الحج ٧٠
| کپی متن آیه |
|---|
| أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِنَ ذٰلِکَ فِي کِتَابٍ إِنَ ذٰلِکَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ |
ترجمه
| الحج ٦٩ | آیه ٧٠ | الحج ٧١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«کِتَابٍ»: مراد لوح محفوظ است که همه چیز، حتی قرآن در آن نوشته شده است (نگا: انعام / ، حدید / ، بروج / و ). «یَسِیرٌ»: آسان. کم و ناچیز (نگا: یوسف / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ مَا مِنْ غَائِبَةٍ فِي السَّمَاءِ وَ... (۳)
وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِنْ... (۱) أَ لَمْ تَرَ أَنَ اللَّهَ يُولِجُ... (۱)
نزول
شأن نزول آیات ۶۷ تا ۷.:
محمد بن العباس بعد از دو واسطه از عیسى بن داود او از امام کاظم علیه‌السلام و ایشان از پدر بزرگوارش امام صادق علیه‌السلام نقل نماید که فرمود: وقتى که این قسمت از آیه «لِکلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَکاً هُمْ ناسِکوهُ» نازل گردید، پیامبر مسلمین را جمع کرد و فرمود: اى گروه مهاجر و انصار منظور از منسک در آیه وجود امام است، آگاه باشید که لزوم امام و پیروى از او از لوازم دین بوده و همان منسکى است که در آیه بدان اشارت گردیده و باید بدانید که على بن ابى‌طالب امام بعد از من است و شما را به پیروى از راهنمائی‌هاى او می‌خوانم زیرا او بر هدایت مستقیم پروردگار است.
مردم از این امر متعجب شدند و گروهى با آن مخالفت ورزیده و به اطاعت از او راضى نگشتند تا این که این قسمت از آیه «وَادْعُ إِلى رَبِّک إِنَّک لَعَلى هُدىً مُسْتَقِیمٍ» و آیات ۶۸ و ۶۹ و ۷. نازل گردید.[۱]
تفسیر
- آيات ۶۷ -۷۸ سوره حج
- جواب به خُرده گیری كفار و مشركان، به روش مسلمين در عبادت خدا
- احتجاج بر اين كه مشركان، بر خدايى «شركاء»، برهان و علمی ندارند
- تمثيلى براى نفى الوهيت آلهه مشركان و بيان عدم دخالت آن ها در خلق و تدبير موجودات
- تقرير حجت و برهانى، بر اصل لزوم ارسال رسولان الهی
- برهانى كه از آيه: «يَعلَمُ مَا بَينَ أيدِيهِم وَ مَا خَلفَهُم...»، بر عصمت انبياء «ع» استفاده مى شود
- وجه اين كه ابراهيم «ع» را، پدر مسلمين ناميد
- بحث روايتى: (رواياتى در ذيل آيات گذشته)
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ «70»
آيا نمى‌دانى كه خداوند آنچه را در زمين وآسمان است مى‌داند؟ همه‌ى اينها در كتاب (ثبت) است واين بر خداوند آسان است.
پیام ها
1- علم خداوند نسبت به تمام هستى يكسان است. «يَعْلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»
2- علم خداوند در كتابى ثبت است. «فِي كِتابٍ» (يا اعمالى كه شما انجام مى‌دهيد كه در دو آيه قبل به آن اشاره شد، در كتاب ثبت است)
3- احاطه‌ى علمى خداوند بر همه‌ى امور و ثبت آن در كتابى مخصوص، براى او آسان است. «عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ (70)
«1». اصول كافى (چ سوم دار الكتب)، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، ص 300 روايت 1
جلد 9 - صفحه 93
بعد از آن به جهت تسلى خاطر مبارك حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و وعد مؤمنان و ايعاد كافران به اينكه تمام افعالشان مضبوط است نزد حضرت سبحان فرمايد:
أَ لَمْ تَعْلَمْ: آيا نمى‌دانى، يعنى البته دانسته‌اى و مى‌دانى، أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماءِ: بدرستى كه خداى تعالى مى‌داند آنچه در آسمانهاست از عجائب علويات، وَ الْأَرْضِ: و آنچه در زمين است از غرائب سفليات، و هيچ چيز از جزئى و كلى بر ذات سبحانى پوشيده نيست. إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ: بدرستى كه آنچه در آسمانها و زمينهاست نوشته شده است در لوح محفوظ كه نزد ما باشد قبل از آنكه حادث شود، و هرگاه عالم باشيم به همه اشياء و حافظ آنها كه از جمله آن مجادله و منازعه كفار قريش است، پس غمگين و اندوهناك مشو از گفتار و رفتار ايشان؛ زيرا ما عالم هستيم به آن و حفظ آن نموده و البته ايشان را به آن مجازات خواهيم داد.
تنبيه: فخر رازى گويد: خطاب با پيغمبر و مراد ساير بندگانند، زيرا رسالت ثابت نگردد مگر بعد از علم به اينكه ذات الهى جل جلاله عالم است به تمام معلومات؛ زيرا اگر ثابت نشود علم سبحانى، هر آينه روا باشد كه مشتبه شود بر او صادق از كاذب، پس در اين صورت اظهار معجزه هر آينه دليل بر صدق پيغمبر نباشد؛ بنابراين ثابت گردد كه خطاب به غير خواهد بود، «1»، لكن محتاج بدين مقدمه نباشد زيرا اين مطلب محقق شده كه بندگان مورد تكليف الهى هستند، و چون پيغمبر واسطه‌اى در تبليغ فرامين است، لذا صورت خطابات به آن حضرت واقع گرديده.
إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ: بدرستى كه علم به همه چيزها و اثبات آن در لوح
«1». تفسير كبير فخر رازى، (چ دار الطباعه العامره) ج 6، ص 259 (المسئلة الثانية)
جلد 9 - صفحه 94
محفوظ بر خداى تعالى زير آسانست علم الهى عين ذات سبحانى و تعلق دارد به همه معلومات على السويه. يا حكم فرمودن خدا ميان مؤمنان و كافران در روز قيامت و جزا دادن ايشان بر وفق عدل، بر خداى تعالى آسان است، زيرا قدرت سبحانى شامل جميع مقدورات است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً هُمْ ناسِكُوهُ فَلا يُنازِعُنَّكَ فِي الْأَمْرِ وَ ادْعُ إِلى رَبِّكَ إِنَّكَ لَعَلى هُدىً مُسْتَقِيمٍ (67) وَ إِنْ جادَلُوكَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ (68) اللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ فِيما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (69) أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ (70)
ترجمه
- از براى هر امّتى قرار داديم طريقه‌ئى كه آنها ميپيمايند آنرا پس نبايد نزاع كنند البتّه با تو در كار و بخوان بسوى پروردگارت همانا تو ثابتى بر راه راست
و اگر مجادله كنند با تو پس بگو خدا داناتر است بآنچه ميكنيد
خدا حكم ميكند ميان شما روز قيامت در آنچه بوديد كه در آن اختلاف ميكرديد
آيا
جلد 3 صفحه 621
ندانستى كه خدا ميداند آنچه در آسمانها و زمين است همانا آن در نوشته‌ئى است همانا آن براى خدا آسان است.
تفسير
- در جوامع نقل نموده كه بديل بن ورقا و غير او از كفّار خزاعه بمسلمانان گفتند شما چرا كشته خودتان را ميخوريد و كشته خدا را نميخوريد يعنى مردار را پس اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر آنكه خداوند براى هر قوم و جماعتى طريقه و شريعت و دينى قرار داده كه آنها پيروى از آن نمايند مادامى كه منسوخ بشريعت و دين بعد از آن نشده پس نبايد امم سابقه نزاع و جدال نمايند با تو در امر دين چون دين تو ناسخ اديان است و بايد تو مردم را دعوت بتوحيد و دين اسلام نمائى كه طريق هدايت الهى امروز همان راه راست صاف مستقيمى است كه تو ميپيمائى و با آن كه واضح است كه گوشت مردار پليد است و خدا آن را حلال نميكند اگر در آن يا غير آن با تو مجادله نمايند بگو خدا داناتر است بأعمال شما از مخاصمه و جدال و غيره و حكم ميكند ميان شما روز قيامت در آنچه مورد اختلاف شما باشد از امر دين و بمجازات ميرساند كسانى را كه مجادله بباطل نمودند و نسبت بخدا دادند حكمى را كه او نفرموده است و تكرار لفظ جلاله ظاهرا براى تسجيل و تجليل است پس خطاب به پيغمبر اكرم فرموده با آن كه مراد مردمند كه آيا نميدانى كه خداوند ميداند تمام موجودات ارضيّه و سماويّه را با خواص و آثار و منافع و مضارشان و همه آنها قبل از وجودشان در لوح محفوظ علم الهى ثبت و ضبط و مرقوم بوده و هست و كسيرا نميرسد كه در آن چون و چرا نمايد و اين احاطه علمى و ثبت در لوح و حفظ آن براى خدا آسان است ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ لَم تَعلَم أَنَّ اللّه‌َ يَعلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الأَرض‌ِ إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ إِنَّ ذلِكَ عَلَي اللّه‌ِ يَسِيرٌ (70)
آيا نمي‌داني که محققا خداوند ميداند آنچه در آسمان و زمين است محققا اينکه در كتاب الهي ثبت شده است و محققا اينکه بر خداوند سهل و
جلد 13 - صفحه 340
آسان است، (أَ لَم تَعلَم): استفهام تقريري است البته پيغمبر و من دونه حتي مؤمنين مي‌دانند که:
(أَنَّ اللّه‌َ يَعلَمُ ما فِي السَّماءِ وَ الأَرض‌ِ): چون علم او ذاتي است و عين ذات است و غير محدود به همه چيز تعلق گرفته و احاطه كرده: «وَ أَنَّ اللّه‌َ قَد أَحاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عِلماً».
طلاق آيه 12، و مراد ما في السماء عالم بالا است عالم جبروت لاهوت عالم أنوار و ارواح و ملائكه و كرات علويه و آنچه در آنها است. و الارض از جمادات و نباتات و حيوانات و جن و انس به اقوال و افعال و أنفاس آنها «عالِم‌ِ الغَيب‌ِ لا يَعزُب‌ُ عَنه‌ُ مِثقال‌ُ ذَرَّةٍ فِي السَّماوات‌ِ وَ لا فِي الأَرض‌ِ وَ لا أَصغَرُ مِن ذلِكَ وَ لا أَكبَرُ إِلّا فِي كِتابٍ مُبِين‌ٍ».
سبأ آيه 7. «وَ ما يَعزُب‌ُ عَن رَبِّكَ مِن مِثقال‌ِ ذَرَّةٍ فِي الأَرض‌ِ وَ لا فِي السَّماءِ وَ لا أَصغَرَ مِن ذلِكَ وَ لا أَكبَرَ إِلّا فِي كِتابٍ مُبِين‌ٍ» يونس آيه 61.
(إِنَّ ذلِكَ فِي كِتابٍ). لوح محفوظ و لوح محو و اثبات که ثبت شده قبل از خلقت آسمان و زمين و تقدير شده.
و گفتيم: که لوح محفوظ آنچه در او ثبت است قابل تغيير نيست و ممكن است که انبياء و ائمه عليهم الصلاة و السلام بآنها افاضه شود که علم ما کان و ما يکون باشد
«و علمته علم ما کان و ما يکون الي انقضاء خلقك»
دعاء ندبه، ولي محو و اثبات مختص بذات مقدس او است «يَمحُوا اللّه‌ُ ما يَشاءُ وَ يُثبِت‌ُ وَ عِندَه‌ُ أُم‌ُّ الكِتاب‌ِ» رعد آيه 39.
(إِنَّ ذلِكَ عَلَي اللّه‌ِ يَسِيرٌ): چه تقدير امور باشد چه ثبت در لوحين باشد چه ايجاد ما في السماء و ما في الارض باشد احتياج بمقدمات و اسباب ندارد بمجرد اراده ايجاد مي‌شود: «إِنَّما أَمرُه‌ُ إِذا أَرادَ شَيئاً أَن يَقُول‌َ لَه‌ُ كُن فَيَكُون‌ُ» يس آيه 82.
341
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 70)- و از آنجا که قضاوت و داوری در قیامت نسبت به اختلافات و اعمال بندگان نیاز به علم و آگاهی وسیعی به همه آنها دارد، در این آیه اشاره به علم بی‌پایان خدا کرده، چنین می‌گوید: «آیا نمی‌دانی که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است می‌داند»؟ (أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ).
آری «همه اینها در کتابی ثبت است» (إِنَّ ذلِکَ فِی کِتابٍ).
کتاب علم بی‌پایان خداوند، کتاب عالم هستی و جهان علت و معلول،
ج3، ص233
جهانی که چیزی در آن گم نمی‌شود و نابود نمی‌گردد.
و لذا در آخرین جمله می‌فرماید: «این بر خداوند آسان است» (إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ). چرا که همگی موجودات با تمامی خصوصیاتشان نزد او حضور دارند.
نکات آیه
۱ - احاطه علمى خداوند به تمام آنچه که در آسمان ها و زمین هست. (ألم تعلم أنّ اللّه یعلم ما فى السماء و الأرض)
۲ - توجه به علم و آگاهى خدا نسبت به همه موجودات آسمان و زمین و رخدادهاى آن، زمینه ساز باور به احاطه علمى او نسبت به تمامى اعمال مردمان (فقل اللّه أعلم بما تعملون ... ألم تعلم أنّ اللّه یعلم ما فى السماء و الأرض) استفهام در «ألم تعلم...» استفهام تقریرى است; یعنى، مگر نمى دانى که خدا به هر آنچه که در آسمان و زمین است، آگاهى دارد. مقصود این که: خدایى که سراسر هستى در احاطه علمى او قرار دارد، به اعمال آدمیان - که جزئى از جهان اند - آگاهى دارد و هیچ گفته و کرده اى از آنان بر او پنهان نمى ماند.
۳ - باور داشت و اعتقاد مشرکان صدراسلام، به احاطه علمى خدا بر سراسر هستى (ألم تعلم أنّ اللّه یعلم ما فى السماء و الأرض) استفهام تقریرى در «ألم تعلم» بیانگر مطلب یاد شده است.
۴ - اعمال مردمان در نامه اى ثبت و نگه دارى مى شود. (اللّه أعلم بما تعملون ... إنّ ذلک فى کتب) «ذلک» اشاره دارد به مضمون جمله «ما تعملون» در آیه ۶۸; یعنى، آنها (اعمال شما)، همگى در کتابى ثبت و ضبط مى شوند.
۵ - ثبت و نگه دارى اعمال آدمیان، کارى سهل و آسان براى خداوند (إنّ ذلک على اللّه یسیر) «ذلک» در جمله «إنّ ذلک على اللّه یسیر» به ثبت و نگه دارى اعمال آدمیان (إنّ ذلک فى کتاب) اشاره دارد.
۶ - رسیدگى به همه گفته ها و کرده هاى آدمیان در روز رستاخیز (اللّه أعلم بما تعملون . اللّه یحکم بینکم یوم القیمة... إنّ ذلک فى کتب إنّ ذلک على اللّه یسیر)
موضوعات مرتبط
- آسمان: موجودات آسمان ها ۱
- ایمان: ایمان به احاطه خدا ۲
- خدا: احاطه علمى خدا ۱، ۳; افعال خدا ۵; علم خدا به موجودات ۱
- ذکر: آثار ذکر علم خدا ۲
- عقیده: عقیده به علم خدا ۳
- عمل: ثبت عمل ۴; حسابرسى اخروى عمل ۶; سهولت ثبت عمل ۵; نامه عمل ۴
- قیامت: ویژگیهاى قیامت ۶
- مشرکان: عقیده مشرکان صدراسلام ۳
منابع
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن.
