پرندگان ، و آبهاى جارى و آفرينش گوش و چشم و ابزار شناخت . ۲ - بحثهائى پيرامون «معاد» و عذاب

هم در برابر تكذيبها و آزارها و حملات دشمنان لجوج و سرسخت روح صبر و استقامت را از دست مده ، و بدان طبق همين سنت امدادهاى الهى و الطاف بيكران پروردگار به سراغ

عالم هستى و دلائل توحيد سخن مى گويد. ۲ - بخش ديگرى از آن از ربوبيت پروردگار و تدبير او نسبت به عموم جهان و خصوص انسان و خالقيت و رازقيت او و آفرينش انسان

شدند؟ و چه عواملى آنها را از سقوط و كم و زياد شدن فشار هوا و مشكلات ديگر حفظ مى كرد؟ و خلاصه اين چه وسيله مرموز و اسرارآميزى بوده كه در آن عصر و زمان در

ديگرى بيايند و بشر را در مسير خداشناسى و حق و عدالت و ايمان و اخلاق و انسانيت و فضيلت پيش ببرند تا به آخرين آيين كه خاتم اديان است برسند و همچون طفلى كه

تشخيص قبله به كمال رسيد و از آن جمله مثلا عرض تهران را سى و پنج درجه و چهل و يك دقيقه و ۳۸ ثانيه و طول آنرا ۵۱ درجه و ۲۸ دقيقه و ۵۸ ثانيه نوشت (مترجم )

بودند، و در مقابل آنها اقوام لجوج و متكبر و مغرور فراوان قرار داشتند، ولى سرانجام آئين حق پيروز گشت و ظالمان و مجرمان مغلوب شدند. و از آنجا كه مشركان و كافران

دانيم قلب در اصطلاح قرآن به معنى روح و عقل است بنابراين قلب سليم به روح پاك و سالمى گفته مى شود كه از هر گونه شرك و شك و فساد خالى است . قرآن مجيد بعضى از قلوب

بعد مى افزايد: ((و هنگامى كه آن را نظام بخشيدم ، و از روح خودم روح شريف و ممتازى را كه آفريده ام ) در او دميدم همگى براى او به خاك بيفتيد و سجده كنيد)) (فاذا

بهراسید و پرهیزگاری کنید، و (درسها و اندرزهای آسمانی را) بشنوید و بپذیرید، و (از قوانین و فرمانهای خدا) اطاعت کنید. و (در راه خدا، صدقه و احسان و) بذل و بخشش

آرندۀ موجودات و فاطر آن ها است. يعنى موجودات را او از كتم عدم بيرون مى آورد و شما را نر و ماده خلق كرد، و از اين راه، عدد شما را بسيار كرد. و همچنين حيوانات

از آيات و نشانه هاى پروردگار، شب و روز و خورشيد و ماه است و من آياته الليل و النهار و الشمس و القمر). شب مايه آرامش ، و روشنائى روز وسيله جنبش و حركت است

پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آمد و از حق پدر و فرزند سؤ ال كرد فرمود: لا يسميه باسمه ، و لا يمشى بين يديه ، و لا يجلس قبله ، و لا يستسب له : ((بايد

اذيّت خدا است بزبان درازى و تجاوز از حدّ و مقام و مخالفت و عناد و كفر و الحاد خداوند آنها را از رحمت خود دور ميفرمايد در دنيا و آخرت و آماده فرموده است براى

فصاحت و بلاغت مخصوص آن را بيان مى كند، كه حقايق را صريح و دقيق ، بى كم و كاست و گويا و رسا، و در عين حال زيبا و جذاب منعكس مى سازد. توصيف چهارم و پنجم بيانگر

خداوند، و تسبيح او هر صبح و شام » جز به تداوم توجه به پروردگار و تنزيه و تقديس مداوم او از هر عيب و نقص ‍ حاصل نمى گردد، و مى دانيم كه ياد خدا براى روح و جان

پيشين را تصديق مى كند و هدايت و بشارت براى مؤ منان است . ۹۸ كسى كه دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئيل و ميكائيل باشد (كافر است و) خداوند دشمن كافران

اصرار نورزد، و از در عذرخواهى درآيد. و بعد از آن «عبادت » خداوند، عبادتى كه روح و جان او را بسازد، و پاك و پاكيزه كند، و سپس «اطاعت فرمان خدا» و پرهيز از هرگونه

نفوذناپذيرى و كبر و غرور و پيمودن راه جدائى و شكاف و تفرقه را عامل بدبختى كفار شمرده ، آرى اينها صفات زشت و شومى است كه روى چشم و گوش انسان پرده مى افكند، و حس

مانند ذات احديت و ملائكه و انبياء و حشر و معاد جسمانى و بهشت و جهنم. 2- مراد هرچيز مخفى كه به حس مدرك نشود و بديهه عقل دال است بر آن، و بر دو نوع است: يكى

خود را خوار و کوچک داشته و (انسانیّت و عقل خویش را به بازیچه گیرد و ناچیز دارد؟) ما او را در این جهان برگزیدیم (و سمبل و رهبر دیگران کردیم) و او در جهان

مقام نبوّت و ولايت و امامت و قرآن و احكام و اخلاق حسنه و صفات فاضله خبر ده و شكر گزار باش و آشكار كن آنرا و مخفى منما چون اظهار نعمت شكر منعم و اخفاء آن

تعبير زيبا و لطيفى است ؟ اگر مردم رنگ خدائى بپذيرند يعنى رنگ وحدت و عظمت و پاكى و پرهيزكارى . رنگ بى رنگى و عدالت و مساوات و برادرى و برابرى . و رنگ توحيد

اللّه عليه و آله و سلّم ) به سراغ خانواده فقير رفت و به صاحب خانه گفت اين نخل از آن تو و فرزندان تو است . اينجا بود كه سوره و الليل نازل شد (و گفتنيها را

گويند و به خشونت در كلام و مخاصمه و لجاج برخيزند شيطان در ميان آنها فساد و فتنه مى كند (ان الشيطان ينزغ بينهم ). و فراموش نكنيد شيطان در كمين نشسته و بيكار

اگر به جائى رسيدند و قدرتى كسب كردند در واقع توانا شده اند كه جن و انس ، شيطان و پرى خدمتكار او بودند و زمين و آسمان جولانگاه او بود، و در حشمت او هر كس

شد و قرار شد حتما روزه بگيرند، و اما مثل پير زن و پيرمرد سالخورده و زن حامله و زن بچه شيرده آيه نسخ نشد، و حكم جواز افطار و فديه دادن باقى ماند. و به جان

پر مى كند و درونشان تهى و خالى است ، و دومى اشاره به كسانى است كه در ناز و نعمت به سر مى برند و مست و مغرورند و از درد و رنج ديگران بى خبر و سومى به آنها

ايثارگر بود و درس صبر و استقامت و ايمان را در همين عمر كوتاهش در مكتب او خوانده بود، با آغوش باز و از روى طيب خاطر از اين فرمان الهى استقبال كرد، و با صراحت

شياطين ، محفوظ دار. بار الها! روح ايثار و تقوى و بركنارى از هر گونه بخل و كينه و حسد به ما مرحمت كن ، و ما را از خودخواهى و خودپسندى بر كنار فرما. آمين يا

راسـتـى چـه زشـت اسـت كـه انسان خداى عالم و آگاه و رحيم و مهربان و فيض بخش را رها كـنـد، و شـيـطـان و دار و دسـتهاش را به جاى او بپذيرد، اين زشتترين انتخابهاست

داشته باشد، و پس از آن بكوشد در وجود خود پرتوى از مفاهيم آنها يعنى از مفهوم عالم و قادر و رحمان و رحيم و حليم و غفور و قوى و قيوم و غنى و رازق و امثال آن

وارث له ، و قطائع الملوك اذا لم تكن مغصوبة و الاجام ، و بطون الاوديه ، و الموات ، فانها لله و لرسوله و بعده لمن قام مقامه يصرفه حيث يشاء من مصالحه و مصالح

اين جهان نيز گرفتار تخاصم و نزاعند و روح پرخاشگرى و نزاع و جدال بر آنها حاكم است ، و هر روز با كسى درگير و گلاويز مى شوند، و در قيامت كه صحنه بروز مكنونات

«آنستم » از ماده «ايناس » به معنى مشاهده و رؤ يت مى باشد، و اين ماده از ماده انسان كه يكى از معانى آن مردمك چشم است گرفته شده (در حقيقت هنگام رؤ يت و مشاهده

مجازات او دو برابر خواهد شد و اين بر خدا آسان است - و هر كس از شما در پيشگاه خدا و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) خضوع كند و عمل صالح انجام دهد پاداش

گسترده اى دارد، و هر گونه تفسير نمونه جلد ۲۳ صفحه ۴۴۱ وسعت بخشيدن الهى را، چه در بهشت ، و چه در دنيا، و در روح و فكر، در عمر و زندگى ، و در مال و روزى را شامل

كرده اند. و بسيارى از مفسرين شيعه مانند تفسير «قمى » و «مجمع البيان »و «نور الثقلين » و «صافى » و جمعى از مفسران اهل سنت مانند نويسنده تفسير «روح المعانى

ترسيم اين مطلب مى‌گويد: اى برتر از خيال و قياس و گمان و وهم‌ و از آنچه گفته‌اند و شنيديم و خوانده‌ايم‌ مجلس تمام گشت و به آخر رسيد عمر ما همچنان در اوّل وصف

عليه و آله و سلّم )، على و فاطمه و حسن و حسين را فرا خواند - و يا به خدمت او آمدند - پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) عبائى بر آنها افكند، و گفت :

عليك غضاضة و ابشر بذاك و قرمنك عيونا «بنابراين از هيچ چيز مترس و ماموريت خود را ابلاغ كن بشارت ده و چشمها را روشن ساز!» و دعوتنى و علمت انك ناصحى و لقد دعوت

در يك لباس ، تا شناخت ذات پاكش و همچنين شناخت قدرت و حكمتش آسانتر و روشنتر باشد، و دلائلى به تعداد ايام و سالها و قرون و اعصارى كه بر عالم گذشته است ، براى

پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) با اصحاب و ياران مشغول به مشورت درباره جنگ بود، او نزد پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) آمد و عرضه داشت كه اگر پيامبر

نازكى از) خاك باشد، (و بذرهايى در آن افشانده شود،) و رگبار باران به آن برسد، (و همه خاكها و بذرها را بشويد،) و آن را صاف (و خالى از خاك و بذر) رها كند. آنها

تعالى افاضه مى شود، قابل درنگ و مهلت نيست، و تبدّل و دگرگونى را هم تحمل نمى كند، و تدريجيّت نمى پذيرد. و آنچه تدريجيّت و مهلت و درنگ، كه از موجودات مشاهده

را تاءكيد و تاءييد مى كند و از آنجا كه پيوند سخن را موقتا قطع مى كند مخاطب را از يكنواختى رهائى مى بخشد و لطافت و روح و تازگى به گفتار مى دهد، و مطمئنا جمله

افتاده و ناتوان و بيمار و يتيم و دردمند، آزمونى هستند براى اقويا و افراد سالم و تندرست ، و به عكس ‍ افراد تندرست و قوى ، آزمونى هستند براى افراد ضعيف و ناتوان

كرده ، و اين معنا، در كلمه (صر - و صرصر)، و كلمه (صل و صلصل ) و كلمه (كب و كبكب ) نيز جريان دارد، و كلمه زلزال در آيه شريفه كنايه است از اضطراب و دهشت

تمام بهشت و دوزخ و عرش و كرسى و حجاب و آسمانها و زمينهاى هفتگانه و حشرات و بادها و پرندگان و درختان و جنبندگان و خورشيد و ماه و فرشتگان همگى بر او رحمت مى

شما نيز اگر به خاطر مال و ثروت و امكانات مادى مست و مغرور شويد، و روح انحصارطلبى بر شما چيره گردد، همه چيز را براى خود بخواهيد، و نيازمندان را محروم كنيد،

تحريك و وسوسه كن » (و استفزز من استطعت منهم بصوتك ). «و لشگر سواره و پياده ات را به سوى آنها با فريادت گسيل دار»! (و اجلب عليهم بخيلك و رجلك ). «و در اموال

رستاخيز و قيامت و خصوصيات و ويژگيهاى آن . تفسير نمونه ، جلد: ۲۰، صفحه : ۲۰۴ ۶ - مواعظ و اندرزهاى گوناگون كه در لابلاى مباحث فوق آمده و به آنها روح و حيات

يك گروه و يك جماعت ، و در يك قشر و يك لباس نيستند، در ميان جن و انس ‍ پراكنده اند و در هر لباس و هر جماعتى يافت مى شوند، بايد مراقب همه آنها بود و بايد از

پيدايش كمونيسم و مانند آن و خونريزيها و جنگهاى كوچك و بزرگ و وحشتناك كه در قرن اخير اتفاق افتاد و هنوز هم در گوشه و كنار جهان ادامه دارد و غالبا از ريشه

الايام ، و لا يغيره الضياء و الظلام ، و لا يوصف بشى ء من الاجزاء و لا بالجوارح و الاعضاء، و لا بعرض من الاعراض ، و لا بالغيرية و الابعاض ، و لا يقال له حد

داشتن حكومتى نيرومند و ثروتى سرشار و امكاناتى وسيع در اوج قدرت مى زيستند، و اين قدرت عظيم آنها را مغرور كرد و آلوده انواع گناه و ظلم و ستم شدند «در اين هنگام

زنده نيز سرايت كرده ، و نيز يقين كرد، كه آثار و خواص روحى و روانى چون احساسات وجدانى يعنى شعور و اراده و حب و بغض و رجاء و خوف و امثال اينها، همه مربوط

نجعل له عينين ). و يك زبان و دو لب ؟! (و لسانا و شفتين ) تفسير نمونه جلد ۲۷ صفحه ۱۶ ((و او را به خير و شرش آگاه كرديم ، و هدايت نموديم (و هديناه النجدين

بر هر چيزى توانا است . ۱۱۰ و نماز را بر پا داريد و زكات را ادا كنيد (و با اين دو وسيله روح و جسم اجتماع خود را نيرومند سازيد و بدانيد) هر كار خيرى براى خود

بر روح و فکر او سنگینی می‌نمود و او در این دوران دائما مشغول به خودسازی، و تهذیب نفس بود، قرآن می‌گوید: «و هنگامی که او به مرحله بلوغ و تکامل جسم و جان

اولاد و برادر و خواهر با يكديگر و ساير ارحام و ديگر سببى كه بمصاهرت و ازدواج حاصل ميگردد مانند زن و شوهر و داماد و عروس و برادر زن و شوهر و خواهر زن و شوهر

(شام و بیت المقدس) منزل دادیم. و پسر مریم و مادرش را نشانه [قدرت و رحمت خود] قرار دادیم و آن دو را در سرزمینی بلند که [دارای] جایگاهی مستقر [و امن] و آبی

مشارق زمين و مغاربش و گفته‌اند معلمين خط انبياء بوده‌اند بتعليم الهى و تعليم فرمود بانسان چيزى را كه نميدانست از علوم و معارف و هدايات و دلالات و ظاهرا مقصود

اطاعت خدا و پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) كنند و از خدا بترسند و تقوى پيشه نمايند آنها نجات يافتگان و پيروزمندانند)) (و من يطع الله و رسوله و يخش الله

پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) اسلام او را پذيرفت ، و او را «وزير» و «وصى » خود خطاب كرد، و در كلمات پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) كرارا از او

مستدلّانه و آگاهانه، و به گونه‌ی بس زیبا و گیرا و پیدا، و بر ما هدایت و ضلال و حساب و کتاب و سزا و جزا است.) بی‌گمان پروردگارت آگاه‌تر (از همگان) به حال کسانی

كرد و فرمود: «شاهت الوجوه »: رويتان زشت و سياه باد! و نوشته اند اين كار اثر معجزه آسائى داشت و از آن گرد و غبار و سنگ ريزه در چشم دشمنان فرو ريخت و وحشتى

منين ). «تهنوا» از ماده وهن گرفته شده و وهن در لغت به معنى هر نوع سستى است ، خواه در جسم و تن باشد، و يا در اراده و ايمان . جمله و ((انتم الاعلون ان كنتم

خاكستر نشست، و دستور داد مناديان ندا دهند كه هيچ انسان و حيوانى، طعام و شراب نخورد و به سوى پروردگار، ناله و فرياد سر دهند، و از شرّ و ظلم برگردند. و چون چنين

۴۸۱ هم اصليش و هم فرعيش ، مانند شمال و جنوب و شمال غربى ، و شرقى و جنوب غربى و شرقى . و مشرق و مغرب ، دو جهت نسبى است ، كه در هر نقطه با طلوع و غروب آفتاب

آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است مى باشد» (و تبارك الذى له ملك السموات و الارض و ما بينهما). «تبارك » از ماده «بركت » به معنى داشتن خير فراوان ، و يا ثبات

باز زد و کبر ورزید و (هماره) از کافران بود. و گفتیم: «ای آدم! تو و همسرت در (این) باغ، آرام و قرارگیر، و از هر کجای آن هر چه (خوردنی) خواهید پاکیزه و فراوان

قسم به تين ، و زيتون (و التين و الزيتون ). و سوگند به طور سينين (و طور سينين ). تفسير نمونه جلد ۲۷ صفحه ۱۳۹ و سوگند به اين شهر امن و امان (و هذا البلد الامين

جلد ۷ صفحه ۵۷ ايمان و سعادت فرد و جامعه است ، و چون ريشه ها و شاخه هاى گوناگونى در افكار بشر دارد، و هر زمان به شكل تازهاى ظهور مى كند و جوامع انسانى را مورد

بگذارد؟ آئينى كه با روح و فطرت انسان آشنا و سازگار است ، و با عقل و خرد هماهنگ ، آئينى را كه هم آخرت در آن است و هم دنيا، رها كرده و به سراغ برنامه هائى

قضاوت نكند، و بدون تحقيق و علم و يقين نه به چيزى معتقد شود، نه عمل كند و نه داورى نمايد. پيروى از گمان و حدس و تخمين و شايعات و هر آنچه غير از علم و يقين است

سلب نعمت است ولى در واقع و در مورد خود خير است ، يا براى بيدار باش و يا تعليم و تربيت و برطرف ساختن غرور و طغيان و خود خواهى و يا به خاطر مصالح ديگر است

جامعه و تراكم ثروت در دست عدهاى محدود و محروميت اكثر افراد اجتماع است ، انفاق سبب پاكى دل و طهارت نفوس و آرامش جامعه ، و رباخوارى سبب پيدايش بخل و كينه

آفرينش آدم با آن روح و عظمت خداداد و مقام نمايندگى پروردگار، سجده و خضوع نكند، و ظاهر اين است كه شيطان همه اين مطالب را مى دانست تنها تكبر و خودپسندى جلو او

الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر، و امثال آن محدود كنند ولى روشن است كه مفهوم اين تعبير آنچنان وسيع و گسترده است كه هر فـكـر و ايـده و گـفـتـار

هدايت‌ و ارشاد و امر بمعروف‌ و نهي‌ ‌از‌ منكر و اعانت‌ ‌در‌ امر دين‌ ‌از‌ هدايت‌ و ارشاد و امر بمعروف‌ و نهي‌ ‌از‌ منكر و اعانت‌ ‌در‌ امر دين‌ و چه‌ ‌در‌

پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در مكّه بر ايمان و اطاعت و براى كثرت و قوّت قريش و قلّت و ضعف مسلمانان مضطرب و پريشان شدند و خداوند آنها را باين آيات

شامل‌ قرآن‌ و همه‌ احكام‌ و دستورات‌ الهي‌ ‌از‌ واجب‌ و مستحب‌ّ و معاملات‌ و غيره‌ ميشود بلكه‌ شامل‌ همه‌ كتب‌ آسماني‌ و دستورات‌ الهي‌ ‌است‌ زيرا ‌اينکه‌

ميكند و مقام رضا و تسليم و قناعت و توكّل و تحمّل را از دست ميدهد و دنيا هم بكام كسى نميگردد و حرص و آز و طمع و خودبينى و خود خواهى و كبر و غرور و حسد و

باليهود و النّصارى و الصّابئين و الزّنادقة و اهل الرّدّة و الكفّار فى شرق الارض و غربها فعرض عليهم الاسلام فمن اسلم طوعا امره بالصّلوة و الزّكوة و ما يؤمر

من ديارهم و اموالهم ). «آنها فضل خداوند و رضاى او را مى طلبند و خدا و رسولش را يارى مى كنند و آنها راستگويانند» (يبتغون فضلا من الله و رضوانا و ينصرون الله

توحيد و اسلام و عدالت و آزادى بشر از چنگال خرافات و اسارتها و مظالم ، تثبيت و جاى گير شود و باطل يعنى شرك و كفر و بى ايمانى و ظلم و فساد ابطال گردد و از ميان

است ، و تنها تسليم بيقيد و شرط در برابر فرمان او است و هر گونه شرك و رياء و آميختن قوانين الهى به غير آن مردود و مطرود است . ديگر اينكه : دين و آئين خالص

چنين روزى است ، و راستى هم همين است ايمان به حساب و كتاب به انسان روح تقوى و پرهيزگارى مى بخشد و تعهد و احساس مسئوليت در او ايجاد مى كند، و مهمترين عامل تربيت

كه اگر ما در ملل و اديان متداول مانند بره منى و بودايى و ستاره پرستى و مانيگرى و مجوسيگرى و يهوديگرى و مسيحيت و اسلام دقتى بعمل آوريم ، و در همه آنها سيرى

(صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) عرض ‍ كرد: پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) فرمود: لو وضعوا الشمس فى يمينى و القمر فى يسارى ما اردته ، و لكن كلمة يعطونى

ستمگر و استعمار كننده و استثمارگر و خودخواه بودند. قوم نوح نيز، چنانكه ميدانيم ، مردمى سخت لجوج و متكبر و خود برتر بين بودند. و قوم عاد و ثمود تكيه بر قدرت

طريقه را داشته اند، و غزالى آن را به چهار امام يعنى ابو حنيفه و مالك و شافعى و احمد و نيز بخارى و ترمذى و ابى داوود و سجستانى صاحبان صحاح و نيز به بزرگان علماى

ايمان و اعمال پاك گفته مى شود، چنانكه از آيه ۱۷۷ سوره بقره استفاده مى شود كه ايمان به خدا، و روز جزا، و پيامبران ، و كمك به نيازمندان ، و نماز و روزه ،

بد گوئى و افتراء و سخريه و استهزاء تفسير نمونه ، جلد: ۲۰، صفحه : ۲۸۰ و انواع فشارها و ستمها ندارند، بايد سلاح شما پاكى و تقوا و سخن حق و نرمش و محبت باشد

شكستند، و به كلى از خدا و پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و دوستان او بيگانه شدند. و در پايان آيه اضافه مى كند: او است خداوند بلند مقام و بزرگ مرتبه

اضطراب و جذب و دفع و مسرت و اندوه داشته باشد، و كسى كه خود را يكسره به دست شهوات سپرده و غوطه ور در لذائذ مادى است ، و اصلا به ياد عقوبت كارهاى زشت خود نيست

مردم تعليم كنند، و از طريق استدلال و انذار و بشارت و موعظه و اندرز در دلها نفوذ دهند. ۲ - «خشيت » به معنى ترس تواءم با تعظيم و احترام است ، و از همين رو با

است ، و بعد از چند روز خواب و خور و شهوت و اميال حيوانى ، زندگى پايان مى گيرد، و همه چيز تمام مى شود، اين آفرينش لعب و لغو و بيهوده خواهد بود. باور كردنى

السلام)، و در يك فرد از امت او يكى است. و نيز، ترس از خدا در آن دو يك حقيقت است، و شدّت و ضعفى در كار نيست، و سخاوت و شجاعت و علم و تقوا و صبر و حلم، و ساير

مى رسد نور منبع حيات و همه بركات و آثار حياتى و سرچشمه رشد و نمو و تكامل و جنبش و تحرك است نور آرام بخش و مطمئن كننده و آگاه كننده و نشان دهنده است در حالى

است ، و از سوى ديگر خود تاريكى آرام بخش و مايه استراحت تن و اعصاب و روح است ، و نور مايه جنبش و حركت . لذا به دنبال آن مى افزايد: « و روز را بينا و روشنى

تخيلات ، و بيانگر احساسات برافروخته ، و هيجانات عاطفى است ، و به همين دليل فراز و نشيب و افت و خيز فراوان دارد در حالى كه قرآن در عين زيبائى و جذابى كاملا

طرف سعادت و شقاوت ، يعنى انسانيكه هم ذاتش صالح و سعيد است ، و هم عملش صالح است ، و انسانيكه هم ذاتش شقى است ، و هم عملش فاسد و طالح است ، و اما بالنسبه

نازل مى كند و گاه با مختصر تغيير آن را مبدل به تگرگهاى زيانبار و حتى كشنده مى كند، و اين نهايت قدرت و عظمت او را نشان مى دهد كه سود و زيان و مرگ و زندگى انسان

سوره را قسمتى از سرگذشت زكريا و مريم و حضرت مسيح (عليه السلام ) و يحيى و ابراهيم قهرمان توحيد و فرزندش اسماعيل و ادريس و بعضى ديگر از پيامبران بزرگ الهى

افعال اختياريه او، و افعال اختياريه او هم از راه اعتقاد به درستى و نادرستى ، و خوف از نادرستى ، و رجاء به درستى ، و رغبت به منافع ، و ترس از ضررها منشاء

پيغمبر را استهزاء و اذيّت نمودند و حضرت ابو طالب محزون گشت و بعد از چهل روز جبرئيل نازل شد و سوره كهف را آورد و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود دير

براى انسان ((دو نوع گوش و چشم و حيات » قائل است : گوش و چشم و حيات ظاهر، و گوش و چشم و حيات باطن . و مهم بخش دوم از درك و ديد و حيات است ، كه وقتى از كار

الظاهرة فالرسل و الانبياء و الائمة و اما الباطنة فالعقول خداوند بر مردم دو حجت دارد، حجت آشكار و حجت پنهان ، حجت آشكار، رسولان و انبياء و امامانند، و حجت باطنه

گذشته يعنى موسى و ابراهيم و نوح و هود و صالح و لوط و شعيب (عليهماالسلام ) و سرنوشتى كه با آن روبرو شدند و كيفرى كه در برابر تكذيب خود ديدند نقل كرده است

خيالى و زينتى فريب دهنده و باطل مى ديدند، و در اين عرصه مخير ميان حق و باطل و حقيقت و سراب شده بودند و حاشا بر اهل يقين از اينكه در يقين خود شك كنند و يا

سلامت در دين و ايمان ، در اعتقاد و مكتب ، و در خط و مذهب است . سلامى كه بيانگر نجات و امنيت از مجازات و عذاب اين جهان و آن جهان است . و در هفتمين و آخرين مرحله

را افاده مى كند، مانند جمله «و بالوالدين احسانا، و ذى القربى ، و اليتامى ، و المساكين »، (بپدر و مادر و خويشاوندان و يتيمان و مساكين احسان مى كنيد) بخلاف

همان است كه درك مى كند و اراده مينمايد، و افعال انسانى را به وسيله بدن و قوا و اعضاى مادى آن انجام مى دهد و بدن چيزى به جز آلت و ابزار كار نفس نيست ، البته

ما امر خلقت را منظم مى‏بينيم و فلك را در گردش و تدبير جهان را يكسان و شب و روز و خورشيد و ماه را مرتب: درستى كار و تدبير و هماهنگى آن دلالت كند كه ناظم

، بيشترين اسم و شهرت و آوازه و پول و در آمد و موقعيت براى زنان آلوده و بى بند و بارى بود كه به نام هنرمند و هنر پيشه ، معروف شده بودند، و هر جا قدم مى نهادند

بشود و در عين حال، تناقضى هم در آن پديد نيايد؟ و نيز در عين حال روح توحيد و تقوا و طهارت، مانند بند تسبيح، در تمامى آن احكام و نتایج آن ها، و اصل و فرع

طالبان ايمان و يقين و صاحبان انديشه و فكر است » براى آنها كه درهاى قلب خود را گشوده و با تمام وجود تشنه يقين و علم و دانشند، حتى كمترين حركت و كوچكترين موجود

القربى و ينهى عن الفحشاء و المنكر((، به عدل و احسان و صله رحم امر مى كند، و از فحشاء و منكر نهى مى فرمايد، و مع ذلك مردم همچنان نافرمانى اش مى كنند، و نهى

تر بود و او را به سوى جهان ماده مى كشيد و آن گندم بود، و ديگرى درخت معنوى مقام جمعى از اولياء خدا بود كه از مقام و موقعيت او بالاتر قرار داشت و چون از

كه آرامش روح و جسم آنها را از هر نظر منعكس ‍ ميكند، چرا كه نه ترس فنا و زوال و مرگ دارند، و نه ترس هجوم دشمن ، و نه بيمارى و آفت و اندوه ، و نه حتى ترس

را پرستش نكنند و در مقابل انواع بتهاى ساختگى اعم از بتهاى برونى و درونى ، خودخواهيها، هوا و هوسها، شهوتها پول و مقام و جاه و جلال و زن و فرزند سر تعظيم

را سبك و كوچك شمرده بودند بار ديگر در آيه بعد روى آن تكيه كرده ، و موجى تازه از سرزنش بر آنها مى بارد، و تازيانه اى محكمتر بر روح آنها مى نوازد، و مى گويد:

چهار ديوار عالم ماده ، و محدوده قدرت و توانائى خود محاصره نگردد و چشم خود را به حمايت و لطف پروردگار بدوزد، اين توجه مخصوص ، آرامش و اطمينان و نيروى فوق العاده

كنيد، و سخن حق و درست بگوئيد» (يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و قولوا قولا سديدا). قول «سديد» از ماده «سد» به معنى «محكم و استوار» و خلل ناپذير و موافق

تمام عزت و شوكت و افتخار و قدرتشان با همان رود عظيم نيل و شاخه هاى بزرگ و فراوانش ‍ بود كه فرعون از ميان تمام منابع قدرتش روى آن تكيه كرد، و گفت اليس لى

قطعه و يكبتهم از ماده كبت به معنى بازگرداندن به زور و توام با ذلت است . در اينجا سؤ الاتى در زمينه چگونگى يارى فرشتگان و حمايت آنها از مسلمانان و چگونگى

بخور و بياشام و شادمان باش و اگر از آدميان كسى را ديدى بگوى: براى خداى رحمان روزه نذر كرده‌ام و امروز با هيچ بشرى سخن نمى‌گويم. پس بخور و بیاشام و دیده

است، و برودت و جريان آب تسبيح و طاعت او است و قيام درختان و نباتات و نمو آنها و جريان بادها و سقوط ابنيه و سوزندگى آتش و صوت صاعقه، هر يك تنزيه نمايند خالق

انجير و زيتون و اسب و شب و روز و صبح و شفق و ظهر و عصر و روز قيامت قسم ياد كرده ، و نيز به نفس و كتاب و قرآن عظيم و زندگى رسول الله (صلى الله عليه و آله )

هم چون سلمان و ابى ذر و صهيب و خباب و بلال به خاطر نداشتن مال و ثروت كمترين نقصى ندارند، و ثروتمندان بى مغز و كور دل و خود خواه و متكبر به خاطر ثروتشان

نيكوكارند و آماده پذيرش حق و قبول فرمان خدا. «و در آن هر چيز كه مورد نياز بود، و در مسير تكامل انسان اثر داشت ، بازگو كرده » (و تفصيلا لكل شى ء). «و نيز اين

هم مى پيچد، و براى مُردن همۀ زنده ها، و زنده شدن شان، در صور مى دمد، و زمین، به نور پروردگارش نورانى مى گردد، و كتاب را مى گذارند و انبياء و شهداء را مى

اللّه عليه و آله و سلّم )، و المصباح النور الذى فيه العلم ، و الزجاجة قلب على او نفسه : ((مشكات قلب محمد است ، و مصباح همان نور علم و هدايت ، و زجاجه اشاره

صفحه ۲۰۲ را اعم از پيامبران و ائمه هدى و دانشمندان و كتاب و سنت ، و همچنين ائمه كفر و ضلال را شامل مى شود، و به اين ترتيب هر كس ‍ در آنجا در خط همان رهبرى

»، و نيز گفته است «يئس » و «استياس » به يك معنا است مانند «سخر» و «استسخر»، «عجب » و «استعجب ». كلمه «نجى » به معناى كسى است كه در پنهانى و آهسته و درگوشى

الدين ما وصى به نوحا و الذى اوحينا اليك و ما وصينا به ابراهيم و موسى و عيسى » و نيز فرمود: «ان هذا لفى الصحف الاولى صحف ابراهيم و موسى ». و نيز فرمود: «انا

سرمايه اى برتر و بالاتر از عـقـل و هـوش و نـيـروهـاى خـداداد و عـمـر و جـوانـى و سـلامـت اسـت ؟ هـمـيـنـهـا كـه محصولش اعمال انسان است و عمل ما تبلورى است

كرد، و با اين كه مى توانست بفرمايد: «و تواصوا بالحق و الصبر»؛ فرمود: «و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصبر». و بنابر همۀ آنچه گفته شد، ذكر تواصى به «حق» و به

شريعت مسيح و محمد «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» را قبول نكند، و نصارا، شريعت عيسى را بپذيرد و در مقابل شريعت محمدى «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» سر فرود

بيع و شرا مماكست «۱» و مبصّرى «۲» مى‏نمايند و قيمت مبيع را كم و زياد مى‏كنند. راوى مى‏گويد كه: ابن ابى العوجاء بر خواست و من و ابن مقفّع مانديم و در آنجا

گويد: و اينها شهرها و آباديهائى است كه ويرانه هاى آنها در برابر چشم شما قرار دارد، و ما آنها را به هنگامى كه مرتكب ظلم و ستم شدند هلاك كرديم ، و در عين