الحج ٧٨
ترجمه
| الحج ٧٧ | آیه ٧٨ | الحج ٧٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إجْتَبَاکُمْ»: شما را برای نصرت دین و پیروزی آئین خود برگزیده است. «حَرَجٍ»: ضیق. مشقّت (نگا: مائده / اعراف / . «مِلَّةَ»: دین. آئین. برابر قاعده اِغراء، مفعول به فعل محذوفی است و تقدیر چنین است: إلْزَمُوا مِلَّةَ ... إِتَّبِعُوا مِلَّةَ. یا بدل از محلّ جار و مجرور (فِی‌الدِّینِ) است که منصوب به (مَاجَعَلَ) است. «أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ»: خدا ابراهیم را پدر امت محمّد (نامیده است با وجود این که همگان از نسل او نیستند. این بدان خاطر است که ابراهیم نیای رسول خدا بوده و او هم از لحاظ شفقت و رحمت همچون پدر امت خویش است (نگا: بقره / توبه / . «هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ»: خدا شما را مسلمان نامیده است. مراد از (هُوَ) خدا است، به دلیل این که: فی هذا، یعنی در این کتاب که قرآن است، ابراهیم کاری و دخالتی ندارد. همچنین فاعل افعال (إِجْتَبَاکُمْ) و (ماجَعَلَ) خدا است. «مِن قَبْلُ»: مراد در کتابهای آسمانی پیشین و از جمله توسّط ابراهیم. «فِی هذا»: در این کتاب که قرآن است. «لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ»: مراد شهادت عملی است (نگا: بقره / . یعنی: پیغمبر اسوه و الگوی شما امت محمّدی است، و شما امت محمّدی هم اسوه و الگوی مردم جهانید. چرا که محمّد پیغمبر نمونه و شما نیز با داشتن والاترین آئین مقیاس و الگوئی برای سنجش شخصیّت و فضیلت در میان همه امتها هستید. لذا پیدا است که چه مسؤولیّت بزرگ و وظیفه سترگی بر عهده ما پیروان محمّد است. پروردگارا به ما این توفیق و سعادت مرحمت فرما که سراپا تسلیم فرمان تو، و با چنگ زدن به قرآن، مردمی نمونه باشیم.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً... (۱۴) قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي... (۵) رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ... (۲) وَ کَذٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً... (۸) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا... (۲) قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي... (۵)
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ... (۵) يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا... (۲) وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِي... (۰)
تفسیر
- آيات ۶۷ -۷۸ سوره حج
- جواب به كفار و مشركين كه به روش مسلمين در عبادت خدا خرده مى گرفتند
- احتجاج بر اينكه مشركان برهان و علمى بر خدايى ((شركاء(( ندارند
- تمثيلى براى نفى الوهيت آلهه مشركين و بيان عدم دخالت آنها در خلق و تدبير موجودات
- تقرير حجت و برهانى كه از جمله ((ان الله سميع عليم (( براىاصل لزوم ارسال رسل استفاده مى شود
- تقرير حجت و برهانى كه از آيه :(يعلم ما بين ايديهم و ما خلفهم ...) براى عصمت انبياء(عليهم السلام ) استفاده مى شود
- معناى ((جهاد(( و اينكه فرمود: ((جاهدوا فى الله حق جهاده ((
- وجه اينكه ابراهيم (عليه السلام ) را پدر مسلمين ناميد
- بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات گذشته )
- روايتى در اين باره كه آيه ((... هو اجتباكم ...(( درباره اهل بيت (عليهم الصلاة و السلام ) نازل شده است
- چند روايت متضمن استشهاد به جمله ((ما جعل عليكم فى الدين من حرج (( براى رفع حكم حرجى
نکات آیه
۱ - جهاد خالصانه و همه جانبه (جهاد با جان و مال) در راه خدا، توصیه الهى به اهل ایمان (و جهدوا فى اللّه حقّ جهاده) تقیید «جاهدوا» به «حقّ جهاده»، ظهور در این معنا دارد که مؤمنان باید تمامى توان خود را در راه خدا به کار گیرند و هرچه دارند (جان و مال) در این راه نثار کنند.
۲ - ارزش جهاد، به در راه خدا بودن آن است. (و جهدوا فى اللّه)
۳ - امت اسلام، امتى برگزیده (هو اجتبیکم) «إجتباء» به معناى برگزیدن است.
۴ - اسلام، نعمتى خدادادى و منّتى الهى بر مؤمنان (یأیّها الذین ءامنوا ... هو اجتبیکم) تقدیر «هو اجتباکم» به قرینه جمله «و ما جعل علیکم فى الدین من حرج» مى تواند «هو اجتباکم للدین» باشد; یعنى، خدا است که شما را براى دین خود برگزید و توفیق ایمان را به شما عطا کرد; وگرنه شما نیز مانند دیگران کافر و مشرک بودید.
۵ - احکام شریعت اسلام، تکالیفى آسان و پیراسته از هر گونه عسر و حرج (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج)
۶ - احکام الهى در شریعت اسلام، احکامى انعطاف پذیر است و در صورت مواجه شدن مکلف با عسر و حرج، جاى خود را به حکمى دیگر (احکام ثانوى) - که مایه عسر و حرج نباشد - مى دهد. (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج) لازمه نفى حرج از دین، این است که اگر مکلف در انجام تکلیفى مواجه با حرج شد، آن تکلیف ساقط گشته و جاى خود را به حکم دیگرى که مایه حرج نباشد بدهد.
۷ - جهاد در راه خدا، حکمى بیرون از قاعده نفى حرج (و جهدوا فى اللّه حقّ جهاده ... و ما جعل علیکم فى الدین من حرج) جمله هاى «هو اجتباکم» و «و ما جعل علیکم فى الدین من حرج» ظاهراً تعلیل براى جمله «و جاهدوا فى اللّه حقّ جهاده» است; یعنى، بدان حهت که شریعت اسلام، شریعتى سهل و آسان و پیراسته از هرگونه عسر و حرج است، پس باید در راه عمل به آن نهایت کوشش را نمود و در راه حفظ آن، تمام توان خود را به کار بست و از ایثار جان و مال در پاسدارى از آن دریغ نکرد. لازمه این معنا این است که حکم جهاد همه جانبه - که قطعاً عسر و حرج آفرین است - از قانون نفى حرج بیرون باشد.
۸ - لزوم توجه به طاقت و توان مردم، در قانون گذارى و تعیین تکلیف (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج)
۹ - وحدت و یگانگى شریعت اسلام و شریعت ابراهیم(ع) (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج ملّة أبیکم إبرهیم)
۱۰ - پیوند نسبى مردم مکّه صدراسلام با حضرت ابراهیم(ع) (ملّة أبیکم إبرهیم) مخاطب ضمیر «کم» در «أبیکم»، مى تواند عموم مسلمانان و یا خصوص مردم مکّه باشد. برداشت فوق برپایه احتمال دوم است.
۱۱ - تکالیف الهى در شریعت ابراهیم(ع) تکالیفى آسان و به دور از هرگونه عسر و حرج بود. (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج ملّة أبیکم إبرهیم)
۱۲ - ابراهیم(ع)، پدر دینى امت اسلامى (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج ملّة أبیکم إبرهیم)
۱۳ - بهره گیرى از عواطف خویشاوندى براى ترغیب مشرکان مکّه به گرویدن به اسلام (و ما جعل علیکم فى الدین من حرج ملّة أبیکم إبرهیم)
۱۴ - «مسلمان»، نامى برگزیده از سوى خدا براى امت پیامبر(ص) (هو سمّیکم المسلمین)
۱۵ - امت اسلام، امتى شناخته شده در ادیان آسمانى پیشین (هو سمّیکم المسلمین من قبل)
۱۶ - «مسلمان»، نام امت پیامبر در کتاب هاى آسمانى پیشین و قرآن (هو سمّیکم المسلمین من قبل و فى هذا)
۱۷ - تسلیم بودن در برابر خدا، روح شریعت پیامبر(ص) (هو سمّیکم المسلمین من قبل و فى هذا)
۱۸ - مسلمانان، گواه بر اعمال سایر مردم و پیامبر(ص) گواه بر اعمال مسلمانان (لیکون الرسول شهیدًا علیکم و تکونوا شهداء على الناس) در این که مراد از «شهید» و «شهداء» در آیه چیست، نظراتى چند ابراز شده است که از جمله آنها «گواهى بر اعمال» مى باشد.
۱۹ - پیامبر(ص) حجت خدا بر مسلمانان و امت اسلامى حجت خدا بر دیگر مردمان (لیکون الرسول شهیدًا علیکم و تکونوا شهداء على الناس) از جمله تفسیرهایى که براى کلمه «شهید» و «شهداء» ابراز شده، «حجت» است. برداشت بالا، بر پایه همین تفسیر مى باشد.
۲۰ - لزوم بر پاداشتن نماز و پرداخت زکات (فأقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة)
۲۱ - ضرورت اعتصام به خداوند و پرهیز از تمسک به غیر او (و اعتصموا باللّه)
۲۲ - برپاداشتن نماز، پرداخت زکات و اعتصام به محور الهى، اساسى ترین وظایف امت اسلامى (هو سمّیکم المسلمین ... فأقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة و اعتصموا باللّه)
۲۳ - خدا، مولا و سرپرست امت اسلامى (سمّیکم المسلمین ... هو مولیکم)
۲۴ - اعتقاد به مولویت و سرپرستى خداوند، مقتضى اعتصام به او و پرهیز از چنگ زدن به دامن غیر او (و اعتصموا باللّه هو مولیکم) جمله «هو مولیکم» به منزله تعلیل براى «اعتصموا باللّه» است; یعنى، به خدا اعتصام کنید; زیرا او مولا و قیّم شما است.
۲۵ - لزوم اداى تکالیف الهى، برخاسته از حق ولایت خداوند بر آدمى (فأقیموا الصلوة ... هو مولیکم)
۲۶ - حق ولایت الهى، تنها مجوز براى تشریع و قانون گذارى (فأقیموا الصلوة و ءاتوا الزکوة و اعتصموا باللّه هو مولیکم) برداشت یاد شده، بدان احتمال است که «هو مولاکم» اشاره به این داشته باشد که چون خداوند بر آدمیان حق ولایت دارد، از این رو به جعل مقررات و تکالیف پرداخته است. بنابراین هر گونه تشریع و قانون گذارى، بایستى به گونه اى به ولایت الهى منتهى شود.
۲۷ - مشروعیت ولایت ها و حکومت هاى بشرى، در گرو منتهى شدن آن به ولایت الهى است. (هو مولیکم) با توجه به ظهور «هو مولاکم» در حصر، برداشت یاد شده به دست مى آید.
۲۸ - خدا، سرپرست و یاور خوب و شایسته براى امت اسلامى (هو سمّیکم المسلمین ... و اعتصموا باللّه ... فنعم المولى و نعم النصیر)
۲۹ - اقامه نماز، پرداخت زکات و اعتصام به خداوند، زمینه ساز برخوردارى از ولایت و جلب یارى و نصرت او (فاقیموا الصلوة ... فنعم المولى و نعم النصیر) برداشت فوق، بدان احتمال است که «فنعم المولى...» مترتب بر تکالیف پیشین باشد که انجام آن، موجب بهره مندى از ولایت ویژه و نصرت خداوند است.
۳۰ - ستایش خدا از سرپرستى خود نسبت به مسلمانان و یارى رساندن به آنان (هو سمّیکم المسلمین... فنعم المولى و نعم النصیر)
روایات و احادیث
۳۱ - «عن أبى عبداللّه(ع) قال: سألته عن الجنب یجعل الرکوة أو التوّر فیدخل إصبعه فیه قال: إن کانت یده قذرة فأهرقه و إن کانت لم یصبها قذر فلیغتسل منه هذا ممّا قال اللّه تعالى: «ما جعل علیکم فى الدین من حرج»; ابوبصیر مى گوید: از امام صادق(ع) سؤال کردم: شخص جُنُب ظرف آب کوچکى مى گذارد و انگشت خود را در آن مى زند [حکمش چیست؟ ]فرمود: اگر دستش آلوده به نجاست باشد، باید آن آب را بریزد و اگر آلوده به نجاست نباشد، مى تواند با آن آب غسل کند. این از مصادیق قول خدا است که فرمود: «ما جعل علیکم فى الدین من حرج» خدا در دین حرج و سختى قرار نداده است».[۱] شاید مقصود این باشد که اگر بدن جنب به علت جنابت نجس مى شد، لازم مى آمد جُنُب هیچ وقت نتواند با آب قلیل غسل کند و این حرج است. پس به مقتضاى آیه، بدن جنب نجس نیست.
موضوعات مرتبط
- ابراهیم(ع): پدرى ابراهیم(ع) ۱۲; سهولت دین ابراهیم(ع) ۱۱
- احکام: احکام ثانوى ۶; منشاء تشریع احکام ۲۶
- ادیان: هماهنگى ادیان ۹
- ارزشها: ملاک ارزشها ۲
- اسلام: انعطاف پذیرى اسلام ۶; حقیقت اسلام ۱۷; روش تبلیغ اسلام ۱۳; سهولت اسلام ۵; ویژگیهاى اسلام ۵; هماهنگى اسلام و دین ابراهیم(ع) ۹
- امتها: حجت بر امتها ۱۹; گواهان امتها ۱۸
- انسان: مولاى انسان ها۲۵
- اهل مکه: خویشاوندى اهل مکه و ابراهیم(ع) ۱۰
- برگزیدگان خدا :۳
- تسلیم: تسلیم به خدا ۱۷
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۲۵; شرایط تکلیف ۸; قدرت در تکلیف ۸
- جهاد: اخلاص در جهاد ۱، ۲; ارزش جهاد ۲; اهمیت جهاد ۷; توصیه به جهاد ۱
- حکومت: منشاء حکومت ۲۷
- خدا: آثار اعتصام به خدا ۲۹; آثار ولایت خدا ۲۵، ۲۶، ۲۷; اجتناب از اعتصام به غیر خدا ۲۴; اعراض از اعتصام به غیر خدا ۲۱; امتنان خدا ۴; اهمیت اعتصام به خدا ۲۱، ۲۲; توصیه هاى خدا ۱; حجتهاى خدا ۱۹; زمینه اعتصام به خدا ۲۴; زمینه نصرت خدا ۲۹; زمینه ولایت خدا ۲۹; مدحهاى خدا ۳۰; مدح نصرت خدا ۳۰; مدح ولایت خدا ۳۰; مشمولان نصرت خدا ۲۸; مشمولان ولایت خدا ۲۳، ۲۸; نعمتهاى خدا ۴
- زکات: آثار پرداخت زکات ۲۹; اهمیت پرداخت زکات ۲۰، ۲۲
- عقیده: آثار عقیده به ولایت خدا ۲۴
- قانونگذارى: شرایط قانونگذارى ۸
- قواعد فقهى: قاعده نفى عسروحرج ۶، ۳۱; محدوده قاعده نفى عسروحرج ۷
- مؤمنان: توصیه به مؤمنان ۱; جهاد مالى مؤمنان ۱; نعمتهاى مؤمنان ۴
- محمد(ص): گواهى محمد(ص) ۱۸; نقش محمد(ص) ۱۹
- مسلمانان: برگزیدگى مسلمانان ۳; پدر دینى مسلمانان ۱۲; تکالیف مسلمانان ۲۲; حجت بر مسلمانان ۱۹; فضایل مسلمانان ۳; گواهان مسلمانان ۱۸; گواهى مسلمانان ۱۸; مسلمان در کتب آسمانىمسلمانان ۱۶; مسلمان در قرآن مسلمانان ۱۶; مسلمانان در ادیان ۱۵; منشأ نامگذارى مسلمان ۱۴; مولاى مسلمانان ۲۳، ۲۸; یاور مسلمانان ۳۰
- مشرکان مکه: زمینه اسلام مشرکان مکه ۱۳; عواطف خویشاوندى مشرکان مکه ۱۳
- نعمت: نعمت اسلام ۴
- نماز: آثار برپایى نماز ۲۹; اهمیت برپایى نماز ۲۰; اهمیت نماز ۲۲
- ولایت: منشأ ولایت ۲۷
منابع
- ↑ استبصار، ج ۱، ص ۲۰، ح ۱، ب ۱۰; نورالثقلین، ج ۳، ص ۵۲۴، ح ۲۳۳.
