نتایج جستجو

شتر ۲ عاقلان: عاقلان و ربوبیت خدا ۷; فضایل عاقلان ۷; فهم عاقلان ۷ عقل: ارزش عقل ۸; نقش عقل ۸ عمل: موانع عمل ناپسند ۸ گاو: فلسفه خلقت گاو ۲ گوسفند: فلسفه خلقت

شرک ۱۷; زمینه شرک ۹ شعار: شعار جاهلانه ۱۹ عقل: ارزش عقل ۱۴; اهمیّت تبعیت از عقل ۱۴; نقش عقل ۱۶; هماهنگى عقل و دین ۱۵ عمل: عمل پسندیده ۱۱; عمل ناپسند ۶،

إن کنتم صدقین) ۱۴ - ارزش عقل و برهان در بینش دین و قرآن (قل هاتوا برهنکم إن کنتم صدقین) برهان خواستن خداوند از انسان، نشانگر ارزش برهان و دلیل عقلى قانع کننده

و آخرت ۸، ۱۲ رهبانیت: سرزنش رهبانیت ۱۴ سوگند: ۲۲، ۲۴ عاقلان: ۱۷، ۲۰ عقل: ارزش عقل ۱۹ علم: علم و عمل ۹ عمل: اهمیّت عمل صالح ۱۱ ; پاداش عمل ۷ ; عمل صالح

حقیقت زندگى دنیا و آخرت و جایگاه و ارزش هر یک، مورد توبیخ خداوند (و ما الحیوة الدنیا ... أفلا تعقلون) ۱۰- به کار نگرفتن عقل و اندیشه زمینه توجه به دنیا و غفلت

هاى رفتار ۷ صابران: عفوهاى صابران ۴; فضایل صابران ۴، ۵ صبر: ارزش صبر ۱، ۵; زمینه صبر ۱ عفو: ارزش عفو ۱، ۵; اهمیت عفو ۲; توصیه به عفو ۳; زمینه عفو ۱; عفو هنگام

جواب فرمايد: عقل آن چيزى است كه به آن عبادت رحمان و كسب جنان شود. راوى عرض كرد: پس آنچه در معاويه بود؟ فرمود: آن حيله و شيطنت باشد، و آن شبيه عقل است و نيست

أَشُدَّهُ‌: تا وقتى كه رسيد به نهايت قوت و استحكام عقل خود كه آن چهل سال تمام است كه غايت قوت و كمال عقل و تميز و وقت انزال وحى باشد بر انبياء، چه هيچ پيغمبرى

به حق در پرتو علم و عقل و موعظة; یعنى، تذکر به خیر آن گونه که باعث رقّت قلب شود (مفردات راغب). ۱۱- راه خدا و اسلام، سازگار با عقل، علم و عواطف انسانى (ادع

جريان احكام عقلى عملى در افعال خداى تعالى عقل نظرى در تشخيصهاى خود درباره معارف مربوط به خدا مصيب است . عقل عملى : جستجوى مصالح و مفاسد و حسن و قبحافعال

اخروى انسان ها ۱; کیفر اخروى انسان ها ۱ ایمان: ارزش ایمان ۶; ایمان و عمل صالح ۳، ۶; موانع ایمان ۱۱ تقوا: ارزش تقوا ۸; موانع تقوا ۱۱ سرنوشت: عوامل مؤثر در

استقامت است و در وجود آن نمونه‌اى است از هر يك از اجزاء عالم و مركّب است از عقل و شهوت و براى آن قابل شده كه از ملائكه برتر شود و بالاتر رود تا آنكه بواسطه

«روى: أن أرذل العمر أن یکون عقله عقل إبن سبع سنین; روایت شده است که «أرذل العمر» آن است که [در اثر پیرى] عقل انسان مانند عقل بچه هفت ساله باشد». ارزشها: ملاک

به کتابت ۲ علم: ارزش علم ۷ فرهنگ: اولویتهاى فرهنگى ۸ قرآن: سوگندهاى قرآن ۱، ۲ کتاب: ارزش کتاب ۶ کتابت: تشویق به کتابت ۴، ۸ متعلمان: ارزش متعلمان ۷ نویسندگان:

است.» انجیر: ارزش انجیر ۲; اهمیت انجیر ۴ بلد امین: مراد از بلد امین ۵ تغذیه: منابع تغذیه ۴ تین: مراد از تین ۵ خدا: نعمتهاى خدا ۲ زیتون: ارزش زیتون ۲; اهمیت

استقامت است و در وجود آن نمونه‌اى است از هر يك از اجزاء عالم و مركّب است از عقل و شهوت و براى آن قابل شده كه از ملائكه برتر شود و بالاتر رود تا آنكه بواسطه

قلیلاً ما تتذکّرون) ارزشها: ۲، ۴ انسان: تفاوت انسان ها ۳ ایمان: ارزش ایمان ۴ بصیرت: ارزش بصیرت ۲; اهل بصیرت ۵; شخصیت اهل بصیرت ۱; فضیلت بصیرت ۲; کمى اهل

. إن شاء جعل لک خیرًا من ذلک جنّ-ت ... و یجعل لک قصورًا) باغ: ارزش باغ هاى اخروى ۷; ارزش باغ هاى دنیوى ۷ برکت: منشأ برکت ۱ جهان بینى: جهان بینى توحیدى

نمى‌آورند وكفر مى‌ورزند. پس ريشه‌ى كفر، عدم تعقّل صحيح است. قرآن، ارزش انسان را در گرو عقل و ايمان مى‌داند كه اگر تعقّل نكند، يا كفر ورزد، از مدار انسانيّت

۱۰، ۱۲ ; کیفر اذیّت ۹ اسماء و صفات: صفات جمال ۹ ; حلیم ۸ ; غنى ۸، ۱۲ ارزش: ملاک ارزش ۶ انفاق: آثار انفاق ۱۱ ; آداب انفاق ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۳ ; پاداش انفاق ۱۱ ;

و در آخرت از شايستگان باشد، البته عقل سليم حكم نمايد به اتباع او، و اعراض نكند از پيروى چنين شخصى مگر سفيه و كم عقل كه خوار كرده نفس خود را و زبون ساخته

منزله عرش الهى، چنانچه فرمايد: (قلب المؤمن عرش الرحمن‌ «1») و قلعه نموده به عقل و ملائكه، و نورانى فرموده آن را به انوار ملكوتيه، و خدم او قرار داده قواى

ذکر قصه ابراهیم(ع) ۱; عوامل ذکر ابراهیم(ع) ۷ راستگویى: ارزش راستگویى ۸ صداقت: آثار صداقت ۱۰; ارزش صداقت ۸ عبرت: عوامل عبرت ۳ قرآن: قصص قرآن ۱ محمد(ص): مسؤولیت

«و لا خطر على قلب بشر» «1» دو گواهند بر آنكه موعود دريافت آن نتوان كرد و عقل عاجز از ادراك آنست. و اهل ايمان كه در شب و روز مشغول عبادت بدنى و مالى هستند

دختران خدایند (نگا: بقره / نحل / ، نجم / ). البتّه پسر و دختر در پیشگاه خدا ارزش یکسان دارند و معیار شخصیّت هر دو پاکی و تقوا است. ولی استدلال قرآن در اینجا

آسان کردن قرآن براى ذكر بيان كيفيت عذاب قوم عاد ۱ سعادت و نحوست ايام، از نظر عقل، قرآن و سنّت سعادت و نحوست، در آيات قرآن كريم سعادت و نحوست، در روايات برخی

هدایتگرى تورات ۶ خدا: تذکرات خدا ۲; زمینه عنایت خدا ۴ شکر: ارزش شکر ۱۰; اهمیت شکر ۱۰ عبودیت: ارزش عبودیت ۱۰; اهمیت عبودیت ۱۰ عواطف: نقش عواطف خویشاوندى ۷

أخذ اذا وجد. احکام:۲، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۴، ۱۵، ۱۹ ثانوى ۲۰، ۲۱ ارزش: ملاک ارزش ۱۳ اسراف: احکام اسراف ۹ ; حرمت اسراف ۹ اقتصاد: رشد اقتصادى ۱، ۲، ۳،

آسان کردن قرآن براى ذكر بيان كيفيت عذاب قوم عاد ۱ سعادت و نحوست ايام، از نظر عقل، قرآن و سنّت سعادت و نحوست، در آيات قرآن كريم سعادت و نحوست، در روايات برخی

بلندِ متفکّران و ارزش والاى تفکّر (یبیّن اللّه لکم الایات لعلّکم تتفکّرون) چون تفکّر، به عنوان هدف تبیین آیات الهى بیان شده است، ارزش آن و نیز مقام بلند

مستقیم ۱۶ ۱۴، ۱۵ عقیده: عقیده باطل ۱۷ علم: آثار علم ۱۱; ارزش علم ۱۰; پیروى از علم ۸ علما: ارزش علما ۱۰; اهمیت پیروى از علما ۹; اهمیت تقلید از علما ۹; مسؤولیت

خداوند عزّوجلّ». آخرت طلبان: مقامات اخروى آخرت طلبان ۸ ارزشها: ارزش مقامات اخروى ۴; ارزش مقامات دنیوى ۴ انسان: تفاوت اقتصادى انسان ها ۲، ۵; عبرت از تفاوت

حديث هشتم. «3» مدرك پيشين، صفحه 352، حديث هفتم. تفسير اثنا عشرى، ج‌1، ص: 331 عقل و سمع و بصر را به او دهد براى وصيت و آن را راحت مرگ گويند. «1» بنابراين شرعيت

رسیدن به پاداش، ضرورى است. اذیّت: آثار اذیّت ۷ ; اجتناب از اذیّت ۲، ۵ ارزش: ملاک ارزش ۱، ۲، ۷ اطمینان: عوامل اطمینان ۹ اسلام: ویژگى اسلام ۳ اقتصاد: اقتصاد

نبوت، منافى بشريت نيست، بلكه تناسب و تجانس كه سبب افاده و استفاده است به حكم عقل مقتضى آنست كه انبياء بايد بشر بوده باشند تا غرض از بعثت كه ارشاد و هدايت بشر

نمودند آنها را بحال خودشان واميگذارد و منصرف از عمل قبيح نميفرمايد و به بيان عقل و شرع در ردع آنها اكتفا ميفرمايد لذا قول آنان را كه مبنى بر جبر است مستند

قرآن هرگز نمی‌خواهد با این تعبیر ارزش مواهب الهی را در این جهان نفی کند، بلکه می‌خواهد با یک مقایسه صریح و روشن ارزش این زندگی را در برابر آن زندگی مجسم

دنیا براى او تحصیل شده است. ۸ - فاصله دیدگاه ها با واقع، معیارى در ارزش یابى و ارزش گذارى آنها است. (إذ یقول أمثلهم طریقة إن لبثتم إلاّیومًا ) ۹ - دوران

requires Javascript to function. گفتند: «(ای صالح!) تو از افسون شدگانی (و عقل خود را از دست داده‌ای!) گفتند: جز اين نيست كه تو از سحر شدگانى گفتند: «قطعاً

آسان کردن قرآن براى ذكر بيان كيفيت عذاب قوم عاد ۱ سعادت و نحوست ايام، از نظر عقل، قرآن و سنّت سعادت و نحوست، در آيات قرآن كريم سعادت و نحوست، در روايات برخی

فرشتگان عقل دارند بدون شهوت و غضب، حیوانات مجموعه‌ای از شهوت و غضبند و عقل ندارند، اما انسان مجموعه‌ای است از هر دو تا کدامین غالب آید، اگر عقل او بر شهوتش

ايستادن در مقابل سلطان جائر و بى‌پروا سخن گفتن نيست چون اين عمل مخالف با حكم عقل و دستور شرع است بلكه مراد قيام بوظيفه عقلى و شرعى است اعمّ از تقيه و طلب مندوحه

اللّه عزّ و جل: «الاّ ان تتقوا منهم تقیة» احکام: احکام ثانوى ۱۳ ،۱۴ ارزش: ملاکهاى ارزش ۶، ۱۱ استقامت: عوامل استقامت ۱۹ اضطرار: احکام اضطرار ۱۳، ۱۴، ۲۱ انحطاط:

خدا مى‌پنداشتند. در حالى كه اين عقيده نه موافق با واقعيّت است و نه منطبق با عقل. 1- عمل دائم، پاداش دائم دارد. در آيه‌ى قبل‌ «يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ» نشانه

از زمین بیرون آورده ایم، انفاق کنید و برای انفاق کردن دنبال مال ناپاک و بی ارزش و معیوب نروید، در حالی که اگر آن را به عنوان حقّ شما به خود شما می دادند،

البشرند و مصوّر فرمود آنها را بصورت زيبا و قامت رعنا و زبان گويا و گوش شنوا و عقل و علم و حكمت و سلطنت بر حيوانات و نباتات و جمادات و ساير كرامات كه از حدّ

و رضاى الهى. و محقق اين مقام، بعد از مخالفت هواى نفس، هر آينه پيروى نمودن عقل سليم و فطرت الهيه است به آنچه انبياى عظام دعوت فرموده‌اند در معرفت و توحيد

روابط بين خود نماز از واجباتى است كه در هيچ حالتى ساقط نمى شود معناى كلمه (عقل ) و بيان كلماتى كه در قرآن كريم درباره انواع ادركات انسانى آمده است )) معانى

زن: ارزش عمل زنان مؤمن ۲۲ ; پاداش عمل زنان مؤمن ۲۲ ; تساوى زن و مرد ۲۲ ; مسؤولیت زنان ۸ فساد: موانع فساد ۱۶ مؤمنان: آثار محبّت در مؤمنان ۵ ; ارزش عمل مؤمنان

علیم) کلمه «واسع» در برداشت فوق به معناى «واسع فضله» گرفته شده است. ارزش: ملاک ارزش ۲ اسماء و صفات: علیم ۱۰ ; واسع ۱۰، ۱۲ انفاق: آثار انفاق ۱، ۳ ; آداب

۶ ; سرزنشهاى خدا ۴، ۶ ذلت: زمینه ذلت ۵ شناخت: موانع شناخت ۹ عقل: آثار بىعقلى ۱۱ علم: ارزش علم ۱۳ غزوه تبوک: متخلفان غزوه تبوک و محمّد(ص) ۲ قلب: آثار ختم

نیت و انگیزه، در ارزش اعمال آدمى و اثربخشى آنها (من کان یرید ... و من کان یرید) تعبیر به «یرید» اشاره به تأثیر نیت هاى مردم در اعمال و ارزش آن دارد. ۱۰ -

اوهامند چنانچه در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل شده كه اين بشارت براى اهل عقل و فهم است و از امام صادق عليه السّلام براويان احاديث ائمه اطهار كه كم و زياد

محرمات و مجاهده برآن. و چون صبر عبارت است از حبس نفس از آنچه اقتضا كند آن را عقل و شرع، پس عام و شامل تمام اقسام صبر مى‌شود از صبر در مصيبت، صبر در طاعت و

«1» سوره حجرات آيه 6. «2» سوره بقره آيه 143. ج5، ص 224 پس چون عصمت بحكم عقل ثابت شد، لازم آمد تأويل آيه شريفه به وجوهى: 1- تبرى ذمه حضرت رسالت صلّى اللّه

آخرت مترتب بر اين حجت خواهد بود. در ترجمه رشف مذكور است كه: گوهر شب افروز عقل را چنانچه در حقه‌ جلد 4 صفحه 347 سينه دوستان مى‌سپارند، در صدور دشمنان وديعه

امر بر او مشتبه شود و موجب مزيد آزمايش عقل و هوش او گردد و او در جواب گفت گويا اين همان است كه دلالت بر كمال عقل و هوش او داشت چون ظاهرا شناخت آنرا ولى

(خدايا) تنها ترا مى‌پرستيم و تنها از تو يارى مى‌جوئيم. انسان بايد به حكم عقل، بندگى خداوند را بپذيرد. ما انسان‌ها عاشق كمال هستيم و نيازمند رشد و تربيت،

بینکم مودّة و رحمة إنّ فى ذلک لأیت لقوم یتفکّرون) ۱۶ - تفکر و به کارگیرى عقل و خرد، داراى جایگاهى رفیع و امرى بایسته است. (إنّ فى ذلک لأیت لقوم یتفکّرون)

حكمت و معارف را با انوار عالم عقل، داخل در او مى‌كند. و آن نور از دايره عقل كه محيط به عوالم علياست، سه شكل مخروطى از دايره عقل كل ممتدا كشيده شده تا آنكه

موضوع معراج را امرى قطعى می‌نماید و احاطه علمى هم صحت آن را آشکار می‌کند، دوم عقل هم آن را جائز و وارد دانسته و اصول علمى برخلاف آن نخواهد بود و ما علاوه بر

شرک: آثار شرک ۱۹ شرکت: آثار شرکت ۱۵ عاقلان: عاقلان و مثالهاى قرآن ۲۱ عقل: نقش عقل ۲۲ قرآن: استفاده از مثالهاى قرآن ۲۱; تشبیهات قرآن ۱ مثال: فواید مثال

كلمه شريفه لطيفه جامعه اشاره بحقيقت و بيان مبدء پيدايش آن شده است بنحوى كه عقل مات ميشود با معذرت از بيان تفصيلى براى عدم استعداد و قصور علم بشر از ادراك

نطفه‌اى آفريديم، كه اكنون ستيزه‌گرى- يا دشمنى- آشكار است؟! آیا انسان (با چشم عقل و دیده‌ی بینش ننگریسته است و) ندیده است که ما او را از نطفه‌ی ناچیزی آفریده‌ایم

دل نداشته و بعضى گفته‌اند مردم پيغمبر صلى اللّه عليه و اله را بواسطه كثرت عقل و هوش داراى دو دل ميدانستند و او را باين عنوان ميخواندند و بعضى گفته‌اند مردى

شما اظهار اسلام می کند، نگویید: مؤمن نیستی. [تا] برای به دست آوردن کالای بی ارزش و ناپایدار زندگی دنیا [او را بکشید، اگر خواهان غنیمت هستید] پس [برای شما]

و حق ناشناس‌ جلد 7 - صفحه 257 گردد و از اطاعت چنين منعمى بيرون رود، بلكه عقل او را ملزم گرداند به انقياد و تسليم، لذا غايت اعطاء اين نعم را اسلام و تسليم

هَنِيئاً» 8- بهشت را به بها دهند نه بهانه. «بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 9- عملى ارزش دارد كه دائمى و پايدار باشد، نه موسمى ومقطعى. «كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 10-

هَنِيئاً» 8- بهشت را به بها دهند نه بهانه. «بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 9- عملى ارزش دارد كه دائمى و پايدار باشد، نه موسمى ومقطعى. «كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 10-

با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...) معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند رواياتى در مورد

بوده و يكى از دو تاء حذف شده و بعهده گذارنده عقل است كه حكم ميكند باطاعت خدا و امر خدا باطاعت، ارشاد بحكم عقل است و حكم پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم

در روايت آمده است: گاهى انسان به خاطر گناه از نماز شب محروم مى‌گردد. «4» ارزش مال تا جايى است كه فكر را منحرف نكند وگرنه به حكم خداوند مسجد ضرار خراب مى‌شود

نشانه عظمت و عنايت است. بِهذَا الْبَلَدِ .... بِهذَا الْبَلَدِ 3- ارزش زمين‌ها به ارزش ساكنان آنهاست. «وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ» (سوگند به مكّه‌

در اين قبيل وقايع تذكّر و تنبه و موعظه و ارشاد است براى صاحبان قلب سليم و عقل مستقيم كه در امور فكر ميكنند و با دل پاك ميفهمند و مى‌يابند يا براى كسانيكه

صورت مکتوب و مدوّن بوده است. تبلیغ: روش تبلیغ ۶ فصاحت: اهمیت فصاحت ۶ قرآن: ارزش قرآن ۳; بلاغت قرآن ۴; تاریخ قرآن ۸; جمع قرآن ۸; روشنگرى قرآن ۲; سهولت فهم

بی‌منتهاست و (به همه امور جهان) داناست. شیطان، شما را [به هنگام انفاق مال با ارزش] از تهیدستی و فقر می ترساند، و شما را به کار زشت [چون بخل وخودداری از زکات

هَنِيئاً» 8- بهشت را به بها دهند نه بهانه. «بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 9- عملى ارزش دارد كه دائمى و پايدار باشد، نه موسمى ومقطعى. «كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 10-

خدا دورند. تفسير نمونه جلد ۲۴ صفحه ۳۳۰ ارزش والاى عقل و خرد اين نخستين بار نيست كه قرآن مجيد به ارزش فوق العاده عقل و خرد اشاره مى كند، و گناه عمده دوزخيان

عملکرد خویش و نیز ارزش جهاد در راه خدا (و طبع ... فهم لایفقهون) ۸ - منافق، داراى خصلت حق ناپذیرى (و طبع على قلوبهم فهم لایفقهون) جهاد: ارزش جهاد ۷; تخلف از

در روايت آمده است: گاهى انسان به خاطر گناه از نماز شب محروم مى‌گردد. «4» ارزش مال تا جايى است كه فكر را منحرف نكند وگرنه به حكم خداوند مسجد ضرار خراب مى‌شود

و اين دوگانگى به خاطر آن است كه در انسان دو نوع عامل حركت وجود دارد: يكى عقل و يكى غريزه. اگر در مسير بندگى خدا و تربيت اولياى خدا قرار گيرد، به گونه‌اى

و اين دوگانگى به خاطر آن است كه در انسان دو نوع عامل حركت وجود دارد: يكى عقل و يكى غريزه. اگر در مسير بندگى خدا و تربيت اولياى خدا قرار گيرد، به گونه‌اى

هَنِيئاً» 8- بهشت را به بها دهند نه بهانه. «بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 9- عملى ارزش دارد كه دائمى و پايدار باشد، نه موسمى ومقطعى. «كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 10-

هَنِيئاً» 8- بهشت را به بها دهند نه بهانه. «بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 9- عملى ارزش دارد كه دائمى و پايدار باشد، نه موسمى ومقطعى. «كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» 10-

بوده مرده است بنابراين ممكن است صراط خودت و عقائد و اعمال و اخلاق و امام عقل و كتاب نفست باشد شايد آن جسر ممدود يعنى پل كشيده شده كه صراط در بعضى اخبار

یلحدون ... خیر أم من یأتى ءامنًا یوم القیمة) ۶ - ارزش ها و ملاک هاى اخروى، از مبناها و معیارهاى ارزش گذارى دینى (أفمن یلقى فى النار خیر أم من یأتى) ۷ -

دهندگان است. ارتداد: در صدر اسلام ۵ ; بى منطقى ارتداد ۳ ; موارد ارتداد ۴ ارزش: ملاک ارزش ۱۴ اسلام: جاودانگى اسلام ۱۸ اسماء و صفات: علیم ۳۸، واسع ۳۸ امتیاز: اعطاى

روابط بين خود نماز از واجباتى است كه در هيچ حالتى ساقط نمى شود معناى كلمه (عقل ) و بيان كلماتى كه در قرآن كريم درباره انواع ادركات انسانى آمده است )) معانى

و اين دوگانگى به خاطر آن است كه در انسان دو نوع عامل حركت وجود دارد: يكى عقل و يكى غريزه. اگر در مسير بندگى خدا و تربيت اولياى خدا قرار گيرد، به گونه‌اى

و اين دوگانگى به خاطر آن است كه در انسان دو نوع عامل حركت وجود دارد: يكى عقل و يكى غريزه. اگر در مسير بندگى خدا و تربيت اولياى خدا قرار گيرد، به گونه‌اى

و «رؤيت» است. بنابراين «رأيتم» هم شامل ديدن با چشم مى‌شود و هم نگريستن با عقل. 1- پيامبر اسلام مأمور حفظ تاريخ انبياى قبل از خود است. «وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ»

ارتکاب گناهان بزرگ (چون شرک و زنا)، و انجام کارهای ناشایست (ناسازگار با فطرت و عقل سلیم)، و دست‌درازی و ستمگری نهی می‌کند. خداوند شما را اندرز می‌دهد تا این

حريصا» با افراد بخيل و ترسو و حريص مشورت مكن. «رأى الرجل على قدر تجربته» ارزش هر رأى به مقدار تجربه صاحب رأى است. «أن يكون حرا متدينا صديقا و ان تطلعه

گمراهى او ننمود، بلكه از او طلب علتى نمود كه داعى او بود به عبادت آن چيزى كه عقل مستقيم استخفاف آن كند و امتناع مى‌نمايد از توجه به آن در عبادت، چه شايسته

داخل و بدين جهت باطل در نظر او صحيح نمايد با آنكه عقل مانع او باشد 3- آنكه به جهت كراهت حمل ميثاق عقل خود را كار نفرمايد تا حق بر او ظاهر شود و بدين سبب

و اين دوگانگى به خاطر آن است كه در انسان دو نوع عامل حركت وجود دارد: يكى عقل و يكى غريزه. اگر در مسير بندگى خدا و تربيت اولياى خدا قرار گيرد، به گونه‌اى

معيار است. «إِلَّا امْرَأَتَهُ» (همسر پيامبر بودن به تنهايى ارزش نيست، همراهى و تبعيّت از او ارزش است) 9- همسران پيامبران، معصوم نيستند. «إِلَّا امْرَأَتَهُ»

(نگا: طه / ). «طِینٍ»: گِل. یعنی مخلوق برجسته انسان نام را از موجود ساده و کم ارزش گِل آفریده است و او را گُل سرسبد جهان خلقت کرده است و شاعر در این باره چه

زیّن للنّاس ... . آفرینش: هدف آفرینش ۱۰ آیات خدا: تکذیب آیات خدا ۲ ارزش: ملاکهاى ارزش ۳ ارزشگذارى غلط: ۳ انسان: گرایشهاى انسان ۶، ۹ ; نیازهاى مادى انسان

ابنيه خارجى را مسلمانان خراب كردند قبلا تا برسند بحصارهاشان پس بايد ارباب عقل و دانش از اين قبيل وقايع عبرت گيرند و بدانند هر كه با خدا و پيغمبر در افتاد

در روايت آمده است: گاهى انسان به خاطر گناه از نماز شب محروم مى‌گردد. «4» ارزش مال تا جايى است كه فكر را منحرف نكند وگرنه به حكم خداوند مسجد ضرار خراب مى‌شود

افترا مى‌نامند. «أَمْ يَقُولُونَ افْتَراهُ»* «3» - آيات وحى را سطحى و بى ارزش قلمداد مى‌كنند. «لَوْ نَشاءُ لَقُلْنا مِثْلَ هذا» «4» - براى خداوند رقيب

آسان کردن قرآن براى ذكر بيان كيفيت عذاب قوم عاد ۱ سعادت و نحوست ايام، از نظر عقل، قرآن و سنّت سعادت و نحوست، در آيات قرآن كريم سعادت و نحوست، در روايات برخی

حال برای اثبات ادّعای پوچ و نادرستشان، از ایشان خواسته شده است: با دلیلی از عقل، یا کتابی از کتابهای آسمانی، یا عهد و پیمانی از خداوند، و یا انبازان و گواهان

خواسته‌هاى طبيعى وفطرى باشد. «أنهار، أزواج، خالدين» 6- پاكدامنى و پاكيزگى، برترين ارزش است. «أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ» 7- لذّت‌هاى متّقين تنها محدود به لذايذ مادّى

جريان احكام عقلى عملى در افعال خداى تعالى عقل نظرى در تشخيصهاى خود درباره معارف مربوط به خدا مصيب است . عقل عملى : جستجوى مصالح و مفاسد و حسن و قبحافعال

لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‌: مر ذات سبحانى راست نامهاى نيكو كه در شرع و عقل مستحسن و پسنديده است، زيرا آنها دالند بر محاسن معانى، مانند اللّه، رحمن، رحيم،

ملاک حقانیت عمل ۱۰ غفلت: آثار غفلت از قیامت ۱۸; عوامل غفلت از وحى ۱۸ قرآن: ارزش نزول قرآن ۲; اهداف قرآن ۴; حقانیت قرآن ۱، ۶; دلایل وحیانیت قرآن ۶; عظمت قرآن

فَأَرْسِلْ مَعَنا بَنِي إِسْرائِيلَ‌ ... 7- مبارزه با طاغوت وآزادى مردم زمانى ارزش واقعى و همه جانبه دارد كه در خط انبيا باشند. «فَأَرْسِلْ مَعَنا» 8- آزار

دانستند؟ ۲ - چرا عرب جاهلى دختران را زنده بگور مى كرد؟ ۳ - نقش اسلام در احياى ارزش مقام زن وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ وَ لَهُمْ ما يَشْتَهُونَ

يك عمل خسارت نمى‌كنند، بلكه در همه‌ى برنامه‌ها زيان مى‌بينند. زيرا معيار ارزش هر كارى انگيزه‌ى درست آن است و قرآن نيز با تعابيرى همچون: أَ حَسِبَ‌ يَحْسَبُونَ‌،

كوفتندش ز آسيا قيمتش افزون و نان شد جان فزا باز نان را زير دندان كوفتند گشت عقل و جان و فهم سودمند باز آن جان، چون كه محو عشق گشت‌ يُعجب الزّراع آمد بعد كشت‌

افراد ناقص الخلقه لازم است.) «عَبَسَ وَ تَوَلَّى أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى‌» 2- ارزش اخلاق به خاطر كمال ذاتى آن است، نه خوشايند ديگران. (نابينا كه عبوس كننده

معبود گرفتن هواى نفس و توضيحى درباره جمله : ((اتخذ الهه هويه )) نفى سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت

به قدرى ارزش دارد كه حتّى در شرايط جدايى، اسلام به آن سفارش كرده است. «وَ أْتَمِرُوا بَيْنَكُمْ» 12- در همه مسايل خانوادگى، ملاك پذيرش عرف و عقل است. فَأَمْسِكُوهُنَّ

مجادله درباره خدا ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۱ زمین: مطالعه موجودات زمین ۳; نقش زمین ۲ عقل: نقش عقل ۲۰، ۲۲ کتب آسمانى: نقش کتب آسمانى ۲۲ کفران: کفران نعمت ۱۹ مجادله: راههاى

شده، يا دليلى داشته باشيم كه هم وزن يا بدتر از گناهان كبيره شناخته شده، يا عقل آن را كبيره بداند، يا در افكار عمومى مؤمنان كبيره شمرده شود، يا دليل خاصّى

انبساط و انقباض و التذاد و اشمئزاز طرف گردد و مقبول طبع و پسند ذوق باشد اگر چه عقل آنرا قبول ننمايد و شعراء نوعا كسانى هستند كه اشعارشان از اين قبيل است لذا

قالوا قد فرع من الامر فلایزید و لاینقص ... . آفرینش: تدبیر آفرینش ۱، ۴۱ ارزش: ملاک ارزش ۳۹ ارزشها:۲۵ ارزیابى: ملاک ارزیابى ۳۹ انفاق: اجتناب از انفاق ۵ بخیلان:۵،

اسباب مغفرت. از قبیل توبه و عبادت. «عَرْض»: بها و ارزش. پهنا. اگر عرْض به معنی عوض و بدل یعنی بها و ارزش معنوی بهشت گرفته نشود و بلکه عرض مخالف طول باشد،

گروه در هر قانونی معافند، و عقل و منطق نیز معاف بودن آنها را امضا می‌کند و مسلم است که قوانین اسلامی در هیچ مورد از منطق و عقل جدا نیست. سپس یک شرط مهم برای

راهنماى خویش (و لاتسمع الصمّ الدعا إذا ولّوا مدبرین) ۹ - کافر متعصب، فاقد ارزش ها و ملاک هاى حیات انسانى (إنّک لاتسمع الموتى ... إذا ولّوا مدبرین) تعبیر

معناى مصاحب و ملازم و جدا نشدنى است) 4- سبقت در ايمان و عمل و خيرات ونيكى‌ها ارزش است. «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» 5- كسانى كه در دنيا به سوى خيرات سبقت

ستون‌هاى بلند، كشيده است. در لسان قرآن اگر بعد از توجه به خدا به سراغ مال رفتيد ارزش است، قُضِيَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا ... «1»

«فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ» 10- اهل علم بودن كافى نيست، اهل ذكر بودن با ارزش است. (بسيارند افراد دانشمندى كه از خدا غافلند) «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ»

كوفتندش ز آسيا قيمتش افزون و نان شد جان فزا باز نان را زير دندان كوفتند گشت عقل و جان و فهم سودمند باز آن جان، چون كه محو عشق گشت‌ يُعجب الزّراع آمد بعد كشت‌

و خلافت كبراى الهى است براى تبليغ فرامين سبحانى به بندگان، و البته به حكم عقل، اين مقام منيع با فراموشى و سهو و عصيان سازگارى نخواهد داشت. «1» الخصال، ابواب

انبساط و انقباض و التذاد و اشمئزاز طرف گردد و مقبول طبع و پسند ذوق باشد اگر چه عقل آنرا قبول ننمايد و شعراء نوعا كسانى هستند كه اشعارشان از اين قبيل است لذا

اولياى خدا نيز گاهى در شرايطى مجبور به سكوت و انزوا مى‌شدند. 1- گاهى اقرار، يك ارزش است. «قالَ فَعَلْتُها» 2- فرار از طاغوت، مقدّمه‌ى دريافت الطاف الهى است.

معناى مصاحب و ملازم و جدا نشدنى است) 4- سبقت در ايمان و عمل و خيرات ونيكى‌ها ارزش است. «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» 5- كسانى كه در دنيا به سوى خيرات سبقت

هذه الایة «و من لم یحکم بما انزل اللّه فأولئک هم الکفرون» ... . آیات خدا: ارزش آیات خدا ۴۰ احکام:۳۵، ۴۳ فلسفه احکام ۳۵، ۴۳ ۴۸ اسلام: تاریخ صدر اسلام ۵۱

تبصره: آيه شريفه آگاهى است از ناسپاسى و حق‌ناشناسى آدمى، و حال آنكه وجدان و عقل حكم نمايد به شكران نعمت و كفران را به مذمت. بنابراين روا نباشد از منعم حقيقى

ابزار آن را از خدا بخواهيم. نَزَّلَهُ‌ ... لِيُثَبِّتَ‌ 7- آنچه به ايمان ارزش مى‌دهد پايدارى بر آن است. «لِيُثَبِّتَ» 8- شرط دريافت هدايت‌ها وبشارت‌ها،

مسجد و ساير مراكز عبادت يهود و نصارى (ديرها و صومعه‌ها و معابد) به قدرى ارزش دارد كه براى حفظ آنها، بايد خون داد. ... لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ

نشانه عظمت و عنايت است. بِهذَا الْبَلَدِ .... بِهذَا الْبَلَدِ 3- ارزش زمين‌ها به ارزش ساكنان آنهاست. «وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ» (سوگند به مكّه‌

ظاهر بسیار کم ارزش است، مبدأ آفرینش انسان را در این آیه همین موجود ناچیز می‌شمرد، تا قدرت نمائی عظیم پروردگار روشن شود که از موجودی چنان بی‌ارزش مخلوقی چنین

که در سوره صافات آیه 47 آمده است، می‌فرماید: «آن خمر و شراب نه مایه فساد عقل است و نه موجب مستی می‌شود». و جز هوشیاری و نشاط و لذت روحانی چیزی در آن نیست

تبديل به حقّ نمى‌كند و همه جا ارزش نيست. «أَراكَ وَ قَوْمَكَ فِي ضَلالٍ» 6- بت‌پرستى، انحرافى است كه وجدان‌هاى سالم و عقل، از آن انتقاد مى‌كنند. أَ تَتَّخِذُ

اين جهالت ، جهالت ضد عقل و حلم است ، و نوح (عليه السلام ) خواسته است بگويد كه شما كفار نسبت به ما و كار ما سفاهت به خرج داده و عقل خود را به كار نميزنيد

گسترده خداوند است - به دست مى آید. ۹ - برخى اختلافات دینى بنى اسرائیل، فاقد ارزش تبیین و نقادى از نظر قرآن (إنّ هذا القرءان یقصّ على بنى إسرءیل أکثر الذى

اراده کرده و بت ها غیر عاقل هستند و مسیح داخل در آنها نیست; زیرا او صاحب عقل است و اگر فرموده بود «إنّکم و من تعبدون» مسیح نیز داخل در آن جمله بود. آن

مى‌گيرد. كَفى‌ بِاللَّهِ‌ ... وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ‌ 3- گاهى ارزش گواهى يك فرد، از انكار هزاران نفر بيشتر است. (اصل با كيفيّت است نه با كميّت)

اتَّبَعَكَ إِلَّا الَّذِينَ هُمْ أَراذِلُنا» 4- در ديد دنياپرستان، مال و ثروت ارزش است، نه حقّ و حقيقت. «ما نَرى‌ لَكُمْ عَلَيْنا مِنْ فَضْلٍ» 5- مخالفان انبيا،

خلق بندگان فرموده در حالتى كه قابل توحيد و دين اسلام و غير آن هستند، زيرا عقل و نظر صحيح ايجاب آن را نمايد كه اگر مردمان واگذاشته مى‌شدند به حال خود و فريب

دولت به سوءاستفاده ما نيست. خداوند به‌ «1». نحل، 35. جلد 2 - صفحه 577 انسان عقل و وحى عطا كرده و راه حقّ و باطل را به او نشان داده و او را در انتخاب آزاد

وحفظ رازش چيزى نگفت) «فَأَسَرَّها يُوسُفُ فِي نَفْسِهِ» 10- افشاگرى هميشه ارزش نيست. «وَ لَمْ يُبْدِها لَهُمْ» 11- حسد در حقّ برادر، دروغگويى و اتّهام بى

است در بیان این معنا آمده باشد که اگر انسان شعورمند، از باطل گریزان است و ارزش را در حقیقت مى بیند; پس چگونه ممکن است که سخن پروردگار آدمیان و خالق نطق

و مشمول شفاعت واقع مى‌شود. «1» 1- تسليم بى‌چون و چرا بودن، در برابر خدايى ارزش دارد كه به همه چيز آگاه است. «بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ‌ يَعْلَمُ» (توجّه به

نيست، و آنكه بستايش نادان خرسند گردد حكيم نيست، مردم فرزند كارهاى نيكشانند و ارزش هر كس باندازه كاريست كه بخوبى انجام دهد، سخن علمى گوئيد تا ارزشتان هويدا

از سوى خدا كه كتاب (آسمانى) را تلاوت كند. در آن‌ها نوشته‌هايى استوار و با ارزش است. كسانى كه به آنان كتاب داده شد، متفرّق نشدند مگر بعد از آنكه برهان روشن

توبه، آداب و شرايط و شيوه‌اى دارد كه شامل حال اين افراد نمى‌شود. 1- ايمانى ارزش دارد كه تا پايان عمر داوم داشته باشد. ايمانى كه با كفر پايان پذيرد، كارساز

نمايند، و در زير سايه آن قوانين اعمال يكديگر را مبادله نموده هر يك به قدر ارزش عمل خود از نتيجه عمل ديگران برخوردار شوند، و بدون اينكه نيرومند مقتدر به

قُتِّلُوا تَقْتِيلًا سُنَّةَ اللَّهِ‌ ... مِنْ قَبْلُ‌ 11- مقام انسانيّت و ارزش امنيّت در همه‌ى اديان الهى به قدرى است كه سخت‌ترين مجازات‌ها در مورد كسانى

دهد، بايد قانون مرگ را لغو كند. ريشه‌ى ايمان به خدا ريشه‌ى ايمان به خدا، عقل و فطرت است؛ لكن مادّيون مى‌گويند: ريشه‌ى ايمان به خدا ترس است. يعنى انسان

برابر دعوت پیامبران و منادیان هدایت، تسلیم شوند. ۱۱- روى گردانى کافران از ارزش هاى نو قرآن، معلولِ دنیاطلبى آنان است. لم یؤمنوا بهذا الحدیث ... ما على الأرض

«إربة» بصیرت در امور و عقل است (لسان العرب و قاموس المحیط). بنابراین «غیر أُوْلى الإربة»; یعنى، کسانى که ساده لوح اند و از عقل و بصیرت کافى، از جمله در

الحكمة فقد اوتى خيرا كثيرا). و به گفته آن حكيم : هر كس را كه عقل دادى چه ندادى و هر كس را كه عقل ندادى چه دادى !. قابل توجه اينكه بخشنده حكمت خدا است در عين

آسمانها و زمين و آمد و رفت شب و روز، نشانه هاى (روشنى ) براى صاحبان خرد و عقل است . ۱۹۱ - همانها كه خدا را در حال ايستادن و نشستن و آنگاه كه بر پهلو خوابيده

معبودها را شامل بشود اعم از آنها كه داراى عقل و شعورند و به زبان خود واقعيتها را مى گويند، و معبودهائى كه از عقل و شعور برخوردار نيستند و به زبانحال حقيقت

افراد زيادى را مى شناسيم كه خود شاعر نيستند اما ارزش اشعار شعراى بزرگ را تشخيص مى دهند و آن را از اشعار بى ارزش متكلفان جدا مى سازند، كسانى ورزشكار نيستند اما

ارباب ذوق پوشيده نخواهد ماند و بعضى گفته‌اند اگر مى‌خواست خدا برسول باطنى كه عقل است اكتفا ميفرمود و پيغمبرى نميفرستاد تا همه يك امت باشند لكن خواست بيازمايد

آنها به صورت ناآگاه (غريزه بدون عقل ) انجام مى شود. چه مانعى دارد كه اين اعمال همانطور كه ظواهرشان نشان مى دهد ناشى از عقل و درك باشد؟ بسيار مى شود كه حيوانات

باشد: روحانى و جسمانى. روحانى مانند ايجاد روح در انسان و اشراق آن به نور عقل و آنچه تابع آن است از حواس باطنه پنجگانه؛ و جسمانى مانند حواس ظاهره پنجگانه

هواپرستى جمع مى شود و نه عقل (لا دين مع هوى ) و لا عقل مع هوى ) خلاصه آنجا كه هواپرستى است نه پاى دين در ميان است و نه پاى عقل ، در آنجا چيزى جز بدبختى

يَشْعُرُونَ» «4» 5- خدعه و حيله، نشانه‌ى عقل و شعور نيست. «يُخادِعُونَ ... ما يَشْعُرُونَ» در روايات مى‌خوانيم: عقل واقعى آن است كه توسط آن، انسان خداوند

لا یضرهم و لا ینفعهم) به کارگیرى لفظ «ما» - که بیشتر در مورد چیزهاى فاقد عقل و اندیشه کاربرد دارد - بیانگر برداشت فوق مى باشد. ۵ - پرستش غیر خدا، حرام

باشند، اين سخنى است كه نه عقل به آن حكم مى كند و نه در هيچ كتاب معتبرى آمده است . در آيه بعد چنين ادامه مى دهد: «اگر شما مدركى از عقل و نقل بر اين ادعا نداريد

همچنين احكام حلال و حرام اقامه كرده است هم به وسيله پيامبران خود و هم از طريق عقل ، به طورى كه هيچگونه عذرى براى هيچكس باقى نماند (قل فلله الحجة البالغة ) بنابراين

3، ص 256. جلد 1 - صفحه 668 4- جزاى كامل در آخرت است، و پاداش‌هاى دنيوى بى‌ارزش. «تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ ... مَا الْحَياةُ الدُّنْيا

را به انسان هديه مى‌كند. «حِلْيَةً تَلْبَسُونَها» 5- تازه بودنِ گوشت، يك ارزش است. «لَحْماً طَرِيًّا» 6- گرچه تلاش براى غذا از انسان است، امّا رزق از خداست

پايه اى شده كه با واقعيت منطبق نبوده است ، به همين دليل از چشم و گوش و فكر و عقل او سؤ ال مى شود كه آيا واقعا شما به اين مسائل ايمان داشتيد كه شهادت داديد،

آنها معتقد بودند ساحران مى توانند در فكر و هوش افراد دخالت كنند و سرمايه عقل را از آنها بگيرند!. از مجموع آيات فوق چنين استفاده مى شود كه آنها در واقع

ظاهر بسيار كم ارزش است ، مبداء آفرينش انسان را در اين آيه همين موجود ناچيز مى شمرد، تا قدرت نمائى عظيم پروردگار روشن شود كه از موجودى چنان ارزش مخلوقى چنين

عظمتى به خود گرفته كه شايسته اين سوگند شده است . و حقيقت همين است كه ارزش سرزمينها به ارزش انسانهاى مقيم در آن است ، مبادا كفار مكه تصور كنند اگر قرآن به اين

فرشتگان عقل دارند بدون شهوت و غضب ، حيوانات مجموعه اى از شهوت و غضبند و عقل ندارند، اما انسان مجموعه اى است از هر دو تا كدامين غالب آيد، اگر عقل او بر شهوتش

هرگونه شرك و دوگانه پرستى را نفى كردند. از اين گذشته عقل سليم انسان نيز اين خرافات را انكار مى كند، مگر عقل ، پيامبر خداوند در درون وجود انسان نيست ؟ و در پايان

قدرى تفسير نمونه جلد ۲۱ صفحه ۵۸ در پيشگاه پروردگار بى ارزش است كه مى بايست تنها نصيب افراد بى ارزش همچون كفار و منكران حق باشد، و اگر مردم كم ظرفيت و دنياطلب

معاد جسمانى و بهشت و جهنم. 2- مراد هرچيز مخفى كه به حس مدرك نشود و بديهه عقل دال است بر آن، و بر دو نوع است: يكى غيبى كه دليل دالّ بر آن نباشد مانند مكنونات

ما كُنَّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ» 1- هيچ موجودى جز او، ارزش معبود شدن ندارد. «لا إِلهَ إِلَّا هُوَ» 2- حيات واقعى و ابدى وهمه‌ى حيات‌هاى

خندند. آنها خود را عقل كل مى پندارند و به گمان اينكه ثروت انبوه و حرام آنها نشانه لياقت و شخصيت و ارزش آنها است ديگران را نالايق و بى ارزش و فاقد شخصيت مى

مخالف اساس ‍ نبوت است ، و يا منافى مقام عصمت ، و يا اصولا منافات با منطق عقل و خرد دارد كه اين خود نيز امتحان و آزمايشى است براى همه پژوهندگان قرآن ، در

تكميل مى كند، شرك در عبادت و پرستش غير خدا را عملى سفيهانه و دور از منطق و عقل معرفى مى نمايد. دقت در مضمون اين دو آيه نشان مى دهد كه با چهار دليل ، منطق

آلوده هستند و دين خالص، تنها از آن خداست. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ» 3- ارزش دين به خالص بودن آن است وگرنه هوس‌ها و خرافات آن را مسخ مى‌كند. «لِلَّهِ

نشويد! در ميان حاضران خليفه‌ى دوّم گفت: بيمارى پيامبر شديد شده و سخنانش بى‌ارزش است، شما قرآن داريد و نيازى به نوشتن نيست. سر و صدا به موافقت و مخالفت بلند

او بودند و زمين و آسمان جولانگاه او بود، و در حشمت او هر كس كه شك نمايد بر عقل و فكرت او خندند مرغ و ماهى ! در يك لحظه كوتاه همچون حبابى بر امواج دريا محو

سازد، بگو چند روزى از كفرت بهره گير كه از اصحاب دوزخى ! ۹ - آيا چنين كسى با ارزش است يا كسى كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام ، از عذاب

كسانى كه از او دعوت مى كردند به آئين شرك ، بپيوندد ميگويد: علاوه بر اينكه عقل به من فرمان مى دهد كه تنها تكيه بر كسى كنم كه آفريننده آسمان و زمين ميباشد

است كه حتى در مسائلى كه عقل مستقلا نيك و بد آن را تشخيص مى دهد (مانند خوبى عدالت و بدى ظلم ) باز تا پيامبران الهى نيايند و حكم عقل را به وسيله حكم نقل تاييد

اين آيه بحث جداگانه خواهيم داشت . ۴ - «پيامبرى كه محتواى دعوت او با فرمان عقل كاملا سازگار است ، به نيكى ها و آنچه خرد آن را مى شناسد و نزدش معروف است ،

نجات انسانها از آلودگيها و انحرافات و گناهان مى شود، چرا كه از يك سو موهبت عقل را داده ، و از سوى ديگر موهبت وجود پيامبر و احكامى كه از طريق وحى نازل مى

دارد و هم با عالم عقل ، و وقتى انسان به خواب رفت و حواسش دست از كار كشيد، طبعا از امور طبيعى و خارجى منقطع شده متوجه به عالم مثال و عقل كه خود، هم سنخ آنها

قومه ما ذا تعبدون ). حيف نيست انسان با آن شرافت ذاتى و عقل و خرد در مقابل مشتى سنگ و چوب بى ارزش تعظيم كند؟ عقلتان كجا است ؟! سپس اين تعبير را كه توأ م

حجيّت خود كتاب و سنت و هر دليل ديگر، با عقل اثبات مى شود؟ آن وقت چگونه ممكن است يك آيه، از قرآن و يا يك حديث، حجيت عقل را كه اثبات كنندۀ حجيت آن است، از كار

ظلم و ستم بر محرومان حاصل مى شود نه تنها عيب نيست بلكه افتخار است و كرامت و ارزش . تعبير به «مهين » (پست ) ممكن است اشاره به طبقات اجتماعى آن زمان باشد كه

پرستان درباره خدا داشتند در اينجا نيز عقل آنها به داورى طلبيده مى شود، كه بتهائى كه خود نه چشم و نه گوش و نه عقل و نه هوش دارند چگونه مى توانند اين گونه

قانونگزارى ) جلسه مشاوره تشكيل مى داد، و مخصوصا براى راءى افراد صاحب نظر ارزش خاصى قائل بود، تا آنجا كه گاهى از راءى خود براى احترام آنها، صرفنظر مى نمود

كه نه دليلى بر ردش هست و نه بر قبولش ، و چهارم آن رواياتى است كه نه از نظر عقل دليلى بر محال بودن مضمونش هست ، و نه از جهت نقل يعنى كتاب و سنت قطعى . پس

دهد و آن اينكه بت پرستى هيچ دليل منطقى ندارد، و هرگز با حكم عقل و خرد جور نمى آيد، زيرا عقل به خوبى درك مى كند كه انسان از جماد اشرف است چگونه ممكن است

حمايت كرد، حمايتى كه ارزش آن حمايت و مجاهداتش در حفظ جان شريف رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در ده سال قبل از هجرت معادل است با ارزش مجاهدتهاى همه مهاجرين

مخالف موازين عقل و حتى دون شاءن يك انسان عادى است ، تا چه رسد به پيامبر بزرگى همچون سليمان (عليه السلام ) هر چند محققان با الهام از دلائل عقل و نقل راه را

، مخصوص ‍ آئين و مذهب معينى نبوده ، بويژه اينكه تمام آنها از اصولى است كه عقل به روشنى ، آنها را تصديق و تاييد مى كند، و به اين ترتيب مضمون آيات گذشته بيان

تناور و برومند، يا شاخه گل زيبائى ميكند، همانطور كه در پرتو فيض خود نطفه بى ارزش را به انسان كاملى مبدل ميسازد، همين رحمت ايجاب انسان را كه استعداد بقاء و

او كسى است كه شما را از زمين آفريد (هو انشاكم من الارض ) زمين و آن خاك بى ارزش و بى مقدار كجا و اين وجود عالى و خلقت بديع كجا؟ آيا هيچ عقلى اجازه مى دهد

اين است كه گروهى به زعم خود ذات پاك خداوند را بزرگتر از آن مى دانستند كه عقل و فكر ما به آن راه يابد تفسير نمونه جلد ۱۹ صفحه ۳۶۷ و بر اين اساس او را منزه

ديگرى كه در اين رابطه لازم به يادآورى است اين است كه نيمى از شخصيت ما را«عقل و خرد» تشكيل مى دهد و نيمى را «غرائز و اميال ،» به همين دليل ما به همان اندازه

. و از سوى ديگر به عقيده جمعى از دانشمندان هر موجودى در عالم خود سهمى از عقل و درك و شعور دارد هر چند ما از آن آگاه نيستيم ، و به همين دليل با زبان خود

كوركورانه جاهلى ، و فرو رفتن در منافع مادى ، و پيروى از هوا و هوسها، آنچنان بر عقل و هوش آنها چيره شده كه گويا در زير سرپوش و پرده اى قرار گرفته است نه حقيقتى

شده باشد - همه امت ها هستند مانند موسى و عيسى (عليهماالسلام ) آيا با وفور عقل و كمال علمى كه دارند هيچ ممكن نيست كه وقتى بخواهند اشخاص نيكى را براى كارى

است ، و خداوند حكيم هرگز چنين اذن و فرمانى را به اين سنگ و چوبهاى بى ارزش و فاقد عقل و شعور نداده است . ولى از آنجا كه در ميان معبودان آنها فرشتگان و مانند

گواهى تشريعى است ، و نه گواهى تكوينى ، نه عقل و شعورى در آن است و نه اثر طبيعى عمل ، و در محضر دادگاه بزرگ الهى ارزش شهادت را نخواهد داشت . قابل توجه اينكه

چاره اى غير از اين نبوده ، همانطور كه اگر كودكى كه در شكم مادر قرار دارد عقل مى داشت و مى خواستيم با او سخن بگوئيم بايد با منطقى صحبت كنيم كه براى او در

را گردن مى نهند (آيه ۳۶ و ۳۷ سوره انبياء). اصولا از آنجا كه در جوهر آنها عقل است و نه شهوت بنابر اين كبر و غرور و خودخواهى ، و بطور كلى انگيزه هاى گناه

دانشمندان اسلامى معتقدند كه وجوب اين دو وظيفه تنها با دليل نقلى ثابت شده ، و عقل فرمان نمى دهد كه انسان ديگرى را از كار بدى كه زيانش تنها متوجه خود او است

بگويند: خدا بزرگ تر از آن است كه حس انسانى بدان احاطه يابد، و يا وهم و يا عقل او را در خود بگنجاند، و چون چنين است ، ما نمى توانيم در عبادت كه يك نوع توجه

پس اينكه فرمود: « اتتخذ اصناما... » معنايش اين است كه آيا بتهايى چنين بى ارزش را خدايان خود اتخاذ مى كنيد؟ و مقام و مرتبه خدايى را كه عاليترين مقامات است

بگويند: «الحمد للَّه ربّ العالمين» (سپاس خداى ربّ العالمين را). و بدان كه رأس عقل، بعد از ايمان بخداوند عزّ و جلّ سازش با مردم است، و آن كس كه با كسى كه معاشرتش

هدايت كردن بر عهده ما است (ان علينا للهدى ). چه هدايت از طريق تكوين (فطرت و عقل ) و چه از طريق تشريع (كتاب و سنت ) ما آنچه در اين زمينه لازم بوده گفته ايم

نمونه جلد ۱۹ صفحه ۱۷۲ بدون شك پسر و دختر از نظر انسانى و در پيشگاه خدا از نظر ارزش ‍ يكسانند و معيار شخصيت هر دو پاكى و تقوا است ، ولى استدلال قرآن در اينجا

براى نيكوكاران باشد در غفلتند، و وقتى انبيا ايشان را به شنيدن نداى وجدان و عقل دعوت نموده متوجهشان مى كنند، آن وقت اعراض مى نمايند، و گوش خود گرفته فرار

گفته ايم ، وجود چنين خارق عاداتى نه استثناء در قانون عليت است نه بر خلاف عقل و خرد بلكه تنها يك جريان عادى طبيعى در اينگونه موارد شكسته مى شود كه نظيرش

فليستاذنوا كما استاذن الذين من قبلهم ). واژه «حلم » (بر وزن «كتب ») به معنى عقل آمده است و كنايه از بلوغ است كه معمولا با يك جهش عقلى و فكرى توام است ، و

انسانها از يك نظر منتسب به خدا است ، زيرا همه چيز ما، قدرت ما، نيروى ما، عقل و فكر ما و حتى آزادى و اختيار ما نيز از ناحيه او است ، بنابراين وجود اين دشمنان

اوهام بوده است ، و اين در حقيقت لطائف شعور و احساس فطرت صاف و ادراكات اوليه عقل وى بوده كه در قالب اين الفاظ درآمده است . و خلاصه ، اگر از روى انصاف در اين

همان نسبت عمق و ارزش بيشتر، و طبعا ثواب فزونترى خواهد داشت ، لذا در بعضى از روايات مى خوانيم ان الثواب على قدر العقل : «ثواب به نسبت عقل آدمى داده مى شود»

الا اينكه چون مجتمعى را كه اسلام بوجود آورده مجتمعى است كه ساختمانش بر پايه عقل نهاده شده نه بر عواطف ، و زنان جنبه عواطفشان بر تعقلشان غلبه دارد، از اين

هستند، و فنا و بطلان در آنها راه نداشته و قابل زوال و تغيير نيستند. آرى ، عقل آدمى همانطورى كه به موجودات خارجى و واقعيت آنها نائل مى شود، همچنين به اينگونه

خاكسترى در برابر يك طوفان عظيم . و چـون آنـهـا عـمـلى كـه قـابـل سـنجش و ارزش باشد ندارند، لذا روز قيامت وزن و ميزانى براى آنان برپا نخواهيم كرد (فلا نقيم