البقرة ١٨٤
ترجمه
| البقرة ١٨٣ | آیه ١٨٤ | البقرة ١٨٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَیَّاماً مَّعْدُودَاتٍ»: روزهای اندک. روزهای معیّن. واژه (أَیَّاماً) منصوب است چون ظرف یا مفعول فعل محذوف (صُومُوا) است. واژه (مَعْدُودَاتٍ) صفت است. «عِدَّةٌ»: مبتدا است و خبر آن (عَلَیْهِ) محذوف است. تقدیر آن چنین است: عَلَیْهِ عِدَّةٌ ... «أُخَرَ»: جمع أُخْری، دیگر. «یُطِیقُونَهُ»: با رنج و مشقّت می‌توانند آن را بگیرند. از قبیل پیران، زنان حامله و شیرده، کارگرانی که مجبور به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسایند. «فِدْیَةٌ»: دادن یک وعده غذا از خوراک متوسّط خانواده خود به فقراء. این واژه مبتدا است و خبر آن (عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ) می‌باشد. «طَعَامُ»: خوراک. بدل از (فِدْیَة) است. «تَطَوَّعَ خَیْراً»: کار نیکو پیشه کرد. یعنی بر مقدار فدیه افزود، و یا بیش از یکی را طعام داد، و یا این که هم روزه گرفت و هم فدیه داد. «وَ أَن تَصُومُوا خَیْرٌ لَّکُمْ»: اگر روزه بگیرید برای شما بهتر از دادن فدیه است. واژه (خَیْرٌ) خبر است و (أَن تَصُومُوا) محلاً مرفوع، مبتدا است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ... (۱۰) أُحِلَ لَکُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ... (۴) لاَ يُؤَاخِذُکُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ... (۵)
تفسیر
- آيات ۱۸۵ - ۱۸۳ ، سوره بقره
- ويژگيهاى بيانى آيات تشريع روزه
- كلماتى در آيه وجوب روزه كه مفاد آن تسهيل امر روزه براى مؤ منين است
- مقايسه اى بين سياق آيات روزه با آيات قصاص و وصيت
- ويژگيهاى تعبير به ((يا ايها الذين آمنوا))
- معناى لغوى ((صيام )) و ((صوم )) و منظور از ((الذين من قبلكم )) در آيه شريفه
- روزه در اديان و اقوام ديگر، در بيان فلسفه و حكمت عمده روزه در اسلام
- هدف از تشريح روزه در اسلام
- بيان فايده روزه و اينكه نفع آن عايد خود انسان مى شود
- گفتار بعضى از مفسرين عامه در باره ((اياما معدودات )) و رد آن
- استحباب روزه در روز عاشورا از بدعت هاى ابداعى بنى اميه است
- روزه بر مريض و مسافر واجب نيست
- روزه بر مسافر و مريض حرام است ، نه مباح
- بيان عدم وقوع نسخ در آيات روزه و رد قائلين به وقوع نسخ در اين آيات
- چكيده سخن در رد كسانى كه قائل به وقوع نسخ در آيات روزه شده اند
- معناى كلمه ((تطوع )) و موارد استعمال آن
- مراد از جمله ((وان تصوموا خير لكم ))
- اشكالاتى بر كسانى كه ، ان تصوموا خير لكم ، را بمعنى استحباب روزه بر مريض و مسافر دانسته اند
- فرق بين ((انزل )) و ((تنزيل )) و اشاره به وجه تسميه
- نزول قرآن در ماه رمضان و نقد و بررسى اقوال مختلف درباره تدريجى يا دفعى بودن نزول آن
- رد گفتار كسانى كه آيه را حمل كرده اند بر نزول جزئى از قرآن در ماه رمضان
- آيات ديگرى از قرآن كه دلالت مى كند قرآن ابتدا دفعى و سپس تدريجى نازل شده است
- چكيده سخن در آنچه كه حاصل تدبر در آيات قرآنى است
- گفتار بعضى از اهل بحث در توجيه نزول قرآن در ماه رمضان
- آياتى كه دلالت مى كند پيامبر(ص ) قبل از بعثت ، هم نبى بوده و هم نماز مى خوانده است
- مورد استعمال كلمه ((ناس ))
- بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات روزه و نزول قرآن )
- مراد از حديث قدسى : روزه فقط براى من است و من جزاى آن هستم
- رواياتى از امام صادق (ع ) در ذيل آيه ((اكتب عليكم الصيام ))
- چند روايت در باره معناى ((قرآن ))، ((فرقان )) و ((كتاب ))
- رواياتى در ذيل آيه : فمن شهد منكم ، و حكم روزه ماه رمضان براى مسافر و مريض
- دو روايت از امام صادق (ع ) در باره تكبير عيد فطر و حكم شرعى آن
- رواياتى در باره نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر
- گفتار ابن عباس درباره ماه رمضان وليله مباركه و بررسى گفتار او
نکات آیه
۱ - زمان روزه گرفتن، روزهاست نه شبها (کتب علیکم الصیام ... ایّاماً) «ایّاماً» ظرف زمان براى «الصیام» در آیه قبل است.
۲ - روزهایى که باید روزه گرفت، ایّامى محدود و مشخص و نسبتاً اندک است. (کتب علیکم الصیام ... ایّاماً معدودت) «معدود» [در توصیف اشیا] مى تواند به معناى معین و مشخص شده، باشد و مى تواند به معناى قلیل و اندک هم باشد. بر اساس معناى دوم، جمع آوردن «معدودات» اشاره به این دارد که: روزهایى که باید روزه گرفت، نسبتاً اندک است.
۳ - روزه گرفتن بر مریض و مسافر در ماه رمضان مشروع نیست. (فمن کان منکم مریضاً أو على سفر فعدة من ایّام أخر) کلمه «عدة» مبتدا و خبر آن به قرینه «کتب علیکم» و جمله بعد، «علیه» است; یعنى: فمن کان ... فعلیه عدة من ایّام أخر. این جمله بیانگر آن است که: مکلف اگر در «ایّام معدودات» (ماه رمضان) مریض و یا مسافر باشد، وظیفه او روزه گرفتن در غیر ماه رمضان است و این بدان معناست که او نباید در ماه رمضان روزه بگیرد.
۴ - وجوب قضاى روزه ماه رمضان، بر کسى که در آن ماه مسافر و یا مریض بوده است. (فمن کان منکم مریضاً أو على سفر فعدة من ایّام أخر)
۵ - تعداد روزه هاى قضا، باید به تعداد روزهایى باشد که مکلف در آنها مریض و یا مسافر بوده است. (فعدة من ایّام أخر) آوردن کلمه «عدة» - که به معناى تعداد و شماره است - گویاى این معناست که: باید روزه هایى که به عنوان قضا گرفته مى شود، شمارش شود. هدف از ضرورت شمارش روزه هاى قضا تطابق تعداد آنها با تعداد روزه هایى است که از مکلف فوت شده است.
۶ - قضاى روزه هاى رمضان، مشروط به وقتى خاص نیست. (فعدة من ایّام أخر) تعیین «ایّاماً معدودات» به ماه رمضان - که در آیه بعد مطرح شده - و عدم تعیین «ایّام أخر» به روزها و یا ماهى خاص، بیانگر این است که براى قضاى روزه هاى رمضان وقت خاصى در نظر گرفته نشده است.
۷ - قصد مسافرت در واجب نبودن روزه کافى نیست. (فمن کان منکم مریضاً أو على سفر) «على سفر» گویاى تحقق و فعلیت سفر است. بنابراین شامل کسى که مسافر نیست، هر چند قصد سفر داشته باشد، نمى شود.
۸ - کسانى که روزه ماه رمضان براى آنان مشقت بار و طاقت فرساست، نباید روزه بگیرند. (و على الذین یطیقونه فدیة) «اطاقة» به معناى قدرت داشتن بر انجام کار و یا صرف کردن تمام قدرت براى انجام آن است. لازمه معناى دوم، انجام دادن فعل با رنج و مشقت است. به نظر مى رسد مراد از «یطیقونه» معناى دوم باشد. بنابراین «و على الذین یطیقونه فدیة»; یعنى، کسانى که [اگر بخواهند روزه بگیرند] باید تمام قدرت خویش را براى این کار صرف کنند و در نتیجه به رنج و زحمت مى افتند، روزه نگیرند; بلکه فدیه بپردازند.
۹ - تکالیف شرعى در صورتى که براى انسان طاقت فرسا باشد، لازم الاجرا نیست. (و على الذین یطیقونه فدیة)
۱۰ - ملاحظه سهولت تکلیف براى انسانها و در جعل و تشریع آن تکلیف از سوى خداوند (و على الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین)
۱۱ - بر کسانى که به خاطر مشقت بار بودن روزه بر آنان، روزه نمى گیرند، پرداخت فدیه واجب است. (و على الذین یطیقونه فدیة)
۱۲ - بر کسانى که به خاطر طاقت فرسا بودن روزه، روزه نمى گیرند، قضاى آن واجب نیست. (و على الذین یطیقونه فدیة) چنانچه بر طایفه مذکور قضاى روزه واجب بود، همانند مسافر و مریض بیان مى شد; علاوه بر اینکه جمله «على الذین ...» ظهور در این دارد که تنها فدیه دادن بر آنان واجب است.
۱۳ - فدیه و کفاره هر روزه ماه رمضان براى کسانى که به خاطر مشقت روزه نمى گیرند، یک وعده غذاست که باید به مسکین پرداخت کنند. (و على الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین)
۱۴ - توجّه به مساکین و نیازمندان در جعل احکام و مقررات دین (و على الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین)
۱۵ - تکالیف دینى اگر از سر میل و رغبت انجام گیرد، در پى دارنده ثمراتى نیکوست. (فمن تطوع خیراً فهو خیر له) «تطوع» از طاعت (پیروى کردن) گرفته شده است و چون متعدّى استعمال شده، متضمن معناى «أتى» (انجام داد) نیز مى باشد. بنابراین «فمن تطوع خیراً ...»; یعنى، هر کس کار نیکى را از روى طاعت به جا آورد.
۱۶ - روزه گرفتن و فدیه دادن به مسکین، چنانچه با میل و رغبت باشد، ثوابى افزونتر دارد. (کتب علیکم الصیام ... و على الذین یطیقونه فدیة ... فمن تطوع خیراً فهو خیر له) مصداق مورد نظر براى «خیراً» به دلیل فرازهاى قبل، روزه گرفتن و در صورت مشقت بار بودن روزه، فدیه دادن است.
۱۷ - پرداخت فدیه به جاى روزه - در صورت مشقت بار بودن روزه - از اعمال خیر است. (و على الذین یطیقونه فدیة ... فمن تطوع خیراً)
۱۸ - تشویق و ترغیب اهل ایمان به انفاق و دستگیرى مستمندان (فمن تطوع خیراً فهو خیر له)
۱۹ - روزه از اعمال خیر و در بردارنده منافعى براى روزه داران است. (و أن تصوموا خیر لکم)
۲۰ - سودبخشى و مصلحت آمیز بودن تکالیف براى انسانها، ملاک تشریع آنها از سوى خداوند (و أن تصوموا خیر لکم)
۲۱ - تنها افراد دانا، به نیکویى و منفعت بخشى روزه آگاهند. (و أن تصوموا خیر لکم إن کنتم تعلمون)
۲۲ - آگاهى به ارزش والاى روزه، زمینه ساز انجام آن است. (و أن تصوموا خیر لکم إن کنتم تعلمون)
روایات و احادیث
۲۳ - از امام سجاد(ع) روایت شده که فرمودند: «فأما صوم السفر و المرض ... یفطر فى الحالین جمیعاً فان صام فى السفر أو فى حال المرض فعلیه القضاء فان اللّه عز و جل یقول «فمن کان منکم مریضاً أو على سفر فعدة من ایّام أخر;[۱] کمترین مقدار مسافتى که به موجب آن نماز شکسته مى شود و روزه دار افطار مى کند، دو برید(۴) است ... و از او(ع) نقل شده که فرمود: کسى که در ماه رمضان قبل از ظهر مسافرت کند [روزه او باطل است و ] باید آن روزه را قضا نماید; ولى اگر بعد از ظهر مسافرت کند روزه او تمام است و قضایى هم بر او نیست ... » مسافر و مریض باید تعداد روزهایى را که بیمار و یا در سفر بوده قضا نماید، خواه پیوسته و متصل و خواه متفرق به جا آورد، خداى عز و جل فرموده: «فعدة من ایّام أخر» ... ». مسافر و مریض ... در حال مسافرت و بیمارى باید روزه خود را افطار کنند; پس اگر در حال سفر ویا بیمارى روزه گرفتند بایستى قضاى آن روز را به جا آورند. خداوند عز و جل مى فرماید: هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را روزه بدارد».
۲۴ - «عن ابى عبداللّه(ع) فى قول اللّه عز و جل: «و على الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین» قال: الذین کانوا یطیقون الصوم فأصابهم کبر أو عطاش أو شبه ذلک فعلیهم لکل یوم مدّ;[۲] از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند که مى فرماید: «کسانى که روزه براى آنها طاقت فرساست لازم است طعامى به عنوان کفاره به تهیدستى بدهند» مراد، افرادى هستند که به پیرى و یا تشنگى و یا شبیه آن مبتلا شده اند که باید براى هر روزى، یک مد طعام به تهیدست بدهند».
۲۵ - ابى بصیر مى گوید: «سألته عن رجل مرض من رمضان إلى رمضان قابل و لم یصح بینهما و لم یطق الصوم قال: تصدق مکان کل یوم أفطر على مسکین مدّاً من طعام و ان لم یکن حنطة فمن تمر و هو قول اللّه: «فدیة طعام مسکین»;(۳) از آن حضرت (امام باقر یا امام صادق(ع)) از بیمارى که از این رمضان تا رمضان سال آینده بیمارى اش طول کشیده و توان روزه گرفتن ندارد، سؤال کردم، امام فرمودند: در ازاى هر روزى که روزه نگرفته، یک مد طعام (از نوع گندم) به تهیدست صدقه دهد و اگر گندم نبود، از خرما صدقه دهد و این سخن خداست که مى فرماید: فدیة طعام مسکین».
۲۶ - «عن أبى عبداللّه(ع) فى قوله: «و على الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین» قال: المرأة تخاف على ولدها ...;(۴) از امام صادق (ع) درباره سخن خداوند که مى فرماید: «کسانى که طاقت روزه گرفتن ندارند به عنوان کفاره، طعامى به تهیدست بدهند» روایت شده است: مراد زنى است که بر بچه خود [جنین یا کودک شیرخوار خود ]مى ترسد ... ».
۲۷ - از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: «حد المرض الذى یجب على صاحبه فیه الأفطار ... لقول اللّه عز و جل «فمن کان منکم مریضاً أو على سفر فعدة من ایّام أخر» ان یکون العلیل لایستطیع أن یصوم أو یکون ان استطاع الصوم زاد فى علته و خاف منه على
موضوعات مرتبط
- پ نوشت ها:
- کافى، ج ۴، ص ۸۶، ح ۱; نورالثقلین، ج ۱، ص ۱۶۴، ح ۵۵۱.
- کافى، ج ۴، ص ۱۱۶، ح ۵; نورالثقلین، ج ۱، ص ۱۶۵، ح ۵۶۲.
- تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۷۹، ح ۱۷۸; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۱۸۱، ح ۱۵.
- تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۷۹، ح ۱۸۰; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۱۸۲، ح ۱۷.
منابع
- ↑ از امام صادق(ع) روایت شده است که: «یقضى شهر رمضان من کان فیه علیلا أو مسافراً عدة ما اعتل أو سافر فیه إن شاء متصلا و إن شاء مفترقاً قال اللّه عز و جل «فعدة من ایّام أخر» ...
- ↑ از امام صادق(ع) روایت شده است: «أدنى السفر الذى تقصر فیه الصلوة و یفطر فیه الصائم بریدان ... و عنه(ع) انه قال من خرج مسافراً فى شهر رمضان قبل الزوال قضى ذلک الیوم و إن خرج بعد الزوال تم صومه و لاقضاء علیه ...;(۳) کمترین مقدار مسافتى که به موجب آن نماز شکسته مى شود و روزه دار افطار مى کند، دو برید(۴) است ... و از او(ع) نقل شده که فرمود: کسى که در ماه رمضان قبل از ظهر مسافرت کند [روزه او باطل است و ] باید آن روزه را قضا نماید; ولى اگر بعد از ظهر مسافرت کند روزه او تمام است و قضایى هم بر او نیست ... ».
