نتایج جستجو

گر چه ظاهراً عموم مردم را شامل مى شود و دلیل بر آن است که همگى در غفلت اند ولى بدون شک، هر گاه که سخن از توده مردم گفته مى شود، استثناهایى وجود دارد، و در

[اسراء:15]. [قصص:59]. گرچه هر دو آيه درباره تعذيب منكرين رسالت در اين دنيا است ولى روشن مى‏شود كه عذاب آخرت نيز پس از تبليغ و اتمام حجت است. مشروح اين مطلب در

مناقضه آشكار است . ولى ظاهراً آن سه مرحله ترقى از تكذيب قرآن و رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم است اول گفتند: خوابهاى پريشان است ولى چون خواب در نوبت

ورى وزر وزن وسق وسم وسوس وصد وضع وضن وعد وعى وفق وقت وقد وقع وقى ولد وله ولى وهج ويل وکء ى ياقوت يتم يدى يسر يقن يمن يوم ک کئس کان کبر کتب کثر کدح کذب

ايمان آورده و قدرت داشته كه عمل بكند ولى نكرده است، ايمان او فايده ندارد امّا آنكه پيش از رسيدن مرگ ايمان آورده ولى حجال عمل نداشته است، آيه به حال او شامل

بنابراین، «یُکْشَفُ عَنْ ساق» یعنى در آن روز ریشه هاى هر چیز آشکار مى شود، ولى، معناى اول مناسب تر به نظر مى رسد. سوق‌ (۱۷ بار) وَ عَن يُدْعَوْن يُکْشَف

رابيان مى‏دارد، گوش كنند ولى متأسفانه در ميان ما اين مطلب عملى نيست. از آيه وجوب نفهميده‏اند وگرنه مشهور و معروف شده بود ولى مطلوبيت آن جاى گفتگو نيست

از مفسران، آن را سن 75 سالگى و بعضى 90 سالگى، و بعضى 95 سالگى شمرده اند; ولى حق آن است که سن معینى ندارد و نسبت به اشخاص متفاوت است. به تعبیر دیگر، منظور

مى‏خواستند در راه رفتن بر ديگران سبقت بگيرند ولى چطور مى‏ديدند؟ بعضى آن را عدم قدرت بر هدايت گرفته‏اند ولى با ملاحظه آيه قبل و بعد بدست مى‏آيد كه منظور

اللّه ابداً توجّهى نيست و تسبيح اسم جز تسبيح مسمّى چيز ديگر نمى‏شود باشد ولى تعلّق تسبيح بر اسم شايد جهت ديگرى داشته باشد و ان اينكه همانطور كه در حق تعالى

نثويّت دارد ولى از بخش «گاتاها» چندان دوگانگى فهميده نمى‏شود بلكه بر حسب ادعاى برخى از محققين از اين بخش يگانه‏پرستى استنباط مى‏گردد... ولى ما بر حسب اعتقاد

يا ترازوى متداول . گرچه در لغت ميزان را ترازو، و عدل و مقدار معنى كرده‏اند ولى آنچه گفته شد مستفاد از قرآن و استعمالات است. در نهج البلاغه نامه 31 خطاب به

[احزاب:72-73]. يعنى: ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه كرديم ولى از برداشتن آن امتناع كردند و از آن بترسيد پس انسان آن را برداشت زيرا كه وى

كه به ماه برسد. ادراك لازم نيز آمده است مثل «ادراك الصبىّ»يعنى بچه بالغ شد ولى موارد استعمال آن در قرآن همه متعدى است. درك (بر وزن فرس و فلس) به معنى رحمت

بكشتى تحقّق يافته است، در اين صورت ثمّ در معناى معمولى خود به كار رفته است. ولى در دو آيه [نحل:110] براى ترتيب خبر است زيرا ترتيب در ميان دو امر فوق نيست

گويد: حمل يك معنى دارد و در چيزهاى بسيار بكار مى‏رود فعل آن در همه يكى است ولى در ظاهر حمل مى‏شود مثل باريكه بر دوش گيرند حمل (به كسر اوّل) گفته‏اند و به

[انعام:136]. آنچه براى بتهايشان است به خدا نمى‏رسد و در راه خدا صرف نمى‏شود ولى آنچه براى خداست به بتها مى‏رسد. آيه راجع به بدعتهاى مشركان است. وصل متصل كردن

متصل مى‏كند و به قولى كارهاى قبل از مرگ را به كارهاى بعداز مرگ متصل مى‏كند ولى اين راجع به وصيت ميت است و گرنه طبرسى فرموده: وصى، ايصاء، امر وعهد همه به

طبرسى آن را مستحق لوم معنى كرده و گويد: مليم آن است كار را ملامت آور كند ولى ظاهرا اين درست نيست زيرا اسم مفعول آن ملام است پس مليم به معنى ملامت كننده

گفته‏اند. به قول بعضى از بزرگان صيغه ظّلام براى مبالغه در نفى از آن بهتر است ولى مطلب فوق از آن بهتر است و بقول بعضى خداوند اگر ظلمى مى‏كرد حتماً ظّلام بود

مى‏خواهد با اموال و اولاد آنها را معذّب كند و در حال كفر جانشان در آيد و بميرند. ولى بهتر اين است بگوئيم: در حال كفر هلاك شوند و آن همان استدراج است كه در «درج»

آله وسلم اصرار كردند كه آنها را نكشند و فديه بگيرد تا وضع ماليشان بهتر شود ولى حق آن بود كه اسيران كشته شوند تا ديگران به جنگ مسلمين جرئت ننمايند زيرا آن

شده بود ولى آنها به كسى سحر نمى‏آموختند مگر آنكه مى‏گفتند: ما فته و امتحانى هستيم كافر مباش و اينكه به تو ياد داديم در ضرر مردم به كار مبر، ولى آنها سحرى

[بقره:249]. اغتراف مثل غرف به معنى اخذ است «غرفة» را به فتح اول و ضم آن خوانده‏اند ولى به ضم اول مشهور است در صورت اول مفعول مطلق است و در صورت دوم مفعول به «اغترف»

سبات خواب است و آن مغاير با معناى اوّلى نيست كه خواب قطع فعاليّت ظاهرى است ولى در آيه شريفه بايد راحتى و آرامش معنى كرد. سبت يهود سبت يهود عبارت از قطع عمل

كلمه هر كه دانش و علم در وجودش استقرار يافته و ريشه دوانده راسخ در علم است ولى مصداق اولى و حقيقى آن رسول خدا و ائمه اطهار عليهم السلام است در تفسير برهان

اوّل اسم فعل است يعنى مرا مس كن «لامَساس» يعنى مرا مس نكن به من دست نزن. ولى قرائت مشهور در قرآن به كسر ميم است در قاموس گويد: معنى لامِساس در قرآن آن

آنها را فراموش كردى و ناديده گرفتى همانطور امروز فراموش مى‏شوى.(طه‏126). ولى در آيات هست كه اهل عذاب روز قيامت بينائى و شنوائى و گويائى دارند [بقره:166]

أَزاغَ اللَّه قُلُوبَهُمْ» است يعنى چون خود مشتبه مى‏كنند ما هم چنان مى‏كرديم ولى احتمال اوّل بهتر يعنى در صورت فرستادن ملك ما عامل اين كار مى‏بوديم و چون نمى‏خواهيم

ظاهراً غرضش آن است كه «كانَ اللَّهُ عَليماً» يعنى خدا از ازل چنين بوده است ولى به نظر نگارنده زمان در آن ملحوظ نيست. و حق همان است كه گفتيم، جوهرى در صحاح

كه در محلى از يمن قرار داشته و قبيله مذحج و ديگران آن را مى‏پرستيده‏اند. ولى منظور قرآن از يغوث، آن نيست. لا يعوق قد نسر سواع ضلل کثر ودد وذر زيد نن ظلم

هم يهود هود من امن الله اله وله انن على کون شىء ليس صابئون او لا بنو نا ب ولى اخذ ان ذلک ملل بعض نصارى هدى ما حزن نحن عن حتى مسيح تلک مجوس منى ا تبع ک حبب

وعد قد بعد ظنن ليت هوى غيب ارض عمى کتم فعل سمو قحم عدد رود شرر حسب رسل سوى ولى امر جعل امم هى ذکر اذن کلل تلو الى انس ابو عبس حمى لکن عاد ريب ضعف طعم موت

س) يكى از پيغمبران عليهم السلام است، نام مباركش فقط دوبار در قرآن ياد شده ولى راجع به شرح حال او مطلبى نيامده است. در توحيد صدوق باب 65 نقل شده: حضرت رضا

ريب شکر لما خزن ظلم الى رئى يقن غير امر کثر نن قلب دعو اجر ثقل غرم وعد عهد ولى رسل

كرده‏اند در مجمع و اقرب الموارد، خاك مرطوب گفته‏اند و غير آن معنى نيز آمده است ولى از نهج البلاغه روشن مى‏شودكه معنى آن مطلق خاك است [طه:6] براى خداست آنچه در

ثلث حلم رضو کتب عزل دنو رجع صلو نفس کلل ابو اجر نسو بعض فدى حدد سکن لم الک ولى شتت

از رسول در اينجا جبرئيل است. مراد از رسل در قرآن مجيد اكثراًپيامبران است ولى گاهى از آن ملائكه مراد است مثل [هود:81]. [انعام:61]. [يونس:21]. آيات ديگرى

اتباعش گفتند:اين معبود شما و معبود موسى است. موسى آن را از ياد برده است . ولى آنها مى‏ديدند كه گوساله سخنى به آنها سود و زيانى ندارد و اين چنين چيز نمى‏تواند

ردد ن انس نور اول قبل حکم صرط اخر جعل عذب ذکر ظلم اجل ذلک قلب کلل نن متع ولى خرج موسى اتى تبع اخذ رحم اهل عبد لو کيف لعل خير فرعون غفر وقى حشر عمل يدى

گويد: اَمْت يعنى مكان مرتفع، تپه‏هاى كوچك، پستى و بلندى، و اختلاف در شيئى. ولى مراد از آن در آيه، بلندى است، و اين آيه عبارت اخرى آيه ما قبل است كه فرموده

آن نصرانى است [آل عمران:67]. اين لفظ يكبار بيشتر در قرآن مجيد نيامده است ولى «نصارى» چهارده بار ذكر شده است [بقره:135]. درعلت اين تسميه چند قول است، به

سبل عند دون عمل قد يا لم اول يوم الذى امر نزل اخر عذب ظلم حقق جعل لو ذکر ولى انس اخذ رئى خلق نفس نصر غير مع اوى عزز فضل ائى طوع شهد دعو حسن کذب ضلل اذا

على ان اله عکف هم ربب کم ظلل اخذ نن جعل ضلل بعد ا ک هن ما بنو آزر کيد کثر ولى ها يا وله رئى ت موسى من دبر اتى هل انس ابو ن سمع جنب ابراهيم بحر شهد الله

لما اذ جىء ارض سمو فرض سبق هؤلاء قوى دور سبل حکم ميل وعد عدد قرب ذکر نفس ولى وسم بغى

حاليكه عرش را احاطه كرده‏اند مى‏بينى بيضاوى گويد «من» زايد يا براى ابتدا است ولى بهتر است براى بيان باشد. در الميزان گويد: عرش نقامى است كه اوامر الهى از آن

ارض الا على قد سمو يا انس اذ اهل ائى رسل حقق اوى ذلک انت ا قوم ثم سوء نبو ولى مثل لم شهد يوم خلق ملک الذى قتل جعل عند خير خلف حتى کفر اذا ذکر توراة صبر

تلاش انسان و وارد شدن از راههاى صحيح را در كثرت روزى نمى شود بى تأثير دانست ولى جزء العلة و يا از آن هم كمتر است. آنكه يك ليوان آب از شير لوله كشى شهر پر

باء در «بِهِمْ» براى تعديه است يعنى است يعنى كشتى‏ها آنها را روان كردند، ولى به قاموس و صحاح نگاه‏كردم «جرى» با باء متعدى نشده است لذا بايد گفت باء در

نزل انتم قدح جدر قلب موت غلظ سوف ردد سقى يعقوب الى جبر سود ثقل خول هون رجع ولى لمس مع کثر بشر نبذ ندى وذر

الم سمم ودد غلى رئس عهن کفر نا لقى فوق على الذين جبل مهل اخذ صلى صهر صبب ولى کذب طعم اخر صدق جزى فدى سحب انى هنا ايى قول موه رجع عتل وفق قطع سقى هو سلسل

قولى در آن موصوف حذف شده و تقدير «مَثَلُ الْجَنَّة... جَنَّةٌ تَجْرى» است ولى به نظر مى‏آيد كه «تَجْرى...» در جاى خبر بوده باشد ايضاً آيه [محمّد:15]. 3-

رسانند، ولى از نظر ریشه لغوى با هم تفاوت دارند. قهر و قاهریت به آن نوع غلبه و پیروزى گفته مى شود که طرف، هیچ گونه مقاومتى نتواند از خود نشان دهد. ولى در کلمه

آیات شامل این کلمه «تمنّى» به معناى آرزو است ولى بعضى گفته اند: به معناى تلاوت و قرائت است، چنان که در اشعار عرب، گاه به این معنا آمده ـ این تفسیر گر چه

در اصل به معناى وارد شدن تدریجى در آب و راه رفتن (و شنا کردن) در آن است، ولى بعداً به عنوان کنایه به ورود در سایر امور نیز گفته شده است، اما این کلمه در

«عائل» از مادّه «عَیْلَة» در اصل، به معناى شخص عیالمند است هر چند غنى باشد; ولى این واژه به معناى فقیر نیز به کار رفته است، و در آیه مورد بحث، اشاره به همین

موت ايى انس حبب رشد ارض رسل حيى لما نن کثر هن غفر حتى دنو يتم حقق او مثل ولى کلل ذلکم ن اوى کتب لو

به همان معناى معروف آن است، ولى لازمه هر یأسى علم به عدم تحقیق آن موضوع است، بنابراین، ثبوت یأس آنها لازمه اش علم آنهاست، ولى این گفتار «راغب» نتیجه اش این

مفهوم وسیعى دارد، که هر گونه انحراف و زشتى و عذاب در مفهوم آن خلاصه شده است، ولى جمعى از مفسران، «سیئة» را به معناى «شرک و کفر»، بعضى آن را به «اعمال قبیح»،

آیات شامل این کلمه «جَمَل» در لغت به معناى شترى است که تازه دندان برآورده، ولى یکى دیگر از معانى «جمل» طناب محکمى است که کشتى ها را با آن مهار مى کنند; و

آمدنى است و در آن ترديدى نيست، ولى بيشتر مردم ايمان نمى‌آورند در حقيقت، رستاخيز قطعاً آمدنى است؛ در آن ترديدى نيست، ولى بيشتر مردم ايمان نمى‌آورند. البته

امیدوارى و انتظار در مورد امورى است که اطمینان به وجود آن در آینده نمى باشد ولى احتمال وجود دارد، اما سؤال این است که این کلمات در مورد خداوند که از همه چیز

ذلک يى حقق بئس سبل ا عدل جنن وفى ايد قتر نطق لمم صبر نبو اوى حسن بيت نعم ولى عن صلح بنى اذ دنو

عمران:39] بعضى از بزرگان در تفسير خود «حصور» را كنار گيرنده از زنان گفته است ولى چنانكه در «حصر» گذشت معناى پارسائى بهتر است و خود دارى زنان به معنى عدم تزويج

وجد هم اذا ک قول ارض طلع سبح ليل سبب ذات بلغ زيت بتل غرب برک لون عين خلف ولى کم برر قوم حمء کما حتى الو کذب ورى ايى وجه هدى بهت جنب کود اذ قرض بحث لکن

است كه عذر مى‏آورد ولى عذر ندارد، ولى معتذر كسى است كه عذر دارد (مجمع البيان) در مفردات گفته: معذّر آن است كه خود را معذور مى‏داند ولى عذر ندارد. اين فرق

آیات شامل این کلمه «أولیاء» جمع «ولىّ» از مادّه «ولایت» (ولى یلى) به معناى عدم واسطه میان دو چیز و پى در پى بودن آنها و به معناى نزدیکى فوق العاده میان

براى خود بر مردم قائل است ولى هیچ حقى براى کسى بر خود قائل نیست، اینها همه از صفات بارز طاغوتیان و مستکبران در هر زمان است. ولى کلمه «جبّار» گاهى بر خداوند

آیات شامل این کلمه «فَرش» به همان معناى معروف است، ولى در اینجا به معناى گوسفند و نظیر آن از حیوانات کوچک تفسیر شده است و ظاهراً نکته اش این است که این

روحانى گفته شده است. و منظور از «أَشَدّ» در اینجا رسیدن به حدّ بلوغ است; ولى بلوغ جسمانى در اینجا کافى نیست، بلکه، باید بلوغ فکرى و اقتصادى نیز باشد. به

هاى «شیر» است، و بعضى آن را به معناى تیرانداز و یا صیاد نیز تفسیر کرده اند، ولى معناى اول در اینجا مناسب تر به نظر مى رسد. قسر (۱ بار) قسور (۱ بار) شير. [مدثر:51-50]

کلمه «امانت» از مادّه «أمْن» گر چه معمولاً به امانت هاى مالى گفته مى شود، ولى در منطق قرآن مفهوم وسیعى دارد که تمام شئون زندگى اجتماعى، سیاسى و اخلاقى را

آیات شامل این کلمه «اعلام» جمع «عَلمَ» (بر وزن قلم) به معناى «کوه» است; ولى در اصل به معناى علامت و اثرى است که از چیزى خبر مى دهد; مانند «عَلم الطریق»

اطلاق شده است. ولى بعضى از مفسران مى گویند: این، در صورتى است که «سلخ» با «عَن» متعدى شود و اگر با «مِن» متعدى گردد به معناى خارج ساختن است; ولى، دلیل روشنى

«تَجْرِی بِأَعْیُنِنَا» یعنى آن کشتى، بندگان خالص و مخلص ما را همراه مى برد، ولى با توجّه به موارد استعمال این تعبیر در آیات دیگر قرآن، تفسیر اول صحیح تر به

«عَوَج» (بر وزن کرج) به معناى کجى حسى است، ولى «عِوَج» (بر وزن پدر) به کجى هایى گفته مى شود که با فکر، درک مى شود. ولى ظاهراً پاره اى از آیات قرآن مانند آیه

خواهند بود. ولى تفسیر اول (الیوم به معناى امروز که در دنیا هستید) صحیح تر به نظر مى رسد. زیرا «الف و لام» در «الیَوْم» الف و لام «عهد» است، ولى طبق تفسیر

در «مجمع البیان» نقل مى کند که بعضى «عِشار» را به معناى «ابرها» گرفته اند. ولى مى افزاید: «بعضى گفته اند تفسیر عشار به ابرها چیزى است که در لغت عرب شناخته

«أَنْکَر» افعل تفضیل است و گرچه معمولاً افعل تفضیل، در مورد مفعول نمى آید ولى در باب عیوب به طور نادر این صیغه آمده است («أَنْکَر» افعل تفضیل از «منکر»

«خطیئه» در بسیارى از موارد، به معناى گناهانى است که از روى عمد تحقق نیافته، ولى در آیه مورد بحث، به معناى گناه کبیره و یا آثار گناه است که بر قلب و جان انسان

آیات شامل این کلمه «قَوْل» گر چه معناى وسیعى دارد، ولى در این گونه موارد، به معناى فرمان عذاب است. قول‌ (۱۷۲۲ بار) ال وَ مِن الّذِين مَا مَن فِي عَلَيْهِم

«حِزب» در اصل به معناى «جماعت و گروهى» است که داراى تشکل و شدت عمل باشند; ولى معمولاً به هر گروه و جمعیتى که پیروى از برنامه و هدف خاصى مى کنند، اطلاق مى

آیات شامل این کلمه «سِنِین» جمع «سَنة» به معناى سال است، ولى معمولاً هنگامى که با کلمه «أَخذ» (گرفتن) به کار مى رود، به معناى گرفتار قحطى و خشکسالى شدن

مى باشد; بنابراین، تمام سبزى ها حتى جوانه هاى درختان را نیز شامل مى شود. ولى از آیه فوق چون در پشت سر آن اشاره به دانه هاى غذایى شده، استفاده مى شود که

بحث، اشاره به بت ها مى دانند، که هرگز در قیامت قادر به یارى مشرکان نیستند، ولى، ظاهر این است که، آیه مفهوم وسیعى دارد که بتها یکى از مصادیق آن است. جند (۲۹

مردم بزرگ‌تر [و دشوارتر] است، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند قطعاً آفرينش آسمانها و زمين بزرگتر [و شكوهمندتر] از آفرينش مردم است، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند. البته

آیات شامل این کلمه «سِنِین» جمع «سَنة» به معناى سال است، ولى معمولاً هنگامى که با کلمه «أَخذ» (گرفتن) به کار مى رود، به معناى گرفتار قحطى و خشکسالى شدن

«منجنیق» تفسیر کرده اند که وسیله پرتاب اشیاء سنگین از فاصله هاى دور بود، ولى غالب مفسران همان تفسیر اول را برگزیده اند که «بنیان» ساختمان و چهار دیوارى

گرفتار باشد ولى رحمت اعّم است به مبتلى و غير آن. ابن اثير در نهايه رأفت را اخّص گرفته و گويد: رحمت هم در شيى محبوب آيد و هم در مكروه از روى مصلحت ولى رأفت فقط

ورود و حرکت در آب است، و سپس به ورود و آلوده شدن به سایر امور نیز گفته شده، ولى در قرآن مجید، غالباً در مورد ورود در مطالب باطل و بى اساس استعمال مى شود.

این کلمه «فِتْیَة» جمع «فتى» در اصل به معناى «جوان نوخاسته و شاداب» است; ولى گاهى به افراد صاحب سن و سالى که روحى جوان و شاداب دارند، نیز گفته مى شود،

و بعضى از «حَذَر» به معناى هوشیارى، بیدارى و آمادگى از نظر نیرو و سلاح، ولى این دو تفسیر با هم منافاتى ندارد، چرا که فرعونیان هم بیمناک بودند و هم آمادگى

به طورى که در «مجمع البیان» آمده، در اصل به معناى جستجوى چیزى در خاک است، ولى بعداً به هرگونه جستجو حتى در مباحث فکرى و عقلى آمده است. بحث‌ (۱ بار) كاويدن

آیات شامل این کلمه «سَمِىّ» گر چه به معناى «هم نام» است، ولى روشن است که منظور در اینجا تنها نام نیست، بلکه محتواى نام است; یعنى آیا کسى غیر از خدا، خالق،

داور و قاضى و حاکم است و بعضى آن را با حاکم از نظر معنا مساوى دانسته اند. ولى جمعى از مفسّران از جمله «شیخ طوسى» در «تبیان» معتقدند که «حَکَم» به کسى گفته

به معناى صورت است که، به هنگام مقابله با کسى با آن مواجه و روبرو مى شویم، ولى هنگامى که در مورد خداوند به کار مى رود، منظور ذات پاک او است. بعضى نیز «وَجْهُ

مادّه «تَولِّى» در اینجا به معناى جدا شدن از موسى یا از آن مجلس تفسیر شده است ولى ممکن است با توجّه به مفهوم این لغت، حالت اعتراض و ناراحتى فرعون و موضع گیرى

امام صادق(علیه السلام) آمده است: «محروم کسى است که زحمت کسب و کار مى کشد، ولى زندگى او پیچیده شده است». سئل‌ (۱۲۸ بار) ل‌ (۳۸۴۲ بار) وَ فِي حَق الْمَحْرُوم

خویش است، و بعضى گفته اند: منظور هدایت به راه خدا به خاطر دیدن این معجزه است.ولى ظاهر همان معناى اول است، هر چند معناى اول خود مقدمه اى براى معناى دوم بوده

مادّه «استفزاز» به معناى تحریک کردن و برانگیختن است. تحریکى سریع و ساده، ولى در اصل به معناى قطع و بریدن چیزى است; لذا هر گاه پارچه یا لباسى پاره شود،

مادّه «قهر» به گفته «راغب» در «مفردات» به معناى «غلبه توأم با تحقیر» است، ولى در هر یک از این دو معنا نیز جداگانه استعمال مى شود، و مناسب در اینجا همان

کافر، افرادى شوم و نامیمونند، که هم سبب بدبختى خودشانند، و هم بدبختى جامعه، ولى از آنجا که شوم بودن و خجسته بودن در قیامت به آن شناخته مى شود که نامه اعمال

آیات قرآن آمده است، بپذیریم و بیشتر مفسران هم همین تفسیر را پذیرفته اند. ولى بعضى از مفسران که در اقلیت هستند معتقدند: مسخ به معناى «مسخ روحانى» و دگرگونى

کوه در آن بوده. و بعضى نام شهر و دیارى که «اصحاب کهف» از آن بیرون آمدند. ولى معناى اول صحیح تر به نظر مى رسد. رقم‌ (۳ بار) نوشتن. و نقطه گذاشتن و آشكار

معناست (یک دهم). بعضى آن را به معناى «عُشرِ عُشر» یعنى «یک صدم» گرفته اند، ولى بیشتر کتب لغت و تفاسیر همان معناى اول را ذکر کرده اند، به هر حال، این گونه

«مَوْطِن» به معناى محلى است که انسان براى اقامت دائمى یا موقت انتخاب مى کند. ولى یکى از معانى آن میدان هاى جنگ مى باشد به تناسب این که جنگجویان مدتى کوتاه

آیات شامل این کلمه «یَسْتَصْرِخُ» از «استصراخ» به معناى یارى طلبیدن است، ولى، در اصل به معناى فریاد کشیدن و یا از دیگرى تقاضاى فریاد زدن، مى باشد و این

کلمه «دِهاق» را بسیارى از مفسران و اهل لغت به معناى «لبریز» تفسیر کرده اند ولى «ابن منظور» در «لسان العرب» دو معناى دیگر نیز براى آن نقل کرده: «پى در پى»

و بعضى آن را مشتق از مادّه «قُطْر» (بر وزن مرغ) و میم را زائده مى دانند. ولى مشهور همان اول است که به معناى شدید و عبوس است. قمطر (۱ بار) شديد در شرّ.

آیات شامل این کلمه «جاؤُا» از مادّه «مجیىء» معمولاً به معناى «آمدن» است، ولى، در سوره «فرقان» آیه 4، به معناى «آوردن» آمده است. همان گونه که در آیه 81

و حداکثر آن ده، یا حداقل آن، یک و حداکثر نُه، یا حداقل، شش و حداکثر نُه، ولى آنچه گفتیم مشهورتر است. بضع‌ (۷ بار) مقدارى از زمان. اصل آن به معنى قطع است

اندوه گرفته اند، و یا خالى از الهام و مژده اى که قبلاً به او داده شده بود، ولى با توجّه به جمله هاى بعد، این تفسیرها صحیح به نظر نمى رسد. فرغ‌ (۶ بار) مُوسَى

شامل این کلمه «أَحَقّ» از مادّه «حق» (شایسته تر)، گر چه «افعل التفضیل» است، ولى در اینجا به معناى مقایسه دو چیز در شایستگى نیامده است; بلکه «شایسته» و «ناشایسته»اى

طلا و نقره و گرفتن ناخالصى آن است; و گاه به معناى «گستردن چرم» نیز آمده، ولى بعداً در معناى آزمایش به کار رفته است. مانند آیه مورد بحث، آزمایشى که نتیجه

در این که: «سبأ» (بر وزن سَبَد) نام کیست؟ و چیست؟ در میان مورخان گفتگوست، ولى معروف این است: «سبأ» نام پدر اعراب «یمن» است، و طبق روایتى که از پیامبر گرامى

عقد را فاسد ولى ابوحنيفه و شافعى صحيح گفته‏اند در كشّاف گفته: سفيان و اوزاعى و ابوعبيده و مالك و ديگران به عدم جواز اين نكاح فتوى داده‏اند ولى آن نزد ابوحنيفه

كردند ولى دلهايشان به آنها يقين داشت . اين آيه يكى از مشكلات مهمّ را حلّ مى‏كند و آن اينكه آدمى از لحاظ عقل و منطق و دليل به وطلبى يقين مى‏كند ولى در مقام

دلیل بر این است که وسوسه هاى شیطانى در این گونه ماجراها همیشه نقش مهمى دارد، ولى قبلاً هم گفته ایم که از این وسوسه ها به تنهایى کارى ساخته نیست، تصمیم گیرنده

طرف غروب را مى گویند، که حیوانات براى استراحت به جایگاه خود باز مى گردند، ولى، از قرائن بر مى آید که در آیه مورد بحث، «رَواح» نیم دوم روز است، و مفهوم آیه

مى‏كند، به كار رود لذا گاهى به دو مفعول متعدى شود مثل «كَسَبْتُ فُلاناً كَذا» ولى اكتساب در آن است كه فقط كه براى خود كسب كند پس هر اكتساب كسب است و هر كسبى

و تأکید شود; زیرا ذکر «مصدر» به جاى «وصف» معمولاً همین معنا را مى رساند. ولى اگر «شورى»، به معناى کارى که در آن مشورت مى شود، بوده باشد آن چنان که «راغب»

براى مبالغه است; و اشاره به اشیایى است که فوق العاده مستور و پنهان مى باشند. ولى این احتمال نیز وجود دارد که: «تاء» آن براى تأنیث باشد و موصوف آن، «اشیاء»

«فُکاهة» به مزاح و شوخى و گفتن لطیفه ها که میوه جلسات انس است اطلاق شده است; ولى این ماده گاهى به معناى تعجب و حیرت نیز آمده، و آیه مورد بحث از این قبیل است

امام صادق(علیه السلام) آمده است: «محروم کسى است که زحمت در کسب و کار مى کشد، ولى زندگى او پیچیده شده است». این حدیث نیز مناسب تفسیرى است که ذکر شده; زیرا چنین

جمعى از مفسران، «ظنون» را در اینجا به معناى اعم از گمان بد و خوب گرفته اند، ولى قرائن موجود در این آیه و آیه بعد نشان مى دهد که مراد گمان هاى بد است. ظنن‌

مشتق شده در حال بارگیری... در اصل، به معناى پرکردن شکاف به وسیله سنگ است; ولى بعداً به معناى وسیع ترى که شامل هرگونه سدّ، و حتى شامل وصله کردن لباس مى شود،

قلب» (فرونشاندن سوز درون) در مفهوم این کلمه در استعمالات روزمره افتاده است ولى در معناى اصلى لغوى آن وجود ندارد. نقم‌ (۱۷ بار) نقم به معنى انكار شى‏ء است

السَّمَاءِ «شما را خویشاوندانتان به همسرى پیامبر(صلى الله علیه وآله)درآوردند، ولى مرا خداوند از آسمان به همسرى پیامبر(صلى الله علیه وآله) خدا درآورد». زوج‌

به معناى ترک کردن و اعراض نمودن. گاهى نیز به معناى آثار چیزى را محو کردن، ولى بعید نیست، ریشه همه آنها همان ترک کردن بوده باشد، منتها، گاهى چیزى را به حال

مفعول اول و ممفعول دوم به واسطه حرف جر است. ولى در آيات ديگر كه مفعول اول ذكر نشده گرچه مى‏شود آن را اضمار كرد ولى لازم گرفتن بهتر است مثل [نساء:55]. يعنى

در سياق آيات قبل نيست و نيز در سياق آيات ما بعد هم نخواهد بود و الله اعلم ولى مى‏شود كه با آن از بطون قرآن باشد.

وثن فحش ندى ذى ندو يا يسر نعم عمل کلل هذا ذا ظنن زور حتى حنف لعل اکل اهل ولى دحر خشى شرر وجب وعد تلو نجو لکن برر غرب شطن کثر وکل ملک کذب جفو طهر جبه رحم

مثلاًنيروى حاصله از تشعشع اورانيوم و راديوم و غيره ولى بشر قدرت آن را ندارد كه نيرو را مجدداً مبدل به ماده كند ولى مسلماً چنين تبديلى امكان‏پذير خواهدبود. اعمال

هزار نفر یا بیشتر نوشته اند و براى کمتر از آن این تعبیر را مناسب ندانسته اند ولى بعضى این اعداد را لازم نمى دانند. جبل‌ (۴۱ بار) خلقت. (صحاح) خلقت و طبيعت

یک تنه بیرون مى آید. براى «صِنو» معناى دیگرى ذکر کرده اند و آن «شبیه» است، ولى به نظر مى رسد که این معنا از معناى اول که در بالا ذکر کردیم گرفته شده است

«ضفدع» است، «ضفدع» به معناى قورباغه است، این کلمه به صورت جمع در آیه فوق آمده ولى عذاب هاى دیگر به صورت مفرد ذکر شده است و شاید این دلیل بر آن باشد که انواع

«کبیر»، اما در غالب آیات توصیف به «عظیم» گشته و معمولاً در مورد بهشت است، ولى بعضاً در مورد توفیق اطاعت پروردگار و آمرزش گناهان و مانند آن نیز، استعمال

دانشمندان لغت گفته اند، در اصل به معناى «فرزندان کوچک و کم سن و سال» است. ولى غالباً به همه فرزندان گفته مى شود، گاهى به معناى مفرد و گاهى به معناى جمع

خَيْرٌ لَكَ‌ ... أَ لَمْ يَجِدْكَ‌ ... 18- خدا زياد مى‌بخشد ولى كم مى‌خواهد، فقير را غنى مى‌كند ولى از ما نمى‌خواهد فقير را غنى كنيم، فقط مى‌فرمايد: فقير را

معناى تذلّل و طاعت در آن در اصل وصف است گويند: «رجل عبد» يعنى مرد مطيع است ولى بعداً مانند اسم استعمال شده. عبد در قرآن به دو معنى آمده يكى به معنى بنده

ارائه طريق از كارهاى آن حضرت است. ولى ظاهرا مراد نفى استقلال در هدايت است يعنى: بدون مدد خدانتوانى كسى را هدايت كنى ولى خدا در هدايت مستقل است «وَلكِنَّ

دارد از جمله: «عظمت»، «شدت»، «جدیت»، «بهره و نصیب»، «نو شدن» و مانند آن; ولى ریشه اصلى آن، به طورى که «راغب» در «مفردات» آورده به معناى «قطع» است، و از

فراتر نهاده و «موت» را به معناى جهل، و «بعث» را به معناى «تعلیم» دانسته اند! ولى دقت در تعبیرات این آیه و آیات مشابه آن در سوره «اعراف» به خوبى نشان مى دهد

مى‏كند، به كار رود لذا گاهى به دو مفعول متعدى شود مثل «كَسَبْتُ فُلاناً كَذا» ولى اكتساب در آن است كه فقط كه براى خود كسب كند پس هر اكتساب كسب است و هر كسبى

مى‏كند، به كار رود لذا گاهى به دو مفعول متعدى شود مثل «كَسَبْتُ فُلاناً كَذا» ولى اكتساب در آن است كه فقط كه براى خود كسب كند پس هر اكتساب كسب است و هر كسبى

پروردگارت نسبت به مردم، صاحب كرم است ولى بيشترشان سپاس نمى‌دارند و راستى پروردگارت بر [اين‌] مردم داراى بخشش است، ولى بيشترشان سپاس نمى‌دارند. و همانا خدای

آن حضرت بوده ولى خواندن و ابلاغ منوط به وحى دوم بوده است هكذا آيه [قيامة:16-19]. دلالت دارد بر اينكه آن حضرت قبلا قرآن را مى‏دانسته است ولى خدا فرمود عجله

قال قد احهم التى يسقسمون بها» ولى در سند روايت عمر و بن شمر هست و قابل اعتماد نيست. نا گفته نماند گرچه اين قول قويتر است ولى به نظر نگارنده: مانعى ندارد

كشته مى‏شود. نجم هم مصدر آمده و هم اسم، ولى در قرآن مصدر به كار رفته است ايضاً نجوم هم مصدر آمده و هم جمع نجم ولى در قرآن مجيد فقط جمع به كار رفته است. [نحل:16]

واژه، در لغت عرب در دو معناى متضاد استعمال مى شود، و نظیر آن نیز کم نیست; ولى، با توجّه به موارد استعمالات آن (اسرار) در قرآن و غیر قرآن، این معنا بعید

قبیح است، اعم از آمیزش جنسى و یا مقدمات آن، سپس کنایه از جماع قرار داده شده، ولى بعضى تصریح کرده اند که واژه «رَفَثَ» تنها در صورتى به این نوع گفتگوها اطلاق

مرِیر»: یعنى طناب محکم) و بعضى آن را به معناى «گذرا و ناپایدار» تفسیر نموده، ولى ظاهر همان تفسیر اول است. مرر (۳۴ بار) وَ تَنْزِع سِحْر نَحْس النّاس کَذّبُوا

مى باشد،اشاره به این که حیله گریها ممکن است موقتاً دامن دیگران را بگیرد، ولى، سرانجام به سراغ صاحب آن مى آید، او را در برابر خلق خدا رسوا و بینوا، و در

بیدار بودند و کمى از شب را مى خوابیدند، و به اصطلاح همواره شب زنده دار بودند. ولى، از آنجا که این حکم، به صورت یک دستور عمومى براى پرهیزگاران و محسنین بعید

طواف کننده است; سپس به هر حادثه اى که انسان را احاطه کند، طوفان گفته شده. ولى در لغت عرب، بیشتر به سیلاب ها و امواج گردنده و کوبنده اى گفته مى شود که خانه

همچنين است آيه [فصّلت:10]. سؤال عقوبت در بسيارى از آيات قرآن سؤال به كار رفته ولى پيداست كه مراد سؤال استخبار نيست كه از چيز مجهولى سؤال شود مثل [صافات:24]،

ساخته و رهایى مى یابد و گرنه سرانجام در برابر این وسوسه ها تسلیم مى گردد. ولى، گاه کنایه از بلا و مصیبتى است که در شب روى مى دهد، و منظور در سوره «قلم»

رفتن آن گفته است (زيان) و خسر بر وزن فلس، فرس، قفل و عنق آمده است (اقرب) ولى در قرآن مجيد فقط بر وزن قفل به كار رفته است مثل [عصر:1]، [طلاق:9] امّا خسار:

تصور مى کنند «اعراب» جمع «عرب» نیست; بلکه به معناى عرب هاى بادیه نشین است. ولى، در اخبار و روایات اسلامى مفهوم وسیع ترى پیدا کرده و به تعبیر دیگر مفهوم اسلامى

مى‏كند، به كار رود لذا گاهى به دو مفعول متعدى شود مثل «كَسَبْتُ فُلاناً كَذا» ولى اكتساب در آن است كه فقط كه براى خود كسب كند پس هر اكتساب كسب است و هر كسبى

آیات شامل این کلمه «بَصائِر» جمع «بصیرة» از مادّه «بصر» به معناى بینایى است; ولى معمولاً در بینش فکرى و عقلانى به کار برده مى شود. و گاهى به تمام امورى که

کار رفته است. قابل توجّه این که صیغه ثلاثى مجرد آن نیز به معناى شکافتن است، ولى هنگامى که به باب «تفعیل» برده شود (همانند آیه فوق) معناى تکثیر و تشدید را

است، لذا هنگامى که «میت» را در کفن مى پیچند، «مُسَجّى» به او گفته مى شود; ولى در اینجا همان معناى اصلى را مى بخشد، که سکون و آرامش است. به همین جهت، شب

آیات شامل این کلمه کلمه «جهل» و مشتقات آن گر چه به معانى گوناگونى آمده است ولى از قرائن استفاده مى شود منظور از آن در آیه مورد بحث، طغیان غرائز و تسلط هوس

با فرار مى خواهند پناهگاهى براى خود انتخاب کنند که از هلاکت مصون بمانند، ولى بر عکس، پناهگاه آنها جهنم مى شود، نه تنها در جهان دیگر، بلکه در این جهان نیز

شواهدى از اشعار عرب بر این معنا که برق زدن چشم، به معناى تحیر است آورده اند، ولى تفسیر اول مناسب تر به نظر مى رسد. برق‌ (۱۰ بار) وَ فَإِذَا الْقِيَامَة الْبَصَر

هنگامى که ماه، سى روز تمام باشد، تا شب بیست و هشتم در آسمان قابل رؤیت است، ولى در شب بیست و هشتم به صورت هلال بسیار باریک زرد رنگ، کم نور و کم فروغ در مى

معناى «شدت» است، و لذا هنگامى که شیر غلیظ شود «تَکَبَّدَ اللَّبَنُ» مى گویند. ولى، به گفته «راغب» در «مفردات»، «کبد» (بر وزن حسد) به معناى دردى است که عارض

گرفته شده و بنابراین، «نون» و «واو» آن زائده است، و بر وزن «فعلون» مى باشد، ولى به عقیده جمعى دیگر، از مادّه «عرجن» گرفته شده، و نون آن اصلى است، و به معناى

خدا مى‏خواست قدرت عدم ايمان را از آنهابر مى‏داشت قهراً همه ايمان مى‏آوردند ولى خدا چنين نخواسته است. * [انسان:29-30]، [تكوير:27-29]. ظاهراً مراد از «يَشاءَ

ندارد، و داراى برگ هاى پهن است; مانند بوته خربزه و کدو و خیار و امثال آن. ولى بسیارى از مفسران و روات حدیث، در اینجا تصریح کرده اند که منظور خصوص «کدوبُن»

جمع «قُرْء» (بر وزن قفل) هم به معناى عادت ماهیانه و هم پاک شدن از آن آمده، ولى این دو معنا را مى توان در یک مفهوم کلى جمع کرد و آن انتقال از یکى از دو حالت

شديدتر است ولى آن اغلب در مرد شجاعى كه چهره در هم كشيده است به كار مى‏رود. على هذا، عبس و به سر و بسل هر سه به معنى چهره در هم كشيدن مى‏باشد ولى يكى از ديگرى

مناقضه آشكار است . ولى ظاهراً آن سه مرحله ترقى از تكذيب قرآن و رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم است اول گفتند: خوابهاى پريشان است ولى چون خواب در نوبت

کلمه «وَراء» از مادّه «وَرَىْ» گر چه به معناى پشت سر است (در برابر أَمام) ولى در این گونه موارد به معناى نتیجه و عاقبت کار مى آید، همان گونه که در تعبیرات

قبیح است، اعم از آمیزش جنسى و یا مقدمات آن، سپس کنایه از جماع قرار داده شده، ولى بعضى تصریح کرده اند که واژه «رَفَثَ» تنها در صورتى به این نوع گفتگوها اطلاق

پوشش گناه است; زیرا ممکن است کسى گناهى را ببخشد، اما هرگز آن را مکتوم ندارد، ولى خداوند هم مى بخشد و هم مستور مى سازد. بعضى نیز «غفران» را به معناى پوشاندن

نشده است، به هر حال منظور این است که آنها گر چه سخنى از حال خود نمى گویند، ولى در چهره هایشان نشانه هایى از رنج هاى درونى وجود دارد که براى افراد فهمیده

اعتدال آن است; و در اصل به معناى «اعتدال یا مساوات» دو چیز با یکدیگر است. ولى به طورى که بعضى از ارباب لغت و مفسران گفته اند، این ماده هنگامى که با «عَلى»

رفته است. گر چه، مفسران معانى بسیارى براى این کلمه در ذیل آیه آورده اند، ولى همه یا غالب آنها به یک مفهوم جامع و کلى باز مى گردد، مثلاً بعضى آن را به معناى

ارث مى‏برد. لذا فرموده: «لايَحِلُّ لَكُمْ اَنْ تَرِثوُا النِّساءَ كَرْهاً» ولى ظهور آيه در آن است كه انسان به اجبار وارث زن باشد نه اينكه خود زن را به ارث

انسان است. بعضى‏ها آن را عمردادن گفته‏اند ولى برخلاف ظاهراست. [توبه:19]. آيه شريفه گرچه مفهوماً اعّم است ولى جهت نزول آن مبيّن فضيلت على بن ابيطالب«عليه

است، دلیل بر تحقق آن مى باشد، نتیجه آن ذلت و خوارى این گروه در دنیا است، ولى ظاهر تعبیر آیه این است که: جمله خبریه است نه انشائیه. کبت‌ (۳ بار) خوارى در

مى‏ترسد ولى در متعارف به راهبان و صومعه نشينان مسيحيان اطلاق مى‏شود. طبرسى تصريح مى‏كند كه آن جمع راهب است مثل راكب و ركبان و فارس و فرسان ولى راغب گفته

مقدماتش مقصر باشد یا نه، البته در صورت اول معذور نیست، و در صورت دوم معذور است، ولى در اینجا منظور سهو توأم با تقصیر است. غفلت (صحاح) «قُتِلَ الْخَرّاصُونَ الَّذينَهُمْ

دانسته اند، و بعضى به معناى تولد فرزندان دوقلو، که یکى پسر و دیگرى دختر باشد. ولى، در تعبیر فوق، هیچ نشانه اى بر این تفسیرها وجود ندارد. به علاوه، با ظاهر آیه

ندامت و اندوه بر گذشته، گویى پرده هاى جهل کنار رفته، این تعبیر به کار مى رود. ولى عرب هنگامى که زیاد متأثر شود خودِ «حسرت» را مخاطب قرار داده و مى گوید: «یا

هلاك شد. ولى از آيه [شعراء:18]. كه فرعون به موسى گفت به نظر مى‏آيد كه هر دو فرعون يكى بوده وگرنه نمى‏گفت: آيا ما تو را در ميان خود پرورش نداديم؟ ولى گويند

مى‏خواستند در راه رفتن بر ديگران سبقت بگيرند ولى چطور مى‏ديدند؟ بعضى آن را عدم قدرت بر هدايت گرفته‏اند ولى با ملاحظه آيه قبل و بعد بدست مى‏آيد كه منظور

به معنى چيزهائى است كه باقى‏اند ولى صالح. ممكن است گفته شود: مراد آثار نيك است كه در دنيا باقى‏اند در مقابل آثار بد. ولى بنصّ قرآن تمام اعمال اعمّ از نيك

مجادله و القای شکّ داشتند! |و همانا [لوط] آنها را از عذاب سخت ما بيم داده بود، ولى با آن هشدارها به ستيزه برخاستند و [لوط] آنها را از عذاب ما سخت بيم داده بود،

اين عبرتى است ولى بيشترشان مؤمن نبوده‌اند. بی‌گمان در این مایه عبرتی هست، ولی بیشترینه آنان مؤمن نیستند هر آينه در اين نشانه‌اى است ولى بيشترشان مؤمن نيستند

احضار می‌شوند! |[ولى اين معبودان‌] نمى‌توانند آنها را يارى كنند، و اينان براى آنها سپاهى احضار شده‌اند [كه با هم به دوزخ در خواهند آمد] [ولى بتان‌] نمى‌توانند

بر هم سبقت مى‌جستند، ولى كجا را مى‌ديدند و اگر بخواهيم، هر آينه فروغ از ديدگانشان مى‌گيريم تا در راه [كج‌] بر هم پيشى جويند؛ ولى [راه راست را] از كجا مى‌توانند

آنها به رسالت چند ساله يا چند ماهه عيسى «عليه السلام» است ولى آن حضرت مجالى براى جنگ نيافته است ولى پس از وى ديديم مسحيت صلح جو براى پيش بردن اهداف خود به

را به او [فرعون‌] نشان داديم ولى او آنها را تكذيب كرد و سر باز زد در حقيقت، [ما] همه آيات خود را به [فرعون‌] نشان داديم، ولى [او آنها را] دروغ پنداشت و نپذيرفت

بقیه کتب الهى را نفى کردند، در حالى که همه از مبدأ واحدى سرچشمه گرفته بود. ولى جمله «کُلُّ حِزْب بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ» تفسیر اول را تقویت مى کند چرا

تكذيب كرديد آن تكذيب هميشه ملازم شما است ولى شما را مى‏خواند تا از تكذيب برگرديد و يا حجّت بر شما تمام شود. ولى به احتمال قوى «كم» فاعل «دعاء» است يعنى

مى‏كنند ولى حمد فقط در مقابل اختيارى است. و شكر تنها در مقابل نعمت و بذل به كار مى‏رود پس هر شكر حمد است ولى هر حمد شكر نيست و هر حمد مدح است ولى هر مدح

و پاداش نیک باز دارد; بنابراین هر نوع گناهى در مفهوم وسیع «اثم» داخل است. ولى بعضى از مفسران، «إِثْم» را در اینجا تنها به معناى «شراب» گرفته اند و شامل

54 از ابى و وائل نقل نموده ولى آنرا قبول ندارد و در آخر همان باب مى‏گويد: اين قضايا كه نقل كردم اعتمادى به آنها ندارم، ولى مى‏بينم كه خصمم قبول دارد براى

با ضمّ و كسر هر دو آيد ولى به معنى تسخير شده فقط با ضمّ آيد و نيز گويد: آن را در آيه [زخرف:32]. بالاتفاق به ضمّ خوانده‏اند ولى در آيه [مؤمنون:110]، [ص:63]

[بقره:196]. ناگفته نماند: اصل آن است كه عشرة با سه فتح باشد چنانكه در آيه اخير. ولى با سكون شين نيز جايز است در مجمع فرموده: عشرة را در «اِثْنَتا عَشْرَةَ...»بالاجماع

آیات شامل این کلمه «قَوْل» گر چه معناى وسیعى دارد، ولى در این گونه موارد، به معناى فرمان عذاب است. قول‌ (۱۷۲۲ بار) قَوْل و قيل به معنى مطلق سخن گفتن و

«آسَفُوا رُسُلَنَا» (فرستادگان ما را محزون و غمگین ساختند) تفسیر کرده اند; ولى این تفسیر، بعید به نظر مى رسد و ضرورتى براى چنین خلاف ظاهرى وجود ندارد. اسف‌

186 بقره گفته به معنى منع حق است راغب مى‏گويد: خيانت و نفاق هر دو يكى است ولى خيانت نسبت به عهد و امانت و نفاق نسبت به عهد و امانت و نفاق نسبت بدين گفته

کلمه واژه «متکبر» هر چند به تمام کسانى که خود بزرگ بین هستند اطلاق مى گردد، ولى در اینجا بیشتر، منظور کسانى است که در برابر دعوت انبیاء به آئین حق، استکبار

داده كه پيش از قتل صلب جايز نيست ولى شيخ مفيد و ابن ادريس آيه را حمل بر تخيير كرده و گفته‏اند: زنده بدار زده مى‏شود ولى از روايات اول و نهم باب اول حدود

باشد. بنابراین، آنها از حکم روزه معافند، و تنها به جاى آن فدیه مى پردازند (ولى بیمارانى که بهبودى مى یابند موظفند قضاى روزه را بگیرند). بعضى نیز گفته اند:

از مفسران، آن را سن 75 سالگى و بعضى 90 سالگى، و بعضى 95 سالگى شمرده اند; ولى حق آن است که سن معینى ندارد و نسبت به اشخاص متفاوت است. به تعبیر دیگر، منظور

کاروان ها در یک نقطه بر پا مى کنند، و هر کس با سرعت خود را به آن مى رساند،ولى تفسیر اول مناسب تر است. نصب‌ (۳۳ بار) خَاشِعَة يُوفِضُون إِلَى أَبْصَارُهُم

مصدرى نیز استعمال شده است. «غُدُوّ» (بر وزن عُلُوّ) به معناى طرف صبح است، ولى، از قرائن بر مى آید که در سوره «سبأ»، «غُدُوّ» به معناى نیمه اول روز است;

بَيْنَ اَيْدينا» معناى تحت اللفظ اين تركيب، ميان دو دستش: ميان دستهاى ما، است ولى از اين تركيب نزديكى اراده مى‏شود: راغب گويد: «هذاالشَى‏ءُ بَيْنَ يَدَيْكَ»

از مادّه «ذرء» (بر وزن زرع) در اصل، به معناى آفرینش و ایجاد و اظهار است; ولى مادّه «ذرو» (با واو که آن هم بر وزن زرع است) به معناى پراکنده ساختن آمده،

گرفتار نشوند. بعضى دیگر آن را به معناى «سرقت اموال» مردم تفسیر کرده اند، ولى تفسیر اول، که در بالا ذکر شد، مناسب تر به نظر مى رسد، چرا که یکى از فلسفه

بستن و صورت و شكلى است در نفس انسان خواه از حيث عادت باشد و يا از جهت خلقت، ولى استعمال آن در خلقت بيشتر است. طبيعت آتش و دوا همان است كه خدا در آنها گذاشته

ضعيف شويد و نيرويتان از بين برود مى‏دانيم كه اختلاف موجب ضعف و پراكندگى است ولى در آيه [آل عمران:152]. و آيه [انفال:43]. معنى ترس بهتر به نظر مى‏رسد. [آل

ضعيف شويد و نيرويتان از بين برود مى‏دانيم كه اختلاف موجب ضعف و پراكندگى است ولى در آيه [آل عمران:152]. و آيه [انفال:43]. معنى ترس بهتر به نظر مى‏رسد. [آل

آن آرام گيريد، و روز را روشن ساخت. آرى خدا بر مردم بسيار صاحب تفضّل است، ولى بيشتر مردم سپاس نمى‌گزارند خدا [همان‌] كسى است كه شب را براى شما پديد آورد

كار [بر كافران‌] سخت و دشوار شود و آنها [به تمسخر] به سجده فرا خوانده شوند ولى نتوانند روزى كه كار، زار [و رهايى دشوار] شود و به سجده فرا خوانده شوند و در

را به حق آفريده‌ايم، ولى بيشترين نمى‌دانند. آنها را جز به حق نیافریده‌ایم ولی بیشترینه آنان نمی‌دانند آن دو را جز بحق نيافريديم، ولى بيشترشان نمى‌دانند.

شديدتر است ولى آن اغلب در مرد شجاعى كه چهره در هم كشيده است به كار مى‏رود. على هذا، عبس و به سر و بسل هر سه به معنى چهره در هم كشيدن مى‏باشد ولى يكى از ديگرى

در «جلب» گذشت ولى در آيه «وَ مِنْ رَباطِ الْخَيْلِ» ظاهراً فقط اسبان مراد است و كلمه «رباط» كه به معنى بستن است مانع از اراده سواران ولى در نهج البلاغه

آفاتى دارد؛ ولى در بهشت و نعمت‌هاى بهشتى هيچ نقص و آفتى نيست؛ مثلًا: گياهش تيغ دارد، ولى گياه بهشت تيغ ندارد. «مَخْضُودٍ» سايه‌اش موقّت است، ولى در بهشت سايه

آفاتى دارد؛ ولى در بهشت و نعمت‌هاى بهشتى هيچ نقص و آفتى نيست؛ مثلًا: گياهش تيغ دارد، ولى گياه بهشت تيغ ندارد. «مَخْضُودٍ» سايه‌اش موقّت است، ولى در بهشت سايه

وسيع. و اگر كوچك باشد به آن غار گويند نه كهف. چنانكه در قاموس و مجمع است ولى راغب آن را مطلق غار گفته در عبارت صحاح، قاموس، مصباح و اقرب قيد «المَنْقُور»

ولی بزودی (نتیجه کار خود را) خواهند دانست! ولى [وقتى قرآن آمد] به آن كافر شدند پس به زودى خواهند دانست ولى [وقتى قرآن آمد] به آن كافر شدند، و زودا كه بدانند

مى‏كنند ولى حمد فقط در مقابل اختيارى است. و شكر تنها در مقابل نعمت و بذل به كار مى‏رود پس هر شكر حمد است ولى هر حمد شكر نيست و هر حمد مدح است ولى هر مدح

احتمال داده اند که: «قبل» جمع «قبیل» اشاره به انواع مختلف عذاب بوده باشد، ولى معناى اول صحیح تر به نظر مى رسد. قبل‌ (۲۹۴ بار) (بر وزن فلس)راغب گويد: در

اصناف معنى مى‏كردند ولى علم نشان داد كه قرآن چه مسئله عجيبى را مطرح مى‏كند در آيه [رعد:3]. گرچه نسبت زوجيت به خود ثمره داده شده ولى ظاهراً منظور توليد شدن

نسخه به تصريح اقرب الموارد هم به كتاب منقول و هم منقول منه اطلاق مى‏شود ولى ظاهرا آن در آيه به معنى نوشته است و اين شايد از آن باشد كه از لوح محفوظ و

اصل معناى مصدرى دارد و به معناى «کَلال» یعنى از بین رفتن قوت و توانایى است. ولى بعداً به خواهران و برادرانى که از شخص متوفى ارث مى برند گفته شده است. شاید

«رسالت» مقامى است بالاتر از نبوت، بنابراین در معناى رسالت، نبوت هم افتاده است; ولى چون آیه 157 سوره «اعراف» در مقام تشریح، توضیح و تفصیل پیامبر(صلى الله علیه

این دو لازم و ملزوم یکدیگرند; زیرا هر کجا خزانه اى است، کلیدى وجود دارد. ولى بیشتر به نظر مى رسد «مفاتح» به معناى کلیدها باشد، نه خزائن; زیرا هدف در اینجا

داده كه پيش از قتل صلب جايز نيست ولى شيخ مفيد و ابن ادريس آيه را حمل بر تخيير كرده و گفته‏اند: زنده بدار زده مى‏شود ولى از روايات اول و نهم باب اول حدود

را به معناى سرعت گرفتن و بعضى به معناى نگاه کردن با ذلت و خشوع دانسته اند، ولى با توجّه به جمله هاى دیگر آیه، همان معناى اوّل مناسب تر به نظر مى رسد. چرا

آیات شامل این کلمه «تقلّب» گر چه در لغت عرب به معناى هرگونه رفت و آمد است، ولى در این گونه موارد ـ همانگونه که بسیارى از مفسران گفته اند و در بعضى از روایات

طغیان واداشته است. درست است که همه «اصحاب الشمال» در زمره «مترفین» نیستند، ولى هدف قرآن، سردمداران آنها است. «مُتْرَفُوها» جمع «مُتْرَف» از مادّه «ترف» (بر

نظر فقط روى «پرندگان» متمرکز شود جمله «یطیر بجناحیه» به آن افزوده شده است. ولى، در سوره «اسراء» اشاره به چیزى است که در میان عرب معمول بوده، که به وسیله

السلام) به خوبى احساس مى کرد در همه چیز بدون استثناء نیازمند به پروردگار است. ولى از آنجا که آیه فوق مى گوید: خداوند این مقام را به ابراهیم(علیه السلام) داد;

از «اَلْقُرى» رجال قصد شده است المنار قول راغب را نقل كرده و رد نمى‏كند. ولى مثال راغب «وَ اسْئَلِ الْقَرْيَةَ» درست نيست زيرا مراد از آن مسلما شهر است

این کلمه «بْاءَ» از مادّه «بَواء» به معناى مراجعت و منزل گرفتن آمده است، ولى ریشه آن به معناى صاف و مسطح کردن یک محل و مکان است; و از آنجا که انسان به

اقرب) جوهرى و راغب و طبرسى ذيل آيه 19 احزاب آن را بخل توأم با حرص گفته‏اند ولى ذيل آيه 128 نساء حرص مفرط. [نساء:128]. صدر آيه درباره مصالحه زن و مرد است

آيند چه شنوا و چه بينا خواهند بود، ولى ستمگران امروز در گمراهى آشكارند چه شنوا و بينايند روزى كه به سوى ما مى‌آيند، ولى ستمگران امروز در گمراهى آشكارند.

است و براى مبالغه معلوم خوانده شده مثل «هلك الرجل» كه به صورت معلوم آمده ولى در واقع «اهلك» به صيغه مجهول است. به هر حال جواب «اذا» در آيه محذوف است يعنى:

(استفاده از الميزان) اهل سنت آيه را به «عصبه» حمل كرده‏اند كه انشاءاللَّه در «ولى» تحقيق و رد آن خواهد آمد. [مائده:89]. تعقيد يمين به معنى قصد در يمين و سوگند

[ق:12]. رسّ در لغت به معنى اثر جزئى و اول تب و دفن مرده و غيره آمده است ولى ملاحظه آيه نشان مى‏دهد كه مراد از آن در قرآن كريم محلى است كه قومى بدان نسبت

آن چه در دنيا كردند پوچ شد. راغب آن را جودت فعل گفته گويد: هر صنع فعل است ولى هر فعل صنع نيست. و آن به حبوان و جماد نسبت داده نمى‏شود بر خلاف فعل. اين عدم

کلمه «وَراء» از مادّه «وَرَىْ» گر چه به معناى پشت سر است (در برابر أَمام) ولى در این گونه موارد به معناى نتیجه و عاقبت کار مى آید، همان گونه که در تعبیرات

از تعبیر به «جاثمین» چنین استفاده مى شود که صیحه آسمانى باعث مرگ آنها شد، ولى اجساد بى جانشان به روى زمین افتاده بود، اما از پاره اى از روایات بر مى آید

کسى که مایه بدبختى است، و «میمون» به معناى «یامن» کسى که مایه خوشبختى است. ولى جمعى دیگر از مفسران «مَسْحُور» را به همان معناى مفعولى واگذاشته اند، به معناى

را، شامل مى شود. ممکن است، انسان بر اثر نادانى، این مواهب پاک را بیالاید، ولى خداوند، در عالم آفرینش آنها را پاک آفریده است. در این که منظور از «طیّبات»

خدا ملائكه و جنّ و عزير و غيره را نزائيده ولى به فرزندى خود انتخاب كرده است؟! و يا اين عدّه همان عدّه سابق‏اند ولى قرآن به عنوان اتخاذ ولد آن را بازگو مى‏كند؟

مى‏ترسد ولى در متعارف به راهبان و صومعه نشينان مسيحيان اطلاق مى‏شود. طبرسى تصريح مى‏كند كه آن جمع راهب است مثل راكب و ركبان و فارس و فرسان ولى راغب گفته

آهسته اى است که در گوش فرو مى خوانند، اطلاق گردیده. «وسواس» معناى مصدرى دارد، ولى گاهى به معناى «فاعل» (وسوسه گر) نیز مى آید، و در آیه مورد بحث به همین معناست

از این رگ وارد قلب مى شود، و یا وارد به اعضاء دیگر، آن را «ورید» گفته اند. ولى باید توجّه داشت، اصطلاح متداول امروز درباره «ورید» و «شریان» (رگ هایى که خون

معنى زيادت است، جذب و كشيدن را مدّ گويند كه كشيدن چيزى سبب زيادت طول آن است. ولى راغب معناى آن را كشيدن مى‏داند و گويد:«اَصْلُ الْمَدِّ: اَلْجَرُّ» و مدّت

شهب‌ (۵ بار) تكّه آتش. (مجمع) ابن اثير و راغب و ديگران شعله آتش گفته‏اند ولى قول مجمع اقوى است [نمل:7]. يعنى به زودى از آن آتش به شما خبرى و يا تكه‏اى

مى‏كند در مجمع آن را حقاً گفته ولى زمخشرى و بيضاوى گفته‏اند: ردع كسى است كه طغيان و كفران نعمت كرده، اين در ماقبل ذكر نشده ولى كلام به آن دلالت مى‏كند. ابن

و تفسير بيضاوى تيز نقل شده ولى خود آن را سرماى شديد گفته‏اند. طبرسى شديدترين سرما فرموده جوهرى نيز سرماى شديد گفته است ولى قاموس سرماى شديد و ماه ذكر مى‏كند

شهب‌ (۵ بار) تكّه آتش. (مجمع) ابن اثير و راغب و ديگران شعله آتش گفته‏اند ولى قول مجمع اقوى است [نمل:7]. يعنى به زودى از آن آتش به شما خبرى و يا تكه‏اى

گذشت. ولى مراداز «ماءِ دافِقٍ» و «اَفَرَأَيْتُمْ ماتُمْنوُنَ» نطفه مرد است. اگر گويند در وقت نزول قرآن مردم از نطفه زن خبر نداشتند؟ گوييم آرى. ولى چه اشكال

بستن و صورت و شكلى است در نفس انسان خواه از حيث عادت باشد و يا از جهت خلقت، ولى استعمال آن در خلقت بيشتر است. طبيعت آتش و دوا همان است كه خدا در آنها گذاشته

و يمين در قرآن اكثراً در معنى چپ و راست معمولى به كار رفته چنانكه نقل شد ولى چرا به اهل بهشت اصحاب يمين و به اهل جهنّم اصحاب شمال گفته شده؟ [واقعة:27-41]

حضرت ناسخ شرايع گذشته است ولى پيروى از هدايتشان همان هدايت خدائى است در مجمع فرموده: در صبر بر ايذاء قومت از آنها پيروى كن. ولى بهتر است آن را اعم بگيريم

مناقضه آشكار است . ولى ظاهراً آن سه مرحله ترقى از تكذيب قرآن و رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم است اول گفتند: خوابهاى پريشان است ولى چون خواب در نوبت

مدت خدا چهل روز بوده و در آيه ديگر سى روز ولى ده روز بر آن افزوده شد. [بقره:51]. اين آيه در چهل بودن صريح است ولى آيه [اعراف:142]. وعده ملاقات را سى روز ذكر

مدت خدا چهل روز بوده و در آيه ديگر سى روز ولى ده روز بر آن افزوده شد. [بقره:51]. اين آيه در چهل بودن صريح است ولى آيه [اعراف:142]. وعده ملاقات را سى روز ذكر

پروردگارش بر او نازل نمى‌شود؟ بگو: بى‌ترديد خداوند قادر است كه معجزه‌اى نازل كند، ولى اكثرشان نمى‌دانند و گفتند: «چرا معجزه‌اى از جانب پروردگارش بر او نازل نشده

حضرت ناسخ شرايع گذشته است ولى پيروى از هدايتشان همان هدايت خدائى است در مجمع فرموده: در صبر بر ايذاء قومت از آنها پيروى كن. ولى بهتر است آن را اعم بگيريم

پنداشتى ولى خفتگان بودند. اين تنها يكبار در قرآن مجيد به كار رفته، به معنى فطن و زيرك نيز آيد مفرد آن يقظان نيز آمده است. هم ذات رقد رشد حسب ولى قلب ه ل

رستگارانند! ولى پيامبر و كسانى كه با او ايمان آورده‌اند، با مال و جانشان جهاد كردند، و اينانند كه خوبى‌ها براى آنان است، و هم آنان رستگارانند ولى پيامبر و

«اِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ...» مستقلاً استناد شده بدون اشاره به صدر آيه ولى با دقّت خواهيم ديد كه صدر آن نيز داخل در استناد است. يعنى دو جور مى‏شود استفاده

به معنى چيزهائى است كه باقى‏اند ولى صالح. ممكن است گفته شود: مراد آثار نيك است كه در دنيا باقى‏اند در مقابل آثار بد. ولى بنصّ قرآن تمام اعمال اعمّ از نيك

يا ترازوى متداول . گرچه در لغت ميزان را ترازو، و عدل و مقدار معنى كرده‏اند ولى آنچه گفته شد مستفاد از قرآن و استعمالات است. در نهج البلاغه نامه 31 خطاب به

است; «بلاهاى سخت، طاعون، بت و بت پرستى، وسوسه شیطان، و برف یا تگرگ سخت». ولى همه اینها مصداق هاى مختلفى است از مفهومى که ریشه اصلى آن را تشکیل مى دهد;

يا ترازوى متداول . گرچه در لغت ميزان را ترازو، و عدل و مقدار معنى كرده‏اند ولى آنچه گفته شد مستفاد از قرآن و استعمالات است. در نهج البلاغه نامه 31 خطاب به

معلوم است كه عده‏اى از آنهامطلب را مى‏دانستند ولى براى حفظ مقام و يا عناد در برابر اسلام آن را مى‏گفتند ولى عده زيادى از آنها يقينا بدون توجه از بزرگان خود

يا ترازوى متداول . گرچه در لغت ميزان را ترازو، و عدل و مقدار معنى كرده‏اند ولى آنچه گفته شد مستفاد از قرآن و استعمالات است. در نهج البلاغه نامه 31 خطاب به

است; «بلاهاى سخت، طاعون، بت و بت پرستى، وسوسه شیطان، و برف یا تگرگ سخت». ولى همه اینها مصداق هاى مختلفى است از مفهومى که ریشه اصلى آن را تشکیل مى دهد;

داده اند که اشاره به بدعت ها و ایجاد شبهات اعتقادى در اذهان مردم بوده باشد. ولى، اگر به معناى لغوى «کبیره» باز گردیم، «کبیره» هر گناهى است که از نظر اسلام

وزر، و كتف) دروغ گفتن. صحاح و قاموس و اقرب و غيره هر دو وزن را مصدر گفته‏اند ولى استعمال قرآن نشان مى‏دهد كه كِذْب (بر وزن وزر) مصدر است مثل [غافر:28]. و كَذِب

کرده اند. و گاه، «ریحان» را «استماع کلام الله» شمرده اند... و مانند اینها. ولى، اینها مصادیقى است از آن مفهوم کلى و جامع که در تفسیر آیه ذکر شد. روح‌ (۵۷

با این که «جدال»، «مراء» و «حِجاج» (بر وزن لجاج) در معنا، شبیه یکدیگرند، ولى «جدال» براى باز گرداندن طرف از عقیده خود به کار مى رود. دانشمندان اسلامى براى

بار در قرآن مجید، به همین معنا استعمال شده است، و همه جا به صورت مفرد است; ولى قابل توجّه این که آنچه امروز به نام «انجیل» معروف است، کتاب هاى زیادى است

ضعیف تر است. سومین نظر در این باره این است که: «ضیاء» به معناى نور ذاتى است، ولى «نور» مفهوم اعمى دارد، که ذاتى و عرضى هر دو را شامل مى شود. بنابراین، تفاوت

دانند که از طریق سوگند دروغ (و انواع پرونده سازى هاى دروغین به دست مى آید). ولى ظاهر این است مفهوم آیه عمومیت دارد و همه این مسائل و غیر اینها را شامل مى

(بر وزن خراب) به گفته «راغب» در «مفردات»، به معناى زیان مستمر و مداوم است، ولى «طبرسى» در «مجمع البیان» مى گوید: به معناى زیانى است که منتهى به هلاکت مى

نسخه به تصريح اقرب الموارد هم به كتاب منقول و هم منقول منه اطلاق مى‏شود ولى ظاهرا آن در آيه به معنى نوشته است و اين شايد از آن باشد كه از لوح محفوظ و

سخن مورچه را چطورفهميد ولى آيه صريح است در اينكه متوجّه فرمان او شد. جمله «وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ» درباره لشكريان صحيح است ولى درباره سليمان صحيح نيست

آفاتى دارد؛ ولى در بهشت و نعمت‌هاى بهشتى هيچ نقص و آفتى نيست؛ مثلًا: گياهش تيغ دارد، ولى گياه بهشت تيغ ندارد. «مَخْضُودٍ» سايه‌اش موقّت است، ولى در بهشت سايه

نيز مؤيّد آن است گرچه خدا در همه جا هست ولى «رَفَعَهُ اللَّهُ اِلَيْهِ» هم بالا رفتن را مى‏رساند و هم تقرّب را. ولى در الميزان فرموده: اين رفع نوع تخليص عيسى

در سرای دیگر از آن کیست! |و پيش از آنها نيز كسانى طرح‌ها و نقشه‌ها كشيدند، ولى تمام نقشه‌ها و تدبيرها از آن خداست كه مى‌داند هر كسى چه مى‌كند. و كافران به

به نام نگاهى به تاريخ جهان چاپ كنند راضى شد و گفت: ولى اگر امروز آنها را مى‏نوشتم طور ديگر مى‏نوشتم ولى من ديگر آن فرصت را ندارم. كسى اگر كتابى بنويسد و

ممكن است بگوئيد زنده شدن زمين همان روئيدن تخم‏ها و دانه‏هاى درون زمين است ولى با مراجعه به آيه ديگر خواهيم ديد كه زمين قطع نظر از دانه‏ها شخصاً زنده مى‏شود

خاصى است، این کلمه اطلاق مى شود; بنابراین، مفهوم «عَدْن» با خلود شباهت دارد. ولى از آنجا که در جمله قبل به مسأله خلود اشاره شده، چنین استفاده مى شود که «جنّات

امر کشاورزى در سرزمین مصر اهمیت مى دهید، این کار را طبق معمول ادامه دهید، ولى در مصرف محصول آن، صرفه جوئى کنید. این احتمال نیز داده شده که منظور این بوده

زائده است، و به معناى آبى است که، با چشم دیده مى شود، هر چند جارى نباشد. ولى، بیشتر مفسران آن را به همان معناى آب جارى تفسیر کرده اند. عين‌ (۶۵ بار) [ملك:30]

فروختن يا خريدن. ولى از بعضى آيات ظاهر مى‏شود كه گاهى در مطلق خريد و فروش به كار مى‏رود نظير [بقره:254]، چنانكه طبرسى آن را تجارت معنى كرده .ولى مى‏شود گفت كه

يُحَبُّ) و از همه باب استفعال و تفعيل (اَسْتَحَبَّ حَبَّبَ) استعمال شده است ولى مصدر ثلاثى آن چنانكه نقل شد بارها آمده است. در اقرب الموارد گويد: استعمال

معنى هلاكت. [كهف:59]. براى هلاكت آنان وعده‏اى قرار داديم. [نمل:49]. سپس به ولى و جانشين او مى‏گوييم: ما شاهد مرگ خانواده او نبوديم و از مرگ آنها بى خبريم

گويد: حين به معنى وقت مبهم است به هر زمان صلاحيت دارد كوتاه باشد يا دراز. ولى در مجمع ذيل آيه 36 بقره گفته: بيشتر در زمان دراز به كار مى‏رود . اين كلمه

تا لوط از خانه بيرونشان كرد. و نيز گفته حتى شكاف چشم هم در صورتشان نماند. ولى ظاهراً فقط نابينا شدن مراد باشد. در آيه [مرسلات:8]. مراد رفتن نور ستارگان

همسن مال آنهاست. * [مائده:6]. «اَرْجُلَكُم» هم با كسر و هم با فتح خوانده شده ولى شهرت در فتح است، آن در صورت فتح عطف است به محل «رُؤُسِكُم» كه مفتوح است زيرا

است فارس بر آنها غلبه كرد شما مى‏گوئيد چون كتاب بر شما نازل شده غلبه مى‏كند ولى ما بر شما غالب خواهيم شد چنانكه فارس بر روم غلبه كرد آيه نازل شد كه روم در

موسى «عليه السلام» است. * [آل عمران:37]. آن را در آيه مخفف و مشدد خوانده‏اند ولى در قرآن مشدد است و فاعل آن «الله» است يعنى خدا زكريا را به مريم كفيل كرد.

خدا، ملت زيد ولى گويند دين خداو دين زيد». خلاصه دين به خدا و پيامبر و شخص نسبت داده مى‏شود اما ملت فقط به رهبر و آورنده دين اضافه مى‏شود. ولى در قرآن مجيد

متصل مى‏كند و به قولى كارهاى قبل از مرگ را به كارهاى بعداز مرگ متصل مى‏كند ولى اين راجع به وصيت ميت است و گرنه طبرسى فرموده: وصى، ايصاء، امر وعهد همه به

معلوم نيست ولى همه تصديق دارند كه پيش از اناجيل ديگر انتشار يافت برخى بر آنند كه در سال 38 ميلادى و بعضى بر اينكه مابين سال 50 و 60 تصنيف شد. ولى در ذيل لفظ

بسیار نازک «شفق» مى گویند. و حالت «شفقت» به همان حالت رقت قلب اطلاق مى شود (ولى گفته «راغب» صحیح تر به نظر مى رسد). به هر حال، منظور از «شفق» در اینجا همان

ظاهراً براى بيان و به قولى براى بعضيت است زيرا همه چيز روى زمين خوردنى نيست. ولى چون خوردنيها فى نفسه معلوم اند بهتر است «مِنْ» براى بيان باشد «حَلالاً طَيَّباً»

در مجمع در معنی آیه فرماید: پرستشگران اصنام و اصنام دشمن منند ولى عقلا را تغليب كرده. ولى ظاهراً مرجع ضمير اصنام است و ارجاع ضمير اولوالعقل در قرآن در اينگونه

«علیها» در سوره «شورى» به عذاب باز مى گردد. درست است که «عذاب»، مذکر است ولى چون در اینجا به معناى نار و جهنم مى باشد، ضمیر مؤنث به آن بازگشته است. طرف‌

انداختن چيزى از روى بى اعتنايى (راغب) ديگران مطلق انداختن و طرح گفته‏اند ولى قيد بى اعتنايى در اغلب آيات ملحوظ است مثل [قصص:40]. فرعون و لشكريان او را

متصل مى‏كند و به قولى كارهاى قبل از مرگ را به كارهاى بعداز مرگ متصل مى‏كند ولى اين راجع به وصيت ميت است و گرنه طبرسى فرموده: وصى، ايصاء، امر وعهد همه به

قرينه «صاحِبَتِهِ» مراد از مرء در آيه مرد است ايضاً ظاهراً در آيه [بقره:102]. ولى در آيات [نباء:40]. [انفال:24]. مراد مطلق انسان است. ايضاً كلمه امرأ در آيه

لام نظير [تين:8]، [يوسف:64-92] و غيره ولى در اين آيه سافلين بدون لام است. بعضى گفته‏اند آن نظير اعلى علّيين است. ولى علّيين مفرد است نه جمع. در كشاف گويد:

متصل مى‏كند و به قولى كارهاى قبل از مرگ را به كارهاى بعداز مرگ متصل مى‏كند ولى اين راجع به وصيت ميت است و گرنه طبرسى فرموده: وصى، ايصاء، امر وعهد همه به

زمان و مكان و مصدر ميمى است به معنى اثبات يعنى وقوع و ثبوت قيامت كى است؟. ولى وقوع چنان كه از راغب و اقرب نقل شد و نيز قاموس و صحاح گفته همان ثبوت و رسوخ

بستن و صورت و شكلى است در نفس انسان خواه از حيث عادت باشد و يا از جهت خلقت، ولى استعمال آن در خلقت بيشتر است. طبيعت آتش و دوا همان است كه خدا در آنها گذاشته

.»ولّى زن است ولى پس از نكاح كه شوهر طلاق مى‏دهد ديگر عقده نكاح در دست ولّى نيست بلكه در دست شوهر است كه مى‏تواند طلاق بدهد و ندهد. ولى در روايات كثيرى

در خود ابر و در بالا يخ و تگرگ است ولى به زمين كه مى‏رسد ممكن است... به صورت تگرگ بماند و يا آب شود. رگبار باشد. ولى ناگفته نماند: چنان كه در بالا گفتيم

يُحَبُّ) و از همه باب استفعال و تفعيل (اَسْتَحَبَّ حَبَّبَ) استعمال شده است ولى مصدر ثلاثى آن چنانكه نقل شد بارها آمده است. در اقرب الموارد گويد: استعمال

باب علم يعلم لازم و به معنى لازم و به معنى پنهانى به كار به كار رفته است. ولى ثلاثى‏هاى آن در قرآن همه از باب علم يعلم و به معناى پنهان و پوشيدگى آمده است

درخت معذفت است ولى اين افسانه نمى‏كند حال‏آن كه فرموده «وِعَلَّمَ آدَمَ الْاَسْماءَ كُلَّها». قرآن مجيد روشن نمى‏كند كه‏آن چه درختى بود ولى تأثير آن را نقل

شما مى‌جنگند نبرد كنيد ولى تجاوز نكنيد همانا خدا تجاوزگران را دوست ندارد و در راه خدا، با كسانى كه با شما مى‌جنگند، بجنگيد، ولى از اندازه درنگذريد، زيرا

ولی ما آنها را زیانکارترین مردم قرار دادیم! |و خواستند به او نيرنگى بزنند ولى ما آنها را زيانكارتر [و بازنده‌ى اصلى‌] قرار داديم و خواستند به او نيرنگى

بحر را به معناى شهر گرفته‏اند. ولى تصوّر فساد در دريا آسان است مخصوصاً در اين زمان. گرچه مى‏شود بحر را به معنى شهر گرفت ولى از ظهور آيه نمى‏توان صرف نظر

سنّت‌ها چشاندن مزه تلخ عملكرد به انسان گناهكار است كه در اين آيه آمده است ولى يكى ديگر از سنّت‌هاى الهى رشد مردم در لابلاى حوادث و آزمايش‌هاى پى در پى است

در مجمع در معنی آیه فرماید: پرستشگران اصنام و اصنام دشمن منند ولى عقلا را تغليب كرده. ولى ظاهراً مرجع ضمير اصنام است و ارجاع ضمير اولوالعقل در قرآن در اينگونه

(استفاده از الميزان) اهل سنت آيه را به «عصبه» حمل كرده‏اند كه انشاءاللَّه در «ولى» تحقيق و رد آن خواهد آمد. [مائده:89]. تعقيد يمين به معنى قصد در يمين و سوگند

بهشتى اصلاً نقره است ولى صفت شيشه دارد و باطن آن از ظاهرش ديده مى‏شود يعنى: بر آنها ظرفها و بطريهائى بگردانند كه شيشه‏ها اند ولى شيشه‏هائى از نقره كه خودشان

جاى خودشان نمى‏نشاند فساد عالم را مى‏گرفت و حتى آثار پيامبران از بين مى‏رفت ولى با كودتاها و ترورها و جنگها ستمگران از بين مى‏روند و نيكوكاران و يا ستمكاران

به معنى تبرّع و انجام كار غير واجب است طبرسى نيز تبرّع به نافله فرموده است ولى به نظرم تحمّل با رغبت بهتر است. [بقره:184]. يعنى هر كه كار خير را به رغبت

فرقى قائل نيست ولى ديگران گفته‏اند: زمان استقبال در ان ازسين اطول است. در اقرب گويد: اكثراً در تهديد آيد و گ‏اهى در وعده نيكو مثل [ضحى:5]. ولى با مراجعه به

يهوديه و چون كسى را يهود نسبت دهند گويند: يهودى چنانكه در آيه شريفه گذشت ولى مراد از آن در آيه دين است نه نژاد و در «هود» اين معنى را توضيح داده‏ايم به

كلمه «كن» از جانب خدا «فيكون» شده است ولى كلمه «كن» درباره همه است [نحل:40]. درباره آدم آمده [آل عمران:59]. ولى به آدم كلمه اطلاق نشده است اقول ديگرى نيز

زكوة مصدر است يعنى براى پاك شدن كار مى‏كنند ولى سياق آيه نشان مى‏دهد كه «لِلزَّكوة» مفعول «فاعلون» است. ولى در عين حال كلمه «فاعلون» قرينه است كه زكوة مصدر

را به تفرقه در میان خود کشاندند؛ (ولی سرانجام) همگی بسوی ما بازمی‌گردند! |ولى آنها امر [دين‌] خويش را ميان خود قطعه قطعه كردند [و فرقه‌ها شدند، ولى‌] همه

كسانى كه از ايشان پيمان گرفتى، ولى هر بار پيمان خود را مى‌شكنند و هيچ پروا نمى‌كنند همانان كه از ايشان پيمان گرفتى ولى هر بار پيمان خود را مى‌شكنند و [از

موسى «عليه السلام» است. * [آل عمران:37]. آن را در آيه مخفف و مشدد خوانده‏اند ولى در قرآن مشدد است و فاعل آن «الله» است يعنى خدا زكريا را به مريم كفيل كرد.

الميل عن الاستقامة. طبرسى و ابن اثير و صحاح و قاموس آن را مطلق ميل گفته‏اند. ولى در قرآن همواره در ميل مخصوصى كه ميل از حق باشد بكار رفته است على هذا قول راغب

بستن و صورت و شكلى است در نفس انسان خواه از حيث عادت باشد و يا از جهت خلقت، ولى استعمال آن در خلقت بيشتر است. طبيعت آتش و دوا همان است كه خدا در آنها گذاشته

.»ولّى زن است ولى پس از نكاح كه شوهر طلاق مى‏دهد ديگر عقده نكاح در دست ولّى نيست بلكه در دست شوهر است كه مى‏تواند طلاق بدهد و ندهد. ولى در روايات كثيرى

نه واگذارى مطلق)... اجبار در اصل، آن است كه كسى را بر اجبار كسى مجبور كنند ولى در عرف به اجبار مجرد گفته مى‏شود گويند: فلانى را بر فلان كار اجبار كردم. جبّار

خانواده يهودا بن يعقوب بود. و طالوت را به واسطه طول قامتش طالوت گفته‏اند. ولى اين در صورتى است كه بگوئيم طالوت عربى است راغب تصريح كرده كه آن اسم عجمى است

كارى بكنند ولى نتوانستند و خداوند آن حضرت را از كيد آنها مطلع فرموده است. مرحوم فيض رواياتى در اين زمينه در صافى تفسير سوره علق نقل كرده است ولى اگر آنها

آدم كه قبل از آمدن به روى زمين بود محل تكليف نبود و امر مولوى معنى ندارد. ولى بايد دانست كه ظهور نهى در مولويت است و ظّن نزديك به يقين آن است كه آدم در

آدم كه قبل از آمدن به روى زمين بود محل تكليف نبود و امر مولوى معنى ندارد. ولى بايد دانست كه ظهور نهى در مولويت است و ظّن نزديك به يقين آن است كه آدم در

گفته‏اند مراد از او زيادبن ابيه و بعضى مغيرة بن شعبه و بعضى معاويه گفته است ولى ظاهراً مراد امام «عليه السلام» معويه‏لعين است. * [ص:59]. طبرسى از ابو عبيده

هدایت‌یافتگان حقیقی آنها هستند! |و مسلما آن [شيطان‌] ها ايشان را از راه باز مى‌دارند ولى آنها مى‌پندارند كه هدايت يافتگانند و مسلماً آنها ايشان را از راه باز مى‌دارند

تماما اراده الهى است و ولى و ناصر غير از او نخواهد بود. بنابراين به طريق استفهام انكارى فرمايد: نيست در عالم وجود دافع و مانعى و ولى و ناصرى غير ذات احديت

وجودشان را فرا گيرد، در حالى كه [در دنيا] به وقت تندرستى به سجده دعوت مى‌شدند [ولى ابا مى‌كردند] ديدگانشان به زير افتاده، خوارى آنان را فرو مى‌گيرد، در حالى

برتری‌جوی بودند. |به سوى فرعون و سران قوم او، ولى تكبّر نمودند و مردمى گردنكش بودند به سوى فرعون و سران [قوم‌] او، ولى تكبّر نمودند و مردمى گردنكش بودند، به سوی

سخت است‌ و اگر وسعت دهد خدا روزى را براى بندگانش هر آينه ستم كنند در زمين ولى فرو ميفرستد باندازه آنچه ميخواهد همانا او بر بندگانش مطّلع بينا است‌ و او

ايمان آورده و تقوا پيشه مى‌كردند، بركاتى از آسمان و زمين به رويشان مى‌گشوديم، ولى آنها تكذيب كردند پس ما نيز ايشان را به سزاى آنچه مى‌كردند گرفتار ساختيم و

کافران خوش نداشته باشند! مى‌خواهند نور خدا را با دهان‌هاى خود خاموش كنند، ولى خدا كامل‌كننده‌ى نور خويش است، هر چند كافران خوش نداشته باشند مى‌خواهند نور

بحر را به معناى شهر گرفته‏اند. ولى تصوّر فساد در دريا آسان است مخصوصاً در اين زمان. گرچه مى‏شود بحر را به معنى شهر گرفت ولى از ظهور آيه نمى‏توان صرف نظر

در اینجا تنوین به خود گرفته به خاطر هماهنگى با آخر آیات دیگر این سوره است ولى معناى اول از همه مشهورتر و مناسب تر است. سلسبيل‌ (۱ بار) [انسان:18]. اين كلمه

است و جزء آيه از سوره نمل مى‏باشد ولى درباره آن در سوره هاى ديگر اختلاف دارند سپس مثل كشّاف اقوال را نقل نموده است. ولى در مكتب اهل بيت عليهم السلام «اَهْلُ

عبارت ديگر محكمات آيات يك بعدى اند كه مراد از آنها معلوم است مثل [رعد:16]. ولى متشابهات آيات چند بعدى و داراى محامل بسياراند كه محتمل است هر يك از آنها مراد

صَعُوداً «من او را مجبور مى کنم از قله زندگى (که مشقت بار است) بالا برود». ولى، این احتمال وجود دارد که تعبیر فوق، ضمن بیان مشقت بار بودن این عذاب، اشاره

عبارت ديگر محكمات آيات يك بعدى اند كه مراد از آنها معلوم است مثل [رعد:16]. ولى متشابهات آيات چند بعدى و داراى محامل بسياراند كه محتمل است هر يك از آنها مراد

بعضى از مفسران، «امّت واحده» را در اینجا به معناى «دین واحد» گرفته اند، ولى این تفسیر با ریشه لغوى «امّت»، سازگار نیست. بعضى دیگر نیز گفته اند که منظور

پایه هاى سخن خود را محکم کرده، بر دیگرى غلبه نماید، «مجادله» گفته مى شود. ولى، باید توجّه داشت که: «مجادله» از نظر محتواى لغت عرب، همیشه مذموم نیست (هر

«درختى است از آتش که اگر در دنیا باشد، زمین و هر چه را بر آن است مى سوزاند»! ولى، در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله)مى خوانیم: «ضریع چیزى است در آتش

عارضى و از بین رفتنى است! درست است که در غنائم جنگى گاهى دردسر فراوان است، ولى از آنجا که باز با مقایسه با اموال دیگر، دردسر کمترى دارد، و گاه اموال هنگفتى

مباركش 27 بار در قرآن مجيد ذكر شده است تورات فعلى نيز حال او را نقل كرده است ولى به آن حضرت اهانت نموده است چنانكه در «تورات» گذشت. او پيامبرى صاحب فضيلت بود

عبارت ديگر محكمات آيات يك بعدى اند كه مراد از آنها معلوم است مثل [رعد:16]. ولى متشابهات آيات چند بعدى و داراى محامل بسياراند كه محتمل است هر يك از آنها مراد

ظاهراً براى بيان و به قولى براى بعضيت است زيرا همه چيز روى زمين خوردنى نيست. ولى چون خوردنيها فى نفسه معلوم اند بهتر است «مِنْ» براى بيان باشد «حَلالاً طَيَّباً»

معنى هلاكت. [كهف:59]. براى هلاكت آنان وعده‏اى قرار داديم. [نمل:49]. سپس به ولى و جانشين او مى‏گوييم: ما شاهد مرگ خانواده او نبوديم و از مرگ آنها بى خبريم

يطير طيراً و طيراناً». [يوسف:41]، [فيل:3]. طير در هر دو آيه جمع طائر است ولى در آيه [آل عمران:49]. ظاهراً براى مفرد است. تطيّر: از باب تفعّل به معنى فال

نيست . * [نساء:4]. در اين آيه مراد از «اَمْوالَكُمْ» ظاهرا اموال سفهاء است ولى نسبت آن به ضمير «كُمْ» از آن است كه سفه مثل مجنون محجور و ممنوع التصرف است

اوّل اسم فعل است يعنى مرا مس كن «لامَساس» يعنى مرا مس نكن به من دست نزن. ولى قرائت مشهور در قرآن به كسر ميم است در قاموس گويد: معنى لامِساس در قرآن آن

مى‏خواهد با اموال و اولاد آنها را معذّب كند و در حال كفر جانشان در آيد و بميرند. ولى بهتر اين است بگوئيم: در حال كفر هلاك شوند و آن همان استدراج است كه در «درج»

نيست . * [نساء:4]. در اين آيه مراد از «اَمْوالَكُمْ» ظاهرا اموال سفهاء است ولى نسبت آن به ضمير «كُمْ» از آن است كه سفه مثل مجنون محجور و ممنوع التصرف است

به حالى وارد مى‏كند و مخلوق مركّب و تو خالى است اشياء را در او مدخلى است ولى اشياء را در خالق الذات و واحدى المعنى است پس رضاى او همان ثواب او و سخط او

پر مى‏شود و اگر به معنى جريان باشد معنى آن است: مى‏بينى چشمشان اشك مى‏ريزد ولى ترجمه تحت اللفظى آن است كه چشمشان از اشك جارى مى‏شود ممكن است اين تركيب مجازى

يَكُونُون» راجع به آنهاست. ولى سياق آيات قبل و بعد با اين نظر ملايم نيست. * [بلد:6]. لُبد را در آيه مشدد و مخفف خوانده‏اند ولى در قرآنها مخفف و به ضم اول

به حالى وارد مى‏كند و مخلوق مركّب و تو خالى است اشياء را در او مدخلى است ولى اشياء را در خالق الذات و واحدى المعنى است پس رضاى او همان ثواب او و سخط او

نداده‌ايم كه فرآورده‌هاى هر چيزى كه رزقى از جانب ماست به سوى آن سرازير مى‌شود؟ ولى بيشترشان نمى‌دانند و گفتند: «اگر با تو از [نورِ] هدايت پيروى كنيم، از سرزمين

اگر بيم رسانى براى آنها بيايد، قطعا راه يافته‌تر از هر امّتى خواهند بود، ولى چون بيم‌رسانى برايشان آمد، جز بر رميدنشان نيفزود و با سوگندهاى سخت خود به

احياء و اماته، و شما خالقان را به غير ذات احديت او يارى و ياورى نيست، بلكه ولى و والى و متولى و والى شما و كار شما خدا است، پس پرستش و ستايش چنين منعمى را

مى‏ساختند و در دريا غوّاصى مى‏كردند. 2- اهل لغت و تفسير، بنيان را مصدر گفته‏اند ولى ظاهراً اين كلمه در قرآن همه جا به معناى مفعول (مبنى) به كار رفته است مثل [توبه:109]،

نيست . * [نساء:4]. در اين آيه مراد از «اَمْوالَكُمْ» ظاهرا اموال سفهاء است ولى نسبت آن به ضمير «كُمْ» از آن است كه سفه مثل مجنون محجور و ممنوع التصرف است

مى‏كنند. ناگفته نماند: در آيه فوق زنان به قرينه مقابله داخل در قوم نيستند ولى در آيات ديگر قطعاً زنان داخل در قوم اند مثل [بقره:118]. [هود:89]. نمى‏شود

يَكُونُون» راجع به آنهاست. ولى سياق آيات قبل و بعد با اين نظر ملايم نيست. * [بلد:6]. لُبد را در آيه مشدد و مخفف خوانده‏اند ولى در قرآنها مخفف و به ضم اول

مى‌دارند در صورتى كه متوليان آن نبوده‌اند. متوليان مسجد جز پارسايان نمى‌باشند ولى اكثر آنان نمى‌فهمند چرا خدا [در آخرت‌] عذابشان نكند، با اينكه آنان [مردم را]

چنين قائلى يافته شود) به نحو آبرومندى رد كندو بگويد: اين سخن قابل قبول نيست. ولى حريف آوردن ناصبى حكايت از درون طوفانى و ناراحت زمخشرى نسبت به اهل بيت عليهم‏السلام

اَنْفُسِكُمْ اِلَّا فِى كِتابٍ...». ممكن است: دو آيه اخير اعم از آيه اول بوده باشند ولى در آن صورت بايد گفت از گناهكاران كه مبتلا شده‏اند فقط كسانى را شامل است و

.»ولّى زن است ولى پس از نكاح كه شوهر طلاق مى‏دهد ديگر عقده نكاح در دست ولّى نيست بلكه در دست شوهر است كه مى‏تواند طلاق بدهد و ندهد. ولى در روايات كثيرى

مذكورا» «1» انسان، چيزى بود ولى قابل ذكر نبود و بعداً قابليّت پيدا كرد. امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: انسان در تقدير الهى بود، ولى چيز موجودى نبود. «لَمْ

همسفران ناشناس و نادرست است، ولى كسى‌كه در دنيا همراه و همنشين ابرار بوده است، نگران نيست. و) گاهى از تنها بودن در جاده مى‌ترسد، ولى كسى‌كه در كاروان ابرار قرار

اما در آن خشنودى خدا مى‌جستند، ولى حق آن را بسزا نگزاردند. ما از آن ميان به كسانى كه ايمان آورده بودند، پاداش داديم ولى بيشترينشان نافرمان بودند. سپس از

باو بيش از همه بود منكر نميشدم ولى من ميگويم خدا منزّه از ولد و والد و همسر و همتا و شريك است اين معنى بنظر حقير رسيد ولى مفسّرين هر يك معناى ديگرى نموده‌اند

را در برابر عذاب آن روز فدا کند، |دوستان صميمى به آنها نشان داده مى‌شوند، [ولى هر كسى گرفتار كار خويش است.] گناهكار دوست مى‌دارد كه كاش براى رهايى از عذاب

درست باشد كه روزى آن حضرت به مناسبتى اين سخن را فرموده است ولى تشكيل اين سخن را فرموده است ولى تشكيل چنين بابى با اين سرمايه خنده‏آور است. 3- ابن اثير در

معناى به غير عوض و به غير استحقاق است. اين مطلب فى حدّ ذاته حق و ثابت است ولى درباره تمام مردم مى‏باشد، به عبارت ديگر، خدا به همه مردم بدون عوض و استحقاق

است مثلا در آيه [بقره:125]. «عَهِدْنا»به معنى دستور داديم و امر كرديم است ولى چون دستور اكيد و لازم المراعاة است لذا با «عَهِدْنا» تعبير آورده شده همچنين

وهمسر، راه مستقيم را از خداوند بخواهد. زيرا چه بسا در عقايد، صحيح فكر كند، ولى در عمل دچار لغزش شود و يا بالعكس. پس هر لحظه، خواستن راه مستقيم از خدا، ضرورى

جاى خودشان نمى‏نشاند فساد عالم را مى‏گرفت و حتى آثار پيامبران از بين مى‏رفت ولى با كودتاها و ترورها و جنگها ستمگران از بين مى‏روند و نيكوكاران و يا ستمكاران

افتادن سنگ و نيز گويد چون در انسان بكار رود بر سبيل استخفاف و سبك شمردن باشد. ولى حق آن است كه بگويم هبوط اعم از قهرى و اختيارى است مثل [بقره:74]. كه در باره

آمده: «عَتَلَهُ عَتْلاً: اَخَذَ بِمَجامِعِهِ وِ جَرَّهُ عنیفاً وَ جَذَبَهُ» ولى بايد آن در آيه فقط به معنى كشيدن باشد كه «خُذُوه» از قيد اخذ بى‏نياز مى‏كند

شده بود ولى آنها به كسى سحر نمى‏آموختند مگر آنكه مى‏گفتند: ما فته و امتحانى هستيم كافر مباش و اينكه به تو ياد داديم در ضرر مردم به كار مبر، ولى آنها سحرى

او، بازمی‌گردند. تنها كسانى [دعوت تو را] اجابت مى‌كنند كه گوش شنوا دارند، [ولى اينها مردگانند] و مردگان را خداوند [در قيامت‌] بر مى‌انگيزد و سپس به سوى او

روى زمين است همه را خرج مى‌كردى نمى‌توانستى ميان دلهايشان اُلفت برقرار كنى، ولى خدا بود كه ميان آنان اُلفت انداخت، چرا كه او تواناى حكيم است. و الفت داد دلهای

دريافته، خداوند سبحان ولى او خواهد بود؛ و اگر چنانچه پيروى نمود وساوس را، هرآينه به سوء اختيار هلاكت را براى خويش فراهم گرداند، پس شيطان ولى او و عذاب جحيم،

مى‏شود: از منى‏اى كه در رحم ريخته مى‏شود، بنظر نگارنده معنى اوّل بهتر است ولى در [واقعة:58]. به معنى ريختن است يعنى: خبر دهيد از نطفه‏ايكه در رحم مى‏ريزيد

آسمانى بوده است. طائفه: قسمتى از مردم و قطعه‏اى از شى‏ء است مثل [آل عمران:69]. ولى در قرآن به معناى دوم به كار نرفته. طبرسى فرموده: در اصل و تسميه آن دو قول

دوستدار و مولاى كسانى است كه ايمان آوردند، ولى كافران را مولايى نيست چرا كه خدا سرپرست كسانى است كه ايمان آورده‌اند، ولى كافران را سرپرست [و يارى‌] نيست. این

باو بيش از همه بود منكر نميشدم ولى من ميگويم خدا منزّه از ولد و والد و همسر و همتا و شريك است اين معنى بنظر حقير رسيد ولى مفسّرين هر يك معناى ديگرى نموده‌اند

يا ترازوى متداول . گرچه در لغت ميزان را ترازو، و عدل و مقدار معنى كرده‏اند ولى آنچه گفته شد مستفاد از قرآن و استعمالات است. در نهج البلاغه نامه 31 خطاب به

توأم با تكبر در اقرب الموارد گويد: سرور و حبور در شادى ممدوح بكار مى‏رود ولى فرح در شادى مذموم كه موجب تكبر است سرور و حبور از تفكر ناشى است و فرح از قوه

غار آنها به طرف شمال ميل مى‏كند و زور به ضم (ز) به معنى دروغ است [فرقان:4]. ولى راغب گويد: زور به فتح (ز) بالاى سينه است «زُرْتُ فُلاناً» او را زيارت كردم

اعتكاف فقط ماندن در مسجد است به قصد تعبّد هر چند قصد عبادت ديگر نداشته باشد ولى احوط است قصد عبادت ديگر نيز. اعتكاف به اصل شرع مستحب و با نذر و سوگند و غيره

بِالْحاسَّةِ رَحيمٌ لا يُوصَفُ بِالرِّقَّةِ» يعنى خدا بيناست ولى نمى‏شود گفت چشم دارد. رحيم است ولى رقت و تأثر و انفعال توصيف نمى‏شود. صدوق رحمه اللّه در توحيد

است كه مراد صفات و آثار موجود در نطفه باشد و فرزند آنها را به ارث خواهد برد ولى اثبات آن خيلى مشكل است. و امّا آيات «خَلَقْناكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ

گفته خداوند ارحم الراحمين است صحيح است ولى اشد المعاقبين هم هست و اينكه رحمت ما ذره از رحمت او است متين است ولى غضب ما هم رشحه از غضب او است و اما اگر

معناى وسیع کلمه، هر گونه تجاوز از حدّ در کارى است که انسان انجام مى دهد; ولى غالباً این کلمه در مورد هزینه ها و خرج ها گفته مى شود. تعبیر به «اسراف» در

قرآن‌] به تو وحى كرديم، [و گر نه‌] تو نمى‌دانستى كتاب چيست و ايمان كدام است؟ ولى ما آن را نورى ساختيم كه هر يك از بندگان خود را كه بخواهيم به وسيله آن هدايت

ريخته شود، ولى مى‌خواهد ابراهيم آمادگى كامل براى قربانى كردن فرزند داشته باشد. يا ممكن است ما زمان ظهور حضرت مهدى عليه السلام را درك نكنيم، ولى انتظار ظهور،

عین حال منافاتى با هم ندارند، و ممکن است آیه ناظر به همه آنها بوده باشد. ولى از آن نظر که در آیات قبل سخن از «قرآن» در میان بوده با این معنا مناسب تر است

جا آمده نه فقط در موارد رحمت متلاً رحيم پيوسته در موارد رحمت به كار رفته ولى رحمن مثل اللَّه در موارد رحمت و عذاب و سلطنت و غيره استعمال گرديده مثل [رعد:30]

و گفته ديگران را در آنجا جمع كرديم و گفته‏اند ليله مزدلفه يعنى شب اجتماع ولى طبرسى آن را نزديك كردن گفته و مزدلفه را نيز از آن گرفته است . زلفى در قرآن

كه اكثريت محروم و اقليتى بى فايده كامران باشند و نيز بانكدارى در ممنوع است ولى كم و كيف پياده كردن آن به عهده حكومت اسلامى است. نظرى بر روايات‏ 1- در مجمع

گويد: حين به معنى وقت مبهم است به هر زمان صلاحيت دارد كوتاه باشد يا دراز. ولى در مجمع ذيل آيه 36 بقره گفته: بيشتر در زمان دراز به كار مى‏رود . اين كلمه

يَكُونُون» راجع به آنهاست. ولى سياق آيات قبل و بعد با اين نظر ملايم نيست. * [بلد:6]. لُبد را در آيه مشدد و مخفف خوانده‏اند ولى در قرآنها مخفف و به ضم اول

آنكه به كسى ظلم مى‏كند هر دو بازى مى‏كنند و هر دو خويش را سرگرم كرده‏اند ولى تفاوت از زمين تا آسمان است. جمله «اِنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ»

مى‏گفتند [سجده:28]. در اين صورت مقصود آن است كه هر دو گروه فتح را خواستند ولى به نوميدى كفار تمام شد. فتاح: بسيار گشاينده و آن از اسماء حسنى است مراد از

العالم . * [مائده:38] به حكم اين ايه دست دزد چه مرد باشد چه زن بايد بريده شود ولى اين حكم داراى شرايط بسيارى است كه در فقه اسلامى مذكور است و بعضى‏ها از راه

قوم من، به راستى، من پيام پروردگارم را به شما رساندم و خير شما را خواستم ولى شما [خيرخواهان و نصيحتگران‌] را دوست نمى‌داريد.» پس (چون علایم عذاب رسید)

را (خدا) فرمان داده، اطاعت نکرده است! |ولى نه! هنوز [انسان‌] آنچه را كه خدايش فرمان داده به جا نياورده است ولى نه! هنوز آنچه را به او دستور داده، به جاى

با او بودند، غرق کردیم. فرعون قصد آن داشت كه ايشان را از آن سرزمين بركند، ولى ما او و همه همراهانش را غرقه ساختيم. [فرعون‌] می‌خواست که راه آنان را از سرزمین

در اختلاف اند. و اگر پروردگار تو خواسته بود، همه مردم را يك امت كرده بود، ولى همواره گونه‌گون خواهند بود؛ و اگر پروردگارت می‌خواست مردم را امت یگانه‌ای

پيامبر و آنچه بر او نازل شده ايمان مى‌آوردند، آنها را دوست خود نمى‌گرفتند، ولى [دريغا كه‌] بسيارى از آنان نافرمان هستند و اگر به خدا و پيامبر و آنچه كه به

داد. همان گونه كه خداوند با اين‌كه با همه مردم است، «وَ هُوَ مَعَكُمْ» «3» ولى بودن او با متّقين به گونه‌اى ديگر است. «إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا»

است تحليل معناى شعاعت و اينكه جز خداوند ولى و شفيعى نيست معناى ديگرى كه مفسرين براى جمله : ((ما لكم من دونه من ولى و لا شفيع ))قائل شده ند و براى آن توجيهاتى

داده بود ولى بعد از ظهور آن حضرت رعايت ننمودند حقّ تعبّد و رهبانيّت را كه براى خشنودى خدا اختيار نموده بودند چون بعضى ايمان به پيغمبر خاتم آوردند ولى بيشتر

زنده‌اش نمى‌كند. چرا [زنده مى‌كند] و اين وعده‌ى حقى است كه بر عهده‌ى اوست ولى بيشتر مردم نمى‌دانند و با سخت‌ترين سوگندهايشان بخدا سوگند ياد كردند كه خدا

بر او وارد شدند او آنان را شناخت ولى آنها وى را نشناختند و برادران يوسف آمدند و بر او وارد شدند. [او] آنان را شناخت ولى آنان او را نشناختند. و برادران یوسف

بود، او را مكشيد، اميد است كه ما را سودى دهد، يا او را به فرزندى بگيريم، ولى آنها خبر نداشتند [چه مى‌كنند] و همسر فرعون گفت: «[اين كودك‌] نور چشم من و

ايمان كردند ولى در درون ايمان نداشتند و گروه ديگر كسانى كه از ابتدا ايمان آوردند ولى كم‌كم گرفتار دنيا شدند و ايمان خود را از دست دادند، ولى تظاهر به ايمان

كشتش مى‌افزاييم و كسى كه تنها كشت اين دنيا را طلب كند به او از آن مى‌دهيم ولى در آخرت او را هيچ نصيبى نيست كسى كه كِشت آخرت بخواهد، براى وى در كِشته‌اش

نقل كرده‏اند در برهان از تفسير قمى نقل كرده كه قومى به رسول خدا چنان گفتند. ولى در اين باره روايتى هست كه درذيل آيه سوم خواهيم گفت از جمله «وَبِالذّى قُلْتُمْ»

يوم با صفت اهل آن موصوف شده است. و يا يوم در اثر شدت بشير عبوس تشبيه شده. ولى فرض اول بهتر است مثل [هود:102]. نزول سوره عبس‏ [عبس:1-11]. ظهور اين آيات بىشك

و اقرب و المنجمد گفته است ولى بيضاوى و زمخشرى سوء (به ضم سين) را ذيل آيه 49 بقره مصدر دانسته‏اند. و مصدر آن متعدى مى‏باشد. ولى «ساء يسوء سواء» لازم است

را تسبيح مى‌گويند، و هيچ موجودى نيست مگر اين كه به ستايش او تسبيح مى‌گويد، ولى شما تسبيحشان را نمى‌فهميد. به راستى كه او بردبار و آمرزنده است آسمانهاى هفتگانه

پیدا است تجرد کامل ندارد زیرا که چیزى که از ماده آفریده شده است مادى است، ولى نیمه تجردى دارد، چرا که با حواس ما درک نمى شود، و به تعبیر دیگر یک نوع جسم

تلاوت، قرائت است ولى هر قرائت تلاوت نيست گفته نمى‏شود: نامه تو را تلاوت كردم. (پس در قرآن و ساير كتب آسمانى تلاوت و قرائت هر دو اطلاق مى‏شود ولى در غير آنها،

خدا كه فى حد هم بسيار بودند و مثل [مائده:66]. كه كثير در مقابل قليل است. ولى ظاهراً اگر قرينه نباشد لفظ كثير دلالت ندارد كه مقابل آن قليل است بلكه كثرت

عمل خود جزاء تمام داده خواهد شد. به نظر مى‏آيد مراد از آيه شريفه آخرت است ولى آن را اعمّ نيز مى‏شود دانست. در اين صورت مطالب زير از آن بدست مى‏آيد: 1- آنانكه

گويد:«اَلْقِرائَةُ ضَمُّ الْحُرُوفِ وَ الْكَلِماتِ بَعْضِها اِلى بَعْضٍ فِى التَّرْتيلِ» ولى به هر جمع قرائت نگويند مثلا وقتيكه گروهى را جمع كردى نمى‏گويى «قَرَئْتُ الْقَوْمَ»

او نسبت مى‏دهند عجمى و غير فصيح ولى اين قرآن عربى روشن است. يعنى: مى‏دانيم كه مى‏گويند: قرآن را بشر به او مى‏آموزد ولى زبان كسى كه... بقيّه جواب در آيات

به معنى تبرّع و انجام كار غير واجب است طبرسى نيز تبرّع به نافله فرموده است ولى به نظرم تحمّل با رغبت بهتر است. [بقره:184]. يعنى هر كه كار خير را به رغبت

عمران:169-171]. يعنى با آنها كه در راه خدا كشته مى‏شوند نگوئيد مردگانند بلكه زندگانند ولى نمى‏فهميد. كسانى را كه در راه خدا كشته شده‏اند گمان نكن مردگانند بلكه زندگانند

(این) مغلوبیّت بزودی غلبه خواهند کرد... در نزديك‌ترين [نقطه اين‌] سرزمين، ولى آنها بعد از شكستشان، به زودى پيروز خواهند شد در نزديكترين سرزمين، و[لى‌] بعد

باو بيش از همه بود منكر نميشدم ولى من ميگويم خدا منزّه از ولد و والد و همسر و همتا و شريك است اين معنى بنظر حقير رسيد ولى مفسّرين هر يك معناى ديگرى نموده‌اند

كه مرگ [در ميدان جنگ‌] را پيش از آن كه با آن رو به رو شويد، آرزو مى‌كرديد، ولى آن را ديديد و تماشاگر شديد [و تن به جنگ نداديد] و شما مرگ را پيش از آنكه با

كه كتابشان داده‌ايم، او (پيامبر) را همان گونه مى‌شناسند كه پسران خود را، ولى گروهى از آنان با اين كه حق را مى‌دانند آن را كتمان مى‌كنند كسانى كه به ايشان

که از سوی خداوند به آنها می‌رسد؛ و آنچه در نزد خداست، برای نیکان بهتر است! ولى آنان كه تقواى الهى پيش گرفتند برايشان باغ‌هايى است كه از پاى درختانش نهرها

خداست، ولى بيشترشان نمى‌دانند و اگر از آنها بپرسى: «چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است؟ مسلماً خواهند گفت: «خدا.» بگو: «ستايش از آنِ خداست» ولى بيشترشان

فراموش کرد؛ و عزم استواری برای او نیافتیم! و ما از پيش با آدم پيمان بستيم، ولى فراموش كرد و ما براى او عزمى [راسخ‌] نيافتيم و به يقين پيش از اين با آدم پيمان

عبرتی) است؛ ولی بیشتر آنان مؤمن نبودند! حقا در اين [سرنوشت‌] درس عبرتى است، ولى اكثر آنان مؤمن نبودند حقاً در اين [سرگذشت درس‌] عبرتى است و[لى‌] بيشترشان

قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا» «1» ولى منافق منتظر حادثه بد براى ديگران است. «تَرَبَّصْتُمْ» مؤمن، اهل يقين است، ولى منافق غرق در ترديد. «ارْتَبْتُمْ» «1»

را بر آن سرشته است. آفرينش خداى تغييرپذير نيست. اين است همان دين پايدار، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند. پس تو مستقیم روی به جانب آیین پاک اسلام آور در حالی

اگر غنايمى [دست يافتنى و] نزديك و سفرى كوتاه بود، البته از پى تو مى‌آمدند، ولى راه پر مشقّت به نظرشان دور آمد، و زودا كه به خدا سوگند خورند كه اگر مى‌توانستيم

يوم با صفت اهل آن موصوف شده است. و يا يوم در اثر شدت بشير عبوس تشبيه شده. ولى فرض اول بهتر است مثل [هود:102]. نزول سوره عبس‏ [عبس:1-11]. ظهور اين آيات بىشك

نمى‏شود گفت: رسول خدا«صلى اللَّه عليه و آله» قبله اولى را دوست نمى‏داشت ولى ظاهرا روكردن به آسمان و انتظار تحويل قبله و رضايت از قبله جديد براى آن بود

معناى به غير عوض و به غير استحقاق است. اين مطلب فى حدّ ذاته حق و ثابت است ولى درباره تمام مردم مى‏باشد، به عبارت ديگر، خدا به همه مردم بدون عوض و استحقاق

العالم . * [مائده:38] به حكم اين ايه دست دزد چه مرد باشد چه زن بايد بريده شود ولى اين حكم داراى شرايط بسيارى است كه در فقه اسلامى مذكور است و بعضى‏ها از راه

[بقره:143]. در «شهد» راجع به اين آيه مفصلاً صحبت شده است و آن به ظاهر عام است ولى فقط به عده معدودى تطبيق مى‏شود. [مائده:89]. اوسط در آيه به معنى وسط است چنانكه

اوّل اسم فعل است يعنى مرا مس كن «لامَساس» يعنى مرا مس نكن به من دست نزن. ولى قرائت مشهور در قرآن به كسر ميم است در قاموس گويد: معنى لامِساس در قرآن آن

ديدن حاصل مى‏شود نخواهد داشت. لذا آن حضرت گفت: اى خدا آرى ايمان آورده‏ام ولى مى‏خواهم با چشم به بينم تا خاطرم آرام باشد. واللّه العالم. ممكن است سؤال راجع

گفته‏اند. به قول بعضى از بزرگان صيغه ظّلام براى مبالغه در نفى از آن بهتر است ولى مطلب فوق از آن بهتر است و بقول بعضى خداوند اگر ظلمى مى‏كرد حتماً ظّلام بود

مجمع البيان چند روايت نقل شده راجع به اينكه همه مردم به آتش داخل خواهندشد ولى همه نبوى است و از اهل بيت عليهم السلام نيستند. نگارنده گويد: العلم عندالله

مى‏گويد: اصل خواء خالى شدن است گويند «خوى بطنه من الطعام» شكمش از طعام خالى شد. ولى ديگران سقوط و انهدام نيز گفته‏اند در قاموس گفته «خوت الدار: تهدّمت و خوت و

آيه : اطيعوالله و اطيعواالرسول و اولى الامر منكم ، براى ولى امر قرار مى دهد اطاعت در غير احكام است ولى امر نمى تواند به منظور صلاح كار خود احكام خدا را زير

کلمه ذئم‌ (۱ بار) [اعراف:18] طبرسى فرمود: ذأم و ذيم به معنى عيب شديد است ولى راغب آنرامذمّت گفته است يعنى: فرمود از آن خارج شو در حالى كه مذموم و مطرود

تکرار در قرآن: ۱(بار) لیست کلمات مشتق شده در حال بارگیری... ولى ثم ک ه ل اهل الى ف ذهب کذب لکن

است. كلمه‌ «قُرْآنٌ» هرگاه با الف و لام بيايد، مراد از آن، كتاب قرآن است ولى بدون الف و لام، به معناى «مقروء» يعنى خوانده شده است. چنانكه در اين آيات مى‌فرمايد:

تقسيم مى‌شوند، «وَ أَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ» «3» ولى انسان‌ها سرانجام به سه گروه تقسيم مى‌شوند. «كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً» چنانكه

تقسيم مى‌شوند، «وَ أَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا الْقاسِطُونَ» «3» ولى انسان‌ها سرانجام به سه گروه تقسيم مى‌شوند. «كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً» چنانكه

نمی‌دانید)؛ بلکه شما دنیای زودگذر را دوست دارید (و هوسرانی بی‌قید و شرط را)! |ولى نه، [شما دنياى‌] زود گذر را دوست مى‌داريد چنين نيست كه شما مى‌پنداريد (و دلايل

كَفى‌ بِاللَّهِ حَسِيباً» 10- گواه گرفتن در جامعه، نزاع را خاتمه مى‌دهد، ولى حساب قيامت همچنان پابرجاست. «وَ كَفى‌ بِاللَّهِ حَسِيباً» وَ ابْتَلُوا الْيَتامى‌

ذليلان را از آنجا بيرون خواهند كرد. عزت از آنِ خدا و پيامبرش و مؤمنان است. ولى منافقان نمى‌دانند. می‌گویند چون به مدینه بازگردیم، بلندپایگان، فرومایگان را

است مثلا در آيه [بقره:125]. «عَهِدْنا»به معنى دستور داديم و امر كرديم است ولى چون دستور اكيد و لازم المراعاة است لذا با «عَهِدْنا» تعبير آورده شده همچنين

در «مالَمْ يُوجَفْ عَلَيْهِ بِخَيْلٍ وَ لارِكاب» فقط اراضى را فرموده‏اند ولى ظهور «ما اَفاءَ اللهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ اَهْلِ الْقُرى‏» در اراضى و اموال

رحمت است مه ار عصيان و عدم ايمان به وجود آيد. به عكس سعادت اين راجع به آخرت ولى راجع به دنيا مى‏شود گفت: شقاوت عدم نيل به خواسته‏ها و آرزوها است چنانكه سعادت

اَجْمَلَهُ» در مصباح گفته: «كمل» آنگاه گويند كه اجزائش تمام و محاسنش كامل باشد. ولى ظاهرا اين فرق در همه جا نيست بلكه اغلب كمال به معنى تمام است. [بقره:185].

«لايُريدُونَ تَأَخُّراً وَ لاتَقَدُّماً» مجمع نيز از بعضى طلب نقل مى‏كند ولى هيچ يك دلچسب نيست. *** قدم گاهى به معنى منزلت و مقام است و گاهى مراد از ثبوت

عَلَيْنا:اَتانا فُجْأَةً» يعنى اگر ناگهان و بى مقدّمه به آنها نگاه ميكردى ولى بعضى آن را اشراف معنى كرده‏اند گرچه آن نيز درست است. در نهايه آمده: «اِطَّلَعَ

«اذ» مشهور است ابن هشام در معنى گفته: «اذ» در اينصورت اسم زمان مستقبل است ولى جمهور نحات آن را قبول نكرده و گويند: آن در آيات قيامت مثلاً براى محقق الوقوع

جامد. بى حركت. در اقرب الموارد هست [نمل:88] كوهها را بينى و بى حركت ميپندارى ولى چون رفتن ابرها همى روند، كا رخداست كه همه چيز را محكم كرده و از كارهائيكه

گردانيد روى خدا در آنجاست . گاهى به آن لفظ تاء اضافه شده و ثمّه گفته‏اند ولى اين در قرآن نيامده است . اين كلمه را در قرآن مجيد در چهار جا مى‏توان يافت

پسر خوانده را پسر دانسته و توراث و عدم نكاح زن يكديگر در ميان آنها رسمى بود ولى قرآن اين رويّه را لغو كرد. [احزاب:37]. آيه شريفه درباره زيد بن حارثه است كه

است. رقود جمع راقد به معنى خفته مى‏باشد يعنى چنان بودند كه بيدارشان پنداشتى ولى خفتگان بودند. اين تنها يكبار در قرآن مجيد به كار رفته، به معنى فطن و زيرك

خداوند همان گونه كه قادر است، حكيم نيز هست. ج) گاهى آن دعا مستجاب نمى‌شود، ولى مشابه آن مستجاب مى‌شود. د) گاهى اثر دعا در آينده‌ى خود انسان يا خانواده و

و کفران رضایت ندادند. و تا به تفكر پردازند، باران را ميانشان تقسيم كرديم. ولى بيشتر مردم جز ناسپاسى نكردند. و به راستی که آن را گونه‌گونه برایشان بیان داشتیم

کتاب (نیز در دین خدا) اختلاف نکردند مگر بعد از آنکه دلیل روشن برای آنان آمد! ولى اهل كتاب پراكنده نشدند مگر پس از آن كه اين دليل روشن برايشان آمد [كه پيامبر

است ولى نه آنچنانكه افعال و احكام بشرى چنين است . عقول بشرى از درك تمام حقائق عاجز است . جهات حسن و مصلحت نسبت به احكام و افعال ما حاكميت دارند ولى خداوند