نتایج جستجو

صداقت ادریس(ع) ۲; تکامل ادریس(ع) ۱; زمینه تکامل ادریس(ع)۲; عروج ادریس(ع) ۴; قصه ادریس(ع) ۴; مقامات ادریس(ع) ۱، ۴ تکامل: زمینه تکامل ۳ خدا: افعال خدا ۱،

آینده دشمنان انبیا ۲; امداد به انبیا ۱; صفات انبیا ۳; عبودیت انبیا ۳ تکامل: زمینه تکامل ۴ خدا: سنتهاى خدا ۱ سنتهاى خدا: سنت امداد ۱ عبودیت: آثار عبودیت ۴

أجمعون) آدم(ع): سجده بر آدم(ع) ۱، ۲; قصه آدم(ع) ۱ انسان: استعداد انسان ۴; زمینه تکامل انسان ۴; سجده بر انسان ۳; نشانه هاى تکریم انسان ۳ خدا: اوامر خدا ۱ ملائکه:

اسلام ۲ انگیزش: عوامل انگیزش ۲، ۶ پلیدى: زمینه پلیدى ۵ ترس: ترس پسندیده ۴ تزکیه: محرومیت از تزکیه ۴ تکامل: زمینه تکامل ۶ خداترسان: اهمیت شخصیت خداترسان ۳; فضایل

هدایت انسان ها ۳; ویژگیهاى انسان ۵ تکامل: زمینه تکامل ۵ خدا: افعال خدا ۱; مقدرات خدا ۴ ذکر: آثار ذکر سهولت هدایت ۷ رشد: زمینه رشد ۵ شکر: شکر نعمت ۶ صراط مستقیم:

تذکر ۱۴; عوامل تذکر ۶ ترس: آثار ترس از فرجام عمل ۱۲ تکامل: زمینه تکامل ۱۴ حق: اعراض از حق ستیزان ۱۱; زمینه حق پذیرى ۱۲; موانع حق پذیرى ۱۳ خدا: آثار علم خدا

۱۲; ایمان به خدا ۱۲ بهشت: پاداش بهشت ۱۰ پاداش: محل پاداش ۷ تکامل: تشویق به تکامل ۱۴; زمینه تکامل ۶، ۸، ۱۰، ۱۲، ۱۵، ۱۶ جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱۳ خدا:

آنان را نقل کرده، فرموده است: ألم تر کیف فعل ربّک بأصحاب الفیل». اسلام: زمینه تکامل اسلام ۴ اصحاب فیل: تدبر در قصه اصحاب فیل ۷; شدت کیفر اصحاب فیل ۱; شدت

خداوند، نیازمند داشتن زمینه هاى شایسته و مستعد است. (الّتى أحصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا) ۱۰ - عفّت و پاکدامنى، راه تکامل و تعالى زن و زمینه ساز برخوردارى او

خدا: درخواست از خدا ۳; مقام قرب خدا ۵ زن: تساوى زن و مرد ۱۴; زمینه الگو بودن زنان ۱۴; زمینه تکامل زنان ۱۴ ظالمان :۱۲ فرعون: آرزوى همسر فرعون ۴، ۶; اذیت همسر

امکانات مادى ۱۴ انبیا: امتحان انبیا ۱۹ اولیاءالله: زمینه مسؤولیت پذیرى اولیاءالله ۱۵ تکامل: زمینه تکامل ۱۴ جن: قدرت عفریت جن ۱۳ خدا: آثار بخشندگى خدا ۲۳;

۷ ایمان: اهمیت ایمان ۲; منشأ ایمان ۲ تبرى: تبرى از کفر ۴ تکامل: منشأ تکامل ۳ جامعه: منشأ تکامل جامعه ۳ خدا: آثار حکمت خدا ۸، ۹; آثار علم خدا ۸، ۹; امتنان

حکومت: زمینه حکومت استبدادى ۴ ذلت: عوامل ذلت ۶; نشانه هاى ذلت ۷ سطحى نگرانى: آثار سطحى نگرانى ۳ ظالمان: تقلید کورکورانه از ظالمان ۷ عقل: زمینه زوال عقل

الأُمور) اراده: آثار اراده ۱، ۷; ارزش اراده ۵; نشانه هاى قوت اراده ۶ تکامل: عوامل تکامل ۷ خدا: توصیه هاى خدا ۳ خطاکاران: عفو از خطاکاران ۴ رفتار: پایه هاى

عصیان ۲۰; فطریت تبرى از فسق ۲۰; فطریت تبرى از کفر ۲۰ تکامل: عوامل تکامل ۲۴، ۲۶; منشأ تکامل ۲۷; موانع تکامل ۲۵ خدا: افعال خدا ۱۳، ۱۷، ۲۷; امتنان خدا ۱ رهبران دینى:

توجه کنید. آسمان: تعدد ها ۸; تکامل آسمان ها ۱۰; مدبر آسمان ها ۲; نیازهاى آسمان ها ۹ آفرینش: آثار مطالعه آفرینش ۱۱; تکامل آفرینش ۱۰ آیات خدا: آیات آفاقى

قرآن از هر آلودگى و خباثت (مطهّرة) تکامل: آثار تکامل ۲ قرآن: احترام قرآن ۵، ۶; تنزیه قرآن ۳; رعایت طهارت قرآن ۶; زمینه فهم قرآن ۲; فضیلت اوراق قرآن ۱; قرآن

تقوا ۵، ۷; تقوا و خطا ۸ تکامل: عوامل تکامل ۵ خدا: امتحانهاى خدا ۵; تشویقهاى خدا ۳ رهبران دینى: زمینه احترام رهبران دینى ۲; زمینه تواضع با رهبران دینى ۲

تبلیغ: روش تبلیغ ۳; شرح صدر در تبلیغ ۳ تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۹ تکامل: عوامل تکامل ۹ حق: درخواست حق طلبى ۷ خدا: آثار ربوبیت خدا ۵; درخواست فهم تعالیم

آثار تدبر در قرآن ۶، ۱۱; اهمیت تدبر در آیات قرآن ۷; تدبر در قرآن ۴ تکامل: عوامل تکامل ۳ تنبه: عوامل تنبه ۱۰ خیر: منابع خیر ۳ عبرت: عوامل عبرت ۱۰، ۱۱ قرآن:

مخلوقات. (لسان العرب) ۴ - عوالم هستى، پس از برپایى قیامت نیز در حال رشد و تکامل خواهند بود. * (یوم یقوم الناس لربّ العلمین) توصیف خداوند به «ربّ العالمین»

تربیت ۱۸ تکامل: عوامل تکامل ۱۸; موانع تکامل ۲۰ حوا: آثار عصیان حوا ۱۰; اغواپذیرى حوا ۱، ۴; پیروى حوا از آدم(ع) ۲; حوا و درخت ممنوعه ۱، ۲، ۸، ۹; زمینه عصیان

استغنى ... و ما علیک ألاّ یزّکّى) ۷ - استقبال مردم از مجالس وعظ و ارشاد، زمینه ساز تکلیف مبلغان به پذیرش آنان و روى گردانى مردم از آن مجالس، مایه رفع تکلیف

پیروزى ۲۰ تکامل: عوامل تکامل ۲۰ حروف مقطعه ۱: خدا: آثار ربوبیت خدا ۱۵; مجارى مشیت خدا ۱۶; نقش اذن خدا ۱۴; نقش مشیت خدا ۱۴ دین: دین و عینیت ۱۱; زمینه تحقق دین

برداشت یاد شده باشد. ایمان: ایمان به قرآن ۴; زمینه ایمان به قرآن ۵، ۶; موانع ایمان به قرآن ۸ تکامل: موانع تکامل ۱۰ جن: استماع قرآن جن ۷; ایمان جن ۴; جنیان

بود. ۶ - انقطاع کامل آدم(ع) از غیر خدا و معطوف شدن تمام توجه او به خداوند، زمینه ساز عنایت دوباره خداوند به آن حضرت بود. (اجتبه ربّه فتاب علیه ) حرف «فا»

منشأ تقلید کورکورانه ۱۵ تکامل: موانع تکامل ۱۲ جهنم: آتش جهنم ۱۸; دعوت به جهنم ۱۷; ساختار جهنم ۱۸ حق: دعوت از حق ناپذیران ۱۷; زمینه حق پذیرى ۶; موانع حق پذیرى

خداوند به «کریم ترین» - پس از امر به قرائت - بیانگر تأثیر آن در فراهم آمدن زمینه کرامت و احسان خداوند است. انگیزش: عوامل انگیزش ۳ خدا: احسان خدا ۲، ۵; اهمیت

خدا ۱، ۴، ۱۳،۱۴، ۱۶ تربیت: عوامل مؤثر در تربیت ۸ تقوا: مراتب تقوا ۱۴ تکامل: عوامل تکامل ۱۸ جامعه: درخواست مدیریت جامعه ۱۶ چشم روشنى: درخواست چشم روشنى ۴،

کفرون) ۸ - بازگشت به سوى پروردگار و ملاقات با او، جلوه ربوبیت وى در مسیر تکامل انسان است. (بل هم بلقاء ربّهم کفرون) ۹ - کافران، نه تنها در معاد تردید دارند

۳; ضعف در پیرى ۱; ویژگیهاى پیرى ۱، ۳ تربیت: زمینه تربیت ۵ تعقل: آثار تعقل ۸; تعقل در آفرینش ۸; تعقل در تکامل انسان ۷ جوانى: آثار جوانى ۴; تربیت در جوانى

آفرینش: تدبیر آفرینش ۱۲ ; تعدد عوالم آفرینش ۲۰ ; تکامل آفرینش ۱۳ ; حرکت آفرینش ۱۳ ایمان: آثار ایمان ۱۶ تجرّى: زمینه تجرّى ۱۷ ترس: آثار ترس از خدا ۷، ۹، ۱۰، ۱۱ ;

الطاف خداوند، نیازمند بودن زمینه هاى لایق و مستعد است. والتى أحصنت فرجها فنفخنا فیها ۸- عفت و پاک دامنى، راه تکامل و تعالى زن و زمینه ساز برخوردارى او از الطاف

اللّه تصیر الأُمور) آسمان: تعدد آسمان ها ۵; مالک موجودات آسمان ۳ آفرینش: تکامل آفرینش ۱۰; فرجام آفرینش ۹; مالک آفرینش ۶; هدفدارى آفرینش ۱۰ ادیان غیرآسمانى:

حرام خوارى و دل نبستن به ثروت، زمینه ساز ورود به بهشت برین (فأمّا الإنسن إذا ما ابتلیه ... و ادخلى جنّتى) بهشت: تعدد بهشت ۴; تکامل در بهشت ۳; تنوع بهشت ۴; دعوت

۶; زمینه تقوا ۸ تکامل: عوامل تکامل ۹ حدودخدا :۱۵ آثار تجاوز از حدودخدا ۱۷ ۱۵; تجاوز از حدودخدا ۱۶ ۱۵، ۱۸; نظارت بر اجراى حدودخدا ۱ ۱۵ حقایق: زمینه تبیین

مکذبان تورات ۳; مهلت به مکذبان تورات ۹ خدا: ربوبیت خدا ۸; زمینه پاداشهاى خدا ۵; زمینه قضاوت خدا ۵; زمینه کیفرهاى خدا ۵; سنتهاى خدا ۱۰، ۱۱; عرصه قضاوت خدا ۶،

تفکر: آثار تفکر ۵ تقرب: عوامل تقرب ۲۲ توحید: توحید افعالى ۲۱; زمینه توحید افعالى ۲۰; زمینه توحید عبادى ۴; گسترش توحید ۱۲; گسترش افعالى ۲۱ توفیقات: توفیق

إنّهم لیصدّونهم عن السبیل) انسان: فطریات انسان ۴ تقرب: ابزار تقرب ۳ تکامل: عوامل تکامل ۲ خداجویى: فطرت خداجویى ۴ ذکر: آثار ذکر خدا ۲، ۸; مانعان از ذکر خدا

آفرینش: تدبیر آفرینش ۱۷، ۱۸; تدبیر عوالم آفرینش ۲۰; تعدد عوالم آفرینش ۱۶; تکامل آفرینش ۱۹; زیبایى آفرینش ۱۷; عوالم آفرینش ۱۵; مالک آفرینش ۱۵; مدبر آفرینش

آفرینش انسان (ثمّ إنّکم یوم القیمة تبعثون) این بخش از آیات، در مقام بیان سیر تکامل آفرینش انسان است. بنابراین مسأله رستاخیز، مى تواند نه به عنوان صرفاً یک هشدار;

بهشتی است، ولی در آغاز آن سخن از آفرینش انسان است چرا که توجه به این آفرینش زمینه ساز توجه به قیامت و رستاخیز است، می‌فرماید: «آیا (چنین نیست که) زمانی طولانی

کار بردند، نفى همه پلیدى ها بود، حاکى از این که بدى هاى پدر - هرچه باشد - زمینه مناسبى براى فساد فرزندان خواهد شد و تأثیر رفتار مادر به آن گستردگى نیست.

اهمیت فرهنگ ۱۴ قرآن: مجادله با قرآن ۱۹ کافران: مجادله با کافران ۷ گرایشها: زمینه گرایش به سبیل الله ۹ گمراهان: علم به گمراهان ۱۸ مبلغان: مسؤولیت مبلغان ۶;

است دانشمندان زبان شناس و زیست شناس باشد. ۸ - رشد علوم و آگاهى هاى بشرى، زمینه ساز به دست آوردن فهم بهتر درباره خداوند است. (إنّ فى ذلک لأیت للعلمین) آسمان:

و امرِ به بودن (کُن)، اشاره به بُعد انسانى اوست. ۹ - شکل گیرى بُعد مادى، زمینه ایجاد بُعد انسانى انسان (خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون) جمله «خلقه من تراب»،

است. (و للأخرة خیر لک من الأُولى . و لسوف یعطیک ربّک فترضى) ۶ - دنیا، فاقد زمینه مناسب براى بهره بردن پیامبر(ص) از عطاهاى ویژه الهى و رسیدن آن حضرت به خرسندى

حکمت: زمینه حکمت ۱۱ خدا: پاداشهاى خدا ۹، ۱۳; سنتهاى خدا ۱۲; عطایاى خدا ۳ سنتهاى خدا: سنت پاداش ۱۲; سنت کیفر ۱۲ صلاحیتها: نقش صلاحیتها ۷ علم: زمینه علم ۱۱

بندگان شکاک و دیر باور و ضعیف النفس و حریص سوگند یاد می‌کند که آنچه به شما در زمینه رزق و روزی و وعده‌های ثواب و عقاب قیامت وعده داده شده همه حق است، و هیچ شک

انسان ۳ قیامت: استهزاى قیامت ۱; پرسش از قیامت ۱; جهل به قیامت ۲; زمینه پرسش از قیامت ۳; زمینه تکذیب قیامت ۳; وقت قیامت ۱، ۲ کافران: استهزاهاى کافران ۱; پرسشهاى

دشمنان انسان ۱۸، ۱۹، ۲۳; دشمنى با انسان ها ۲۶; سجده ملائکه بر انسان ۶ تکامل: عوامل تکامل ۱۷ جن: اختیار جن ۱۴; تاریخ خلقت جن ۱۵; تولید مثل جن ۲۷; دشمنى جن ۲۶;

به ماده اولیه خلقت انسان و سیر پیدایش وى، مانع کفر به خداوند و قدرت او و زمینه ساز باور به معاد (قتل الإنسن ماأکفره . من أىّ شىء خلقه) ۳ - ماده اصلى در

اشاره‌ای است به روح اجتماعی انسان، و علقه آنها به یکدیگر که در حقیقت پایه اصلی تکامل بشر و پیشرفت تمدّنها را تشکیل می‌دهد. بعضی نیز «علق» را اشاره به «نطفه نر»

المنشات ... فبأىّ ءالآء ربّکما تکذّبان) ۲ - نقش مهم دریانوردى، در پیشرفت و تکامل زندگى انسان (و له الجوار المنشات ... فبأىّ ءالآء ربّکما تکذّبان) برداشت یاد

۳، ۶ ; پاداش انفاق ۱، ۶، ۸، ۹، ۱۱، ۱۲، ۱۳ ; زمینه انفاق ۱۴ ; فضیلت انفاق ۲ تبلیغ: روش تبلیغ ۷ تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۴ خدا: پاداش خدا ۶، ۸، ۹، ۱۱ ;

اغواگرى شیطان ۴ غریزه جنسى: ۸ کفر: زمینه کفر ۲ گرایشها: گرایشهاى مادى ۵، ۱۰ ; گرایشهاى نکوهیده ۱، ۵، ۷، ۱۴ گمراهى: زمینه گمراهى ۱، ۸ ; عوامل گمراهى ۹ مال:

فراموش ننموده است و پس از تعلیم فداکاری به مؤمنان و آبدیدگی ایشان که رمز تکامل است، به وعده‌ی خود وفا کرده و بدیشان پاسخ گفته است که:) بیگمان یاری خدا نزدیک

محتوا و فضیلت سوره:] این سوره در حقیقت بر محور آفرینش زیبای انسان، و مراحل تکامل، و انحطاط او دور می‌زند، و این مطلب با سوگندهای پر معنائی در آغاز سوره شروع

اجباری که از روی انگیزه‌های غیر ارادی برخیزد، نه دلیل بر شخصیت است و نه وسیله تکامل، و نه موجب پاداش و ثواب. اصولا ارزش و امتیاز انسان و مهمترین تفاوت او با

در نظام خلقت لازم بوده و هست اگر به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به سعادت و تکامل معنوی انسان مورد بهره‌برداری قرار گیرد از هر نظر قابل تحسین است. و اما اگر

کند، و دیگری سبب می‌شود که انسان خود را در حد کمال پندارد، و در نتیجه درهای تکامل را به روی خود ببندد هر چند خود را با دیگری مقایسه نکند. و «امر» به رعایت

که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). این معنا بیانگر روند رو به رشد و تکامل است. ۸ - قدرت گسترده خداوند، امرى غیر قابل انکار و تردید (فلاأُقسم بربّ المشرق

«انسان» باز می‌گردد، انسانی که باید در مسیر تعلیم و تربیت قرار گیرد و راه تکامل را بپوید و هر لحظه به خدا نزدیکتر شود، می‌فرماید: این آفرینش با عظمت را «به

مسأله‌ی کفر و نفاق خاتمه می‌یافت، چرا که از ترس نابودیِ آنی، اختیار که رمز تکامل و پیشرفت است از میان برمی‌خاست و جبر مطلق بر جامعه حاکم می‌شد. امّا چون مجازات

نگیرد، و گر نه استفاده از جهان ماده و مواهب آن به عنوان یک وسیله برای نیل به تکامل انسانی، نه تنها نکوهیده نیست، بلکه لازم و ضروری می‌باشد. تفسیر آیات ۱- مرگ،

براى ردع و باز داشتن از توهّمى باشد که آیات پیشین، زمینه ساز پیدایش آن بود و آن این که با وجود زمینه هاى توجّه به خداوند در آفرینش انسان از نطفه تا زمان

انتخاب کردند همراه آنها خواهند بود. این تعبیر در عین این که یکی از اسباب تکامل انسان را بیان می‌کند، هشداری است به همه افراد بشر که در انتخاب رهبر فوق العاده

جهانیان) است. (إن أجرى إلاّ على ربّ العلمین) آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۷; تکامل آفرینش ۹; مربى عوالم آفرینش ۸ امیدواران: امیدواران به پاداشهاى خدا ۴; امیدواران

جهانیان) است. (إن أجرى إلاّ على ربّ العلمین) آفرینش: تعدد عوالم آفرینش ۷; تکامل آفرینش ۹; مربى عوالم آفرینش ۸ امیدواران: امیدواران به پاداشهاى خدا ۴; امیدواران

دو قسمت آن جنبه عملی و خارجی، سه قسمت اول عبارتند از «احساس مسؤولیت» و «تکامل ایمان» و «توکل» و دو قسمت دیگر عبارتند از «ارتباط با خدا» و «ارتباط و پیوند

خداوند بر جهان به دست مى آید. آفرینش: تدبیر آفرینش ۳; تعدد عوالم آفرینش ۴; تکامل آفرینش ۵; عوالم آفرینش ۵ اقرار: اقرار به توحید ربوبى ۱ ایمان: ایمان به توحید

همگانی است از آنجا که نظام حیات در جهان هستی نظام تکامل و پرورش است و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، همه مردم از انبیاء گرفته تا دیگران طبق

انسان ۷; مصالح انسان ۷; ویژگیهاى خلقت انسان ها ۷ ایمان: ایمان به معاد ۴; زمینه ایمان ۴ بدن: اهمیت بدن ۳ خدا: خالقیت خدا ۱، ۷; مقدرات خدا ۶ ذکر: آثار ذکر

سرگردانى اند. آخرت: شک به آخرت ۴; عوامل شک به آخرت ۶; کوردلى مکذبان آخرت ۵ حقایق: زمینه محرومیت از درک حقایق ۲ دنیاطلبى: آثار دنیاطلبى ۲ کافران: آثار کوردلى کافران

إلینا لاترجعون) آخرت: سرزنش مکذبان آخرت ۱ انسان: بینش پوچى خلقت انسان ۲; زمینه بینش پوچى خلقت انسان ۴; فرجام انسان ۶; فلسفه خلقت انسان ۳ بازگشت به خدا ۳،

۲، ۵; الفاظ استعاذه ۶; تلفظ استعاذه ۲; عوامل استعاذه به خدا ۱۱ اطمینان: زمینه اطمینان ۱۱ انسان: منشأ نجات انسان ۱۰ انگیزش: عوامل انگیزش ۱۱ جهنم: فلق از

قرآن، مورد توبیخ و سرزنش خداوند (افلا یتدبّرون القران) ۶- تدبّر در قرآن، زمینه برطرف شدن نفاق و ضعف ایمان (و یقولون طاعة ... افلا یتدبّرون القران) ترغیب

از سوى خداوند است. استعاذه: استعاذه از موجودات ۴; استعاذه به خدا ۴ انسان: زمینه آسیب پذیرى انسان ۲ تشبیهات قرآن: تشبیه به انشقاق تاریکى ۶; تشبیه شرور ۶ خدا:

بنى اسرائیل ۲، ۴، ۱۵، ۱۷; ذلت بنى اسرائیل ۲۳، ۲۹; زمینه تجاوزگرى بنى اسرائیل ۳۷; زمینه عصیان بنى اسرائیل ۳۷; زمینه کفر بنى اسرائیل ۳۷; سرزنش بنى اسرائیل ۱۶; شکوه

کند که او را بر راه راست ثابت نگهدارد. دوم اینکه، هدایت همان پیمودن طریق تکامل است که انسان تدریجا مراحل نقصان را پشت سر بگذارد و به مراحل بالاتر برسد.

کننده آنهاست. (أتل ما حرم ربکم علیکم) ۶- توجه به ربوبیت خدا بر انسانها، زمینه ساز پذیرش احکام اوست. (أتل ما حرم ربکم علیکم) از اهداف بیان ربوبیت خدا به

الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ). اندکی تأمل در مفهوم آیات قرآن در زمینه هدف خلقت نشان می‌دهد که هدف اصلی همان «عبودیت» است که در آیه فوق به آن اشاره

ویژگیهاى خلقت انسان ۱۰ جنین: پیدایش گوشت جنین ۴; نفخ روح در جنین ۵ حمد: زمینه حمد ۹ خالق: بهترین خالق ۱۲ خالقیت: خالقیت غیرخدا ۱۴ خدا: ابداع خدا ۷; مدحهاى

امیدوارى ۶ انگیزش: عوامل انگیزش ۷ ایمان: آثار ایمان ۱۱، ۱۴، ۱۶ بازگشت به خدا: زمینه بازگشت به خدا ۷ بهشت: تعدد باغهاى بهشت ۸; موجبات بهشت ۵; نهرهاى بهشت ۸ تعاون:

۱۴ ; نشانه هاى ضعف ایمان ۱۶، ۲۵ ترس: از دشمنان ۲۵ ; موجبات ترس ۲۶ تکامل: عوامل تکامل ۷، ۳۴ تکلیف: عمل به تکلیف ۲۰ تواضع: آثار تواضع ۲۷ ; اهمیّت تواضع ۹

نیست، و «خداوند این ایام را در میان مردم بطور مداوم گردش می‌دهد» تا سنت تکامل از لابلای این حوادث آشکار شود (وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النَّاسِ)

راه حق را بپویند زیانبخش نیست. بلکه وسیله پیشرفت و تکامل آنها ج1، ص66 است، چه اینکه پیشرفت و ترقی و تکامل، همواره در میان تضادها صورت می‌گیرد. تفسیر آیات

روحانی تشکیل شده، و در لابلای تضادها می‌تواند پرورش پیدا کند، و استعداد تکامل و پیشروی نامحدود دارد، انسان است. حدیث معروفی که از امیر مؤمنان علی علیه

دنیاطلبان: غفلت دنیاطلبان ۲; گمراهى دنیاطلبان ۲۲ دنیاطلبى: آثار دنیاطلبى ۱۰; زمینه دنیاطلبى ۲۰; نشانه هاى دنیاطلبى ۲۳ زندگى: تفاخر در زندگى دنیوى ۳; تکاثر در

واقع این همان چیزی است که سر چشمه پیدایش تمام تمدنهای انسانی، و پیشرفت و تکامل علوم، و بیداری اندیشه‌ها و افکار، و شکل گرفتن ج5، ص245 مذهبها، و سر چشمه

زمين تا آسمان فرق است . از افراد برگزيده بشر كه بگذريم بقيه مردم نهايت درجه تكامل نفسشان تنها اين مقدار است كه به مرحله تقوا برسند آنهم به اميد ثواب و ترس

بندگی خدا یعنی بی‌نیازی از غیر او و تنها چشم بر لطف او دوختن، این همان اوج تکامل انسان و برترین شرف و افتخار اوست. سپس اضافه می‌کند: «صاحبان دستها (ی نیرومند)

نيكوكاران مى‌شمرد، «هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ» پس قرآن مراحل سه گانه‌ى تكامل را در بردارد، مايه‌ى هدايت، بشارت و رحمت است. «3» 1- ارشاد و هدايت، بايد

عمو (اسماعيل)، أَب گفته است. تقليد از اهل علم و دانشمندان، گاهى وسيله‌ى تكامل و رشد و ترقّى است؛ «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ» «1»* و فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ‌

نعمت اسرارآمیز حیات! قرآن دلائلی را که در گذشته (آیه 21 و 22 همین سوره) در زمینه شناخت خدا ذکر کرده بود تکمیل می‌کند و در اینجا برای اثبات وجود خدا از نقطه‌ای

و وفور آنها همه زود گذر است، و همه اینها وسیله‌ای است برای پیمودن مراحل تکامل، توجه به این دو اصل اساسی اثر عمیقی در ایجاد روح استقامت و صبر دارد. بدیهی

2- بحثهائی در زمینه معاد و زندگی پس از مرگ، مخصوصا مثالهای حسّی آن مانند داستان ابراهیم و زنده شدن مرغها و داستان عزیر 3- بحثهائی در زمینه اعجاز قرآن و

ربوبیّت است، چگونه ممکن است خداوند مالک و مربی انسانها باشد و آنها را در مسیر تکامل پیش ببرد اما نیمه کاره رها کند و با مرگ همه چیز پایان گیرد! و از آنجا که

و) به دست مى آوريد با خبر است . تفسير: در اين آيه براى تكميل بحث گذشته در زمينه توحيد و يگانگى خدا و پاسخ گفتن به كسانى كه براى هر دستهاى از موجودات خدائى

است ! در حقيقت اين آيات نخست از تكامل «جسم » انسان ، از يك موجود بى ارزش مانند علقه ، خبر مى دهد، و از سوى ديگر از تكامل روح به وسيله تعليم و تعلم مخصوصا

۶ صفحه ۵۹ پايان مى پذيرد در حقيقت خلاصه اى است از بحثهاى اين سوره كه در زمينه مبارزه با شرك و بت پرستى بيان شده و تكميل و توضيح بيشترى روى آنها است ، در

(و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا) نمو و تكامل ، خاصيت همه موجودات زنده است ، موجود فاقد نمو و تكامل يا مرده است و يا در سراشيبى مرگ قرار گرفته ، مؤ

صفحه ۱۹ تفسير : نشانه هاى دوزخيان ! اين آيات بحثى را كه در آيات گذشته در زمينه دانشمندان دنياپرست و همچنين عوامل هدايت و ضلالت گذشت تكميل مى كند، در اين

سلسله عوامل پيشرفت و تكامل در موجودات مختلف جهان ، اعم از انسان و ساير جانداران ، حتى موجودات بيجان آفريده ، كه آنها را به سوى تكامل مى برد. تفسير نمونه

عليه و آله و سلم ) در اين زمينه مى باشد. تفسير نمونه جلد ۱۸ صفحه ۱۶۲ ۵ - سرانجام بخشى از آن بيان مواعظ و اندرزهاى الهى در زمينه هاى مختلف است كه مكمل بحثهاى

و نعاقب بك : «ما به وسيله تو ثواب مى بينيم و يا مجازات مى شويم ». در اين زمينه روايات بسيار است كه همگى حاكى از اهميت فوق العاده نقش زبان و اصلاح آن در

مساله آفرينش جهان و بيان هدف خلقت دارد، زيرا آفرينش جهان هدفش تكامل انسانها است ، و تكامل انسانها به خاطر آماده شدن براى زندگى در يك جهان وسيعتر و متكاملتر

آلودگى و گناه باز مى دارد و به انجام وظيفه دعوت مى كند، و او را در مسير تكامل به پيش مى برد. در اين آيات به سه سؤ ال و يا سه ايراد منكران معاد پاسخ گفته

اميد به غير آن بسته بود، ولى قرآن شرح بيشترى در اين زمينه نداده است . مفسران و محدثان در اين زمينه اخبار و تفسيرهائى نقل كرده اند كه از همه موجه تر و روشنتر

امتيازات جسمى مجموعه اى است از استعدادهاى عالى و توانائى بسيار براى پيمودن مسير تكامل بطور نامحدود. ۳ - تفاوت «كرمنا» و «فضلنا». در اينكه ميان اين دو چه تفاوتى

فرمود: «به خدا سوگند تاويل اين آيه نيامد و سرانجام خواهد آمد». روايات در اين زمينه فراوان است و بايد توجه داشت كه همه از باب «تطبيق » است ، و به تعبير ديگر

اسم و آوازه پيغمبر اكرم (صلى اللّه عليه و آله و سلّم )، همه جا پيچيد، و زمينه براى پيروزيهاى بزرگ آينده فراهم گشت . جالب اينكه «حسان بن ثابت » شاعر معروف

تعداد پيامبران الهى مطرح كرده اند، و روايات مختلفى در اين زمينه نقل شده است . روايت مشهور در اين زمينه عدد يكصد و بيست و چهار هزار را نشان مى دهد، در حالى كه

الهدى ). ولى روشن است كه اين چنين ايمان اجبارى بيهوده است ، آفرينش بشر براى تكامل بر اساس اختيار و آزادى اراده ميباشد، تنها در صورت آزادى اراده است كه ارزش

خداوند عالم و آگاه همه آنچه را در اين زمينه لازم بوده در اختيار او گذارده ، از اصول و فروع و كليات و جزئيات در تمام زمينه ها، و لذا در پايان آيه مى فرمايد:

توحيد دانسته اند، نه معاد و گفته اند: منظور اين است كه اين استدلالها در زمينه توحيد پروردگار اين گروه كافر لجوج را سودى نمى بخشد، چرا كه آنها روشنترين

از غير علم ، مفهوم وسيعى دارد كه همه آنچه را گفتيم شامل مى شود. روى اين زمينه الگوى شناخت در همه چيز، علم و يقين است ، و غير آن خواه «ظن و گمان » باشد

اعتقادات دينى و پايه هاى ايمانى بود، لذا قويترين و مؤ ثرترين بحثها در اين زمينه در سوره هاى مكى منعكس است ، و همين اساس محكم بود كه اثرات شگرفش در مدينه

گـوئيـم هـيـچ مـانـعـى نـدارد كـه تـحـول و تـكـامـل در هـمـان مـنـطـقـه تـداوم داشـتـه بـاشـد يـعـنـى اسـبـاب تكامل در آنجا جمع است ، و انسانها در پرتو اعمالى

«مرولا» مى نامند، همزمان با اين پيشرفت لخته خونى به نام جفت در كنار آن در حال تكامل است ، جفت از يك طرف با دو شريان و يك وريد به قلب مادر اتصال دارد و از طرف

آماده پذيرش حق و قبول فرمان خدا. «و در آن هر چيز كه مورد نياز بود، و در مسير تكامل انسان اثر داشت ، بازگو كرده » (و تفصيلا لكل شى ء). «و نيز اين كتاب ، كه بر

عمران بحثهاى مشروحى داشتيم ، در اينجا به يكى ديگر از تفسيرهائى كه در اين زمينه جلب توجه مى كند براى تكميل بحث اشاره مى كنيم و آن اينكه : ممكن است تفسير

(سوره جن آيه ۱۴). بنابراين اگر در قلبى ترس از غير خدا پيدا شود، نشانه عدم تكامل ايمان و نفوذ وسوسه هاى شيطانى است ، زيرا مى دانيم در عالم بيكران هستى تنها

ايمان محسوب نشود، لذا از او سؤ ال شد مگر ايمان نياورده اى ؟ تا او در اين زمينه توضيح دهد و سوء تفاهمى براى كسى به وجود نيايد. ضمنا از اين جمله استفاده مى

جلد ۲۴ صفحه ۳۱۳ خوب خوانده ، و از غافلان محسوب نمى شود)). و احاديث در اين زمينه بسيار است . البته اينهمه آثار عظيم مربوط به خواندن بدون فكر و عمل نيست ،

منصرف و غافل ساخته و به خود مشغول مى سازد اسفل سافلين است ) و بلند شدن و تكامل انسان بوسيله آيات مذكور كه خود اسباب ظاهرى الهى است باعث هدايت آدمى است ،

سلامت بود به ايوب بازگشت ، نوبت بازگشت مواهب و نعمتهاى ديگر رسيد، و در اين زمينه قرآن مى گويد: «ما خانواده اش را به او بخشيديم » (و وهبنا له اهله ). «و همانند

سليمان ، و ديگرى از سوى تعليماتى كه بوسيله هاروت و ماروت دو فرشته خدا در زمينه ابطال سحر به مردم داده بودند. ((در حالى كه دو فرشته الهى (تنها هدفشان اين

((هر دو عذاب مضاعف دارند» (چرا كه پيروان نيز نيروى اجرائى پيشوايان بودند، و زمينه هاى ضلالت و فساد به دست آنها فراهم شد كه اگر توده مردم تنور ظالمان را داغ

بعضى ايراد كرده اند كه مسخ بر خلاف قانون تكامل و موجب بازگشت و عقبگرد در خلقت است ، درست نيست ، زيرا قانون تكامل مربوط به كسانى است كه در مسير تكاملند، نه

آله و سلّم ) در مقام تبليغ رسالت بود، در آيات مورد بحث براى فراهم آوردن زمينه اين تبليغ و گسترش دامنه آن در تمام محيط بخشى از وظائف مؤ منان را بيان مى

تربيتى توجه به معاد را در زندگى انسانها روشن مى سازد. رواياتى كه در اين زمينه در منابع اسلامى وارد شده بسيار قابل دقت است ، از جمله حديث معروفى است كه

است ). ۲ - او كسى است كه شما را از گل آفريد سپس مدتى مقرر داشت (تا انسان تكامل يابد) تفسير نمونه جلد ۵ صفحه ۱۴۵ و اجل حتمى نزد او است (و او از آن آگاه است

منان است (رحيم ) تكيه شده ، تا به انسان اميد بخشد. و او را در راه طولانى تكامل و سير الى الله كه در پيش دارد يارى دهد كه قطع اين مرحله بى همراهى لطف او

عملى مى پردازد، و شاكران نعمت خداوند در حفظ و امان او خواهند بود. در اين زمينه شرح بيشترى در آغاز سوره نور دادهايم . تفسير نمونه جلد ۱۸ صفحه ۶ سورة سبإ

از شب تا صبح نعره مى كشيد»! در اين موقع آيه فوق نازل شد و به آنها در اين زمينه پاسخ دندانشكنى داد. با اينكه آيه شاءن نزول خاصى دارد، در عين حال چون دعوت

سال دروس مورد نياز شاگردان تدريس شود. اين مساءله مخصوصا با توجه به قانون تكامل انسان و جامعه ها روشنتر مى گردد كه در روند تكاملى انسانها گاه برنامهاى مفيد

موجودات ديگرى از هر طرف مزاحم آن مى باشند. آرى اجزاى اين عالم همه و همه در صدد تكامل هستند، و هر كدام در اين مقامند كه سهم خود را از هستى بيشتر كنند. و پر واضح

است كه شخص پيامبر (صلى اللّه عليه و آله ) به عنوان رئيس ‍ حكومت اسلامى در زمينه مصالح جامعه مسلمين صادر مى كند. بنابراين آنها در نجواهاى خود هرگونه عمل خلاف

آنان و پاسخ آن شده است : نخست مى گويد: به زودى مشركان در پاسخ ايرادات تو در زمينه شرك و تحريم روزى هاى حلال چنين مى گويند كه اگر خداوند مى خواست نه ما مشرك

كفار پيروى كنيد شما را به عقب بر مى گردانند و پس از پيمودن راه پر افتخار تكامل معنوى و مادى در پرتو تعليمات اسلام ، به نقطه اول كه نقطه كفر و فساد بود سقوط

انواع جنايات و دور شدن از حقيقت و تكامل انسانى است ، ولى استفاده از جهان ماده و مواهب آن بعنوان يك وسيله براى نيل به تكامل انسانى ، نه تنها نكوهيده نيست بلكه

بسيار مرفه براى زندگى پاك آماده ساخته بود، محيطى مهيا براى اطاعت پروردگار، و تكامل در جنبه هاى معنوى . اما آنها قدر اين همه نعمت را ندانستند، خدا را به دست

تواند مايه نجات انسانها گردد قانون و هدايت الهى است ، چرا كه علم بشر هر قدر تكامل يابد باز آميخته به جهل و شك و نارسائى در جهات مختلف است ، و هدايتى كه در

نقص بسوى كمال مى رود، و دائما و تدريجا در تغيير و تحول است ، و خلاصه راه تكامل را مرحله بمرحله طى مى كند، قبل از اينكه پا بعرصه دنيا بگذارد مرده بود، (چون

در نظام خلقت لازم بوده و هست اگر به عنوان وسيله اى براى رسيدن به سعادت و تكامل معنوى انسان مورد بهره بردارى قرار گيرد از هر نظر قابل تحسين است . و اما اگر

قرآن كرارا در سوره هاى مختلف بازگو كرده است . در سوره انبيا آيه ۱۶ در همين زمينه مى گويد: و ما خلقنا السموات و الارض و ما بينهما لاعبين . و در سوره واقعه

براى هيچ انسانى هر چند ميليونها سال از عمر او بگذرد، و دستگاههاى صنعتى و تكامل حيرت انگيز پيدا كند، احاطه بر آن ممكن نيست . چه كسى ميداند بادها در هر شبانه

دست انسان است عاريتى از ناحيه اوست (و محكمترين سندها از كتب آسمانى در اين زمينه در اختيار ما نهاده ). اما با همه اينها بسيارى از ما اموال خود را انفاق نميكنيم

رسـتاخيز است ، بايد بدانيم آنچه در آن جهان است بازتاب وسيع و گـسـتـرده و تكامل يافته اى از اين جهان است ، اعمال ، افكار، روشهاى اجتماعى ما و خوهاى مختلف

مـخـالف نـظـام آفـريـنـش و هـسـتى است ، او خرابكار است و ويرانگر، نه مصلح و تكامل آفرين . آخـريـن آيـه مـورد بـحـث مجددا هشدار مى دهد كه به خاطر بياوريد روزى

زيرا جمله اى صريحتر از لا اكراه فى الدين كه در متن قرآن آمده است در اين زمينه نمى توان پيدا كرد. البته آنها براى تحريف به مجاهدات و جنگهاى اسلامى متشبث

كند، و در لابلاى مباحث تهديدهاى شديدى نسبت به دشمنان ، و دستورهاى مؤ كدى در زمينه استقامت به مؤ منان ، ديده مى شود. در اين سوره علاوه بر حالات نوح پيامبر و

در جوامع گسترده اى مانند جوامع امروز، مسلمانان بايد به كارهاى فردى در اين زمينه قناعت نكنند بلكه بايد نيروهاى خود را متمركز كرده يتيمان را زير پوشش برنامه

تكذيب كردند و حق مرا كوچك شمردند.» از طرق شيعه نيز روايات متعددى در اين زمينه وارد شده است ، از جمله اينكه صدوق با سند خود از امام باقر نقل مى كند كه امير

باطل جدا كند، و بهترين هدايت است . اما خواصى از مردم كه در ناحيه علم و عمل تكامل يافته اند، واقتباس از انوار هدايت الهيه و اعتماد به فرقان ميان حق و باطل

و امور ديگر، در آن شب تفريق و تبيين مى شود. شرح اين سخن و مسائل ديگرى در زمينه شب قدر، و عدم تضاد آن با آزادى اراده انسانها به خواست خدا مبسوطا در تفسير

ذيل آيه ۱۴۰ سوره نساء نيز مضمونى شبيه آيه فوق داشتيم و مطالب ديگرى در اين زمينه بيان شد. تفسير نمونه جلد ۵ صفحه ۲۹۲ وَ ذَرِ الَّذِينَ اتخَذُوا دِينهُمْ لَعِباً

اثرى نمى گذارد، و اين مساله ساده اى نيست . چه تعبير جالبى دارد قرآن در اين زمينه كه بعضى را صاحب شرح صدر و گستردگى روح و بعضى را داراى تنگى و ضيق صدر معرفى

نمايد كه هرگز مسيح (عليه السلام ) ادعاى الوهيت نكرد و آنچه درباره او در اين زمينه گفته شده همه نسبتهاى ناروائى است كه بعدا به او داده اند و نيز به درخواست

جهان انسانيت است ) كسى را براى رسالتش برمى گزيند كه بتواند مردم را در مسير تكامل و تربيت رهبرى كند، و به مقتضاى عزيز بودنش ، مغلوب تفسير نمونه جلد ۱۹ صفحه

باقيمانده از طوفان ممكن است سلامت آنها را به خطر افكند، لذا خداوند در اين زمينه نيز به آنها اطمينان داد كه هيچگونه خطرى شما را تهديد نمى كند و آن كس كه طوفانرا