البقرة ١٧٨
ترجمه
| البقرة ١٧٧ | آیه ١٧٨ | البقرة ١٧٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«کُتِبَ»: واجب شده است. «الْقَتْلَی»: جمع قتیل، کشتگان. «الْحُرُّ»: آزاد. «الْعَبْدُ»: برده. «الأُنثَی»: ماده. زن. «عُفِیَ»: بخشیده شد. «إتِّبَاعٌ»: دنبال کردن. «إعْتَدَی»: تجاوز کرد. فراتر رفت.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۱۷۸ ۱۷۹ بقره
- وجه تسميه ((قصاص )) و بيان حكم عفو انتقال از قصاص به ديه
- معناى ((قصاص )) و آثار آن و بيان لطائف جمله ((و لكم فى القصاص حيوة ))
- بحث روايتى (شاملچند روايت درباره قصاص و عفو و ديه )
- بحث علمى (درباره حكم قصاص )
- اعتراضات و اشكالاتى كه در عصر حاضر به حكم قصاص مخصوصا به قصاص به اعدام مى شود
- پاسخ به همه اين اشكالات و بيان فلسفه تشريع در يك آيه قرآنى
نکات آیه
۱ - قانون قصاص (کشتن قاتل) قانونى ثابت و لازم الاجرا در جامعه اسلامى است. (یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص فى القتلى)
۲ - قانون قصاص اختصاص به فرد و یا گروه خاصى ندارد. (یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص فى القتلى) «قتلى» (جمع قتیل) به معناى کشته شدگان است و «ال» در «القتلى» جنس است و مفید استغراق مى باشد.
۳ - جامعه اسلامى وظیفه دار اجراى قانون قصاص است. * (یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص فى القتلى) بدیهى است که حق قصاص از آنِ اولیاى مقتول مى باشد و اجراى آن تنها در مورد قاتل است. بنابراین مخاطب قرار دادن همه مسلمانان براى بیان حقیقت مذکور، مى تواند اشاره به این باشد که: همگان باید پى گیر استیفاى آن بوده و شرایط اجراى آن را فراهم سازند.
۴ - قاتل باید خود را براى قانون قصاص تسلیم کند. (یایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص) مخاطبان واقعى جمله «کتب علیکم» قاتلان هستند. بنابراین بر خود قاتل است که براى اجراى قانون قصاص، خویشتن را آماده کند و این به معناى لزوم تسلیم براى اجراى قصاص مى باشد.
۵ - انسان آزاد (غیر برده) در مقابل کشتن انسان آزاد و برده در مقابل کشتن برده، قصاص مى شوند. (الحر بالحر و العبد بالعبد)
۶ - زن در مقابل کشتن زن قصاص مى شود. (و الأنثى بالأنثى)
۷ - عدم تساوى انسان آزاد با برده و زن با مرد در قانون قصاص (کتب علیکم القصاص فى القتلى الحر بالحر و العبد بالعبد و الأنثى بالأنثى)
۸ - اولیاى مقتول مى توانند قاتل را از قصاص عفو کنند. (فمن عفى له من أخیه شىء) مراد از «من» قاتل و مقصود از «أخیه» ولى مقتول مى باشد. ضمیرهاى «له» و «أخیه» به «من»، یعنى قاتل باز مى گردد و «شىء» عبارت است از حق قصاص. بنابراین جمله «فمن عفى ...» چنین معنا مى شود: پس آن قاتلى که از طرف ولى مقتول چیزى از حق قصاص بر او بخشیده شود ... .
۹ - قصاص حقى است قابل گذشت نه حکمى غیر قابل اسقاط. (فمن عفى له من أخیه شىء)
۱۰ - حق قصاص حتى با عفو یکى از اولیاى مقتول ساقط مى شود. (فمن عفى له من أخیه شىء) مراد از «شىء» چنانچه گذشت حق قصاص است. نکره آوردن «شىء» اشاره به این دارد که: اگر بخشى از حق قصاص نیز مورد عفو قرار گیرد، قاتل قصاص نمى شود و این فرض در صورتى است که اولیاى مقتول متعدد بوده و برخى از آنها قاتل را عفو کنند.
۱۱ - ولىّ مقتول، بهتر است قاتل را عفو کرده و از حق خویش (قصاص) درگذرد. (فمن عفى له من أخیه شىء) ترغیب ولىّ مقتول به گذشت از حق قصاص، از جمله اهدافى است که مى توان از کاربرد کلمه «أخیه» به جاى ولىّ مقتول استفاده کرد.
۱۲ - ارزش عفو در حال قدرت بر انتقام (فمن عفى له من أخیه شىء)
۱۳ - قاتل در صورتى که از قصاص عفو شود، باید به اولیاى مقتول خون بها بپردازد. (فمن عفى له من أخیه شىء ... و أداء إلیه بإحسن)
۱۴ - اخوت و برادرى اهل ایمان با یکدیگر (یایها الذین ءامنوا ... فمن عفى له من أخیه شىء)
۱۵ - قتل موجب خروج قاتل از زمره مسلمانان نمى شود و مایه قطع رابطه اخوت ایمانى او، حتى با بازماندگان مقتول نخواهد شد. (یایها الذین ءامنوا ... فمن عفى له من أخیه شىء)
۱۶ - گذشت از قصاص، مظهر عواطف ایمانى و اخوت اسلامى است. (فمن عفى له من أخیه شىء)
۱۷ - حقوق اسلامى آمیخته با اخلاق و احسان (کتب علیکم القصاص ... فمن عفى له من أخیه شىء فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسن)
۱۸ - اولیاى مقتول در صورت گذشت از حق قصاص و مطالبه دیه از قاتل، باید با وى به گونه اى پسندیده رفتار کنند. (فمن عفى له من أخیه شىء فاتباع بالمعروف) فاعل «اتباع» محتمل است ولى مقتول، و محتمل است قاتل باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. بر این مبنا «فاتباع بالمعروف»; یعنى، اولیاى مقتول باید به گونه اى پسندیده با قاتل رفتار کنند; وى را آزار ندهند; در گرفتن دیه بر او سخت نگیرند; و بیش از حد متعارف از او مطالبه نکنند و ... .
۱۹ - قاتل باید با نیکى و رفتارى پسندیده، دیه را به اولیاى مقتول بپردازد. (فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسن) فاعل «أداء» قاتل است و ضمیر در «إلیه» به «أخیه» - که مراد از آن ولى مقتول است - باز مى گردد. بنابراین جمله «أداء إلیه ...»; یعنى، قاتل باید دیه را با رعایت احسان به ولى مقتول بپردازد; بدین صورت که در پرداخت دیه تأخیر نکند و کمتر از مقدار تعیین شده نپردازد و موجب ناراحتى اولیاى مقتول نگردد.
۲۰ - تجویز عفو از قصاص و تبدیل آن به دیه، حکمى است رحمت آفرین براى جامعه اسلامى (ذلک تخفیف من ربکم و رحمة)
۲۱ - تخفیف قانون قصاص (جواز تبدیل آن به دیه) در جهت تدبیر امور جامعه اسلامى است. (ذلک تخفیف من ربکم) برداشت فوق از کلمه «رب» که به معناى مدبر و مربى است، استفاده شده است.
۲۲ - انعطاف پذیرى احکام الهى و تخفیف در تکالیف، پرتوى از رحمت الهى است. (فمن عفى له من أخیه شىء ... ذلک تخفیف من ربکم و رحمة)
۲۳ - کسانى که به احکام قصاص و دیه ملتزم نباشند، به عذاب الهى گرفتار خواهند شد. (فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم) «ذلک» مى تواند اشاره به احکام یاد شده درباره قصاص و دیه باشد. بر این مبنا جمله «فمن اعتدى ...» گویاى این است که: اگر کسى ملتزم به احکام مذکور نباشد و همانند روزگار جاهلیت عمل کند، گنهکار است و به عذاب الهى گرفتار خواهد شد.
۲۴ - کسانى که پس از عفو قاتل از قصاص و یا گرفتن دیه در پى کشتن وى برآیند، به عذابى دردناک گرفتار خواهند شد. (فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم) برداشت فوق بر این مبناست که «ذلک» اشاره به گرفتن دیه باشد. در این صورت جمله «فمن اعتدى ...» بیانگر این است که: اولیاى مقتول اگر قاتل را عفو کنند و از او مطالبه دیه نمایند، پس از آن حق ندارند در صدد کشتن وى باشند و او را قصاص کنند.
۲۵ - کسانى که از احکام خدا تعدّى کنند، به عذابى دردناک گرفتار خواهند شد. (فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم)
۲۶ - ولىّ مقتول اگر پس از عفو یا گرفتن دیه، قاتل را بکشد، باید کشته شود. * (فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم) جمله «فله عذاب ألیم» را مى توان بیان واقعیتى دانست که تجاوزگر در دنیا یا آخرت به آن گرفتار خواهد شد و مى توان آن را حکمى کیفرى و مجازاتى شمرد که جامعه اسلامى باید آن را اجرا کند. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال است.
۲۷ - قاتل، در صورتى که از قصاص عفو شود و پس از آن دیگرى را به قتل برساند، باید کشته شود و مورد عفو قرار نگیرد. (کتب علیکم القصاص ... فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم) برداشت فوق بر این اساس است که: مقصود از «من» در جمله فوق، قاتل باشد نه ولىّ مقتول. بر این مبنا «ذلک» به «عفو» - که از جمله «فمن عفى له» به دست مى آید - اشاره دارد.
۲۸ - قوانین و مقررات، شامل زمانهاى پیش از وضع و اعلام رسمیت آن نخواهد شد. (فمن اعتدى بعد ذلک) برداشت فوق بر این اساس است که مشارالیه «ذلک» زمان نزول آیه قصاص و ابلاغ احکام مطرح شده در آن، باشد.
۲۹ - تجاوز از احکام و قوانین الهى، مانع بهره مندى از رحمت خداوند است. (ذلک تخفیف من ربکم و رحمة فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم)
روایات و احادیث
۳۰ - حلبى مى گوید: از امام صادق(ع) ... درباره سخن خداوند که فرموده «فمن عفى له من أخیه شى فاتباع بالمعروف و أداء إلیه بإحسان» سؤال کردم، فرمود: «ینبغى للذى له الحق ان لایعسر أخاه إذا کان قد صالحه على دیة و ینبغى للذى علیه الحق ان لایمطل أخاه إذا قدر على ما یعطیه و یؤدى إلیه بإحسان قال: و سألته عن قول اللّه عز و جل «فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم» فقال: هو الرجل یقبل الدیة أو یعفو أو یصالح ثم یعتدى فیقتل فله عذاب ألیم کما قال اللّه عز و جل;[۱] سزاوار است کسى که صاحب حق خون است و توافق در دیه کرده اند، در گرفتن دیه سخت گیرى نکند و سزاوار است براى کسى که باید دیه بدهد اگر توانایى پرداخت آن را دارد کوتاهى نکند و با نیکویى پرداخت نماید. حلبى گوید: از سخن خداوند که فرموده: «فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب ألیم» سؤال نمودم، امام فرمود: مراد کسى است که دیه را پذیرفته یا عفو نموده و یا مصالحه کرده، سپس تجاوز نماید و دست به قتل زند; پس همان طورى که خداوند فرموده براى او عذاب دردناکى است».
موضوعات مرتبط
- احکام: ۱، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۳، ۲۳، ۲۶، ۲۷ انعطاف پذیرى احکام ۲۲
- ارزشها: ۱۱، ۱۲
- برادرى: نشانه هاى برادرى ۱۶
- تجاوز: کیفر تجاوز ۲۵
- تکلیف: تخفیف در تکلیف ۲۲
- جامعه اسلامى: تدبیر جامعه اسلامى ۲۱; مسؤولیت جامعه اسلامى ۳
- حدود خدا: آثار تجاوز از حدود خدا ۲۵، ۲۹
- حقوق: احسان در حقوق ۱۷; حق قصاص ۹، ۱۱; حق قابل عفو ۸، ۹، ۱۰، ۱۱; نظام حقوقى ۱۷; ویژگیهاى حقوق اسلامى ۱۷
- خدا: عذابهاى خدا ۲۳، ۲۵; مظاهر رحمت خدا ۲۰، ۲۲; موانع رحمت خدا ۲۹
- دین: نظام تعالیم دین ۲۲
- دیه: آداب پرداخت دیه ۳۰; احکام دیه ۱۳; اهمیّت التزام به احکام دیه ۲۳; پرداخت دیه قتل ۱۹; دیه قتل ۱۳، ۱۸
- عذاب: عذاب دردناک ۲۴، ۲۵; مراتب عذاب ۲۴، ۲۵; موجبات عذاب ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۳۰
- عفو: ارزش عفو ۱۱، ۱۲; عفو با قدرت ۱۲
- قاتل: رفتار قاتل با اولیاى مقتول ۱۹; عفو قاتل ۸، ۱۳، ۲۷; کشتن قاتل پس از دیه ۱۴، ۱۶، ۳۰; کشتن قاتل پس از عفو ۳۰،۲۶،۲۴; مسؤولیت قاتل ۴، ۱۳
- قانون: عطف قانون به ما سبق ۲۸; ویژگیهاى قوانین دینى ۲۲
- قتل: آثار تکرار قتل ۲۷; آثار قتل ۱۵; جرم قتل ۸، ۱۱; جرم قتل بعد از عفو ۲۶; قتل جایز ۲۶; مجازات قتل بعد از عفو ۲۶
- قصاص: احکام قصاص ۱، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۳، ۲۶، ۲۷; اهمیّت التزام به قصاص ۲۳; اهمیّت قصاص ۱، ۳; تبدیل قصاص به دیه ۱۳، ۲۰، ۲۱; تخفیف در قصاص ۲۰، ۲۱; تفاوت جنسیتها در قصاص ۷; سقوط قصاص ۹، ۱۰، ۱۱; شرایط قصاص ۵، ۷; عفو از قصاص ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۳، ۱۶، ۱۸، ۲۰، ۲۷; عمومیت قصاص ۲; قصاص برده ۵، ۷; قصاص حر ۵، ۷; قصاص زن ۶، ۷; قصاص قاتل ۴، ۲۷; قصاص مرد ۷; قطعیت حکم قصاص ۱; مسؤول اجراى قصاص ۳; مماثلت در قصاص ۵، ۶; موارد قصاص ۲۶; ویژگیهاى قانون قصاص ۱، ۲
- مؤمنان: برادرى مؤمنان ۱۴، ۱۵; نشانه هاى عواطف مؤمنان ۱۶
- مقتول: اختیارات اولیاى مقتول در قصاص ۸، ۱۰، ۱۱; حقوق اولیاى مقتول ۸; رفتار اولیاى مقتول با قاتل ۱۸
منابع
- ↑ کافى، ج ۷، ص ۳۵۸، ح ۱; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۱۷۶- ، ح ۲.
