نتایج جستجو

ازلى الهى احاطه دارد به تمام جزئيات، يا خطاب نسبت به هر كسى است كه به سبب جهل به صفات سبحانى، توهّم غفلت الهى را نموده و مغرور شده به واسطه امهال حضرت بارى

خود لازم است. «قَدْ جاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ يَأْتِكَ» 5- ريشه‌ى شرك، جهل است. «جاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ يَأْتِكَ» 6- مردم بايد پيرو عالم باشند

داد. و كفار مى‌دانند كه خالق و رازق او است، نه غير او، و كفر ايشان نه از جهل است، بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ: بلكه لجاج و ستيزه كنند و فرو رفتند

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

عالم و متفکر باشد- تا چه رسد به انسان درس نخوانده‌ای که در محیطی مملو از جهل و خرافات پرورش یافته- قادر نیست سخنانی چنین پرمحتوا بیاورد که بعد از گذشتن

در آيه قبل بيان شد خداوند منتظر جواب آنها نشده است براى آنكه مبادا از باب جهل يا لجاج جوابى بگويند كه حق نباشد و حق را خود صريحا بيان فرموده است كه در آن

ملائکه دختران خدا هستند! «آنها برای خدا پسران و دخترانی به دروغ و از روی جهل ساختند»! (انعام/ 100). تفسیر آیات ۱ - خداوند، فرزند ندارد. (لم یلد) ۲ - خداوند،

معبوديت خود كنند و گويند: بَلْ كانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَ‌: بلكه بودند از روى جهل و غوايت مى‌پرستيدند جن را، يعنى اطاعت آنها مى‌كردند در پرستش الهه باطله. يا

هلاک شده پیشین (إنّ فى ذلک لأیة لقوم یعلمون) قید «لقوم یعلمون» نشانگر آن است که جهل و نادانى، مانع از شناخت درس ها و آیات الهى است و تنها با داشتن درک و پیش فرض هاى

هادٍ). ج4، ص270 آنها در این دنیا از طریق هدایت گمراه می‌شوند و در حجابی از جهل و ضلالت فرو می‌روند، و در آخرت از طریق بهشت و نعمتهای الهی گمراه خواهند شد

آن (أفلایعلم) استفهام در آیه شریفه، «انکار تعجبى» است و بر اظهار شگفتى از جهل انسان، دلالت دارد. ۸ - معاد جسمانى است. (بعثر ما فى القبور) اخلاق: زمینه رفع

الْیَوْمَ). چگونه ممکن است ظلم و ستمی تحقق یابد در حالی که ظلم یا به خاطر جهل است که او بر همه چیز احاطه علمی دارد. یا به خاطر عجز است که او قاهر و مالک

به معناى واژگون كردن و مراد از آن بازگشت انسان به حالت كودكى است. علمش به جهل و فراموشى تبديل مى‌شود، قدرتش رو به ضعف مى‌رود و سعه‌ى صدرش به زود رنجى مى‌رسد،

در مقابل جاهلان مغرور به ما می‌آموزد. ولی با این همه به قدری آنها غرق در جهل و تعصب و لجاج بودند که این گفتار حساب شده و مؤدبانه نیز در آنها مؤثر واقع

بندگى در پاسخ حضرت عيسى (ع ) به خداوند فقط علم خداى سبحن معتبر است و علم و جهل جز او را بها و اعتبارى نيست حقيقت شهادت را فقط خدا دارا است و اوست كه بر هر

خود كه فرمود آيا دانستيد چه كرديد با يوسف و برادرش وقتى نادان بوديد و نسبت جهل بآنها داده براى آنكه خودشان را در خطر معصيت خدا انداختند و حقّا هيچ نادانى

باعتبار وحدت قول و دعوت همه بتوحيد در حكم تكذيب همه ميباشد و دليل آنها از غايت جهل و نادانى بر مدّعاى خودشان كه نفى رسالت آن حضرت بود اين بود كه يك نفر بشر كه

و مرحمت از سر گناهان مجرمان در گذر بر وجهى كه وهنى در دين نبود. يا دور كن جهل سفيهان را از ايشان به حلم خود. يا بازدار مردم را از معاصى به امر نمودن به

بيانات خاندان وحى و تنزيل چون هر چه از غير ايشان اخذ شود خصوصا در تفسير قرآن جهل و ضلالت است و باين معنى اخبار كثيره صحيحه‌اى وارد است كه مجال ذكر آنها نيست

«3». تفسير الميزان. جلد 10 - صفحه 632 زن ابولهب، فردى شاعر بود. نامش امّ جهل، خواهر ابوسفيان و عمه معاويه بود. كينه ديرينه با پيامبر داشت و خار بر سر راه

«3». تفسير الميزان. جلد 10 - صفحه 632 زن ابولهب، فردى شاعر بود. نامش امّ جهل، خواهر ابوسفيان و عمه معاويه بود. كينه ديرينه با پيامبر داشت و خار بر سر راه

دايره اسلام وارد شدند، همچنين به بركت شاه ولايت نيز اكثر اهل شرك و كفر از مرض جهل و ضلالت نجات يافتند. 5- چنانچه عيسى عليه السلام وصف خود نمود به‌ (أَوْصانِي

آنكه از جدال دست بر دارد. 3. مايه‌ى پشيمانى است. «اياك و اللجاجة فان اولها جهل و آخرها الندامة» «4» از لجاجت كه زمينه جدال است دورى كن كه آغازش نادانى و

سفيان رسيد و آنها را از سلامتى كاروان آگاه نمود و دستور مراجعت داد ولى أبو جهل ابا كرد و گفت ممكن نيست مگر آنكه ببدر رويم و شراب بنوشيم و زنان مغنّيه براى

از راه شنيدن به آيه‌اى از آيات قرآن استهزاء و سخريّه نمايد بآن مانند ابو جهل كه شجره زقّوم و اوصاف آن در كلام الهى را مسخره كرد و نضر بن حارث كه قصص قرآن

رجاء است اگر چه متكلّم راجى نباشد و جازم باشد و البتّه ذات احديّت منزّه از جهل و شك و ترديد است ولى ميتواند بغرضى از اغراض انشاء ترجّى نمايد و آن آنستكه

و یا به تعبیر صحیحتر قدرت آنان آمیخته با ضعف و ناتوانی و علمشان آمیخته با جهل است چرا که می‌ترسند توانائی بر مقابله ج5، ص514 با پیامدهای آن را نداشته باشند

بغض براى اظهار جزم و اعتقاد كامل بباطل از او صادر شد و قمّى ره نسبت بابو جهل داده و در كافى نسبت بحارث بن عمرو قهرى داده و در مجمع نسبت بنعمان بن حارث

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

بمنافع و جلد 3 صفحه 305 مضارشان و خداوند حواسى بآنها مرحمت فرمود كه موجب زوال جهل و اكتساب علم باشد و بوسيله آن حواس دفع ضرر و جلب نفع نمايند و از آن جمله حسّ

پى تا تكميل نمايد استعداد شما را براى معارف و بيرون آورد شما را از ظلمات جهل و نادانى و حيرت و سر گردانى و وارد نمايد در فضاى روشن علم و دانش و تحقّق بحقائق

اعدّوا له قبل نزوله، فانّ الغاية القيامة و كفى بذلك واعظا لمن عقل و معتبرا لمن جهل. «1» (الخطبه) يعنى: و متمسك شويد به پرهيزكارى و ترس از خدا، پس بدرستى كه براى

تمسك به حق ثابت كار عقلاء، و آن كه معهذا ترك حق نمايد، او مخالف عقل و به جهل و كبر منسوب است؛ لذا او سبحانه و تعالى مكرر ذم ايشان به استكبار فرمود. مقوله

تَعلَمُون‌َ ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ ‌اگر‌ ‌از‌ روي‌ جهل‌ ‌يعني‌ جهل‌ بموضوع‌ نه‌ جهل‌ بحكم‌ تصرف‌ نمود فعل‌ حرامي‌ نكرده‌ لكن‌ جنبه‌ حق‌ الناسي‌

را بياندازند. 5- وَ لا يَأْتِينَ بِبُهْتانٍ‌: و نيايند به دروغى كه از روى جهل، يَفْتَرِينَهُ‌: افترا نموده و بربافته باشند، بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَ‌:

زنده‌ كنيد. إِن‌َّ هؤُلاءِ لَيَقُولُون‌َ مفسرين‌ گفتند: ‌اينکه‌ كلام‌ ابو جهل‌ ‌است‌ ‌که‌ بپيغمبر ‌گفت‌: ‌اگر‌ راست‌ مي‌گويي‌ جدّ ‌خود‌ ‌را‌ زنده‌ كن‌ ‌تا‌

و نماز ميخواند در حول كعبه معظمه جمعى از اهل شرك از قبيل ابو سفيان و ابو جهل و نضر بن حرث و امّ جميل زن ابو لهب آنحضرت را اذيّت و آزار مينمودند و سنگ ميزدند

باشد خيلى جاى تعجب است از كسانيكه بشبهات بعضى از جهّال و معاندين كه بواسطه جهل يا شهوات نفسانى در مقام تسخير ساده لوحان برآمده‌اند اضلال شوند و از كشتى نجات

وَجَدْنا آباءَنا» 24- تعصّب و قوم گرايى ممنوع است. «وَجَدْنا آباءَنا» 25- جهل و ساده‌انديشى، بستر و زمينه‌ى انحراف است. «أَ فَرَأَيْتُمْ ما كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ»

نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی نَرَی اللَّهَ جَهْرَةً). این درخواست ممکن است به خاطر جهل آنها بوده، چرا که درک افراد نادان فراتر از محسوساتشان نیست، حتی می‌خواهند

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

آنكه خراب و ويران است. آگاه باشيد تفقه نمائيد و ياد گيريد و نميريد به حالت جهل و نادانى. بنابراين اينست معنى حكمت كه خداوند فرموده نه كلمات حكماء يونان و

متحير فرومانده معجزه مقترحه خواستند. تمام اينها كاشف است از عناد و لجاج و جهل و غفلت، و الّا شخص منصف عاقل اين گونه كلمات مناقضه نگويد به جهت عصبيت و امتناع

داشتن علم سکوت کند [و آن را کتمان نماید] و براى جاهل سزاوار نیست که با وجود جهل، سکوت کند [و مجهول خود را نپرسد]; در حالى که خدا فرموده است: «فسئلوا أهل الذکر

و چه عذابی از این دردناکتر؟! این در حقیقت تجسمی از حالات دنیای آنهاست که جهل و کفر و ظلم به تمام وجودشان احاطه کرده بود، و از هر سو آنها را می‌پوشاند.

حكمت باشد، پس دشمنان را مقهور سازد. از ابن مسعود نقل است كه گويد: وقتى أبو جهل را مى‌كشتم، از من پرسيد آن ضرباتى كه از هوا مى‌آمد و ما كسى را نمى‌ديديم،

بدون تأمل و عمل به آن، اينگونه ثوابها بعيد است، زيرا باعث نقض غرض و اغراء به جهل، و ذات احديت منزه و مبرى است. «1» تفسير برهان، جلد دوّم، صفحه 58، حديث سوّم

الهى، هيچ كارى بدون پاداش نمى‌ماند. «لا نُضِيعُ» 8- تضييع حقوق مردم، يا از سر جهل است يا بخل و يا ناتوانى و يا ... كه هيچكدام درباره خداوند وجود ندارد. «لا

چشم ديده نشوند. «نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ» 2- علمى كه بدان عمل نشود همانند جهل است. به علمايى كه علم خود را ناديده گرفته و حقايق را كتمان كردند مى‌فرمايد:

بخواهد خود را مالك چيزى بداند و علاقه و دلبستگى بآن پيدا كند علاوه بر آنكه در جهل مركب است دنيا براى او تنگ خواهد شد زيرا خداوند اختيار مملكت خود را بدست كسى

عمل كردن به مضامين سوره مباركه نه به صرف قرائت فقط. زيرا اين باعث اغراء به جهل، و ساحت شريعت منزّه باشد. «1» ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، چ حيدرى 1391 هج،

بيشتر مردم از قبيل ابى بن خلف ميباشند كه اعتقاد و اعتماد بوعده حق ندارند براى جهل و نادانى خودشان ميدانند و مى‌بينند ظاهر و صورتى از زندگانى دنيا و زخارف آن

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

زندگانى دنيا، لَعِبٌ وَ لَهْوٌ: بازى است ناپايدار و مشغولى بى‌اعتبار، و غايت جهل است اختيار فانى بر باقى. وَ إِنْ تُؤْمِنُوا: و اگر ايمان آريد به خدا و رسول،

قادر گردد، و هر كه عقل را به خود بندد، چيزى را زياد نمى‏كند به سبب اين، مگر جهل». آل عمران ١٣٥ آل عمران ١٨٠ آل عمران ١٨٧ آل عمران ١٩٠ آل عمران ١٩١ آل عمران

بِغَيْرِ عِلْم‏ موضوعات : دانش و دانایی، علم، عمل، دانش و دانایی، علم، نادانی، جهل

الْعَقْلِ وَ الْجَهْل‏ موضوعات : آرزو، طمع، نیرنگ، مکر، خرد، عقل، نادانی، جهل

الْمُبَاهِي بِه‏ موضوعات : دانش و دانایی، علم، دانش و دانایی، علم، نادانی، جهل

الْعِلْم‏ موضوعات : حکمت، دانش و دانایی، علم، دانش و دانایی، علم، نادانی، جهل

بسيار ‌است‌ سياهي‌ قلب‌ قساوت‌ كبر نخوت‌ عناد عصبيت‌ حب‌ دنيا هواهاي‌ نفساني‌ جهل‌ تقليد آباء و بسياري‌ ديگر و اينها خبر ‌از‌ جهنم‌ ندارند ‌تا‌ موقعي‌ ‌که‌

الْعُلَمَاء موضوعات : غلو، دانش و دانایی، علم، دانش و دانایی، علم، نادانی، جهل، نبوت عامه، نبوت

دويست و سى و شش نفر انصار. وَ أُخْرى‌ كافِرَةٌ: و گروه ديگر كافر، كه لشگر ابو جهل و كفّار مكه، و آنها نهصد و پنجاه نفر بودند. يَرَوْنَهُمْ مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ

و نماز ميخواند در حول كعبه معظمه جمعى از اهل شرك از قبيل ابو سفيان و ابو جهل و نضر بن حرث و امّ جميل زن ابو لهب آنحضرت را اذيّت و آزار مينمودند و سنگ ميزدند

بودند از قابليت افاضه لذا كارهاى ناشايسته خودشان را خوب مى‌پنداشتند و در وادى جهل و نادانى سر گشته و حيران بودند و البته اين اشخاص در دنيا بعذاب ناگوار مكافات

است بلكه اهل شرك بهواى نفس خودشان و وسوسه شيطان مشرك شدند و يكى از امارات جهل و نادانى آنها آنستكه وقتى از طرف خداوند رحمت و نعمتى بآنها و اصل شود خرسند

بيانات خاندان وحى و تنزيل چون هر چه از غير ايشان اخذ شود خصوصا در تفسير قرآن جهل و ضلالت است و باين معنى اخبار كثيره صحيحه‌اى وارد است كه مجال ذكر آنها نيست

بيانات خاندان وحى و تنزيل چون هر چه از غير ايشان اخذ شود خصوصا در تفسير قرآن جهل و ضلالت است و باين معنى اخبار كثيره صحيحه‌اى وارد است كه مجال ذكر آنها نيست

به كلام نيكو، كلام قبيح را كه از كفار مى‌شنوند. 5- دفع مى‌كنند به حلم خود جهل جاهل را. 6- در منهج- از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه فرمود: باز مى‌دارند

بيعت كنند اين آيه نازل شد و امّ الحكم بنت حارث بن هشام كه عيال عكرمة بن ابى جهل بود عرضه داشت يا رسول اللّه آن معروفيكه خدا امر فرموده ما را كه در آن معصيت‌

ايندو (عير يا نفير) وعده داده؛ و در عير «1» أبو سفيان با جماعتى و در نفير أبو جهل با گروهى بود. حضرت مى‌دانست چون كفار كشته شوند مال قافله او را بود، لذا متوجه

«ابراهیم» همان گونه که دیدیم از بیان نقش حساس قرآن در خارج ساختن انسان از ظلمات جهل و شرک به نور علم و توحید، آغاز شد، و با بیان نقش قرآن در انذار همه توده‌ها

حسن و قبح و غنا و فقر و صحت و مرض و طول عمر و قصر آن و لذت و الم و عقل و جهل و حواس ظاهره و باطنه و نظم و انتظام و بقا و فناء هر چيزى به قدر معين و خاصّه

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

مغتنم بود- او باید به یاری قوم خود بشتابد که در زنجیر اسارت گرفتارند و در جهل و نادانی و بی‌خبری غوطه‌ورند. به هر حال قرآن می‌گوید: «هنگامی که موسی مدت

انكار اين امر را ننمايد، مگر منهمك در نادانى و گمراهى. و اين جماعت چنان در جهل و غفلت و عناد و لجاج فرو رفته بودند كه اصلا صلاح و فساد و خير و شر را تأمّل

خود كه فرمود آيا دانستيد چه كرديد با يوسف و برادرش وقتى نادان بوديد و نسبت جهل بآنها داده براى آنكه خودشان را در خطر معصيت خدا انداختند و حقّا هيچ نادانى

خود كه فرمود آيا دانستيد چه كرديد با يوسف و برادرش وقتى نادان بوديد و نسبت جهل بآنها داده براى آنكه خودشان را در خطر معصيت خدا انداختند و حقّا هيچ نادانى

ميشدم‌، چهارم‌ دعوي‌ شبهه‌ ‌که‌ خيال‌ كردم‌ شوهر خودم‌ هست‌ ‌ يا ‌ جهل‌ بحكم‌ ‌ يا ‌ جهل‌ بموضوع‌ و امثال‌ اينها زيرا تدرأ الحدود بالشبهات‌ و همچنين‌ ‌است‌

كه او شقى شود، زيرا اگر شقى شود لازم مى آيد كه خدا دروغ گفته باشد و علمش جهل گردد، و اين محال است. پس به همين دليل ثابت مى شود كه هيچ سعيدى شقى نمى شود

زنده‌ كنيد. إِن‌َّ هؤُلاءِ لَيَقُولُون‌َ مفسرين‌ گفتند: ‌اينکه‌ كلام‌ ابو جهل‌ ‌است‌ ‌که‌ بپيغمبر ‌گفت‌: ‌اگر‌ راست‌ مي‌گويي‌ جدّ ‌خود‌ ‌را‌ زنده‌ كن‌ ‌تا‌

در نتيجه بكورى باقى ميمانند و معرفت بامام (ع) پيدا نمى‌كنند پس در بيابان جهل و ضلالت سرگشته و حيران و واله و سرگردان خواهند ماند. وَ إِذا لَقُوا الَّذِين‌َ

گناهان كيفر دارند كه آگاهانه و از روى عمد و اختيار مرتكب شده باشيم، نه بر اساس جهل يا جبر. «كَسَبَ» 4- گناهكار به خيال كسب سود و بهره، گناه مى‌كند. «كَسَبَ سَيِّئَةً»

بودند از قابليت افاضه لذا كارهاى ناشايسته خودشان را خوب مى‌پنداشتند و در وادى جهل و نادانى سر گشته و حيران بودند و البته اين اشخاص در دنيا بعذاب ناگوار مكافات

بن عمر درباره اين آيه سؤال كردم و گفتم: آيا اين آيه درباره ابوطالب و ابو جهل نازل شده است؟ در جواب گفت: آرى، (دو حديثى كه صاحبان صحيح و سنن نقل نموده‌اند

آيه‌ى 61 مى‌خوانيم: «بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ» انحرافشان به خاطر جهل است. در آيه‌ى 62 مى‌خوانيم: «قَلِيلًا ما تَذَكَّرُونَ» و حالا كه جاهلند، كمتر

كرد، متابعت نكردند. عبد اللّه با كمتر از ده نفر باقى ماند. «عكرمة بن ابى جهل» با دويست نفر كه مترصد بودند، به عبد اللّه حمله كرده ايشان را كشتند، و از

متديّنين از آن بى‌خبرند. «بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا» 5- طرّاحان انحراف، از جهل مردم استفاده مى‌كنند. «بِما لَمْ يَبْصُرُوا» 6- سردمداران باطل براى انحراف

(ضربته للتّأديب) نتيجه ضرب است، و ذكر توبه در وعد اشعار است به آنكه ظلم و جهل لازم اكثر آدميان، و اغلب آنها خالى نيستند از آن. جلد 10 - صفحه 502 جلد 10

بپاداش معاصى و ترك نظر و تعقل آنها را بحال خودشان واگذار فرمود تا از تراكم جهل و عصيان روزنه قلبشان بعالم غيب مسدود گرديد گويا مهر الهى بدريچه دلهاشان زده

اللَّهِ وَ عَذابٌ شَدِيدٌ بِما كانُوا يَمْكُرُونَ (124) شأن نزول‌ «3»- ابو جهل و تابعان او گفتند: ما با بنى عبد مناف در هر شرفى كه دارند شريكيم. اكنون گويند

... بَغْياً» 4- سرچشمه‌ى بعضى از اختلافات مذهبى، حسادت‌ها و ظلم‌هاست؛ نه جهل و بى‌خبرى. «مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ» 5- حسد، زمينه‌ى كفر است. «بَغْياً

رجاء است اگر چه متكلّم راجى نباشد و جازم باشد و البتّه ذات احديّت منزّه از جهل و شك و ترديد است ولى ميتواند بغرضى از اغراض انشاء ترجّى نمايد و آن آنستكه

بندگى در پاسخ حضرت عيسى (ع ) به خداوند فقط علم خداى سبحن معتبر است و علم و جهل جز او را بها و اعتبارى نيست حقيقت شهادت را فقط خدا دارا است و اوست كه بر هر

عالم مبعوث باشد، و الّا لازم آيد بقاء جمعى بدون احكام، و آن باعث اغراء به جهل، و صدور آن از ملك علّام محال است. خلاصه رسول را بزبان قوم فرستاد براى بيان

(ص) به موضع حمراء الاسد رسيد و قريش در روحاء منزل نموده بودند عكرمة بن ابى جهل و حارث بن هشام و عمرو بن عاص و خالد بن وليد گفتند برويم مدينه را غارت كنيم

زنده‌ كنيد. إِن‌َّ هؤُلاءِ لَيَقُولُون‌َ مفسرين‌ گفتند: ‌اينکه‌ كلام‌ ابو جهل‌ ‌است‌ ‌که‌ بپيغمبر ‌گفت‌: ‌اگر‌ راست‌ مي‌گويي‌ جدّ ‌خود‌ ‌را‌ زنده‌ كن‌ ‌تا‌

‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ روي‌ دانش‌ ‌باشد‌ و حياء حماقت‌ حيائي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ روي‌ جهل‌ ‌باشد‌) و حياء ‌در‌ مورد خداوند مانند ساير صفات‌ انفعالي‌ بمعني‌ صدور آثار

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

سمع و عقل از كفار و تشبيه آنان به چهار پايانبل هم اضل سبيلا تشبيه و تنظير جهل و ضلالت مردم و هدايت آنان به وسيله انبياء، به كشيدن سايه و... معناى ((مد الظل

مينمايد آيات قرآن را كه واضحة الدّلالات است تا بيرون ببرد اهل ايمان را از ظلمات جهل و گمراهى و برساند بنور علم و شاهراه هدايت تا بايمان و عمل شايسته مستحق نعيم

به معانى آن و عمل به فرمايشات آن، اين گونه ثواب و آثار داشتن باعث اغراء به جهل است، و آن از حكيم على الاطلاق محال خواهد بود، و لكن با وجود بر اين، ترتب مطلق

داخل است در عذاب و تمتع. عاقلى گويد: هلاك شدند بهره‌وران دنيا به سبب غلبه جهل بر آنها و حصول غفلت، پس فكر نكنند در عاقبت خود، مشغول شوند به عمارت و زينت

جان گذشته تشخيص داده بودند و مايل بصلح بودند پيغمبر (ص) هم حاضر شد ولى أبو جهل جهالت كرد و مانع شد و خود و سايرين را بهلاكت انداخت و مأمور شدند ملائكه كه

بپاداش معاصى و ترك نظر و تعقل آنها را بحال خودشان واگذار فرمود تا از تراكم جهل و عصيان روزنه قلبشان بعالم غيب مسدود گرديد گويا مهر الهى بدريچه دلهاشان زده

ايشان گفتند: ما در كتب خود وصف او را خوانده‌ايم كه او پيغمبر حق است. ابو جهل و امثال او در غضب شده گفتند: ما به كتب شما نيز ايمان نداريم، آيه شريفه نازل

بمنافع و جلد 3 صفحه 305 مضارشان و خداوند حواسى بآنها مرحمت فرمود كه موجب زوال جهل و اكتساب علم باشد و بوسيله آن حواس دفع ضرر و جلب نفع نمايند و از آن جمله حسّ

جلد 1 صفحه 37 فرمود آنرا كه بدل آنها سرايت نكرد و واگذاشت آنها را در تاريكى جهل و ضلالت در دنيا و در ظلمت جهنم در آخرت، و در عيون از حضرت رضا (ع) نقل نموده

صفحه : ۳۵۴ و هيچ گونه اعتبار و اعتنائى به علم و جهل غير خدا از مخلوقات قائل نيست ، و كارى به علم و جهل شان ندارد، به عبارت واضح تر اينكه بطور كلى سؤ ال

321 «1» چراغ‌ لازم‌ دارد ‌تا‌ حقايق‌ ‌را‌ درك‌ كند و چراغ‌ عقل‌ علم‌ ‌است‌ جهل‌ تاريكيست‌ مانع‌ ‌از‌ ادراك‌ ‌است‌. «2» بينائيست‌ كور نميتواند مشاهده‌ كند

‌که‌ ‌از‌ ظلمت‌ كفر خارج‌ ميشوند، يكي‌ قلوب‌ علماء بنور علم‌ ‌که‌ ‌از‌ ظلمت‌ جهل‌ بيرون‌ ميآيند، يكي‌ توبه‌ ‌که‌ ظلمت‌ معاصي‌ ‌را‌ برطرف‌ ميسازد، يكي‌ اعمال‌

نميشود چنانچه در محلّ خود ثابت شده است و انصاف آنستكه ناشى از صرف استبعاد و جهل بمقام قدرت كامله الهيّه است چون شبهاتى كه ذكر كرده‌اند معقول بلكه قابل اصغاء

((لا يضل ربى و لا ينسى (( هم جهل ابتدايى را از خدا نفى مى كند و هم جهل بعد از علم را و ليكن ظاهر آيه اين است كه جمله براى نفى جهل بعد از علم به هر دو قسمش

‌هر‌ چه‌ بيشتر تحصيل‌ علم‌ كند روحش‌ رشد ميكند و قوي‌ ميشود و ‌اگر‌ ‌در‌ جهل‌ باقي‌ ماند ضعيف‌ ميشود و ميميرد، خداوند ‌براي‌ ‌اينکه‌ طعام‌ چه‌ اندازه‌

بزرگتر ‌از‌ همه‌ ‌آنها‌ شرك‌ بخدا ‌است‌ باقسام‌ شرك‌ ‌ يا ‌ العياذ نسبت‌ جهل‌ و كذب‌ و ظلم‌ و عجز بخدا دادن‌ چنانچه‌ ‌در‌ همين‌ توراة رايج‌ دست‌ يهود ‌در‌

‌که‌ ‌از‌ ظلمت‌ كفر خارج‌ ميشوند، يكي‌ قلوب‌ علماء بنور علم‌ ‌که‌ ‌از‌ ظلمت‌ جهل‌ بيرون‌ ميآيند، يكي‌ توبه‌ ‌که‌ ظلمت‌ معاصي‌ ‌را‌ برطرف‌ ميسازد، يكي‌ اعمال‌

است رواياتى كه در ذيل آيه «ان الله لايغفران يشرك به ...»نقل شده و مشعر بر جهل اصحاب پيغمبر (ص ) به مساءله شفاعت است خالى ازاشكال نيستند رواياتى در ذيل آيه

چرا گاهى دعاى ما مستجاب نمى‌شود؟ پاسخ: عدم استجابت دعاى ما به خاطر شرك يا جهل ماست. در تفسير الميزان مى‌خوانيم كه خداوند در اين آيه مى‌فرمايد: «أُجِيبُ

خود نموده ناسپاس مر نعمت پروردگار خود را. نزد بعضى سبب اسلام عكرمة بن ابى جهل را گفته، روز فتح مكه به سفر دريا رفته بود. در اثناى دريا طوفان هويدا شد، نزديك

بمنافع و جلد 3 صفحه 305 مضارشان و خداوند حواسى بآنها مرحمت فرمود كه موجب زوال جهل و اكتساب علم باشد و بوسيله آن حواس دفع ضرر و جلب نفع نمايند و از آن جمله حسّ

دور شوم . از اينجا روشن مى شود اينكه بعضى گفته اند: مراد از ضلالت ، جهل است ، البته جهل به اين معنا كه آدمى بدون پروا اقدام به عملى كند و درباره عواقب آن

بيانات خاندان وحى و تنزيل چون هر چه از غير ايشان اخذ شود خصوصا در تفسير قرآن جهل و ضلالت است و باين معنى اخبار كثيره صحيحه‌اى وارد است كه مجال ذكر آنها نيست

من و موسى يا خداى او عذابش شديدتر و با دوام‌تر است گفته‌اند از فرط غرور و جهل تصوّر ميكرد كسى بدون اجازه او نبايد دينى را اختيار نمايد و آنها در جواب گفتند

عليه و آله و سلّم عرض كرد بار الها قوّت بده اسلام را بعمر بن خطاب يا ابو جهل بن هشام پس اين آيه نازل شد فيص ره فرموده محتمل است شياطين اعم از جنّى و انسى

«الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ» 2- كسانى كه در دنيا حاضر نشدند از ظلمات جهل و شرك و تفرقه خارج شوند، «1». بقره، 162. «2». محمّد، 20. «3». ابراهيم، 21

خالي‌ ‌از‌ افراط و تفريط ‌است‌ رعايت‌ شود مثلا علم‌ ‌که‌ حدّ وسط جربزه‌ و جهل‌، و شجاعت‌ ‌که‌ حد وسط تهوّر و جبن‌، و عفّت‌ ‌که‌ حد وسط خمود و شهوت‌. و سخاوت‌

درك‌ نميكنند و نميفهمند. و بالجمله‌ كور فاقد چشم‌ و بصير واقع‌ ‌در‌ ظلمت‌ جهل‌ و مريض‌ چشم‌ معيوب‌ و كسي‌ ‌که‌ روي‌ چشمش‌ بسته‌ ‌شده‌ تماما ‌در‌ يك‌ حكم‌

و ملائكه‌ ‌از‌ پرتو نور ‌او‌ هدايت‌ يافته‌ چگونه‌ ممكن‌ ‌است‌ ‌در‌ ظلمت‌ جهل‌ و شرك‌ و ضلالت‌ قدم‌ بردارد تفسیر آیات ۱- پرستش بتها و سازش در اصول اعتقادى،

المُؤمِنِين‌َ و معني‌ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ مؤمن‌ ‌بر‌ خداوند مجهول‌ ‌باشد‌ زيرا جهل‌ ‌در‌ مبدء راه‌ ندارد، بلكه‌ مراد اظهار علم‌ ‌است‌ ‌که‌ ديگران‌ ‌هم‌ مؤمنين‌

اين كار دلير ساخته و جرأت داده است گفتار رسول خدا (ص) است كه فرمود: اگر ابو جهل موئى از سر من كم كرد پس گواه باشيد كه من پيغمبر نيستم، و من نيز بشما ميگويم:

نيست‌ ‌تا‌ احتياج‌ بعلم‌ و قدرت‌ و حيات‌ و ساير صفات‌ كماليه‌ داشته‌ ‌باشد‌ جهل‌ و عجز و ساير صفات‌ سلبيه‌ ‌در‌ ‌او‌ نيست‌ ‌تا‌ احتياج‌ برفع‌ ‌آنها‌ پيدا

سپس‌ ‌از‌ درخت‌ حيات‌ ميخورند و يك‌ ‌خدا‌ ميشوند مثل‌ ‌ما و نسبت‌ دروغ‌ و جهل‌ و عجز بخدا و صدق‌ بشيطان‌ و همچنين‌ نسبتهايي‌ ‌که‌ بلوط و موسي‌ و ساير انبياء

داد و ‌به‌ ملائكه‌ ‌گفت‌: اينها ‌را‌ ‌از‌ بهشت‌ بيرون‌ كنيد ‌که‌ ‌هم‌ نسبت‌ جهل‌ و عجز و تجسم‌ بخدا ميدهند و ‌هم‌ نسبت‌ بي‌ عقلي‌ ‌به‌ آدم‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌

الوجود ‌است‌ ‌غير‌ محدود بحدي‌ و علم‌ يكي‌ ‌از‌ مراتب‌ وجود ‌است‌ مقابل‌ جهل‌ ‌که‌ امر عدميست‌ مثل‌ قدرت‌ و حيات‌ تمام‌ منتزع‌ ‌از‌ ذات‌ ‌است‌ و اينست‌

اثنا عشرى، ج‌3، ص: 305 عالمى نفع ندهد تو را علمت، و اگر جاهلى زياد نمايند جهل تو را، و شايد خدا، ظلام عقوبت را متوجه آنها سازد، پس تو را هم به شآمت ايشان

واقع او را كشته‏اند، آيا سؤال نكردند؟ چرا او را تيمم ندادند؟ همانا درمان جهل و نادانى پرسيدن است.

) به مخالفت برخاست ، ولى مسلما انسان در اينجا مفهوم كلى دارد، و امثال ابو جهل مصداقهائى از آن مى باشند. به هر حال چنين به نظر مى رسد كه هدف آيه اين است

آنها ضرورى و غير قابل تخلف است چون اگر تخلف كند لازم مى آيد علم او جهل شود، - و خدا از جهل منزه است - پس هر انسانى نسبت به هر عملى كه مى كند مجبور است و هيچ

يك لحظه منحرف نشد و آن جناب را به خشم نياورد؟ گفت : و نه در خصوص دختر ابى جهل كه على (عليه السلام ) خواست با اينكه فاطمه در نكاح او بود از او خواستگارى

ياد برد همان كوتاه كردن مو براى او كفايت ميكند. و اگر از روى عمد، يا بعلّت جهل چنين كرده باشد چيزى بر ذمّه او نيست.

تا بشهر خود بازگشته است. پس امام عليه السّلام فرمود: اگر اين عمل او از جهت جهل بحكم بوده، بايد حج را اعاده كند، و شتر فربهى نيز بر ذمّه دارد.

الاعمى و البصير...» نيز، آن دو را كور و بينا ناميده. پس علم به حق، بصيرت است و جهل به آن، كورى است. و اگر تذكر را از خواص صاحبان علم شمرده، براى اين است كه بصيرت

ميكنند ولي‌ عوام‌ ‌آنها‌ ‌که‌ خبر ‌از‌ كتاب‌ ندارند انكار ‌آنها‌ ‌از‌ روي‌ جهل‌ ‌است‌ و مؤيد ‌اينکه‌ وجه‌ جمله‌ وَ هُم‌ يَعلَمُون‌َ ‌است‌، و ‌ يا ‌ ‌براي‌

تُكَذِّبان‌ِ «13» ‌پس‌ ‌به‌ كداميك‌ ‌از‌ نعم‌ الهي‌ ‌شما‌ دو طائفه‌ انكار مي‌كنيد و جهل‌ مي‌ورزيد و تكذيب‌ مي‌كنيد ظاهرا آيه شريفه‌ خطاب‌ ‌به‌ جن‌ّ و انس‌ ‌است‌ ‌که‌

يَرجِعُون‌َ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ لعل‌ّ ‌در‌ ‌اينکه‌ موارد ‌براي‌ ترجي‌ نيست‌ زيرا جهل‌ ‌در‌ مبدء راه‌ ندارد بلكه‌ بمعني‌ بايد ‌که‌ البته‌ بايد بندگان‌ ‌در‌ موارد

جلد ۱۰ صفحه ۳۷۶ و تو در قضايى كه ميرانى جور و ستم نمى كنى و حكمت ناشى از جهل به مصالح واقعى نيست ، بنابراين لطف كن و به من خبر ده كه واقعيت فرزند من چيست

را در نزد مخلوقاتش معرفتى است كه هيچگاه دستخوش غفلت نمى شود، و در پس پرده جهل قرار نمى گيرد، بخلاف معرفتى كه از طريق استدلال حاصل مى شود، و در نتيجه وقتى

ديگرى حيايى كه از حمق و بى‏عقلى برمى‏خيزد؛ پس حياى عقل، علم است، و حياى حمق، جهل و نادانى».

سكونى، از امام جعفر صادق عليه السلام‏ روايت كرده است كه فرمود: «به درستى كه از جهل است خنده بى‏تعجّب». و گفت كه: مى‏فرمود: «دندان را به خنده ظاهر مكن، و حال

است، و لو اين كه به ضرر آن ها تمام مى شود. (چون انكار دعوت يك پيغمبر از روى جهل، با انكار از روى علم و عمد يكسان نيست)، ولى در هر دو حال، دعوت پيغمبر انذار

خالي‌ ‌از‌ افراط و تفريط ‌است‌ رعايت‌ شود مثلا علم‌ ‌که‌ حدّ وسط جربزه‌ و جهل‌، و شجاعت‌ ‌که‌ حد وسط تهوّر و جبن‌، و عفّت‌ ‌که‌ حد وسط خمود و شهوت‌. و سخاوت‌

خواهر ابو جهل است و صاحب قاموس گمان برده كه اين قول، غلط است و گمان كرده كه حنتمه دختر عبدالرحمان بن حرث ذى الرُّمحين است، دختر عموى ابو جهل و غلط كرده

تبهكارى، فقها را به سبب حسد، بازرگانان را به سبب خيانت و روستانشينان را به سبب جهل و نادانى.

أمیرالمؤمنین(ع) روایت شده است که فرمود: «...إن الله تعالى قد کشف الخلق کشفة لا انه جهل ما أخفوه من مصون أسرارهم و مکنون ضمائرهم و لکن لیبلوهم أیّهم أحسن عملاً فیکون

را بحال خودشان واگذار فرمايد كه در وادى ضلالت و گمراهى بمانند و در بيابان جهل و نادانى حيران و سرگردان باشند از رحمت الهى دور و از نعيم ابدى محروم گردند

سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ جَهِلَ أَنْ يُقَصِّرَ مِنْ رَأْسِهِ أَوْ يَحْلِقَ حَتَّى اِرْتَحَلَ مِنْ‏ مِنًى‏ قَالَ فَلْيَرْجِعْ إِلَى‏ مِنًى‏ حَتَّى يَحْلِقَ

دانشمندان‌ ‌آنها‌ بودند و اما عوام‌ ‌آنها‌ ‌اگر‌ ‌هم‌ ايمان‌ نياوردند ‌از‌ روي‌ جهل‌ و ناداني‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ ‌هم‌ يكي‌ ‌از‌ اخبار غيبي‌ قرآن‌ ‌است‌. تفسیر آیات

الأَرض‌ِ رَبَّنا ما خَلَقت‌َ هذا باطِلًا سُبحانَك‌َ 1‌-‌ نزد عقلاء ز غايت‌ جهل‌ ‌بود‌. م‌. [.....] جلد 17 - صفحه 33 فَقِنا عَذاب‌َ النّارِ آل‌ عمران‌ آيه

‌از‌ جهاتي‌ ‌است‌ ‌که‌ اعظم‌ ‌آنها‌ عصبيّت‌ و عناد و لجاج‌ و حب‌ّ نفس‌ و جهل‌ مركب‌ ‌است‌ و بسا منشأ ‌آن‌ كدورت‌ و تيره‌گيهاي‌ي‌ ‌است‌ ‌که‌ بواسطه‌ معاصي‌

گودال‌ها و دست‌ اندازها محفوظ ميشويد و بمعني‌ باطني‌ ‌آن‌ انسان‌ ‌در‌ ظلمت‌ جهل‌ راه‌ بجايي‌ نميبرد خداوند بنور عقل‌ و نور شرع‌ راه‌ سعادت‌ و شقاوت‌ جلد 14

سخت‌ترى برخوردارند. علاوه بر آنكه زمان گناه، مكان گناه، قصد گناهكار، علم و جهل او نسبت به گناه، اصرار و عدم اصرار بر گناه نيز در آن اثر مى‌گذارد. ارزش هر

تناول غذاى سالمان. مراد آنكه خداوند قرآن را كه شفاى امراض قلبيه كفر و نفاق و جهل است، به توسط خاتم اطباى روحانى نازل فرموده، ايشان بسبب عناد، از انقياد به

كه خداوند را مخاطب قرار داده حقيقت امر را عرض مى كند، مى فرمايد: «اين عمل جهل است ». و به زودى در چند بحثى كه عنوان مى كنيم - ان شاء اللّه - حقيقت حال بر

به گناه خود در گرو است كه نمى‏تواند خود را باز رهاند. و ديگر مردى است كه جهل را از مواضع مختلف فراهم آورده است در ميان مردمان جاهل و اهتمام دارد به تاريكى‏هاى

رسد. ۴ - ناگفته پيدا است كه خداوند نه به اجبار مومنان را از ظلمات (گناه و جهل و صفات رذيله و دورى از حق ) به نور خارج مى كند و نه كفار را به اجبار از فطرت

‌از‌ ‌لا‌ يعقلون‌ اينست‌ ‌که‌ جاهل‌ بودند نه‌ اينكه‌ عقل‌ نداشتند و متعلق‌ جهل‌ معارف‌ و احكام‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ پدران‌ آنان‌ ‌از‌ ‌آنها‌ دور بودند و شيئا

اللّه عليه و آله و سلّم ) روزى دست ابو جهل را گرفت و فرمود: «اولى لك فاولى »: «منتظر باش ابو جهل ! منتظر باش »! ابو جهل ناراحت شد و دست خود را كشيد و گفت :

عبارت از مراحل جهل آنها است : نخست اينكه نمى دانند، دوم اينكه نمى دانند كه نمى دانند، سوم اينكه با اينحال فكر مى كنند مى دانند كه همان جهل مركب و مضاعف است

). آرى و بدترين بلاى جان انسان نيز همين كبر و غرور است كه پرده هاى تاريك جهل بر چشم بيناى او مى افكند، و او را از درك حقايق محروم مى سازد، او را به تمرد

عليه السّلام كه فرمود: دواى درد دندان اين است كه: يك دانه حنظل (هندوانه بو جهل) ميگيرى و آن را پوست ميكنى و روغنش را ميگيرى پس اگر دندان را كرم خورده و توى

را اعلام كنند كه از كسى چيزى نگيرند و از آن ابا و امتناع كنند و در اين امر جهل را بر خود ببندند و اظهار كنند كه نمى‏دانند. بعد از آن در نهان مردى را به نزد

است بر اين‌ «1». 4- قول ابن عباس- پروردگارا ما را معاقب مگردان اگر در حين جهل يا خطا معصيت كرده باشيم. رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً: پروردگارا

القِيَامَة» گفته است: اين آيه شريفه، در باره عمار بن ياسر (رضوان اللّه عليه) و ابى جهل نازل شده. مؤلف: و نيز الدر المنثور اين روايت را از تعدادى از كتب، از بشر بن

بر اينكه انحراف ايشان قصدا و از روى عمد بوده و هيچ عذرى از قبيل خطا و يا جهل نداشتند. و جمله (( ذلك بانهم كذبوا باياتنا(( صفات رذيله ايشان را تعليل نموده

نمودن به مفاهيم آيات شريفه، و الا صرف قرائت فقط بدون عمل، هر آينه اغراء به جهل و از صاحب شريعت ممنوع است. «1» نور الثقلين، جلد 5، صفحه 271. جلد 13 - صفحه

و صورت‌ ‌است‌ صحت‌ و مرض‌ حسن‌، و قبح‌ رنگ‌ برنگ‌ و چون‌ اشتباه‌ و خطا و جهل‌ و سهو ‌در‌ ساحت‌ قدس‌ ربوبي‌ نيست‌ سنت‌ الهي‌ ‌در‌ همه‌ جا جاريست‌ مگر مصلحت‌

ظن‌ّ ‌ يا ‌ شك‌ّ و ‌ يا ‌ وهم‌ ‌است‌، سوم‌ مطابق‌ ‌با‌ واقع‌ ‌است‌ و گر نه‌ جهل‌ مركّب‌ خواهد ‌بود‌، چهارم‌ توجه‌ و التفات‌ ‌در‌ ‌آن‌ لازم‌ ‌است‌ و ‌اگر‌

فرستد و فرشتگان او (نيز براى شما تقاضاى رحمت مى كنند) تا شما را از ظلمات (جهل و شرك و گناه ) به سوى نور (ايمان و علم و تقوى ) رهنمون گردد، او نسبت به مؤ

گردد قانون و هدايت الهى است ، چرا كه علم بشر هر قدر تكامل يابد باز آميخته به جهل و شك و نارسائى در جهات مختلف است ، و هدايتى كه در پرتو چنين علم ناقصى پيدا

الهام بخش است ، مى گويد: «تفرقه و نفاق درونى » ناشى از «جهل و بيخبرى و نادانى » است ، چرا كه «جهل » عامل شرك است ، و شرك عامل پراكندگى ، و پراكندگى سبب شكست

صفات عالى انسانى همچون صبر و حلم و مدارا و عفو، و « سيئه » را به معنى غضب و جهل و خشونت و انتقامجوئى تفسير كرده اند. ولى تفسير اول از همه مناسبتر به نظر مى

» چـيـسـت ؟ آيـا هـمـان جهل و نادانى و بى خبرى از گناه است ، و يا عدم آگاهى از اثرات شوم و عواقب دردناك آن مى باشد؟ كلمه «جهل » و مشتقات آن گرچه به معانى

شود) پس اين معنا كه براى سؤ ال شد جامع همه موارد سؤ ال هست ، علمى براى رفع جهل ، و سؤ ال به منظور حساب وسؤ ال به معناى زيادتر كردن خير مسوول به طرف خود،

پيشنهادى كه عليه او كردند مبنى بر اين كه آن جناب هم، خدايان ايشان را بپرستد، جز جهل به مقام خداى تعالى، منشأى نداشته، و تذكرشان دهد كه هم به او و هم به ساير انبياى

پذيرفتن آن استكبار كنند. و نيز، او «عليمِ» على الاطلاق است، و علم او آميخته با جهل و ضلالت نيست. پس جدال به باطل كفار نمى تواند تاب مقاومت در مقابل دين حق را

عقلا منكر هستند ‌حتي‌ ‌اگر‌ ‌خدا‌ بخواهد پيغمبر ‌خود‌ ‌را‌ جهنم‌ ببرد و ابو جهل‌ و ابو لهب‌ ‌را‌ بهشت‌ فعل‌ قبيحي‌ نكرده‌ و جواب‌ ‌آنها‌ اينست‌ ‌که‌ حسن‌

المُؤمِنِين‌َ و معني‌ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ مؤمن‌ ‌بر‌ خداوند مجهول‌ ‌باشد‌ زيرا جهل‌ ‌در‌ مبدء راه‌ ندارد، بلكه‌ مراد اظهار علم‌ ‌است‌ ‌که‌ ديگران‌ ‌هم‌ مؤمنين‌

‌ ‌غير‌ بالغ‌، ‌عن‌ علم‌ و عمد باشند ‌ يا ‌ شبهه‌ بلكه‌ بسياري‌ ‌از‌ روز جهل‌ بحكم‌ ‌است‌ مثل‌ عامه‌ ‌که‌ طواف‌ نساء ندارند و بسياري‌ ‌از‌ حاج‌ ‌که‌ حج‌

آنها نيز هيچ علم و دانشى نداشتند، مغزهاى آنها مملو از خرافات و اوهام بود، و جهل حاكم بر افكار و اجتماعشان ، چنانكه قرآن در آيه ۱۷۰ بقره مى گويد: او لو كان

بار هم كلمه بگو را تكرار كرده، بدين منظور بوده كه بفهماند مشركان با پليدى جهل و عنادى كه دارند، لايق اين نيستند كه خدا ايشان را مستقيما مورد خطاب قرار دهد،

خطبه هاى زيبائى است كه او مى خواند (و نامش را قرآن گذاشته است ). روزى « ابو جهل » به « وليد بن مغيره » كه از رجال معروف آنها بود، و عرب در اختلافات خود و

است از درگاه خدا دورند، اين اشتباه بزرگ شما است و نشانه جهل و بيخبريتان !. به علاوه شما بر اثر جهل و نادانى چنين مى پنداريد كه پيامبر بايد فرشته باشد، در

درك كردند براى دگران بازگو كنند. و چون ظلمت خود خواهى و خود پرستى و لجاجت و جهل گرداگرد آنها را فرا گرفته ، نميتوانند چهره حقايق را ببينند و به اين ترتيب

در اينجا بايد به چند نكته توجه داشت : ۱ - «اجرام » از ماده «جرم » (بر وزن جهل ) همانگونه كه سابقا هم اشاره تفسير نمونه جلد ۹ صفحه ۸۶ كرده ايم به معنى چيدن

به برادران معرفى كند، ناگزير چنين آغاز كرد: هيچ مى دانيد آنروزها كه غرق در جهل بوديد؟ با يوسف و برادرش چه كرديد (برادران تكانى خورده ) گفتند. آيا راستى تو

نه شنونده ، و چون بطور كلى اميد ناشى از جهل باينده است ، و اميد خالى از جهل نيست ، و خدايتعالى هم منزه از جهل است ، لاجرم هر جا در كلام خدايتعالى واژه

ندارند، آيا از يك انسان درس نخوانده ، و مكتب نديده ، و پرورش يافته يك محيط جهل و بربريت روى حسابهاى عادى ممكن است چنين كارى انجام پذيرد؟. دوم اينكه دلائل

تواريخ آمده كه: شماتت كننده «وليد بن مغيره» بوده. و در بعضى ديگر آمده كه «ابو جهل» بوده. و در بعضى ديگر آمده كه «عقبة بن ابى معيط» بوده. و در بعضى آمده كه «كعب

كردند. فَاستَمتَعُوا بِخَلاقِهِم‌ اخلاق‌ رذيله‌ كبر و نخوت‌، حرص‌ و شهوت‌، جهل‌ و حماقت‌، ظلم‌ و معصيت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ وادار كرد بطغيان‌ و سركشي‌ و شهوت‌راني‌

پيغمبران فتور و انقطاعى به هم رسانيده و امت‏ها در طول خفتن و غفلت بودند و جهل انبساطى داشت و فتنه پيش آمده بود، و آنچه محكم در هم بافته بود، از هم باز شده

بتپرست ) (كذلك قال الذين لا يعلمون مثل قولهم ). اين آيه سرچشمه اصلى تعصب را، جهل و نادانى معرفى كرده ، چرا كه افراد نادان همواره در محيط زندگى خود محصورند

عين حال مشوب و آميخته به جهل و اشتباه هم بوده باشد؟ ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۲۳۷ آيا باور كردنى است كه نور ظلمت آورد، و جهل معرفت زايد؟. و اما بحث

عاجز كند. زيرا او «عليم» على الاطلاق است، غفلت و جهل در او راه ندارد تا دشمن، او را در حال غفلت و جهل فريب دهد، و نيز، او «قادر» على الاطلاق است، و چيزى

كافران تنها گرفتار غرور و غفلتند)) (ان الكافرون الا فى غرور) پرده هاى غرور و جهل بر عقلهاى آنها افتاده ، و به آنان اجازه نمى دهد اينهمه درس عبرت را بر صفحات

حال به او توجه دارند. ۵ - جالب اينكه در پايان آيه اخير مى گويد: تفاوت علم و جهل را نيز «صاحبان » مغز مى فهمند! چرا كه جاهل ارزش علم را هم نمى داند!، در حقيقت

ميكنى آنگه ز حق‌ انتظار دوستى دارى ز فرط ابلهى‌ اى منافق من نميدانم كزين وادى جهل‌ كى قدم بيرون نهى و از اين دوروئى كى رهى‌ مگر آنكه مؤمنين بترسند از آنها ترسيدنى

اللّه عليه و آله و سلّم ) امى و درس نخوانده بود، و محيط حجاز را يكپارچه محيط جهل و نادانى فرا گرفته بود، در نخستين آيات وحى تكيه بر مساءله «علم » و «قلم »

جامه در تن كردن حكايت مى كند، و افتخار را بصورت تاج ، و علم را بصورت نور، و جهل را بصورت ظلمت ، و بى نامى و گوشه نشينى را بصورت مرگ مجسم مى سازد، و بسيار

نهانيها خبر نداشته باشد، و بباطن امور علمى نداشته باشد، و اين نهايت درجه جهل است . لذا خداى سبحان با جمله : «اولا يعلمون ان اللّه يعلم ما يسرون و ما يعلنون

واضحات معارف دينى را ندانسته باشد، و به قول شما به گوشش نخورده باشد، و از در جهل و نادانى اين درخواست را براى مشركان بكند، آن هم بدون اين كه قبلا از خداى تعالى

انسان در روزگار پيرى، همين طور مى شود: قوّتش، مبدّل به ضعف و علمش، مبدّل به جهل و ياد و هوشش، مبدّل به فراموشى مى گردد. اين آيه شريفه، مى خواهد براى امكان

را تلقين كنند، تا در كتابهاى به اصطلاح علميشان منعكس سازند كه مذهب زائيده جهل و نادانى بشر نسبت به عوامل طبيعت است ! البته اين بحثى است دامنه دار و در جاى

بود. ثالثا: اگر انفاق از حرام صحيح باشد، لازم آيد ذات سبحانى باعث اغراء به جهل شده باشد كه بندگان مال حرام را به هر قسم بتوانند به دست آرند و انفاق كنند؛

فرموده بود: «و اللّيل إذا غشيها»، سخن از تاريكى رانده بود، ولى به تاريكى جهل و فسق حال حاضر اشاره نشده بود، جواب ديگرى كه مى توان داد اين است كه: به منظور

جهان امروز كه براى منحرف ساختن مردم جهان از توحيد و معاد گاه دين را زائيده جهل و ترس ، و گاه مولود عوامل اقتصادى ، و گاه امور مادى ديگر معرفى مى كنند، نيز

از: 1. هوسها، «2» 2. بت‌ها، «3» 3. گناهان‌ «4»، 4. پذيرش ولايت باطل، «5» 5. جهل و نادانى. «6» 1- انسان در تربيت، نيازمند الگو مى‌باشد. انبيا، شهدا، صدّيقين

بحث است كه مى فرمايد: «كذلك كذب الذين من قبلهم » چونكه جهل مشركين مكه به قرآن را تشبيه كرده به جهل مشركين در امتهاى قبل ، كه آنها نيز دعوت انبياى خود را

گناهان خويش را بايد بر دوش بكشند، و همچنين بار گناهان كسانى را كه با بى خبرى و جهل خود گمراه ساختند. اگر هيچكس بار گناه ديگرى را به دوش نمى كشد، چگونه اين گمراه

يَفْصِلُ بَيْنَ كُلِّ رَمْيَتَيْنِ بِسَاعَةٍ قُلْتُ فَإِنَّهُ نَسِيَ أَوْ جَهِلَ حَتَّى فَاتَهُ وَ خَرَجَ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ أَنْ يُعِيدَ

يَجْهَلْ وَ لاَ يُسْرِعْ إِلَى اَلْأَيْمَانِ وَ اَلْحَلْفِ بِاللَّهِ وَ إِنْ جَهِلَ عَلَيْهِ أَحَدٌ فَلْيَتَحَمَّلْ

مَعْلُومٍ فَهُوَ وَاجِبٌ عَلَى اَلْوَرَثَةِ وَ كُلُّ وَقْفٍ إِلَى غَيْرِ وَقْتٍ جَهْلٌ مَجْهُولٌ فَهُوَ بَاطِلٌ عَلَى اَلْوَرَثَةِ وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِقَوْلِ‏

و يا به تعبير صحيحتر قدرت آنان آميخته با ضعف و ناتوانى و علمشان آميخته با جهل است ، چرا كه مى ترسند توانائى بر مقابله با پى آمدهاى آن نداشته باشند. ولى

سَأَلْتُ‏ أَبَا اَلْحَسَنِ ع‏ عَنْ رَجُلٍ جَهِلَ أَنْ يَطُوفَ‏ بِالْبَيْتِ‏ طَوَافَ اَلْفَرِيضَةِ قَالَ إِنْ كَانَ عَلَى وَجْهِ اَلْجَهَالَةِ فِي اَلْحَجِّ

فَإِذَا حَنِثَ فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يُوَاقِعَهَا حَتَّى يُكَفِّرَ فَإِنْ‏ جَهِلَ وَ فَعَلَ فَإِنَّمَا عَلَيْهِ كَفَّارَةٌ وَاحِدَةٌ

اَلسُّورَةَ اَلَّتِي فِيهَا اَلزِّنَا وَ اَلْخَمْرُ وَ أَكْلُ اَلرِّبَا وَ إِذَا جَهِلَ ذَلِكَ أَعْلَمْتُهُ وَ أَخْبَرْتُهُ فَإِنْ رَكِبَهُ بَعْدَ ذَلِكَ جَلَدْتُهُ

فِيمَنْ جَهِلَ وَ لَمْ يَقِفْ‏ بِالْمُزْدَلِفَةِ وَ لَمْ يَبِتْ بِهَا حَتَّى أَتَى‏ مِنًى‏ قَالَ يَرْجِعُ فَقُلْتُ إِنَّ ذَلِكَ فَاتَهُ فَقَالَ لاَ بَأْسَ

لَمْ يَرَ اَلنَّاسَ لَمْ تُبَكِّرْ مِنًى‏ حِينَ دَخَلَهَا قُلْتُ فَإِنَّهُ جَهِلَ ذَلِكَ قَالَ يَرْجِعُ قُلْتُ إِنَّ ذَلِكَ قَدْ فَاتَهُ قَالَ لاَ بَأْسَ‏

سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ جَهِلَ أَنْ يَطُوفَ‏ بِالْبَيْتِ‏ حَتَّى رَجَعَ إِلَى أَهْلِهِ قَالَ إِذَا كَانَ عَلَى جِهَةِ اَلْجَهَالَةِ أَعَادَ اَلْحَجَّ وَ عَلَيْهِ

عَلَى‏ كِتَابِكَ‏ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ‏ فَقَدْ تَمَّ إِحْرَامُهُ فَإِنْ جَهِلَ أَنْ يُحْرِمَ يَوْمَ اَلتَّرْوِيَةِ بِالْحَجِّ حَتَّى رَجَعَ إِلَى بَلَدِهِ

حقى است از سوى پروردگار تو» (انه الحق من ربك ). «ولى بسيارى از مردم بر اثر جهل و تعصب و خودخواهى ، ايمان نمى آورند» (و لكن اكثر الناس لا يؤ منون ). ۲ - تفسير

إِحْرَامِهِ وَ إِنْ شَاءَ كَانَ وَجْهُهُ ذَلِكَ إِلَى‏ مِنًى‏ قُلْتُ فَإِنْ جَهِلَ فَخَرَجَ إِلَى‏ اَلْمَدِينَةِ وَ إِلَى نَحْوِهَا بِغَيْرِ إِحْرَامٍ ثُمَّ

اَلْحِنْثِ فَإِذَا حَنِثَ فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يُوَاقِعَهَا حَتَّى يُكَفِّرَ فَإِنْ جَهِلَ وَ فَعَلَ كَانَ عَلَيْهِ كَفَّارَةٌ وَاحِدَةٌ

بالاخرة حجابا مستورا). اين حجاب و پرده ، همان لجاجت و تعصب و خودخواهى و غرور و جهل و نادانى بود كه حقايق قرآن را از ديدگاه فكر و عقل آنها مكتوم مى داشت و به

اَللَّهَ وَ مَنْ عَرَفَهُمْ فَقَدْ عَرَفَ اَللَّهَ وَ مَنْ جَهِلَهُمْ فَقَدْ جَهِلَ اَللَّهَ وَ مَنِ اِعْتَصَمَ بِهِمْ فَقَدِ اِعْتَصَمَ بِاللَّهِ وَ مَنْ تَخَلَّى

جلد: ۲۰، صفحه : ۳۱۷ آنچه مى گفتيم سخنان بى اساس و بى پايه بود، سخنانى كه از جهل و بيخبرى يا تقليد كوركورانه سرچشمه مى گرفت ، امروز بهتر از هر زمان مى فهميم

ادعايتان كه مى گوييد: «خدا فرزند گرفته »، هيچ دليلى نداريد و سخنتان از روى جهل و بدون مدرك است . و بنابراين ، حاصل معناى آيه چنين مى شود كه : نه تنها دليلى

كرده كه شايد كسى باور نكند اين همان ملت پيشرو است . مگر عرب جاهلى نبود كه در جهل و بدبختى و فساد و ذلت و نكبت و پراكندگى و انحطاط غوطه ور بود؟ چرا كه رهبر

اين غرور علمى به قدرى گسترش پيدا كرد كه اصلا مذهب و وحى انبياء را زائيده جهل يا ترس بشر پنداشتند و گفتند: با فرا رسيدن دوران شكوفائى علم ديگر نيازى به

لا تعلمون ». دلالت بر اين معنا دارد، يعنى دلالت مى كند بر اينكه طبع آدمى جهل و نادانى است و از علم جز مقدار محدودى روزيش ‍ نداده اند. و همچنين آيه «و ان

اَلْآخِرَةِ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَحْلُمُ إِذَا جُهِلَ عَلَيْكَ‏

اَلْخُلُقِ وَ لاَ مَالَ أَنْفَعُ مِنَ اَلْقُنُوعِ بِالْيَسِيرِ اَلْمُجْزِي وَ لاَ جَهْلَ أَضَرُّ مِنَ اَلْعُجْبِ‏

الله غفورا رحيما). هر گاه از شما تاكنون در اين امر كوتاهى شده چون بر اثر جهل و نادانى بوده است خداوند شما را خواهد بخشيد، توبه كنيد و به سوى او باز گرديد،

مى شود كه اميد به تحقق چيزى مى رود و از آنجا كه اين معنى احيانا تواءم با «جهل » يا «عجز» است بسيارى از مفسران آن را در قرآن مجيد به معنى اميد ديگران از

حق و جوياى حق باشد، اما آن كس كه با پيشداوريهاى غلط و گمراه كننده اى كه از جهل و لجاج و عناد سرچشمه مى گيرد تصميم خود را قبلا گرفته است ، نه تنها حق را پيدا

كه خود داشتند، خوشحالى مى كردند»، و سپس از باب طعنه و تعريض به جاى كلمۀ «جهل»، علم را آورد و فرمود: «فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِنَ العِلم». و اين تفسير،

و بدون داشتن مربى و راهنما، در قعر دره طبيعت ، و چاه تاريك غرائز سركش ، و جهل و نادانى باقى خواهد ماند. و براى نجات از اين دره و بر آمدن از اين چاه نياز

مثلا ملكه‌ شجاعت‌ حدّ وسط ‌بين‌ تهور و جبن‌ و علم‌ حدّ وسط ‌بين‌ جربزه‌ و جهل‌، و سخاوت‌ حدّ وسط ‌بين‌ اسراف‌ و بخل‌، و تواضع‌ حدّ وسط ‌بين‌ تكبر و ذلت‌

داشته باشند و اما اينها كه (لا يعلمون ، علمى ندارند)، دلهايشان در پس پرده جهل قرار دارد و بآفت عصبيت و عناد مبتلا شده و آيات بحال مردمى كه نمى دانند سودى

همه چيز احاطه دارد چيزى را نبيند و نداند؟! اين غافلان بى خبرند كه بر اثر جهل و ناآگاهى خود را از مراقبت دائمى پروردگار بر كنار مى پندارند. آرى خدا مى داند

عبارت بود از گرائيدن به زمين و ركون به سوى هوى و مقيد بودن به كنده و زنجير جهل و غلهاى انكار، (و اگر به خاطر خوانندگان محترم مانده باشد) در جلد اول اين كتاب