الروم ٢٥
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ مِنْ آيَاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّمَاءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَ إِذَا دَعَاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ |
ترجمه
| الروم ٢٤ | آیه ٢٥ | الروم ٢٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«تَقُومَ»: پابرجا و استوار می‌گردد. «بِأَمْرِهِ»: به فرمان او (نگا: حجّ / ). با ساخت و کارکرد او. «دَعَاکُمْ»: شما را فرا خواند. مراد فرا خواندن با نفخ صور به هنگام رستاخیز است (نگا: زمر / ). «مِنَ الأرْضِ»: از زمین. مراد این است که بعد از نهایت جهان و گذشت ازمنه‌ای بر آن، شما را که در دل زمین جای دارید فرا می‌خواند و حاضرتان می‌گرداند. یا این که از بالای زمین، شما را ندا در می‌دهد و ...
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
يَوْمَ يَدْعُوکُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ... (۲) أَ لَمْ تَرَ أَنَ اللَّهَ سَخَّرَ... (۴) إِنَ اللَّهَ يُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ... (۳) إِنْ کَانَتْ إِلاَّ صَيْحَةً وَاحِدَةً... (۰) إِنَ اللَّهَ يُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ... (۲) وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ... (۳)
اللَّهُ لاَ إِلٰهَ إِلاَّ هُوَ... (۵) يَوْمَ يَدْعُوکُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ... (۱) وَ يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ... (۲) فَإِنَّمَا هِيَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ (۰) فَإِذَا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ (۰)
تفسیر
- آيات ۲۰ - ۲۶، سوره روم
- اشاره به مراد از اينكه در مقام بر شمردن آيات خود فرموده است خدا شما را از خاكآفريد
- بيان اينكه خلقت ازواج و جعل مودت و مهربانى بين زن و مرد از آيات خدا است
- اختلاف انسانها از نظر زبان ، نژاد و... از آيات الهى است
- يادآورى آيات الهى ديگر: خوابيدن در شب ، تلاش در روز، رعد و برق ، فروفرستادنباران و...
- مراد از، قيام آسمان و زمين در (و من آياته ان تقوم السماء و الاءرض باءمره )
- يادآورى آيات الهى ديگر: خوابيدن در شب ، تلاش در روز، رعد و برق ، فروفرستادنباران و... نكاتى كه در ترتيب بيان آيات وجود دارد
- همه موجودات تحت از اطاعت تكوينى خداوند هستند
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذا دَعاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ «25»
و از نشانه‌هاى الهى آن است كه آسمان و زمين به فرمان او بر پاست؛ پس هرگاه شما را از زمين فرا خواند، ناگهان (از قبر) بيرون مى‌آييد (و در صحنه‌ى قيامت حاضر شويد).
نکته ها
در اين آيات، هم آفرينش انسان از خاك، نشانه‌ى قدرت الهى شمرده شد، «خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ» هم مرگ و خروج انسان از قبر. «مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ»
خداوند در اين آيه و پنج آيه‌ى قبل، پانزده مرتبه مردم را مخاطب قرار داده و نعمت‌هاى خود را برشمرده كه اين، يكى از شيوه‌هاى تبليغ است.
جلد 7 - صفحه 193
پیام ها
1- استوارى نظام آفرينش، نه تصادفى است و نه به دست ديگران، به اراده الهى است. تَقُومَ ... بِأَمْرِهِ
2- پيدايش معاد، با اراده و دعوت خداوند انجام مى‌گيرد. «دَعاكُمْ دَعْوَةً»
3- دعوت پيامبر خدا، مرده را زنده مى‌كند، «ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْياً» «1» تا چه رسد به دعوت الهى. «دَعاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ»
4- ايمان به مبدأ، مقدّمه‌ى ايمان به معاد است. كسى كه نظام هستى را بر پا كرد، شما را نيز پس از مرگ زنده مى‌كند. تَقُومَ السَّماءُ ... إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ
5- معاد، جسمانى است. مِنَ الْأَرْضِ ... تَخْرُجُونَ
6- پيدايش معاد، دفعى است نه تدريجى. «إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذا دَعاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ «25»
10- وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ: و از آيات قدرت الهى اينست كه بر پا
«1» توحيد المفضل، (طبع سوم عربى، مكتبة الدّاورى- قم) ص 150- 149.
«2» همان مدرك ص 159.
جلد 10 - صفحه 288
و ايستاده آسمانها، وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ: و زمينها به روى آب به فرمان او، يعنى قيام و پايدارى آنها به اراده اوست كه هر يك در حيّز معين آن بدون دعائم و علايق نگاهداشته شده. ثُمَّ إِذا دَعاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ: پس چون بخواند شما را بواسطه اسرافيل به نفخه اخيره، خواندنى بدين نوع كه: ايّها الموتى اخرجوا، اى مردمان بيرون آئيد از زمين يعنى از قبرها. إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ: پس آنگاه شما بيرون آئيد از قبرهاى خود براى حساب و ثواب و عقاب.
نكته: اين جمله شرطيه عطف است بر «ان تقوم» به تأويل مفرد، پس معنى چنين شود كه از آيات باهره الهى ايستادن و پابرجا بودن آسمانها و زمينهاست به فرمان او و بيرون آمدن شماست از قبرها وقتى كه شما را بخوانند به يك خواندن و گويند: اى مردگان بيرون آئيد از قبرها، يكمرتبه تمامى بيرون آيند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ «20» وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ «21» وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَ أَلْوانِكُمْ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِلْعالِمِينَ «22» وَ مِنْ آياتِهِ مَنامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ابْتِغاؤُكُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ «23» وَ مِنْ آياتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ «24»
وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذا دَعاكُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ «25»
ترجمه
و از نشانه‌هاى او است آنكه آفريد شما را از خاك پس آنگاه شما آدميانى گرديد كه پراكنده شويد
و از نشانه‌هاى او است آنكه آفريد براى شما از خودتان جفتهائى تا آرام گيريد و ميل كنيد بآنها و قرار داد ميانتان دوستى و مهربانى همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه تفكر ميكنند
و از نشانه‌هاى او است آفريدن آسمانها و زمين و اختلاف زبانهاى شما و رنگهاى شما همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى دانايان
و از نشانه‌هاى او است خواب شما بشب و روز و طلب كردن شما از فضلش همانا در اين هر آينه آيتها است براى گروهى كه ميشنوند
و از نشانه‌هاى او است كه مينماياند بشما برق را براى ترس و اميد و فرو ميفرستد از آسمان آب را پس زنده ميگرداند بآن زمين را بعد از مردنش همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه تعقل ميكنند
و از نشانه‌هاى او است آنكه برپا ميباشد آسمان و زمين به امرش پس چون بخواند شما را خواندنى از زمين آنگاه شما بيرون مى‌آئيد.
تفسير
خداوند متعال در اين آيات شريفه بعلائم و آيات قدرت و رحمت و حكمت خود اشاره فرموده براى تحكيم مبانى معاد كه قبلا گوشزد شده بود و بعدا هم اثبات خواهد شد باين تقريب كه از جمله آيات و علائم قدرت خداوند آنستكه خلق كرد شما را از خاك در بدو امر كه پدر و مادر تمام شما را از خاك آفريد و شما از آن دو بوجود آمديد و بعد از آن از نطفه كه آن از مأكولات زمين كه خاك است پيدا ميشود پس شما بنى آدم زياد شديد و در زمين پراكنده گشتيد و بتمام معنى از خاكيد و چگونه تصوّر ميشود كه بعد از مردن و خاك شدن خداوند نتواند شما را از خاك بيرون آورد و مجتمع فرمايد و از جمله علائم و آيات رحمت او آنستكه از جنس شما براى شما جفت‌ها و زنانى خلق فرمود كه شما با آنها الفت گيريد و مأنوس شويد و ميل كنيد بسوى آنها و عجب در آنستكه بعد از اجرا صيغه ازدواج فورا دوستى و مهربانى ميان شما ايجاد فرمايد بطوريكه هر يك نفع
جلد 4 صفحه 251
ديگرى را بيش از هر كس طالب و هر يك از ضرر ديگرى بيش از هر كس گريزانيد و هر كس اندك تفكر و تأمّلى نمايد مى‌يابد كه اين دوستى و مهربانى كه سابقه نداشته از مبدء رأفت و رحمت بآنها افاضه شده و از لطف و رحمت خدا بر بندگان است كه وسائل آرامش و آسايش و دلخوشى و سرگرمى و انتظام امور و انتشار نسل آنها را در زمين تا يوم النّشور فراهم فرموده و اينها همه آيات الهى است كه مشهود بندگان ميگردد و از آنها غفلت دارند و يكى از آثار و علائم قدرت و حكمت خداوند آنستكه آسمانها و زمين و آنچه را در آنها است از موجودات سماويّه و ارضيّه خلق فرموده و زبانها و رنگهاى بنى آدم را كه همه از خاك و از يك پدر و مادر بوجود آمده‌اند بطورى مختلف فرموده كه گفتار و رخسار دو نفر مثل هم نيست كه نتوان تشخيص داد و هر قدر شبيه بيكديگر باشند باز ممتاز و شناخته ميشوند با آنكه عمل طبيعت بيك منوال است ولى خداوند حكيم چنين اراده فرموده كه مردم مشتبه بيكديگر نشوند و نظم عالم مختل نگردد و بعضى اختلاف زبان را باختلاف لغات از قبيل فارسى و عربى و تركى و اختلاف الوان را بسياهى و سفيدى و سرخى و زردى و ما بين اينها كه تمام آنها بامر و صنع خداوند است تفسير فرموده‌اند و علماء و دانشمندان ميدانند كه خلقت آسمانها و زمين و خورشيد و ماه و اينهمه ستارگان ثوابت و سيّارات كه با نظم و ترتيب محيّر العقولى در گردشند و اختلاف السنه و الوان كه متضمّن حكم و مصالح بى پايانست از غير خداوند عالم قدير حكيم ممكن نيست ولى نادانان نميدانند و همه را طبيعى مى‌پندارند و از درك حقايق گريزانند و عالمين بفتح لام نيز قرائت شده است و يكى از علائم حكمت و رحمت خداوند آنستكه شب را براى آسايش و استراحت مردم ايجاد فرموده و روز را براى تحصيل معاش و طلب روزى بفضل الهى پس خواب مردم و طلب روزى آنها در شب و روز از آيات رحمت و حكمت او است كه هر يك مناسب با وقتى است كه براى آن مقرّر فرموده و اينكه نفرموده منامكم باللّيل و ابتغاءكم من فضله فى النّهار براى اشاره بآنستكه هر يك از نوم و ابتغاء اگر چه در اصل براى وقت مناسب خود وضع شده‌اند ولى اگر احيانا خواب در شب كم شود در روز مانعى از جبران آن نيست و نيز اگر طلب روزى در روز وافى
جلد 4 صفحه 252
يا ممكن نشود در شب اشتغال بآن سزاوار است چون دو وقت براى دو كار در وسط آندو تعيين شده كه دلالت بر صلاحيّت آن دو وقت براى آن دو كار دارد و كسانيكه گوش شنوا دارند و حاضرند براى قبول آيات حقّ و امارات حقيقت ميدانند كه اين اختلاف روز و شب و صلاحيّت آن دو و اصليّت هر يك براى كارى و امثال اين معانى دلالت بر وجود خداى رحيم حكيم دارد ولى كسانيكه استنكاف از قبول حقّ دارند و گريزان از درك حقائقند اينها را حمل بر امور طبيعى و اتّفاقى ميكنند و متنبّه و متذكّر نميشوند كه افعال مناسب با حكمت و رحمت از غير حكيم رحيم صادر نميگردد و يكى از آيات و علائم حكمت و رحمت الهى بر بندگان آنستكه آن خداوند مينماياند چون در اصل انّه يريكم بوده و انّه براى اختصار حذف شده يعنى ارائه ميدهد و مى‌نماياند بشما برق را قبل از نزول باران غالبا و بدون آن احيانا براى ايجاد خوف و رجاء در بندگان كه بترسند از نزول صاعقه خصوصا در سفر و اميدوار شوند بباران رحمت مخصوصا در حضر يا بترسند از تخلّف آن از باران و اميدوار باشند بتعقّب آن بآن چون خوب است بندگان از طرف پروردگارشان در حال خوف و رجاء باشند و باران رحمت خود را از آسمان نازل ميفرمايد و تمام اراضى مرده و خشك شده و بى گياه مانده را زنده و سبز و خرّم ميفرمايد براى تفرّج و تفريح و ارتزاق بندگان ولى ادراك تمام اين معانى و آنكه بر طبق حكمت و مصلحت است و بايد از حكيم عليم صادر شود موقوف بتعقّل و تفكّر است و الّا ممكن است حمل بر امور طبيعى شود و يكى از آيات قدرت خداوند قيام و قرار و پديدار و پايدار شدن آسمانها و زمين است بفرمان و اراده و اختيار او پس هر وقت بخواند مردم را خواندنى بنحو مخصوص در پيشگاه خود براى حساب اعمال و جزاى افعال همه فورا داعى حقّ را لبّيك گويان از قبرها بيرون آيند و در محكمه عدل الهى حاضر شوند و كيفيّت دعوت و اجابت در سوره بقره ذيل آيه فقلنا اضربوه ببعضها تحت عنوان تبيين سماوى گذشت و بعضى دعوت را بنفخ دوم در صور دانسته‌اند و بعضى آنرا بگفتن اسرافيل اجيبوا داعى اللّه تفسير فرموده‌اند.
جلد 4 صفحه 253
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ مِن آياتِهِ أَن تَقُومَ السَّماءُ وَ الأَرض‌ُ بِأَمرِه‌ِ ثُمَّ إِذا دَعاكُم دَعوَةً مِنَ الأَرض‌ِ إِذا أَنتُم تَخرُجُون‌َ «25»
و از جمله آيات الهي اينست که برپاست آسمان و زمين به امر پروردگار پس از آن زماني که بطلبيم شما را بدعوة از زمين در آن هنگام شما بيرون ميآييد.
وَ مِن آياتِهِ أَن تَقُومَ السَّماءُ وَ الأَرض‌ُ بِأَمرِه‌ِ تمام اينکه كرات جويه که عدد آنها را جز خالق آنها نميداند و چه بسا بعض آنها چندين هزار برابر كره زمين و از كثرت بعد آنها كوچك نمايان ميشوند و چه بسا از كثرت بعد، مشاهده نميشوند تمام آنها با آنچه در آنها است در اينکه فضاء وسيع بقدرت كامله حق بر جا است و تمام مأمور بامر او هستند بهمان نحوي که از ابتداء خلق شده نه كهنه ميشوند و نه سائيده، و نه نظم آنها بر هم ميخورد و نه خسته ميشوند كسي که اينکه گونه قدرت دارد البته موقعي که شما را از قبور خود بخواند آني و فوري از قبور خود بيرون ميشويد و مراد از «امره» نظر به اينكه مفسرين عقل و شعوري براي آنها قائل نيستند فقط ذوي العقول را انس و جن و ملك ميدانند، حمل كردند بر امر تكويني که ايجاد و ابقاء آنها است و چون
جلد 14 - صفحه 379
مكرر گفته شده و آيات شريفه و اخبار بسيار دلالت دارد تمام عقل و شعور و معرفت و عبادت و اطاعت و تسبيح و تحميد دارند بر حسب امر او، تمام بدستور او قيام دارند و انجام تكليف خود ميكنند.
ثُمَّ إِذا دَعاكُم دَعوَةً مِنَ الأَرض‌ِ بنفخه ثانيه اسرافيل چنانچه ميفرمايد وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذا هُم مِنَ الأَجداث‌ِ إِلي رَبِّهِم يَنسِلُون‌َ (سوره يس آيه 51) و گفتند معناي ينسلون يعني بشتاب و فوري إِذا أَنتُم تَخرُجُون‌َ.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 25)- در این آیه بحث از آیات آفاقی را در زمینه تدبیر نظام آسمان و زمین و ثبات و بقای آنها ادامه داده، می‌فرماید: «و از آیات او این است که آسمان و زمین به فرمان او بر پاست» (وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ).
یعنی نه تنها آفرینش آسمانها که در آیات قبل به آن اشاره شد آیتی است که بر پایی و ادامه نظام آنها نیز آیتی دیگر می‌باشد، چه این که این اجرام عظیم در گردش منظم خود احتیاج به امور زیادی دارد که مهمترین آنها محاسبه پیچیده تعادل نیروی جاذبه و دافعه است.
و در پایان این آیه با استفاده از زمینه بودن «توحید» برای «معاد» بحث را به این مسأله منتقل ساخته، می‌فرماید: «سپس هنگامی که شما را (در قیامت) از زمین فرا خواند ناگهان همه خارج می‌شوید» و در صحنه محشر حضور می‌یابید (ثُمَّ إِذا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ).
نکات آیه
۱ - تداوم بقا و ثبات آسمان و زمین، از نشانه هاى خداوند است. (و من ءایته أن تقوم السماء و الأرض بأمره)
۲ - قوام و ثبات آسمان ها و زمین، به فرمان خداوند است. (أن تقوم السماء و الأرض بأمره)
۳ - تمامى موجودات، در بقاى خویش، نیازمند به خداوندند. (أن تقوم السماء و الأرض بأمره) «السماء و الأرض» کنایه از عالم و آفرینش است.
۴ - ثبات و استقرار آسمان و زمین، به فرمان و قدرت خداوند و بدون اسباب و علل ظاهرى است. (و من ءایته أن تقوم السماء و الأرض بأمره) این که خداوند، برپایى و استقرار و ثبات آسمان و زمین را بدون اسناد به علتى ظاهرى، به امر و فرمان خود معرفى مى کند، حاکى است که آسمان و زمین، بدون علت ظاهرى برپا هستند.
۵ - خروج انسان ها از قبر در قیامت، به خواست و دعوت خداوند است. (ثمّ إذا دعاکم دعوة من الأرض إذا أنتم تخرجون) بنابر این که «من الأرض» متعلق به «تخرجون» باشد، نکته یاد شده، استفاده مى شود.
۶ - همه مردمان در روز قیامت، با یک نداى خداوند، به طور ناگهانى از دل خاک بیرون مى آیند. (ثمّ إذا دعاکم دعوة من الأرض إذا أنتم تخرجون)
۷ - مردگان، در قیامت، در پاسخ به نداى خداوند براى زنده شدن، خود، از قبرها خارج مى شوند. (إذا دعاکم ... إذا أنتم تخرجون)
۸ - معاد و حشر انسان ها در قیامت، جسمانى است. (إذا دعاکم دعوة من الأرض إذا أنتم تخرجون) «من الأرض» متعلق به «دعاکم» است، در نتیجه آنچه در دل زمین قرار دارد و بیرون مى آید، امرى جسمانى است.
۹ - احیاى زمین موات با نزول باران، دلیل قدرت خداوند بر احیاى مجددانسان ها در قیامت است. (و من ءایته ... و ینزّل من السماء ماء فیحیى به الأرض بعد موتها ... ثمّ إذا دعاکم دعوة من الأرض إذا أنتم تخرجون)
۱۰ - آسمان و زمین (هستى)، قبل از برپایى قیامت، فرو مى ریزند. (تقوم السماء و الأرض بأمره ثمّ ... إذا أنتم تخرجون) «ثمّ» براى تراخى است و آورده شدن آن بین دو جمله اى که یکى درباره ثبات عالم و دیگرى احیاى مردگان در قیامت است، نشان مى دهد که باید حادثه اى پس از قوام و ثبات عالم رخ بدهد و آنگاه فرمان حیات صادر شود. آن حادثه، به تناسب مقام، مى تواند فروپاشى عالم باشد.
۱۱ - استفاده از امور حسى و قابل درک، جهت اثبات امور غیر حسى - که درک اش سخت است - از شیوه هاى تبلیغى قرآن است. (و ینزّل من السماء ماء فیحیى به الأرض بعد موتها ... و من ءایته أن تقوم السماء ... ثمّ إذا دعاکم ... إذا أنتم تخرجون)
موضوعات مرتبط
- آسمان: استقرار آسمان ۱; انهدام آسمان ها ۱۰; بقاى آسمان ۱; منشأ استقرار آسمان ۲، ۴
- آیات خدا: آیات آفاقى ۱
- انسان: حشر انسان ها ۵، ۶، ۷، ۸; خروج انسان ها از قبر ۵، ۶، ۷
- باران: فواید باران ۹
- تبلیغ: ارائه نمونه عینى در تبلیغ ۱۱; روش تبلیغ ۱۱
- خدا: افعال خدا ۴; دعوتهاى خدا ۵، ۶، ۷; قدرت خدا ۴; نشانه هاى قدرت خدا ۹
- زمین: احیاى زمین موات ۹; استقرار زمین ۱; انهدام زمین ۱۰; بقاى زمین ۱; منشأ استقرار زمین ۲، ۴
- قیامت: حشر در قیامت ۵، ۶، ۷، ۸; نشانه هاى قیامت ۱۰
- مردگان: احیاى مردگان ۹
- معاد: دلایل معاد ۹; معاد جسمانى ۸
- موجودات: بقاى موجودات ۳; نیازمندى موجودات ۳
- نیازها: نیاز به خدا ۳
منابع
