النساء ١١٧
| کپی متن آیه |
|---|
| إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطَاناً مَرِيداً |
ترجمه
| النساء ١١٦ | آیه ١١٧ | النساء ١١٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَدْعُونَ»: به فریاد می‌خوانند. عبادت می‌کنند (نگا: انعام / و یونس / ، هود / و ...). «مِن دُونِهِ»: غیر از او. «إِنَاث»: جمع أُنثَی، ماده‌ها. مراد این که معبودهای آنان همچون زنان ضعیفند و عربها هر چیز ضعیفی را أُنْثی می‌نامیدند. یا این که هر قبیله‌ای از عربها بتهای خود را (أُنثَی) می‌نامیدند. و می‌گفتند: أُنثَی بَنِی فُلانٍ. أُنثَی به چیز بی‌جان هم گفته شده و بدین سبب (إنَاث) معنی مردگان نیز دارد. «مَرِیداً»: بسیار متمرّد. صیغه مبالغه مارِد. سرکش از ماده (مرد).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قَالُوا سُبْحَانَکَ أَنْتَ وَلِيُّنَا... (۱) وَ جَعَلُوا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ... (۰) وَ جَعَلُوا الْمَلاَئِکَةَ الَّذِينَ... (۱) أَ لَکُمُ الذَّکَرُ وَ لَهُ الْأُنْثَى (۱) إِنْ هِيَ إِلاَّ أَسْمَاءٌ... (۰) وَ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَکَاءَ الْجِنَ... (۰)
أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْکُمْ يَا بَنِي... (۱) سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ (۰) أَ فَرَأَيْتُمُ اللاَّتَ وَ الْعُزَّى (۰) وَ مَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَى (۰) تِلْکَ إِذاً قِسْمَةٌ ضِيزَى (۰) يَا أَبَتِ لاَ تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ... (۲) قَالُوا سُبْحَانَکَ أَنْتَ وَلِيُّنَا... (۱)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً «117»
(مشركان) به جاى خدا، جز معبودانى مؤنث (كه نام زن بر آنها نهاده‌اند مانند لات و مناة وعُزّى) نمى‌خوانند وجز شيطان سركش وطغيانگر را نمى‌خوانند.
نکته ها
آيه‌ى قبل، مشركان را در ضلالت و گمراهى دانست، اين آيه، علّت آن را پرستش بتها و پيروى از شيطان مى‌داند.
مراد از معبودانِ مؤنث در آيه «إِناثاً»، يا بت‌هايى است‌كه مشركان نامهاى مؤنث چون لات و مناة و عُزّى بر آنها مى‌گذاشتند و يا فرشتگان كه به عقيده‌ى مشركان دختران خدا بودند. شايد هم مراد از «اناث» در آيه، موجود تأثيرپذير و ضعيف است و لذا صلاحيّت پرستش را ندارد.
پیام ها
1- معبودهاى غير الهى، يا ضعيفند يا طيغانگر. إِلَّا إِناثاً ... إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً
2- فرار از معبود حقّ، راهى جز پناه به معبودهاى باطل و شيطان ندارد. إِلَّا إِناثاً ... إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً
3- همه‌ى راههاى انحرافى، به يك راه- پيروى از شيطان- منتهى مى‌شود. «إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً»
4- پرستش هر معبودى جز خداوند در حقيقت شيطان‌پرستى است. يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ... شَيْطاناً مَرِيداً
تفسير نور(10جلدى)، ج2، ص: 165
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاَّ إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطاناً مَرِيداً (117)
پس از حال مشركان اخبار مى‌فرمايد:
إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً: و نمى‌پرستند غير حق تعالى، مگر اناث و مادگان را. بتان را اناث مى‌گويند به واسطه تأنيث اسماء آنها، مثل «لات» و «عزى» و «مناة» و غير آن، و بدين جهت هر قبيله‌اى را بتى بوده كه آن را مى‌پرستيدند و آن را انثى بنى فلان مى‌ناميدند. و يا به واسطه آنكه بتان جماد، و جمادات مشابه اناثند به سبب انفعال آنها، و مى‌شايد كه حق تعالى ذكر آنها نموده به اين اسم، جهت تنبيه بر آنكه مشركان عبادت چيزى مى‌كنند كه به اناث تسميه كرده‌اند، به جهت آنكه منفعلند نه فاعل. و از صفات معبود آن است كه فاعل غير منفعل باشد، تا دليل باشد بر تناهى جهل و فرط حماقت ايشان. و در تفسير المسير آورده كه بتان را به صورت زنان مى‌ساختند. و گفته‌اند مراد از اين اناث، ملائكه‌اند، لقولهم: «الملائكة بنات اللّه».
وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً: و نمى‌پرستند مگر شيطان گم گشته در وادى ضلالت و بيرون رفته از طاعت حضرت عزت را، چه اوست كه امر كرده مشركان را بر عبادت اوثان، و اغواى ايشان نموده بر آن. پس اطاعت و عبادت اصنام، همان طاعت و عبادت او باشد. ابو حمزه ثمالى در تفسير خود آورده كه ميان هر بتى از بتان، شيطانه بوده كه با سدنه تكلم و اغواى آنها مى‌نمود و به اين سبب تسميه يافته‌اند به اناث. يا به جهت ضعف و عدم خبرت آنها بوده، مانند زنان كه ناقصات العقولند. خلاصه شيطان سركش مردود، بى‌واسطه يا به واسطه اتباع خود، مشركان را به عبادت اوثان دعوت نموده.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلاَّ إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلاَّ شَيْطاناً مَرِيداً (117)
ترجمه
نمى‌خوانند از سواى او مگر اناث را و نمى‌خوانند مگر شيطان سركش را..
تفسير
گفته‌اند معمول اعراب در زمان جاهليت آن بوده كه هر قبيله براى خودشان بتى و معبودى اختيار مينمودند و در نام آن بت علامت تانيث قرار ميدادند از قبيل لات و غرّى و منات و نائله و مى‌گفتند انثى فلان و اراده مى‌كردند بت آنقبيله را
جلد 2 صفحه 126
و در مجمع از تفسير ابو حمزه ثمالى نقل نموده كه هر بتى داراى شيطان مؤنّثى بود كه خود را بنگهبانان آن بت ارائه ميداد و با آنها حرف ميزد و اين كار را شيطان براى اغواى آنها ميكرد و آن شيطانى است كه خداوند او را در اين آيه بتمرد وصف نموده و در آيه بعد لعن فرموده است حقير عرض مى‌كنم بنابر اين تفسير وجه اتحاد دعوت بت و شيطان واضح است و بنابر تفسير اول باعتبار آنستكه مراد از دعوت عبادت است و عبادت بت چون بامر شيطان است اطاعت و عبادت او حساب ميشود و مريد كسى است كه از اطاعت مولاى خود خارج شود و در او روى رستگارى نباشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِن يَدعُون‌َ مِن دُونِهِ إِلاّ إِناثاً وَ إِن يَدعُون‌َ إِلاّ شَيطاناً مَرِيداً (117)
إِن يَدعُون‌َ ان نافيه است بقرينه استثناء و مراد از يدعون عبادت و خضوع و خشوع نزد آنها مِن دُونِهِ يعني غير از خدا پس معني اينکه ميشود که عبادت نميكنند غير خدا را إِلّا إِناثاً مگر زنهايي را، اناث جمع انثي است مقابل ذكور جمع ذكر، و تعبير باناث بعضي گفتند مراد ملائكه هستند چون معتقد بودند که ملائكه دختران خدا هستند چنانچه در بسياري از آيات باين مطلب اشاره دارد مثل آيه شريفه أَ فَرَأَيتُم‌ُ اللّات‌َ وَ العُزّي وَ مَناةَ الثّالِثَةَ الأُخري أَ لَكُم‌ُ الذَّكَرُ وَ لَهُ الأُنثي و النجم آيه 19- 21 و مثل آيه شريفه فَاستَفتِهِم أَ لِرَبِّك‌َ البَنات‌ُ وَ لَهُم‌ُ البَنُون‌َ أَم خَلَقنَا المَلائِكَةَ إِناثاً وَ هُم شاهِدُون‌َ و الصافات آيه 149 و 150 و غير اينها از آيات ديگر.
و بعضي گفتند مراد اوثان مثل لات و عزي و ساير بتها هستند و آنها را باسم اناث تعبير كرده‌اند چون لات تأنيث اللّه است و عزي تأنيث اعز است.
و بعضي گفتند اسامي بتها اسامي نساء بوده براي هر بتي هم يك اسمي از آنها انتخاب كردند لكن ما مدركي از اخبار براي اينکه اقوال پيدا نكرديم و قول مفسرين هم مدرك نيست چون تفسير برأي است.
جلد 5 - صفحه 210
شايد بتوان گفت که مقتضاي اطلاق آيه شامل جميع آنها بشود و هر يك از اينکه تفسيرات بيان يكي از مصاديق است بلكه بتوان گفت که مراد ازدواج باشند چنانچه در خبر است
دينهم دنانيرهم و قبلتهم نسائهم.
و تعبير به يدعون نمود و يعبدون نفرمود بمعني توجه و اطاعت آنها است چنانچه امروز مشاهده ميشود که زنها فرمان فرما هستند بر شوهرها و هر چه بگويند يا بخواهند آنها انجام ميدهند بالطوع و الرغبة و از اينکه بيان رفع دو اشكال هم ميشود
(اشكال اول)
اينكه در آيه تناقض است زيرا در جمله اول ميفرمايد إِن يَدعُون‌َ مِن دُونِهِ إِلّا إِناثاً مقتضاي آن انحصار باناث است و غير اناث حتي شيطان را لا يدعون، و جمله ثانيه غير از شيطان را لا يدعون حتي اناث را و اينکه دو جمله تناقض است.
(اشكال دوم)
اينكه مسلما بعض مشركين عبده شمس و قمر و كواكب هستند و بعضي آتش پرست و بعضي گاو و گوساله پرست و بعضي درخت پرست و غير اينها و اينکه با ظاهر آيه تنافي دارد.
(و اما جواب)
اولا تمام طبقات مشركين شرك آنها باغواي شيطان است و در عين شرك اطاعة شيطان ميكنند پس اينکه دو جمله يكيست و تناقض ندارد.
و ثانيا كلمه يدعون اطلاقي ندارد که شامل تمام مشركين باشد ممكن است مراد خصوص مشركين که عبده ملائكه يا اوثان باشند به بياني که ذكر شد.
و ثالثا اينکه جمله اطلاق ندارد و مفادش مثل اينست که بگويي اكرم العلماء الا زيدا و اكرم العلماء الا عمروا که مفادش اينکه ميشود اكرم العلماء الا زيدا و عمروا و اينجا مفادش ان يدعون الا اناثا و شيطانا ميشود وَ إِن يَدعُون‌َ دوم
جلد 5 - صفحه 211
تأكيد است و مفادش ان يدعون الا اناثا و إِلّا شَيطاناً مَرِيداً.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- هر معبودى جز خداوند موجودى ضعیف و مقهور حوادث (ان یدعون من دونه الا انثاً) «اناث» جمع «انثى»، به معناى موجود ضعیف و تأثیرپذیر است.
۲- مشرکان، پرستنده بتها و مجسمه هایى با نامهاى زنانه (ان یدعون من دونه الا انثاً)
۳- خداوند تنها موجود قاهر، تأثیرناپذیر و سزاوار پرستش (ان یدعون من دونه الا انثاً)
۴- هیچ موجودى جز خداوند صلاحیت براى خدایى و پرستش ندارد. (ان یدعون من دونه الا انثاً)
۵- تأثیرپذیرى موجودات، دلیل عدم صلاحیت آنان براى خدایى و پرستش (ان یدعون من دونه الا انثاً)
۶- شیطان، موجودى سرکش و فاقد هرگونه خیر و فضیلت (و إن یدعون شیطناً مریداً) مرید از مصدر «مرود» به معناى سرکشى و خروج از طاعت است (مجمع البیان). مفردات راغب «مرید» را به معناى عارى از خیر دانسته است.
۷- پرستش هر معبودى جز خداوند، در حقیقت شیطان پرستى است. (ان یدعون ... و إن یدعون شیطناً مریداً)
۸- اطاعت از شیطان، خاستگاه بت پرستى (ان یدعون من دونه الا انثاً و إن یدعون شیطناً مریداً) چون دو جمله «ان یدعون ...» و «ان یدعون الا شیطناً» داراى حصر است و مفهوم هر یک منطوق دیگر را نفى مى کند، براى رفع تنافى مى توان گفت جمله دوم بیانگر علت مضمون جمله اول است، یعنى بت پرستى برخاسته از اطاعت شیطان مى باشد. گفتنى است بنابراین مبنا «یدعون» در جمله دوم به معناى اطاعت است نه پرستش.
موضوعات مرتبط
- بت پرستى: منشأ بت پرستى ۸
- خدا: اختصاصات خدا ۴
- شرک: عبادى ۷
- شیطان: اطاعت از شیطان ۷، ۸ ; بغى شیطان ۶ ; سرزنش شیطان ۶ ; صفات شیطان ۶
- عبادت: خدا ۳، ۴
- مشرکان: بت پرستى مشرکان ۲
- معبود: شرایط معبود ۵ ; ضعف معبود ان باطل ۱ ; معبود پسندیده ۳، ۴، ۵
- موجودات: صفات موجودات ۵
منابع
