نتایج جستجو

صداقت ادریس(ع) ۲; تکامل ادریس(ع) ۱; زمینه تکامل ادریس(ع)۲; عروج ادریس(ع) ۴; قصه ادریس(ع) ۴; مقامات ادریس(ع) ۱، ۴ تکامل: زمینه تکامل ۳ خدا: افعال خدا ۱،

«عمره» در اصل به معناى قسمت هاى اضافى است که به ساختمان ملحق مى کنند و باعث تکامل آن مى شود; امادراصطلاح شرع به اعمال مخصوصى گفته مى شود که بر مراسم حج افزوده

۸ انسان: تاریخ خلقت انسان ۶; تکامل انسان ها ۷; فلسفه خلقت انسان ها ۱، ۹; نیازهاى معنوى انسان ۵ جن: تاریخ خلقت جن ۶; تکامل جن ۷; تکلیف جن ۳; شعور جن ۳;

۷ ایمان: اهمیت ایمان ۲; منشأ ایمان ۲ تبرى: تبرى از کفر ۴ تکامل: منشأ تکامل ۳ جامعه: منشأ تکامل جامعه ۳ خدا: آثار حکمت خدا ۸، ۹; آثار علم خدا ۸، ۹; امتنان

کمال رسیده است، و از آنجا که انسان در سى سالگى تا چهل یا پنجاه سالگى به حدّ تکامل مى رسد، این سال ها را سال هاى کهولت مى نامند، و کمتر از آن را «شَباب» (جوانى)

توجه کنید. آسمان: تعدد ها ۸; تکامل آسمان ها ۱۰; مدبر آسمان ها ۲; نیازهاى آسمان ها ۹ آفرینش: آثار مطالعه آفرینش ۱۱; تکامل آفرینش ۱۰ آیات خدا: آیات آفاقى

العلمین) آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۵; تکامل آفرینش ۶; مدبر عوالم آفرینش ۴ انسان: اهمیت تربیت انسان ۷; اهمیت تکامل انسان ۷ خدا: ربوبیت خدا ۴; نشانه هاى ربوبیت

۱۲; ایمان به خدا ۱۲ بهشت: پاداش بهشت ۱۰ پاداش: محل پاداش ۷ تکامل: تشویق به تکامل ۱۴; زمینه تکامل ۶، ۸، ۱۰، ۱۲، ۱۵، ۱۶ جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۳ خدا:

که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). این معنا بیانگر روند رو به رشد و تکامل است. ۸ - قدرت گسترده خداوند، امرى غیر قابل انکار و تردید (فلاأُقسم بربّ المشرق

... للمسرفین) وصف «مسرفین»، مشعر به علیت است. اسراف: آثار اسراف ۶ تکامل: عوامل تکامل ۵ خدا: ربوبیت خدا ۵; عذابهاى خدا ۶; قانونمندى کیفرهاى خدا۴ عذاب: موجبات

آینده دشمنان انبیا ۲; امداد به انبیا ۱; صفات انبیا ۳; عبودیت انبیا ۳ تکامل: زمینه تکامل ۴ خدا: سنتهاى خدا ۱ سنتهاى خدا: سنت امداد ۱ عبودیت: آثار عبودیت ۴

که بعضى ایراد کرده اند: مسخ بر خلاف قانون تکامل و موجب بازگشت و عقب گرد در خلقت است، درست نیست; زیرا قانون تکامل مربوط به کسانى است که در مسیر تکاملند، نه

نظر گیرند. ۶ - لزوم پاک نگه داشتن قرآن از هر آلودگى و خباثت (مطهّرة) تکامل: آثار تکامل ۲ قرآن: احترام قرآن ۵، ۶; تنزیه قرآن ۳; رعایت طهارت قرآن ۶; زمینه فهم

خدا ۱، ۴، ۱۳،۱۴، ۱۶ تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۸ تقوا: مراتب تقوا ۱۴ تکامل: عوامل تکامل ۱۸ جامعه: درخواست مدیریت جامعه ۱۶ چشم روشنى: درخواست چشم روشنى ۴،

آدم(ع): سجده بر آدم(ع) ۱، ۲; قصه آدم(ع) ۱ انسان: استعداد انسان ۴; زمینه تکامل انسان ۴; سجده بر انسان ۳; نشانه هاى تکریم انسان ۳ خدا: اوامر خدا ۱ ملائکه:

انسان: اهمیت خلقت انسان ها ۳; اهمیت هدایت انسان ها ۳; ویژگیهاى انسان ۵ تکامل: زمینه تکامل ۵ خدا: افعال خدا ۱; مقدرات خدا ۴ ذکر: آثار ذکر سهولت هدایت ۷ رشد:

عصیان ۲۰; فطریت تبرى از فسق ۲۰; فطریت تبرى از کفر ۲۰ تکامل: عوامل تکامل ۲۴، ۲۶; منشأ تکامل ۲۷; موانع تکامل ۲۵ خدا: افعال خدا ۱۳، ۱۷، ۲۷; امتنان خدا ۱ رهبران دینى:

جهان هاى متعدد دارد. آفرینش: تدبیر عوالم آفرینش ۶; تعدد عوالم آفرینش ۷ تکامل: عوامل تکامل ۴ خدا: آثار ربوبیت خدا ۵; ربوبیت خدا ۴، ۶ قرآن: اتقان قرآن ۵; تاریخ

بیانگر این مطلب باشد که کل فرایند هستى، در پرتو عنایت خداوند و در جهت رشد و تکامل، در حرکت است. ۱۰ - جهان، تحت تدبیر و اداره خداى یگانه و بى همتا است. (فتعلى

إنّهم لیصدّونهم عن السبیل) انسان: فطریات انسان ۴ تقرب: ابزار تقرب ۳ تکامل: عوامل تکامل ۲ خداجویى: فطرت خداجویى ۴ ذکر: آثار ذکر خدا ۲، ۸; مانعان از ذکر خدا

الأُمور) اراده: آثار اراده ۱، ۷; ارزش اراده ۵; نشانه هاى قوت اراده ۶ تکامل: عوامل تکامل ۷ خدا: توصیه هاى خدا ۳ خطاکاران: عفو از خطاکاران ۴ رفتار: پایه هاى

خداوند است. (فجعل منه الزوجین الذکر و الأُنثى) ۲ - تحوّل نطفه به علقه و تکامل علقه به موجودى معتدل و هماهنگ از دو صنف زن و مرد، روند آفرینش انسان (ألم یک

جهانیان) است. (إن أجرى إلاّ على ربّ العلمین) آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۷; تکامل آفرینش ۹; مربى عوالم آفرینش ۸ امیدواران: امیدواران به پاداشهاى خدا ۴; امیدواران

پلیدى: زمینه پلیدى ۵ ترس: ترس پسندیده ۴ تزکیه: محرومیت از تزکیه ۴ تکامل: زمینه تکامل ۶ خداترسان: اهمیت شخصیت خداترسان ۳; فضایل خداترسان ۳; هدایت خداترسان

جهانیان) است. (إن أجرى إلاّ على ربّ العلمین) آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۷; تکامل آفرینش ۹; مربى عوالم آفرینش ۸ امیدواران: امیدواران به پاداشهاى خدا ۴; امیدواران

أسئلکم علیه من أجر إن أجرى إلاّ على ربّ العلمین) آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۷; تکامل آفرینش ۹; مربى عوالم آفرینش ۸ امیدواران: امیدواران به پاداشهاى خدا ۴; امیدواران

تبلیغ: روش تبلیغ ۳; شرح صدر در تبلیغ ۳ تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۹ تکامل: عوامل تکامل ۹ حق: درخواست حق طلبى ۷ خدا: آثار ربوبیت خدا ۵; درخواست فهم تعالیم

در انسان (فاستخفّ قومه فأطاعوه) ۶ - زبون ساختن انسان ها و ممانعت از رشد و تکامل اندیشه آنان، روش جباران و حکومت هاى فاسد در طول تاریخ (فاستخفّ قومه فأطاعوه)

انسان ۱۴; عوامل محرومیت انسان ۲۰ تربیت: عوامل مؤثردر تربیت ۱۸ تکامل: عوامل تکامل ۱۸; موانع تکامل ۲۰ حوا: آثار عصیان حوا ۱۰; اغواپذیرى حوا ۱، ۴; پیروى حوا از

ممنوعه ۱; آمرزش آدم(ع) ۵، ۸; برگزیدگى آدم(ع) ۲، ۳، ۴، ۷; تربیت آدم(ع) ۲، ۱۰; تکامل آدم(ع) ۲، ۸; توبه آدم(ع) ۱; عوامل پشیمانى آدم(ع) ۱ ; فضایل آدم(ع) ۹; قبول

مخلوقات. (لسان العرب) ۴ - عوالم هستى، پس از برپایى قیامت نیز در حال رشد و تکامل خواهند بود. * (یوم یقوم الناس لربّ العلمین) توصیف خداوند به «ربّ العالمین»

زمان چیزى بود; ولى آن چیز هنوز قابلیت نام انسان را نداشت; بلکه به تدریج تکامل یافته و چهره انسانى پیدا کرد. ۳ - ترغیب خداوند، به مطالعه در مبدأ پیدایش

کفرون) ۸ - بازگشت به سوى پروردگار و ملاقات با او، جلوه ربوبیت وى در مسیر تکامل انسان است. (بل هم بلقاء ربّهم کفرون) ۹ - کافران، نه تنها در معاد تردید دارند

ندارد، معلوم مى شود که آن فنا نه پوچى و فناى مطلق; بلکه مرحله اى از مراحل تکامل هستى است. ۸ - مرگ و فناى موجودات زنده، نشانى از اقتدار یگانه پروردگار هستى

آثار تدبر در قرآن ۶، ۱۱; اهمیت تدبر در آیات قرآن ۷; تدبر در قرآن ۴ تکامل: عوامل تکامل ۳ تنبه: عوامل تنبه ۱۰ خیر: منابع خیر ۳ عبرت: عوامل عبرت ۱۰، ۱۱ قرآن:

هنگام پیرى، ناتوان است. (و من نعمّره ننکّسه فى الخلق) ۴ - آغاز جوانى، شروع تکامل و رشد قواى جسمى و عقلى، و آغاز پیرى، اول سستى و سیر نزولى آن قوا است. (و

روى ترس و وحشت خواهد بود، و چنین ایمانى نه مایه افتخار است، و نه دلیل بر تکامل. و در لغت به معناى گفتار، و هر گونه جمله است و حتى به سخنان مفصل و طولانى

خداوند بر جهان به دست مى آید. آفرینش: تدبیر آفرینش ۳; تعدد عوالم آفرینش ۴; تکامل آفرینش ۵; عوالم آفرینش ۵ اقرار: اقرار به توحید ربوبى ۱ ایمان: ایمان به توحید

ادیان: عمل ناپسند در ادیان ۵; هماهنگى ادیان ۵ انسان: اختیار انسان ۴; اهمیت تکامل انسان ها ۳ تبذیر: ناپسندى تبذیر ۲ تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۳ تقلید: ناپسندى

محمد(ص) ۵; تلاوت قرآن محمد(ص) ۱; توصیه به محمد(ص) ۱; رسالت محمد(ص) ۱; عوامل تکامل محمد(ص) ۴; فضایل محمد(ص) ۵; منشأ قدرت تلاوت قرآن محمد(ص) ۵; منشأ وحى به محمد(ص)

اخاف اللّه رب العلمین) آفرینش: تدبیر آفرینش ۱۲ ; تعدد عوالم آفرینش ۲۰ ; تکامل آفرینش ۱۳ ; حرکت آفرینش ۱۳ ایمان: آثار ایمان ۱۶ تجرّى: زمینه تجرّى ۱۷ ترس:

مسلمانان ۱ موعظه: آثار اعراض از موعظه ۷; آثار قبول موعظه ۷ نیازها: نیاز به تکامل ۴ هدایت: آثار هدایت ۲

صالحان ۸; عمل ناپسند فرزندان صالحان ۸ فرزند: عوامل انحطاط فرزند ۷; عوامل تکامل فرزند ۷ مریم(ع): برادر مریم(ع) ۴; تهمت زنا به مریم(ع) ۶; حُسن پیشینه والدینمریم(ع)

ایمان: ایمان به قرآن ۴; زمینه ایمان به قرآن ۵، ۶; موانع ایمان به قرآن ۸ تکامل: موانع تکامل ۱۰ جن: استماع قرآن جن ۷; ایمان جن ۴; جنیان در دوران مقارن بعثت ۴;

ارزشها ۱۳ ایمان: اهمیت ایمان به لقاءالله ۱۴; اهمیت ایمان به معاد ۱۴ تکامل: عوامل تکامل ۲ خدا: آثار ربوبیت خدا ۳; نقش تعالیم خدا ۲; هدایتگرى خدا ۳ عقیده:

لایق و مستعد است. والتى أحصنت فرجها فنفخنا فیها ۸- عفت و پاک دامنى، راه تکامل و تعالى زن و زمینه ساز برخوردارى او از الطاف و عنایات الهى (والتى أحصنت فرجها

مراتب پاداش ۱۰ تقوا: آثار تقوا ۲، ۹; اهمیت تقوا ۵، ۷; تقوا و خطا ۸ تکامل: عوامل تکامل ۵ خدا: امتحانهاى خدا ۵; تشویقهاى خدا ۳ رهبران دینى: زمینه احترام رهبران دینى

تفاوت زبانها ۱، ۳، ۵; راز تفاوت زبانها ۷ زمین: خلقت زمین ۱، ۵ علم: آثار تکامل علم ۷، ۸; آثار علم ۶ علما: علما و آیات خدا ۴، ۵

۶، ۱۱ احتجاج: ۴ انسان: آفرینش انسان ۸، ۹، ۱۰ ; ابعاد انسان ۸، ۹، ۱۰ حیات: تکامل حیات ۶ خدا: افعال خدا ۷ ; اوامر خدا ۷ ; خالقیت خدا ۷ شخصیت: عوامل شکل گیرى

۱; دلدارى محمد(ص) ۲; فضایل اخروى محمد(ص) ۱; محمد(ص) و رضایت دنیوى ۶; منشأ تکامل محمد(ص) ۳; منشأ رضایت اخروى محمد(ص) ۴; منشأ نعمتهاى محمد(ص) ۳; وعده آمرزش

محمد(ص): توصیه به محمد(ص) ۱، ۵; فضایل محمد(ص) ۲; مربى محمد(ص) ۲; نشانه هاى تکامل محمد(ص) ۲; نعمتهاى محمد(ص) ۲ نعمت: مشمولان نعمت ۴; نعمت امنیت ۳; نعمت ثروت

آثار تعصب ۱۲ تفکر: موانع تفکر نو ۱۲ تقلید: منشأ تقلید کورکورانه ۱۵ تکامل: موانع تکامل ۱۲ جهنم: آتش جهنم ۱۸; دعوت به جهنم ۱۷; ساختار جهنم ۱۸ حق: دعوت از

متقین ۲۰; تذکر شقاوت کافران ۲۰ تربیت: الگوها در تربیت ۱۹; روش تربیت ۱۹ تکامل: عوامل تکامل ۱۸ حیات: حیات پس از مرگ ۵ خود: ظلم به خود ۴ روانشناسى: روانشناسی تربیتى

تبلیغ ۹ تذکر: آثار تذکر ۱۴; عوامل تذکر ۶ ترس: آثار ترس از فرجام عمل ۱۲ تکامل: زمینه تکامل ۱۴ حق: اعراض از حق ستیزان ۱۱; زمینه حق پذیرى ۱۲; موانع حق پذیرى ۱۳

استعدادهاى مختلف در میان انسان ها مى باشد را آن نیز از نشانه هاى عظمت حق و مایه تکامل جامعه انسانى مى دانند. زوج‌ (۸۱ بار) وَ مِن فِيهَا مُطَهّرَة لا فِي ثَمَانِيَة

مطلب بالا استفاده شود. آسمان: عبرت از تدبیر آسمان ۳; مدبر آسمان ۳ آفرینش: تکامل آفرینش ۶ آیات خدا: آیات انفسى ۹ انسان: اهمیت شعور انسان ۹; روزى انسان ها

اللّه تصیر الأُمور) آسمان: تعدد آسمان ها ۵; مالک موجودات آسمان ۳ آفرینش: تکامل آفرینش ۱۰; فرجام آفرینش ۹; مالک آفرینش ۶; هدفدارى آفرینش ۱۰ ادیان غیرآسمانى:

اطاعت از قرآن ۲۰ انسان: هدایت انسان ها ۱۷ پیروزى: عوامل پیروزى ۲۰ تکامل: عوامل تکامل ۲۰ حروف مقطعه ۱: خدا: آثار ربوبیت خدا ۱۵; مجارى مشیت خدا ۱۶; نقش اذن

بهشت برین (فأمّا الإنسن إذا ما ابتلیه ... و ادخلى جنّتى) بهشت: تعدد بهشت ۴; تکامل در بهشت ۳; تنوع بهشت ۴; دعوت به بهشت ۱; زمینه بهشت ۵ بهشتیان :۱، ۲ تعقل:

دشمنان انسان ۱۸، ۱۹، ۲۳; دشمنى با انسان ها ۲۶; سجده ملائکه بر انسان ۶ تکامل: عوامل تکامل ۱۷ جن: اختیار جن ۱۴; تاریخ خلقت جن ۱۵; تولید مثل جن ۲۷; دشمنى جن ۲۶;

است و در آیه یاد شده معناى وصفى آن مراد است. آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۱۳; تکامل آفرینش ۱۵; عوالم آفرینش ۱۴; مدبّر آفرینش ۹; مربّى آفرینش ۹، ۱۲، ۱۴ اسماء

را نقل کرده، فرموده است: ألم تر کیف فعل ربّک بأصحاب الفیل». اسلام: زمینه تکامل اسلام ۴ اصحاب فیل: تدبر در قصه اصحاب فیل ۷; شدت کیفر اصحاب فیل ۱; شدت هلاکت

مستعد است. (الّتى أحصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا) ۱۰ - عفّت و پاکدامنى، راه تکامل و تعالى زن و زمینه ساز برخوردارى او از الطاف و عنایات الهى (الّتى أحصنت فرجها

آفرینش: تدبیر آفرینش ۱۷، ۱۸; تدبیر عوالم آفرینش ۲۰; تعدد عوالم آفرینش ۱۶; تکامل آفرینش ۱۹; زیبایى آفرینش ۱۷; عوالم آفرینش ۱۵; مالک آفرینش ۱۵; مدبر آفرینش

و آن چنان از نظر آگاهی و اخلاق و تقوا و ایمان تکامل یافته بود که خود مظهری از آن اسم گشته بود، این تکامل معنوی و روحانی که پرتوی از آن اسم اعظم الهی است

۳; مقام قرب خدا ۵ زن: تساوى زن و مرد ۱۴; زمینه الگو بودن زنان ۱۴; زمینه تکامل زنان ۱۴ ظالمان :۱۲ فرعون: آرزوى همسر فرعون ۴، ۶; اذیت همسر فرعون ۱۱; اذیتهاى

مبلغان ۱۷ مجادله: روش مجادله ۱۳; مجادله احسن ۷، ۱۳، ۱۵، ۱۹ محمد(ص): آثار تکامل محمد(ص) ۲; دعوتهاى محمد(ص) ۲; مجادله محمد(ص) ۷; مسؤولیت محمد(ص) ۱، ۷ مشرکان:

. قل الله ثم ذرهم فى خوضهم یلعبون) احتیاج: ترک احتیاج با یهود ۲۴ ادیان: تکامل در تعالیم ادیان ۱۹ ارزش: فاقدان ارزش ۲۵ تبلیغ: مصلحتخاندیشى در تبلیغ ۱۴ تورات:

۱۴ ; نشانه هاى ضعف ایمان ۱۶، ۲۵ ترس: از دشمنان ۲۵ ; موجبات ترس ۲۶ تکامل: عوامل تکامل ۷، ۳۴ تکلیف: عمل به تکلیف ۲۰ تواضع: آثار تواضع ۲۷ ; اهمیّت تواضع ۹

ایمان به خدا ۸ تقوا: آثار تقوا ۷، ۹; توصیه به تقوا ۶; زمینه تقوا ۸ تکامل: عوامل تکامل ۹ حدودخدا :۱۵ آثار تجاوز از حدودخدا ۱۷ ۱۵; تجاوز از حدودخدا ۱۶ ۱۵،

مسأله‌ی کفر و نفاق خاتمه می‌یافت، چرا که از ترس نابودیِ آنی، اختیار که رمز تکامل و پیشرفت است از میان برمی‌خاست و جبر مطلق بر جامعه حاکم می‌شد. امّا چون مجازات

مسأله‌ی کفر و نفاق خاتمه می‌یافت، چرا که از ترس نابودی آنی، اختیار که رمز تکامل و پیشرفت است از میان برمی‌خاست و جبر مطلق بر جامعه حاکم می‌شد. امّا چون مجازات

دو قسمت آن جنبه عملی و خارجی، سه قسمت اول عبارتند از «احساس مسؤولیت» و «تکامل ایمان» و «توکل» و دو قسمت دیگر عبارتند از «ارتباط با خدا» و «ارتباط و پیوند

فراموش ننموده است و پس از تعلیم فداکاری به مؤمنان و آبدیدگی ایشان که رمز تکامل است، به وعده‌ی خود وفا کرده و بدیشان پاسخ گفته است که:) بیگمان یاری خدا نزدیک

كورشان كرده است. نا كفته نماند با ملاحظه آيات قبلى بايد گفت مراد از «ادّراك» تكامل اسباب علم ايت يعنى: بلكه اسباب دانش آنها درباره آخرت كامل است ولى توجّه به

همگانی است از آنجا که نظام حیات در جهان هستی نظام تکامل و پرورش است و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، همه مردم از انبیاء گرفته تا دیگران طبق

و طراوت و جمال و کمال ظاهر و باطن وارد بهشت می‌شوند که طبیعت بهشت طبیعت تکامل و خروج از هرگونه نقص و عیب است. تفسیر آیات ۱ - حوران بهشتى، در اوج زیبایى

روحانی قرار گیرند، یک میدان تضاد را تشکیل می‌دهند که در این میدان پیشرفت و تکامل و پرورش وجود انسان صورت می‌گیرد. باید توجه داشت که خداوند اگرچه شیطان را

خدايند [رعد:25] مهمّترين فرقيكه ما بين انسان و ساير موجودات هست تفكّر و تكامل است، موجودات ديگر در هزاران سال قدمى براى ترقّى بر نمى‏دارند مثلاً گوسفندان

کند که او را بر راه راست ثابت نگهدارد. دوم اینکه، هدایت همان پیمودن طریق تکامل است که انسان تدریجا مراحل نقصان را پشت سر بگذارد و به مراحل بالاتر برسد.

گردیده که محتوای آن در اعلی درجه کمال، و فراگیر همه نیازهای انسانها در طریق تکامل باشد. تفسیر آیات ۱ -قرآن، کتابى نازل شده از جانب خداوند است; نه دستاورد بشر

انسان‌ ‌را‌ و قدرت‌ نمايي‌ ‌خود‌ ‌را‌ بيان‌ مي‌فرمايد: ] (آیه 12)- مراحل تکامل جنین در رحم مادر: این آیه و قسمتی از آیات آینده، طرق اساسی تحصیل امیان و

آفرینش انسان (ثمّ إنّکم یوم القیمة تبعثون) این بخش از آیات، در مقام بیان سیر تکامل آفرینش انسان است. بنابراین مسأله رستاخیز، مى تواند نه به عنوان صرفاً یک هشدار;

جهان هستى رخت بربست). آيه‌ى قبل سير تكامل خلقت انسان را بيان و خداوند به خود تبريك گفت، اين دو آيه نيز مراحل نهائى تكامل را پس از مرگ بيان مى‌كند. «1». نهج

معني‌ اقرب‌ و انسب‌ ‌است‌. ] (آیه 9)- این آیه اشاره‌ای است به مراحل پیچیده تکامل انسان در عالم رحم، و همچنین مراحلی که آدم به هنگام آفرینش از خاک طی نمود،

جائِرٌ). و از آنجا که نعمت اختیار و آزادی اراده و انتخاب، یکی از مهمترین عوامل تکامل انسان می‌باشد با یک جمله کوتاه به آن اشاره کرده، می‌گوید: «اگر خدا ج2، ص554

موجودي‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ عالم‌، استعداد و قابليّت‌ تكامل‌ و تربيت‌ ‌را‌ بوديعت‌ نهاده‌، و ‌اگر‌ موجودي‌ طريق‌ تكامل‌ ‌را‌ نپيمود و استعداد ‌خود‌ ‌را‌ 1‌-‌ ‌سورة‌

یَبْغُونَ عَنْها حِوَلًا). برای این که هر چه می‌خواهند در آنجا هست حتی تنوع و تکامل. تفسیر آیات ۱- مؤمنان نیک کردار، در باغ هاى بهشت برین، جاودانه اند. (جنّت

اشاره‌ای به نظام احسن آفرینش بطور عموم، و سرآغازی برای بیان خلقت انسان و مراحل تکامل او بطور خصوص است، می‌فرماید: «او ج3، ص573 همان کسی است که هر چه را آفرید

آیه، براى تحقیر است. نکره بودن کلمه «شىء» نیز به قرینه سیاق آیات - که مراحل تکامل انسان از مرحله نطفه تا مرحله حشر را بر مى شمرد - مفید تحقیر است. ۴ - خداوند،

المنشات ... فبأىّ ءالآء ربّکما تکذّبان) ۲ - نقش مهم دریانوردى، در پیشرفت و تکامل زندگى انسان (و له الجوار المنشات ... فبأىّ ءالآء ربّکما تکذّبان) برداشت یاد

الهی بود که در آن دمیده شد، و گر نه خاک کجا و این همه افتخار و استعداد و تکامل کجا؟! دوم این که: خاک نه تنها کمتر از آتش نیست، بلکه به مراتب برتر از آن

تربیت انسان فوق العاده مؤثر است، و انسان را برای وصول به هدف آفرینش و قانون تکامل آماده می‌سازد. تفسیر آیات ۱ - خداوند، به همه موجودات هستى احاطه علمى دارد

اشاره‌ای است به روح اجتماعی انسان، و علقه آنها به یکدیگر که در حقیقت پایه اصلی تکامل بشر و پیشرفت تمدّنها را تشکیل می‌دهد. بعضی نیز «علق» را اشاره به «نطفه نر»

خدايت به وى وحى كرده است در بحث قيامت در اين كتاب نوشته‏ايم كه زمين در اثر تكامل سخن خواهد گفت در اين صورت وحى به معنى تفهيم و اشاره خواهد بود و يا آن مثل

كرده‏اند. 3 مهاجرت و ترك ديار در راه خدا يكى از صفات بندگان واقعى خدا و يك نوع تكامل و ترقى است كه آيات كثيرى آن را مدح كرده است و حتى در باره زنان نيز آمده [احزاب:50]

بندگی خدا یعنی بی‌نیازی از غیر او و تنها چشم بر لطف او دوختن، این همان اوج تکامل انسان و برترین شرف و افتخار اوست. سپس اضافه می‌کند: «صاحبان دستها (ی نیرومند)

دنیا را می‌خواهند و هم مواهب معنوی را بلکه زندگی دنیا را نیز به عنوان مقدمه تکامل معنوی می‌طلبند! در این که منظور از «حَسَنَةً» در آیه چیست؟ در حدیثی از پیامبر

راه حق را بپویند زیانبخش نیست. بلکه وسیله پیشرفت و تکامل آنها ج1، ص66 است، چه اینکه پیشرفت و ترقی و تکامل، همواره در میان تضادها صورت می‌گیرد. تفسیر آیات

محتوا و فضیلت سوره:] این سوره در حقیقت بر محور آفرینش زیبای انسان، و مراحل تکامل، و انحطاط او دور می‌زند، و این مطلب با سوگندهای پر معنائی در آغاز سوره شروع

است شما تنها برای دادن امتحانی در اینجا می‌آیید و پس از پایان امتحان و کسب تکامل لازم به جایگاه اصلی خود که سرای آخرت است خواهید رفت. تفسیر آیات ۱- مرگ، سرنوشت

انعام و اکرام را کرده است و او کسی جز خدا نیست. بنابر این عبودیت نهایت اوج تکامل یک انسان و قرب او به خداست. عبودیت کامل آن است که انسان جز به معبود واقعی

و ناتوان ولی به هر حال در هر انسانی وجود دارد. 3- «نفس مطمئنه» یعنی روح تکامل یافته‌ای که به مرحله اطمینان رسیده، نفس سرکش را رام کرده، و به مقام تقوای

کند، این ج4، ص94 تعلیمی است برای بندگان و دستور العملی است برای پیمودن خط تکامل. این آیه یکی دیگر از آیاتی است که محدود بودن علم انسان را بیان می‌کند و نشان

اجباری که از روی انگیزه‌های غیر ارادی برخیزد، نه دلیل بر شخصیت است و نه وسیله تکامل، و نه موجب پاداش و ثواب. اصولا ارزش و امتیاز انسان و مهمترین تفاوت او با

با آسان كردن راه تكامل، اتمام حجت كرده است. «ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ» 8- انسان داراى استعدادهاى زيادى است كه با پيمودن راه حق به تكامل مى‌رسد. «ثُمَّ

در نظام خلقت لازم بوده و هست اگر به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به سعادت و تکامل معنوی انسان مورد بهره‌برداری قرار گیرد از هر نظر قابل تحسین است. و اما اگر

واقع این همان چیزی است که سر چشمه پیدایش تمام تمدنهای انسانی، و پیشرفت و تکامل علوم، و بیداری اندیشه‌ها و افکار، و شکل گرفتن ج5، ص245 مذهبها، و سر چشمه

خودسازی، و تهذیب نفس بود، قرآن می‌گوید: «و هنگامی که او به مرحله بلوغ و تکامل جسم و جان رسید (و آمادگی برای پذیرش انوار وحی پیدا کرد) ما حکم و علم به او

و وفور آنها همه زود گذر است، و همه اینها وسیله‌ای است برای پیمودن مراحل تکامل، توجه به این دو اصل اساسی اثر عمیقی در ایجاد روح استقامت و صبر دارد. بدیهی

قرآن، یک برنامه دقیق و حساب شده تربیتی است که بدون آن، هدف نهایی و نیل به تکامل تأمین نمی‌شود، و دلیل بر تناقض گویی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و یا افترا

با آسان كردن راه تكامل، اتمام حجت كرده است. «ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ» 8- انسان داراى استعدادهاى زيادى است كه با پيمودن راه حق به تكامل مى‌رسد. «ثُمَّ

با آسان كردن راه تكامل، اتمام حجت كرده است. «ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ» 8- انسان داراى استعدادهاى زيادى است كه با پيمودن راه حق به تكامل مى‌رسد. «ثُمَّ

شایستگیها و لیاقتها به مردم می‌رسد. چنانچه نعمتهای الهی را وسیله‌ای برای تکامل خویش ساختند و شکر آن را که همان استفاده صحیح است به جا آوردند، نعمتش را پایدار

ارزش انفاق، در گروِ در راه خدا بودن آن (ینفقون اموالهم فى سبیل اللّه) ۳ - تکامل معنوى و رشد وجودى انفاق کننده اموال در راه خدا* (مثل الّذین ... مائة حبّة)

با آسان كردن راه تكامل، اتمام حجت كرده است. «ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ» 8- انسان داراى استعدادهاى زيادى است كه با پيمودن راه حق به تكامل مى‌رسد. «ثُمَّ

بِالْحَقِّ). حق بودن آنها دلیل بر این است که هدفی بزرگ در کار بوده که آن چیزی جز تکامل موجودات، و در پیشاپیش آنها انسان، و سپس منتهی شدن به رستاخیز نیست. بعد از

کند، و دیگری سبب می‌شود که انسان خود را در حد کمال پندارد، و در نتیجه درهای تکامل را به روی خود ببندد هر چند خود را با دیگری مقایسه نکند. و «امر» به رعایت

با آسان كردن راه تكامل، اتمام حجت كرده است. «ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ» 8- انسان داراى استعدادهاى زيادى است كه با پيمودن راه حق به تكامل مى‌رسد. «ثُمَّ

نگیرد، و گر نه استفاده از جهان ماده و مواهب آن به عنوان یک وسیله برای نیل به تکامل انسانی، نه تنها نکوهیده نیست، بلکه لازم و ضروری می‌باشد. تفسیر آیات ۱- مرگ،

روحانی تشکیل شده، و در لابلای تضادها می‌تواند پرورش پیدا کند، و استعداد تکامل و پیشروی نامحدود دارد، انسان است. حدیث معروفی که از امیر مؤمنان علی علیه

ربوبیّت است، چگونه ممکن است خداوند مالک و مربی انسانها باشد و آنها را در مسیر تکامل پیش ببرد اما نیمه کاره رها کند و با مرگ همه چیز پایان گیرد! و از آنجا که

انتخاب کردند همراه آنها خواهند بود. این تعبیر در عین این که یکی از اسباب تکامل انسان را بیان می‌کند، هشداری است به همه افراد بشر که در انتخاب رهبر فوق العاده

مقایسه، اشاره به مواهب فوق العاده خداوند در جهان آخرت و بالاخره قوس صعودی تکامل انسان کرده می‌فرماید: «بگو: آیا شما را از چیزی آگاه کنم که از این (سرمایه‌های

ترجمه : تفسير: نكته ها: ۱ - اثبات مبدء و معاد با يك دليل ۲ - آخرين مرحله تكامل انسان در رحم ۳ - لباس گوشتين بر اندام استخوانها! ۴ - لباس مقاوم براى استخوانها

قابل جمع است؟ پاسخ: در آفرينش انسان، امور متضادّ قرار داده شده و اين رمز تكامل است. نفس، انسان را به بدى سوق مى‌دهد: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ»

فرزندان و مال و ثروت را در نهاد آدمی ایجاد کرده تا او را آزمایش کند و در مسیر تکامل و تربیت به پیش ببرد. «ولی اینها سرمایه‌های زندگی دنیا است، (و هرگز نباید

نیست، و «خداوند این ایام را در میان مردم بطور مداوم گردش می‌دهد» تا سنت تکامل از لابلای این حوادث آشکار شود (وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ)

نيست، بلكه عامل سقوط و عقب‌گرد است. دستورات و قوانين الهى، عامل رسيدن به تكامل و اعراض از آنها مايه‌ى سقوط است. «أَعْقابِكُمْ تَنْكِصُونَ» 3- بدتر از عقب‌گرد

قابل جمع است؟ پاسخ: در آفرينش انسان، امور متضادّ قرار داده شده و اين رمز تكامل است. نفس، انسان را به بدى سوق مى‌دهد: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ»

آفريده‌ها همه هدفمندند و هيچ چيز، عبث آفريده نشده است و خداوند انسان را براى تكامل انتخابى آفريده است. «لِيَبْلُوَكُمْ» 9- جوهره انسان در لابلاى گرفتارى‌ها

لِيَعْبُدُونِ» «2» من جن و انس را نيافريدم جز براى اين‌كه عبادتم كنند (و از اين راه تكامل يابند و به من نزديك شوند). 2. آزمايش. «خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ

«انسان» باز می‌گردد، انسانی که باید در مسیر تعلیم و تربیت قرار گیرد و راه تکامل را بپوید و هر لحظه به خدا نزدیکتر شود، می‌فرماید: این آفرینش با عظمت را «به

قابل جمع است؟ پاسخ: در آفرينش انسان، امور متضادّ قرار داده شده و اين رمز تكامل است. نفس، انسان را به بدى سوق مى‌دهد: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ»

شده است. معمولًا در نوع سخنان و نوشته‌هاى افراد بشر در دراز مدّت تغيير، تكامل و تضادّ پيش مى‌آيد. امّا اين كه قرآن در طول 23 سال نزول، در شرايط گوناگون

غيبى كه اصلا علم به اسباب آن ندارند. ابن عباس گفته: وصف آنها به استحكام و تكامل علم، بر سبيل تهكّم و سخريّه است به ايشان، چنانچه‌ جلد 10 - صفحه 73 شخصى از

نسبت باشد، اين را هم بدان‌ بعضى از سختى‌ها و فشارها، شرّ نيست، بلكه رمز تكامل است. مولوى مى‌گويد: گندمى را زير خاك انداختند پس ز خاكش خوشه‌ها برساختند

رَبَّنا» 3- هرگونه خلافى، ظلم به خويشتن است، چون مخالفت با فرمان خدا مخالفت با تكامل و سعادت واقعى خود است. «ظَلَمْنا أَنْفُسَنا» 4- از آداب دعا و استغفار، ابتدا

شروع مى‌شود و پس از آن مجازات تخلّف از تكليف و ورود به زمين و تلاش براى تكامل صورت مى‌گيرد و همه‌ى اين مراحل بر پايه‌ى علم الهى صورت گرفت، چنانكه حضرت

شكل و جنس جنين آگاهست.) يَعْلَمُ‌ ... ما تَغِيضُ‌ ... وَ ما تَزْدادُ 3- در تكامل يا نقص نوزاد، رَحم نقش مهمى دارد. «ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ»

نيكوكاران مى‌شمرد، «هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ» پس قرآن مراحل سه گانه‌ى تكامل را در بردارد، مايه‌ى هدايت، بشارت و رحمت است. «3» 1- ارشاد و هدايت، بايد

عمو (اسماعيل)، أَب گفته است. تقليد از اهل علم و دانشمندان، گاهى وسيله‌ى تكامل و رشد و ترقّى است؛ «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ» «1»* و فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ‌

أَمْواتاً» خودشناسى مقدّمه خداشناسى است. 3- در بينش الهى، هدف از حيات ومرگ، تكامل وبازگشت به منبع كمال است. «ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» مولوى در دفتر سوم

نسبت باشد، اين را هم بدان‌ بعضى از سختى‌ها و فشارها، شرّ نيست، بلكه رمز تكامل است. مولوى مى‌گويد: گندمى را زير خاك انداختند پس ز خاكش خوشه‌ها برساختند

دقّت نظر متوجّه مى‌شويم كه هر سه موضوع داراى يك نقطه‌ى مشترك هستند و آن تكامل روحى و معنوى انسان‌هاست. در آيه‌ى قبل آمد كه انسان آزاد است و در آخر اين

ترجمه : تفسير: نكته ها: ۱ - اثبات مبدء و معاد با يك دليل ۲ - آخرين مرحله تكامل انسان در رحم ۳ - لباس گوشتين بر اندام استخوانها! ۴ - لباس مقاوم براى استخوانها

پاسخ به آن تحدى قرآن به علم معارف قرآن كريم باقى و ابدى است و قانون تحول و تكامل آن را كهنه نمى سازد تحدّى به كسى كه قرآن بر وى نازل شده سخنان بى اساس دشمنان

موجودي‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ عالم‌، استعداد و قابليّت‌ تكامل‌ و تربيت‌ ‌را‌ بوديعت‌ نهاده‌، و ‌اگر‌ موجودي‌ طريق‌ تكامل‌ ‌را‌ نپيمود و استعداد ‌خود‌ ‌را‌ 1‌-‌ ‌سورة‌

نجاتبخش است، و روز دیگر نسخه دیگر، هر کدام در جای خود نیکو است، و ضامن سعادت و تکامل، بنابراین تغییر قبله نباید هیچ گونه نگرانی برای شما نسبت به نمازها و عبادات

اجزاء عالم ماده و طبيعت است، و مانند تمامى موجودات عالم محكوم به تحوّل و تكامل است، می تواند در تمامى شئون عالم بشرى دخل و تصرف نموده، قوانين، و علوم، و

زمين تا آسمان فرق است . از افراد برگزيده بشر كه بگذريم بقيه مردم نهايت درجه تكامل نفسشان تنها اين مقدار است كه به مرحله تقوا برسند آنهم به اميد ثواب و ترس

كمك كنيد و ثابت نگاه داريد. فرضيه تكامل انواع و آفرينش آدم در اينكه آيا آفرينش آدم آنچنان كه قرآن مى گويد با فرضيه تكامل كه در مباحث علوم طبيعى امروز مطرح

حتى اگر اين آيات از طرف پروردگار آنها باشد (ربهم ) و به منظور تربيت و و تكامل خود آنها نازل گردد! اين روحيه منحصر به دوران جاهليت و مشركان عرب نبوده ،

است ! در حقيقت اين آيات نخست از تكامل «جسم » انسان ، از يك موجود بى ارزش مانند علقه ، خبر مى دهد، و از سوى ديگر از تكامل روح به وسيله تعليم و تعلم مخصوصا

الانس الا ليعبدون : كه مطابق آن همه جن و انس تنها براى پرستش ‍ خدا و ترقى و تكامل و سعادت آفريده شده اند، به علاوه اين تعبير بوى جبر در آفرينش و خلقت مى دهد

سلسله عوامل پيشرفت و تكامل در موجودات مختلف جهان ، اعم از انسان و ساير جانداران ، حتى موجودات بيجان آفريده ، كه آنها را به سوى تكامل مى برد. تفسير نمونه

روح الهى بود كه در آن دميده شد، و گرنه خاك كجا و اينهمه افتخار و استعداد و تكامل كجا؟! ثانيا: خاك نه تنها كمتر از آتش نيست ، بلكه به مراتب برتر از آن است

است. «مَواقِيتُ لِلنَّاسِ ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» 11- رستگارى، نهايت تكامل است. بسيارى از دستورات، براى رسيدن به تقواست، ولى در اين آيه، تقوا مقدّمه‌ى

پيش خود چيزى را حرام نمى‌كند. «حَرَّمَ رَبُّكُمْ» 4- ممنوعيّت منكرات، جهت تكامل و تربيت انسان است. «حَرَّمَ رَبُّكُمْ» 5- چون شرك، ريشه‌ى مفاسد است، در رأس

(و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا) نمو و تكامل ، خاصيت همه موجودات زنده است ، موجود فاقد نمو و تكامل يا مرده است و يا در سراشيبى مرگ قرار گرفته ، مؤ

به اثراتى دارد كه از انجام كار خير در روح و جان انسان به جاى مى ماند و در تكامل و ترقى او مؤ ثر است ، اما كسى كه هيچ كار نيكى انجام نداده و حتى در مقدمات

ربوبيّت خداوند است. «تَبارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِينَ» 8- تمام هستى در حال تكامل و تحت تربيت الهى است. «رَبُّ الْعالَمِينَ» إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي

فريب و كيفر است، «فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِيدٌ» براى مؤمن، اسباب رشد و تكامل و كسب مغفرت و رضوان الهى است. أَنَّمَا الْحَياةُ الدُّنْيا ... وَ مَغْفِرَةٌ

«نُورُهُمْ يَسْعى‌ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ» 14- در قيامت نيز تكامل هست. مؤمنان در آن روز به فكر تكميل نور خود هستند. «رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا

اَلْحَدَّ وَ قَالَ بِيَدَيْهِ عَلَى صَدْرِي فَحَكَّهُ مَا أَظُنُّ صَاحِبَنَا تَكَامَلَ عِلْمُهُ‏

آثارش ‍ تكامل نموده، به نقطه نهايت كمال خود برسد. ترجمه تفسير الميزان جلد ۱ صفحه : ۱۰۴ يكى از اجزاء اين عالم انسان است، كه پیوسته در تحوّل و تكامل است. هم

الطَّلَاق‏ ۱۶۹ بَابُ أَنَّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثَ تَطْلِيقَاتٍ مَعَ تَكَامُلِ الشَّرَائِطِ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ وَقَعَتْ وَاحِدَة موضوعات :

الطَّلَاق‏ ۱۶۹ بَابُ أَنَّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثَ تَطْلِيقَاتٍ مَعَ تَكَامُلِ الشَّرَائِطِ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ وَقَعَتْ وَاحِدَة موضوعات :

گـوئيـم هـيـچ مـانـعـى نـدارد كـه تـحـول و تـكـامـل در هـمـان مـنـطـقـه تـداوم داشـتـه بـاشـد يـعـنـى اسـبـاب تكامل در آنجا جمع است ، و انسانها در پرتو اعمالى

امتيازات جسمى مجموعه اى است از استعدادهاى عالى و توانائى بسيار براى پيمودن مسير تكامل بطور نامحدود. ۳ - تفاوت «كرمنا» و «فضلنا». در اينكه ميان اين دو چه تفاوتى

الطَّلَاق‏ ۱۶۹ بَابُ أَنَّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثَ تَطْلِيقَاتٍ مَعَ تَكَامُلِ الشَّرَائِطِ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ وَقَعَتْ وَاحِدَة موضوعات :

قَالَ بِيَدَيْهِ عَلَى صَدْرِهِ يَحُكُّهُ مَا أَظُنُّ أَنَّ صَاحِبَنَا تَكَامَلَ عِلْمُهُ‏

اند مى شود. و اما داستان تكامل نوع انسانى در علم و تمدن در جاى خود صحيح است ، و ليكن نبايد مساءله اشهاد را به آن قياس كرد، تكامل انسان در علوم نظرى و اكتسابى

قوس صعودى و نزوليش بى انتها است و به طور نامحدود قادر به پرواز به سوى قله تكامل است ، و تمام اين كارها را با اراده و اختيار انجام مى دهد انسان است ، و اين

الطَّلَاق‏ ۱۶۹ بَابُ أَنَّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثَ تَطْلِيقَاتٍ مَعَ تَكَامُلِ الشَّرَائِطِ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ وَقَعَتْ وَاحِدَة موضوعات :

«مرولا» مى نامند، همزمان با اين پيشرفت لخته خونى به نام جفت در كنار آن در حال تكامل است ، جفت از يك طرف با دو شريان و يك وريد به قلب مادر اتصال دارد و از طرف

بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ ...» 7- شهرنشينى و داشتن همه نوع امكانات، نشانه‌ى رشد و تكامل نيست، بلكه گاهى مايه‌ى سقوط و هبوط است. «اهْبِطُوا مِصْراً» جلد 1 - صفحه

منفى مى گيرند ولى در مجموع وجود آزادى از مهمترين اركان تكامل انسان است ، زيرا تكامل اجبارى تكامل محسوب نمى شود. ضمنا از اين آيه كه دو بار مساله اجبار در

آخرين هدف براى تغيير قبله ذكر شده ، مى فرمايد «اين به خاطر آن بود كه شما را تكامل بخشم و از قيد تعصب برهانم ((و نعمت خود را بر شما تمام كنم تا هدايت شويد»

الهدى ). ولى روشن است كه اين چنين ايمان اجبارى بيهوده است ، آفرينش بشر براى تكامل بر اساس اختيار و آزادى اراده ميباشد، تنها در صورت آزادى اراده است كه ارزش

روح انسان تشكيل مى دهد، ولى بايد توجه داشت كه «روح » همراه «جسم » پرورش و تكامل مى يابد، و هر دو در يكديگر تاثير متقابل دارند و لذا همانطور كه دو جسم از

الطَّلَاق‏ ۱۶۹ بَابُ أَنَّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ ثَلَاثَ تَطْلِيقَاتٍ مَعَ تَكَامُلِ الشَّرَائِطِ فِي مَجْلِسٍ وَاحِدٍ وَقَعَتْ وَاحِدَة موضوعات :

آلودگى و گناه باز مى دارد و به انجام وظيفه دعوت مى كند، و او را در مسير تكامل به پيش مى برد. در اين آيات به سه سؤ ال و يا سه ايراد منكران معاد پاسخ گفته

بعضى ايراد كرده اند كه مسخ بر خلاف قانون تكامل و موجب بازگشت و عقبگرد در خلقت است ، درست نيست ، زيرا قانون تكامل مربوط به كسانى است كه در مسير تكاملند، نه

اين حساب جامعه بشريت موظف است برنامه هاى آخرين پيامبر را كه آخرين مرحله تكامل دين آن عصر است اجرا كند، و اين هرگز مانع حقانيت دعوت ساير پيامبران نخواهد

مساله آفرينش جهان و بيان هدف خلقت دارد، زيرا آفرينش جهان هدفش تكامل انسانها است ، و تكامل انسانها به خاطر آماده شدن براى زندگى در يك جهان وسيعتر و متكاملتر

ميچشد، روزى كه فرياد دشمنان خاموش ، كارشكنيها بى رنگ ، جاده هاى پيشرفت و تكامل صاف ، و پيمودن مسير حق آسان خواهد شد. گرچه بعضى از مفسران اين آيات را اشاره

(سوره جن آيه ۱۴). بنابراين اگر در قلبى ترس از غير خدا پيدا شود، نشانه عدم تكامل ايمان و نفوذ وسوسه هاى شيطانى است ، زيرا مى دانيم در عالم بيكران هستى تنها

موجودات ديگرى از هر طرف مزاحم آن مى باشند. آرى اجزاى اين عالم همه و همه در صدد تكامل هستند، و هر كدام در اين مقامند كه سهم خود را از هستى بيشتر كنند. و پر واضح

رسيدن به اين هدف ، بهترين راه را اين ديد كه از عشق و علاقه ذاتى انسان به تكامل و ترقى و زندگى جاويدان ، استفاده كند و هم عذر و بهانه اى براى مخالفت فرمان

، بلافاصله به دنبال هدف آن مى رويم هدفى كه در كلمه هاى كوتاه و پر محتواى تكامل و تعليم و تربيت خلاصه مى شود، و از آنجا نتيجه مى گيريم كه حكومتها نيز بايد

است ). ۲ - او كسى است كه شما را از گل آفريد سپس مدتى مقرر داشت (تا انسان تكامل يابد) تفسير نمونه جلد ۵ صفحه ۱۴۵ و اجل حتمى نزد او است (و او از آن آگاه است

عموم جهان و خصوص انسان و خالقيت و رازقيت او و آفرينش انسان از خاك و مراحل تكامل او بحث مى كند. ۳ - بخش ديگر پيرامون معاد و نتائج اعمال در آخرت ، و رحمت گسترده

ايمان پر مى كند». اين حديث مى رساند كه فرو بردن خشم اثر فوق العاده اى در تكامل معنوى انسان و تقويت روح ايمان دارد. ۳ - «آنها از خطاى مردم مى گذرند» (و العافين

آماده پذيرش حق و قبول فرمان خدا. «و در آن هر چيز كه مورد نياز بود، و در مسير تكامل انسان اثر داشت ، بازگو كرده » (و تفصيلا لكل شى ء). «و نيز اين كتاب ، كه بر

سال دروس مورد نياز شاگردان تدريس شود. اين مساءله مخصوصا با توجه به قانون تكامل انسان و جامعه ها روشنتر مى گردد كه در روند تكاملى انسانها گاه برنامهاى مفيد

هنگامى كه خداوند اراده كند جنينى در شكم مادر درست نه ماه و نه روز دوران تكامل خود را طى كند، بدون يك لحظه كم و زياد انجام مييابد، و اگر اراده كند اين دوران

لغت هم به معنى نمو دادن ، و هم به معنى پاكسازى آمده است . و به اين ترتيب تكامل وجود انسان در جنبه هاى علمى و عملى به عنوان هدف نهائى بعثت پيامبر، معرفى

اين جهان هستى مى باشد، بيهوده آفريده نشده است و هدفى جز تربيت و پرورش و تكامل وى در كار نبوده او تنها براى زندگى زودگذر و كم ارزش اين جهان آفريده نشده

اين كه: بحث هاى علمى اين معنا را به ثبوت رسانده كه علم طبيعت در تحوّل و تكامل است و هر جزء از اجزاء عالَم طبيعت كه فرض شود، در مسير حركت قرار دارد، و رو

از وجود مادى است ، با اين حال ديگر محال است چنين انسانى ، يا بگو چنين نفس تكامل يافته اى ، دوباره اسير ماده شود، و باصطلاح زنده گردد، و گرنه لازم مى آيد

مربوط به همه انسانها جز آدم و همسرش حوا است . مرحله سوم مرحله اى است كه نطفه تكامل يافته ، و نمو قابل ملاحظه اى نموده ، و به صورت يك قطعه خون بسته در آمده است

انواع جنايات و دور شدن از حقيقت و تكامل انسانى است ، ولى استفاده از جهان ماده و مواهب آن بعنوان يك وسيله براى نيل به تكامل انسانى ، نه تنها نكوهيده نيست بلكه

ضرورت است ، ضرورت امتحان و آزمايش و شكوفا شدن استعدادهاى نهفته ، و بالاخره تكامل وجود انسان . لذا در بعضى از روايات اسلامى از امام صادق (عليه السلام ) آمده

تواند مايه نجات انسانها گردد قانون و هدايت الهى است ، چرا كه علم بشر هر قدر تكامل يابد باز آميخته به جهل و شك و نارسائى در جهات مختلف است ، و هدايتى كه در

واقع اين همان چيزى است كه سرچشمه پيدايش تمام تمدنهاى انسانى ، و پيشرفت و تكامل علوم ، و بيدارى انديشه ها و افكار، و شكل گرفتن مذهبها، و سرچشمه هدايت و آگاهى

نقص بسوى كمال مى رود، و دائما و تدريجا در تغيير و تحول است ، و خلاصه راه تكامل را مرحله بمرحله طى مى كند، قبل از اينكه پا بعرصه دنيا بگذارد مرده بود، (چون

منان است (رحيم ) تكيه شده ، تا به انسان اميد بخشد. و او را در راه طولانى تكامل و سير الى الله كه در پيش دارد يارى دهد كه قطع اين مرحله بى همراهى لطف او

رسـتاخيز است ، بايد بدانيم آنچه در آن جهان است بازتاب وسيع و گـسـتـرده و تكامل يافته اى از اين جهان است ، اعمال ، افكار، روشهاى اجتماعى ما و خوهاى مختلف

مـخـالف نـظـام آفـريـنـش و هـسـتى است ، او خرابكار است و ويرانگر، نه مصلح و تكامل آفرين . آخـريـن آيـه مـورد بـحـث مجددا هشدار مى دهد كه به خاطر بياوريد روزى

طورى كه آنها در عين حركت سريع احساس ناراحتى نمى كردند، درست مانند وسائل تكامل يافته سريع السير كنونى كه بعضا انسان به هنگامى كه با آن سفر مى كند اين احساس

بسيار مرفه براى زندگى پاك آماده ساخته بود، محيطى مهيا براى اطاعت پروردگار، و تكامل در جنبه هاى معنوى . اما آنها قدر اين همه نعمت را ندانستند، خدا را به دست

به نظر مى رسد نور منبع حيات و همه بركات و آثار حياتى و سرچشمه رشد و نمو و تكامل و جنبش و تحرك است نور آرام بخش و مطمئن كننده و آگاه كننده و نشان دهنده است

داشت و نه اعمالى كه در پرتو اين ايمان اجبارى انجام مى گردد، بلكه فضيلت و تكامل انسان در آن است كه راه هدايت و پرهيزكارى را با پاى خود و به اراده و اختيار

اين آزادى و اختيار كه خدا به انسانها داده نيز وسيله اى است براى آزمودن و تكامل آنها. در اينكه «سحر» چيست ، و از چه تاريخى به وجود آمده ؟ بحث فراوان است

حقيقت يكى بيان «خوف » است و ديگرى بيان «رجاء» كه بدون موازنه اين دو حالت تكامل انسان امكانپذير نيست ، يا گرفتار غرور و غفلت مى شود، و يا در گرداب ياس و

روح و جان آنها است ، عبادتى كه خدا از آن بى نياز و بندگان براى پيمودن راه تكامل و ترقى سخت به آن نيازمندند. بنابراين در بينش اسلامى بر خلاف بينشهاى مادى

جانشينان واقعى او مى باشد، كه مردم را از سطوح پائين و پست بالا برده و به آسمان تكامل معنوى و مادى مى رسانند. سپس قرآن به نعمت بزرگ اتحاد و برادرى اشاره كرده و

كفار پيروى كنيد شما را به عقب بر مى گردانند و پس از پيمودن راه پر افتخار تكامل معنوى و مادى در پرتو تعليمات اسلام ، به نقطه اول كه نقطه كفر و فساد بود سقوط

طريق وحى و تعليمات انبياء و اوصياء، و آنچه را مورد نياز بشر در پيمودن مسير تكامل است خداوند به يكى از اين سه طريق يا در بسيارى از موارد با هر سه طريق به او

برگردد كودك شود، (كه محال بودن اين نيز روشن است )، و همچنين اگر بگوئيم : نفس تكامل يافته يك انسان ، بعد از جدائى از بدنش ، ببدن گياه و يا حيوانى منتقل شود،

پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) در حقيقت دنباله همان هدف آفرينش ، يعنى تكامل و تربيت انسان است . «ملكوت » در اصل از ريشه «ملك » به معنى حكومت و مالكيت

خود رها نكند، و برنامه و راهنما براى آنها بفرستد، تا در مسير پرپيچ و خم تكامل و سير الى الله آنها را رهنمون گردد، اصولا تمام عالم هستى از رحمت بى دريغش

در حقيقت دشمنى با يكى دشمنى با بقيه است . به تعبير ديگر دستورات الهى كه تكامل بخش انسانهاست از سوى خداوند تفسير نمونه ، جلد۱، صفحه : ۳۶۳ بوسيله فرشتگان

هدايت الهى در راه شرك گام نهيم بازگشت به عقب كرده ايم و اين بر خلاف قانون تكامل است كه قانون عمومى عالم حيات ميباشد (و نرد على اعقابنا بعد اذ هدانا الله

روشن اسـت كـه ايـن پـشـيـمـانـى نـه فـضـيـلت اسـت و نـه افـتـخـار و نـه تكامل ، و به همين جهت چنان توبه اى بى اثر است . البـتـه ايـن آيـه بـا روايـاتـى

به فعل و از عدم به وجود در آيد، نخست بطور ناقص ظاهر گشته و سپس بطور دائم تكامل يابد، تا آنجا كه از اين نشاءت رخت بر بسته و به سوى خداى خود برگردد، و همين

پاسخ اين سؤ ال بايد به اين واقعيت توجه داشت كه قطع نظر از اينكه علاقه به تكامل و توسعه قدرت براى هر موجودى طبيعى ، و قطع نظر از اينكه خدايانى را كه مشركان

آزمايش ، مرگ و حيات ، و هدف اين آزمون بزرگ رسيدن به حسن عمل ، كه مفهومش «تكامل معرفت ، و اخلاص نيت ، و انجام هر كار خير» است . و اگر مى بينيم بعضى از مفسران

۳۷۶ حق بودن آنها دليل بر اين است كه هدفى بزرگ در كار بوده كه آن چيزى جز تكامل موجودات ، و در پيشاپيش آنها انسان ، و سپس منتهى شدن به رستاخيز نيست . بعد

صفحه ۴۳۲ تكميل بحثهاى گذشته حلقه هاى توحيد و معاد را با ذكر دلائل «نبوت » تكامل بخشد. نخست مى گويد: خداوند بهترين حديث و نيكوترين سخن را نازل كرده است (الله

تاريخ است همين تعصب خشك و جمود بر آيينهاى كهن بوده است . در حالى كه قانون تكامل مى گويد: بايد آيينها يكى پس از ديگرى بيايند و بشر را در مسير خداشناسى و حق

دگرگونى است و خداوند اين ايام را در ميان مردم بطور مداوم گردش مى دهد تا سنت تكامل از لابه لاى اين حوادث آشكار شود.(و تلك الايام نداولها بين الناس ). سپس اشاره

انبياى پيشين براى اينكه انسان بتواند در اين راه پر نشيب و فرازى كه به سوى تكامل دارد پيش برود هر كدام قسمتى از نقشه اين مسير را در اختيار او گذاردند، تا

و كوشش بيشترى در خودسازى و معرفت و پاكى عمل كنند پاداشهاى آماده شده الهى تكامل بيشترى پيدا كند و به موازات آن به سوى كمال پيش ‍ رود. تفسير نمونه جلد ۱۷

جهان انسانيت است ) كسى را براى رسالتش برمى گزيند كه بتواند مردم را در مسير تكامل و تربيت رهبرى كند، و به مقتضاى عزيز بودنش ، مغلوب تفسير نمونه جلد ۱۹ صفحه

اينكه «حق » در اين آيه اشاره به هدف صحيح آفرينش و آزمايش انسانها و قانون تكامل و همچنين اجراى اصول عدالت است ولى غالب آنها اين حقايق را نمى دانند (و لكن

از او گرفته است ، مورد بحث قرار مى گيرد، تا از اين راه پايه هاى تربيت و تكامل او محكمتر گردد. نخست در يك آيه ، همه اين مطالب را به گونه خلاصه ذكر كرده

هم خود مشاهده مى كنيم ، و هم تاريخ مى گويد: كه اجتماعات لايزال رو به سوى تكامل داشته ، و همواره در جستجوى صلاح و بهتر شدن بوده ، و به سوى سعادتى كه در ذائقه

براى هيچ انسانى هر چند ميليونها سال از عمر او بگذرد، و دستگاههاى صنعتى و تكامل حيرت انگيز پيدا كند، احاطه بر آن ممكن نيست . چه كسى ميداند بادها در هر شبانه

آخرين اصلاح باشد، بلكه باز هم تا زمانى كه نوع آدمى به عاليترين مرحله رشد و تكامل برسد، به خاطر سوء استفاده كردن از آزادى اراده گاه در راه شر و فساد قدم مى

و حكمت او ايجاب مى كند كه وحى الهى از هر نظر حكيمانه و هماهنگ با نيازهاى تكامل انسانها باشد جمله « يوحى » (وحى مى فرستد) به حكم اينكه فعل مضارع است دليل

آيات مورد بحث كه دعوت به تفكر و انديشه ميكند، بلكه عصاره دين و خميرمايه تكامل و پيشرفت انسان را همين انديشه و تفكر ميداند مشت اين دروغپردازان را باز ميكند

كرده ايم، گفته اند: اساس معارف الهى و حقايق دينى بر اصالت ماده و تحول و تكامل آن است؛ چون اساس علوم طبيعى بر همان است. در نتيجه، تمامى ادراك هاى انسانى

تمام جزئيات نيازهاى روحى و جسمى انسان با خبر نباشد نمى تواند دستورات شايسته تكامل آفرينى صادر كند. در واقع هر يك از صفات قرآن كه در اين آيه آمده ، از يكى از

منصرف و غافل ساخته و به خود مشغول مى سازد اسفل سافلين است ) و بلند شدن و تكامل انسان بوسيله آيات مذكور كه خود اسباب ظاهرى الهى است باعث هدايت آدمى است ،

منين افتاده، چنان نيست كه ديگر ظرفيت تكاملش پُر شده باشد، بلكه هنوز براى تكامل ظرفيت دارد، كه اگر آن بقيه را هم به دست آورد؛ آن وقت از اصحاب صراط مستقيم

افتخار برترى جوئى انجام گيرد، علاوه بر اينكه انسان را در مقام عبوديت پروردگار تكامل مى بخشد و اثرات مثبت اجتماعى دارد در روح و جان خود انسان نيز اثر آرام بخشى

عصرش - مى درخشد، مگر نه اين است كه زندگى در جهان ديگر يكنوع تجسم بزرگ و تكامل يافته از زندگى انسانها در اين جهان است بنابراين چه جاى تعجب كه موذن آن روز

قيامت شفاعت مى كنند، پيامبران ، علما و شهيدان »!. در حقيقت موفقيت در طريق تكامل و جلب خشنودى خدا و قرب او مرهون دو عامل است : ايمان و علم يا آگاهى و تقوى

باطل جدا كند، و بهترين هدايت است . اما خواصى از مردم كه در ناحيه علم و عمل تكامل يافته اند، واقتباس از انوار هدايت الهيه و اعتماد به فرقان ميان حق و باطل

در نظام خلقت لازم بوده و هست اگر به عنوان وسيله اى براى رسيدن به سعادت و تكامل معنوى انسان مورد بهره بردارى قرار گيرد از هر نظر قابل تحسين است . و اما اگر

نيز روشن است زيرا آنها داراى آخرين اديان آسمانى هستند و آخرين دين روى حساب تكامل كامل ترين آنها است . در آيه فوق به دو نكته ديگر بايد توجه نمود، نخست اينكه

ايـن نـظـام احـسـن اسـتـوار اسـت كـه خـداونـد بـراى ايـنـكـه انـسـان راه تـكـامـل را بـپيمايد قوانين و مقرراتى براى او از نظر تكوين قرار داده كه تخلف از

ربوبيت است ، چگونه ممكن است خداوند مالك و مربى انسانها باشد و آنها را در مسير تكامل پيش ببرد اما نيمه كاره رها كند و با مرگ همه چيز پايان گيرد، و زندگى او بى