سبإ ١١
ترجمه
| سبإ ١٠ | آیه ١١ | سبإ ١٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَنِ اعْمَلْ ...»: حرف أَنْ مفسِّره است و به معنی: این که و یعنی. یا مصدریّه است و حرف جرّی محذوف است. تقدیر آن چنین است: لاَنِ اعْمَلْ. یعنی: أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ لِهذاَ الأمْرِ. «سَابِغَاتٍ»: جمع سابِغ، به معنی تامّ و کامل، و مراد زره است. «قَدِّرْ»: اندازه و تناسب را رعایت کن. «السَّرْدِ»: بافت. حلقه زره. زرهساز را (سَرّاد) و (زَرّاد) میگویند. «إِعْمَلُوا صَالِحاً»: کار شایسته و بایسته انجام دهید. مخاطب داود و خاندان و قوم او است، و در اصل درسی است برای انسانهای مؤمن که باید در ساختهها و بافتههای خود دقّت کافی داشته باشند و محصول کامل و مفیدی ارائه دهند و از خیانت و دغلکاری بپرهیزند.
آیات مرتبط (تعداد ریشههای مشترک)
تفسیر
- آيات ۱۰ - ۲۱، سوره سباء
- بيان آيات مربوط به نعمت هايى كه خداوند به داوود و سليمان (عليه السلام ) داده موهبتفرموده بود
- كوهها و مرغان به امر خدا مسخر داود(ع ) بودند
- بيان موهبت هاى الهى به حضرت سليمان (ع )
- اشاره به مرگ سليمان (ع ) در حالى كه به عصاى خود تكيه داده بود
- داستان قوم ((سباء)) كه متنعم بودند و كفران نمودند و هلاك و نابود گشتند
- قوم سبا خود پيشنهاد عذاب مى دهند!
- پيروى از شيطان اختيارى بوده و معيارى براى تميز مؤ من به آخرت از شاك در آن است
- بحث روايتى (روايتى در باره مواهب خداوند به داوود و سليمان (عليه السلام ) و داستانقوم سباء)
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «11»
(و گفتيم:) زرههاى كامل و فراخ بساز و بافت آن را درست اندازهگيرى كن.
و كار شايسته انجام دهيد، همانا من به آن چه عمل مىكنيد بينا هستم.
نکته ها
«سابِغاتٍ» جمع سابغ، به معناى زره كامل و فراخ است.
كلمهى «سرد» به معناى بافتن است. «وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ» يعنى در بافتن زره متناسب و به اندازه، دقّت كن.
پیام ها
1- صنعت بايد با مديريّت افراد صالح و به نفع مردم باشد. «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ»
2- توليدات مردان خدا بايد كامل باشد. «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ»
جلد 7 - صفحه 426
3- صنعت بايد با دقّت و كيفيّت همراه باشد. «قَدِّرْ فِي السَّرْدِ»
4- صنايع نظامى بايد براى عمل صالح باشد، (نه كشور گشايى وظلم و ستم.) أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ ... وَ اعْمَلُوا صالِحاً
5- صنعت آهنگرى و ساخت ابزار فلزى، سابقهاى بس طولانى دارد. أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ ...
6- ايمان به علم خداوند، انگيزه انجام عمل صالح است. «وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «11»
أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ: (ان مفسره و فعل آن محذوف) يعنى امر كرديم او را كه بساز يا فرموديم او را به ساختن زرههاى فراخ دامن گشاده، وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ: و اندازه نگاهدار در بافتن آن، يعنى حلقههاى مساوى در هم افكن تا وضع آن مناسب افتد، و يا به اندازه نه بسيار دراز نه بسيار كوتاه.
مروى است كه لقمان نزد حضرت داود عليه السلام بود در وقت ساختن زره اول؛ حضرت آن را مىساخت و لقمان در آن تفكر مىنمود و نمىدانست چه چيز خواهد بود، و از او سؤال نكرد تا فارغ شد برخاست و بپوشيد و گفت: نيكو سپر جنگى است؟ لقمان گفت: (الصّمت حكم و قليل فاعله) خاموشى حكمتى است كه كم است كننده آن «1».
به روايتى هر روز زرهى مىساخت و به هزار درهم مىفروخت تا سيصد و شصت را تمام كرد، و به سيصد و شصت درم بفروخت و از بيت المال مستغنى شد «2».
وَ اعْمَلُوا صالِحاً: و بجا آوريد عمل شايسته، يعنى محض قربت و خالص از شائبه اغراض دنيويه به جهت شكر بر نعمتهاى عظيمه كه عطا شدهايد.
خطاب به حضرت داود و اهل او و جميع مؤمنين؛ إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ:
بدرستى كه من به آنچه مىكنيد بينا هستم و هيچ چيز از من مخفى نيست و بر وفق آن پاداش خواهم داد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لَقَدْ آتَيْنا داوُدَ مِنَّا فَضْلاً يا جِبالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَ الطَّيْرَ وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ «10» أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ «11» وَ لِسُلَيْمانَ الرِّيحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ وَ أَسَلْنا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَنْ يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِيرِ «12» يَعْمَلُونَ لَهُ ما يَشاءُ مِنْ مَحارِيبَ وَ تَماثِيلَ وَ جِفانٍ كَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِياتٍ اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ «13» فَلَمَّا قَضَيْنا عَلَيْهِ الْمَوْتَ ما دَلَّهُمْ عَلى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنْسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَنْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ ما لَبِثُوا فِي الْعَذابِ الْمُهِينِ «14»
ترجمه
و هر آينه بتحقيق داديم داود را از جانب خود مزيّتى آنكه اى كوهها تسبيح گوئيد با او و تبعيّت پرندگان را و نرم گردانديم برايش آهن را
كه بساز زرههاى رسا و اندازه نگاهدار در بافتن و بكنيد كار شايسته همانا من بآنچه ميكنيد بينايم
و مسخّر كرديم براى سليمان باد را سير بامدادش ماهى بود و شبانگاهش ماهى و جارى كرديم برايش چشمه مس گداخته و از جنّيان كسانى را كه كار ميكردند پيش رويش باذن پروردگارش و آنكه سر مىپيچيد از آنها از فرمان ما ميچشانديم باو از عذاب آتش سوزان
ميساختند برايش آنچه ميخواست از قصرها و تمثالها و كاسههائى مانند حوضها و ديگهاى ثابت و استوار بجا آوريد اى آل داود شكر را و كمى از بندگان من شكر گزارند
پس چون حكم كرديم بر او بمرگ راهنمائى نكرد آنها را بر مرگش مگر جنبنده زمين كه ميخورد عصايش را پس چون بروى در افتاد ظاهر شد جنّيان كه اگر بودند ميدانستند غيب را درنگ نميكردند در عذاب خوار كننده.
تفسير
خداوند متعال بحضرت داود كه نسب و حسب او در سوره بقره ذيل قصّه طالوت و قتل جالوت بدست آن حضرت گذشت از بين انبياء سلف مزيّت و كرامت مخصوصى عنايت فرمود و آن اين بود كه بكوهها امر فرمود كه رجوع كنيد با او بتسبيح خدا و جواب گوئى كنيد از او در وقت تلاوت زبور قمّى ره نقل نموده كه
جلد 4 صفحه 351
هر وقت داود عليه السّلام بصحرا ميرفت و قرائت زبور ميفرمود كوهها و پرندهها و حيوانات وحشى با او تسبيح مينمودند چون تأويب در لغت ترجيع بتسبيح است و ترجيع بلند و آهسته نمودن صوت است و بازگردانيدن آن در حلق و قمّى ره اوّبى را به سبّحى للّه تفسير فرموده و بنابراين ظاهرا و الطّير عطف است بر محلّ جبال كه منصوب است بنداء و بعضى اوّبى را بمعناى سيرى گرفتهاند و گفتهاند كوهها با آنحضرت سير مينمودند و همچنين پرندگان و بنابراين و الطّير عطف است بر فضلا يعنى داديم داود را مزيّتى و پرندگان را مسخّر او نموديم و مراد از سير كوهها و پرندگان ممكن است پيروى آنها از حضرت باشد بعنوان معجزه چنانچه گفتهاند و محتمل است مراد بودن آنها در تحت اختيار حضرت باشد كه هر جا بخواهد پرندگان بروند و كوهها معادن خودشان را ببرند و بعضى و الطّير برفع قرائت نمودهاند و بنابراين محتمل است عطف بلفظ جبال باشد و ميشود عطف برياء در اوّبى يعنى اى كوهها تسبيح كنيد شما و پرندگان با او و نيز خداوند نرم فرمود در دست او آهن را مانند شمع كه هر كار ميخواست با آن ميكرد بدون داغ كردن و كوبيدن آن در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه خداوند بحضرت داود وحى فرمود كه تو خوب بندهئى هستى غير از آنكه از بيت المال ارتزاق ميكنى پس داود چهل روز گريه كرد تا خدا نرم فرمود براى او آهن را و بعد از آن هر روز يك زره ميساخت و هزار درهم ميفروخت پس سيصد و شصت زره ساخت و سيصد و شصت هزار درهم فروخت و مستغنى از بيت المال شد و دستور الهى راجع بساختن زره آن بود كه رسا و تامّ و تمام باشد و حلقههايش متناسب و مساوى باشد در باريكى و ضخامت و اصل سرد تتابع در حروف كلمه و كلام است لذا از حضرت رضا عليه السّلام نقل شده كه مراد حلقه بعد از حلقه است كه بايد در آن تقدير و تعديل را از دست نداد و آنكه بشكرانه اين موهبت آنحضرت خودش و اهل بيتش باعمال صالحه و عبادت و اطاعت خدا مشغول شوند و بدانند كه خداوند بافعال آنها آگاه است همه را مىبيند و پاداش خير ميدهد و خداوند مسخّر فرمود براى حضرت سليمان پسر او باد را كه ميبرد كرسى او را و سير ميداد او را در صبح يك ماه راه و در شام يك ماه راه چنانچه قمّى ره نقل فرموده خلاصه آنكه در يكروز مسافتى را كه مردم معمولا در دو ماه
جلد 4 صفحه 352
مىپيمودند مىپيمود و نيز جارى فرمود براى او چشمه مس گداخته كه مانند آب ميجوشيد و بيرون مىآمد از زمين در يمن و مسخّر فرمود براى او از جنّيان جماعتى را كه كار ميكردند براى او در برابرش باذن خدا و هر يك از آنها سرپيچى ميكردند از فرمان الهى خداوند او را بآتش سوزان در دنيا يا آخرت عذاب ميفرمود و گفتهاند خدا ملكى را موكّل آنها فرموده بود كه تازيانه در دست داشت و هر يك از آنها تخلّف ميكرد از اطاعت حضرت او را ميزد بطوريكه ميسوخت و كار آنها اين بود كه ميساختند براى او آنچه ميخواست از مسجدهاى معظم منيع و قصرهاى محكم رفيع كه بمناسبت جايگاه بودن آنها براى حرب با شيطان يا انسان محراب ناميده شده و مجسّمههائى بصورت درخت و گل و ميوجات و امثال اينها نه صاحبان روح كه حرام است چنانچه از بيان امام صادق عليه السّلام مستفاد ميشود و قدحهاى بزرگى كه مانند حوضها بودند چون جواب جمع جابيه بمعناى حوض است و حضرت سليمان گفتهاند لشگرش را در آنها اطعام ميفرمود و ديگهاى بزرگيكه بر روى پايههاى محكمى كار گذارده بودند و از جاى خودشان حركت نميدادند و كسان حضرت داود مأمور شدند بشكرگزارى از نعم الهيّه كه بايشان عطا فرموده بود بيش از ساير مردم بيشتر از آنها بقلب و لسان و اعضاء و شكور كسى است كه اينچنين باشد در بيشتر اوقات و اين قبيل مردم در هر عصر و زمانى كم بودند و بعضى گفتهاند شكور كسى است كه خود را عاجز از اداء شكر الهى به بيند و بداند چون حقّ شكر خدا را كسى نميتواند ادا نمايد و توفيق شكرگزارى را هم خدا ميدهد و شكر لازم دارد از دست و زبان كه برآيد كز عهده شكرش بدر آيد اعملوا آل داود شكرا و قليل من عبادى الشّكور و چون اجل حضرت سليمان بحكم خدا رسيد جنّيان را مطّلع نكرد از آن مگر موريانه كه عصاى او را خورد پس چون بزمين افتاد مبيّن و آشكار شد بر مردم كه جنّيان اگر علم غيب داشتند اينمدت تحمّل اعمال شاقّهاى را كه از ترس او مينمودند نميكردند چون عقيده مردم در باره جنّيان اين بود كه آنها علم غيب دارند و بعد از اين قضيّه فهميدند كه ندارند در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه فرمود خداوند وحى فرمود بسليمان ابن داود عليه السّلام كه علامت مرگ تو آنستكه بيرون مىآيد درختى در بيت المقدّس
جلد 4 صفحه 353
كه نامش خرنوبه است پس حضرت سليمان يكروز ديد درختى روئيده فرمود نام تو چيست گفت خرنوبه پس برگشت آنحضرت بجانب محرابش و ايستاد و تكيه كرد بعصاى خود و قبض روح شد در هماندم و جنّ و انس مشغول بكار خودشان كه بامر او ميكردند شدند بگمان آنكه او زنده است و نمرده و روز را بشب و شب را بروز مىآوردند و او ايستاده و ثابت بود تا موريانه عصاى او را خورد و آن شكست و سليمان افتاد بزمين آيا نشنيدى قول خداوند را فلمّا خرّ تبيّنت الجنّ تا آخر آيه و قمّى ره نقل نموده كه چون خداوند بسليمان وحى فرمود كه تو ميميرى بشياطين امر فرمود براى او اطاقى از آبگينه بسازند و در كنار دريا بگذارند و آنها عمل نمودند و حضرت داخل آن شد و بعصاى خود تكيه كرد و مشغول بتلاوت زبور شد و شياطين دور او بودند و نگاه ميكردند و جرئت فرار نداشتند در اينحال حضرت ملتفت شد كه مردى با او در اطاق است ترسيد و فرمود تو كيستى عرض كرد من كسى هستم كه از كسى رشوه نميگيرم و از پادشاهى نميترسم من عزرائيلم و روح او را قبض نمود در حاليكه بعصا تكيه كرده بود و در قبّه آبگينه جاى داشت و جنّيان او را ميديدند پس يك سال براى او كار ميكردند تا خدا موريانه را مبعوث فرمود و عصاى او را خورد پس چون افتاد برو بر زمين آشكار شد بر انس كه جنّيان اگر ميدانستند غيب را درنگ نميكردند در عذابخوار كننده اينطور اين آيه نازل شده و اين براى آنستكه مردم آنزمان ميگفتند جنّيان غيب ميدانند و بعد از افتادن سليمان دانستند كه اگر جنّيان غيب ميدانستند كار نميكردند براى سليمان يك سال با آنكه او مرده بود و آنها گمان ميكردند زنده است و از بعضى از روايات استفاده ميشود كه چون مدّت مكث حضرت سليمان باين حال طول كشيد بعضى از مردم قائل بخدائى او شدند چون ديدند نه ميخورد و نه ميآشامد و نه خسته از ايستادن ميشود و بعضى گفتند ساحر است و خود را اينطور بما ارائه ميدهد و بعضى كه مؤمن بودند گفتند او بنده خدا و پيغمبر او است خدا هر طور ميخواهد با او معامله ميفرمايد و براى اين خداوند موريانه را مأمور بخوردن عصاى او فرمود و بنابراين ظاهرا جمله أن لو كانوا يعلمون تا آخر آيه بدل اشتمال است از جنّ مانند تبيّن زيد
جلد 4 صفحه 354
جهله و للانس مقدّر است و محتمل است تبيّن بمعناى بيّن باشد يعنى ظاهر كردند جنّيان براى مردم اين امر را بعمل خود كه كار ميكردند براى سليمان با عدم اطّلاع بموت او و آن امر علم غيب نداشتن آنها است كه مستفاد از جمله شرطيّه است چون تبيّن گاهى متعدّى استعمال ميشود و بعصا منسأه گفته ميشود براى آنكه حيوانات را بآن طرد مينمايند و بعضى آنرا بعصاى بزرگ و چوبدستى تفسير و ترجمه نمودهاند و در مجمع از امام سجّاد و امام صادق عليهما السلام نقل نموده كه تبيّنت الانس قرائت فرمودهاند و در روايت قمّى ره و غيره از آنحضرت تصريح بنزول تبيّنت الانس انّ الجنّ لو كانوا يعلمون تا آخر آيه شده است و در اكمال از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه عمر حضرت سليمان هفتصد و دوازده سال بوده است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَنِ اعمَل سابِغاتٍ وَ قَدِّر فِي السَّردِ وَ اعمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعمَلُونَ بَصِيرٌ «11»
أَنِ اعمَل سابِغاتٍ سابغات زرهها است و در جاي ديگر ميفرمايد: وَ سَخَّرنا مَعَ داوُدَ الجِبالَ يُسَبِّحنَ وَ الطَّيرَ وَ كُنّا فاعِلِينَ وَ عَلَّمناهُ صَنعَةَ لَبُوسٍ لَكُم- الايه (انبياء آيه 80).
وَ قَدِّر فِي السَّردِ يعني اندازه بگير در بافتن زره.
وَ اعمَلُوا صالِحاً خطاب به مؤمنين.
إِنِّي بِما تَعمَلُونَ بَصِيرٌ.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 11)- این آیه شرحی برای زره ساختن داود و فرمان بسیار پر معنی پروردگار در این زمینه است، میگوید: ما به او گفتیم «زرههای کامل بساز، و حلقههای آنها را به اندازه و متناسب کن» (أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِی السَّرْدِ).
در واقع خداوند به داود دستوری میدهد که باید سرمشقی برای همه صنعتگران و کارگران با ایمان جهان باشد، دستور محکم کاری و رعایت دقت در کیفیت و کمیت در مصنوعات، آن چنان که مصرف کنندگان به خوبی و راحتی بتوانند از آن استفاده کنند، و از استحکام کامل برخوردار باشد.
و در پایان آیه داود و خاندانش را مخاطب ساخته، میگوید: «عمل صالح به جا آورید که من نسبت به آنچه انجام میدهید بصیر و بینا هستم» (وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ).
هدف ساختن زره و کسب درآمد نیست، هدف عمل صالح است، و اینها وسیلهای است در آن مسیر که هم داود از آن بهره میگرفت و هم خاندان و قومش.
نکات آیه
۱ - فرمان خداوند به داوود(ع)، براى ساختن زره هاى کامل از آهن (و ألنّا له الحدید . أن اعمل سبغت) «أن» براى تفسیر بوده و در نقش «أى» است; یعنى، ما آهن را براى داوود نرم ساختیم به این معنا که با آهن زره بساز. گفتنى است که «سابغات» در لغت به معناى تام فراخ است (مفردات راغب) و صفت براى موصوف محذوف «دروع» مى باشد.
۲ - ممکن شدن زره سازى براى داوود(ع) از آهن، فلسفه نرم شدن آهن براى آن حضرت (و ألنّا له الحدید . أن اعمل سبغت) بنابراین که «أن» مصدرى باشد، معنا چنین مى شود: ما آهن را براى داوود نرم کردیم، به منظور ساختن زره هایى کامل.
۳ - فرمان خداوند به داوود(ع) براى ساختن زره هایى با حلقه هاى متناسب و به اندازه از آهن (و ألنّا له الحدید . أن اعمل سبغت و قدّر فى السرد) «سرد»; یعنى، «نسج» و بافت (المنجد) و به معناى سوراخ هاى خشن مثل حلقه هاى آهنى است (مفردات راغب).
۴ - توصیه به انجام کار صنعتى و متناسب و به اندازه عمل کردن در آن، از جمله تعالیم دینى و در قلمرو آن (أن اعمل سبغت و قدّر فى السرد)
۵ - آموزش صنعت زره سازى به داوود(ع)، از جمله فضیلت هاى اعطا شده از جانب خداوند به او (و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً ... أن اعمل سبغت و قدّر فى السرد)
۶ - وجود صنعت آهنگرى و ساخت و ساز ابزار آهنى در عصر داوود(ع) (أن اعمل سبغت و قدّر فى السرد)
۷ - داوود(ع) و قومش، به انجام اعمال صالح از سوى خداوند مأمور بودند. (و اعملوا صلحًا إنّى بما تعملون بصیر)
۸ - علم و آگاهى خداوند، از تمامى کارهایى که انسان ها انجام مى دهند. (إنّى بما تعملون بصیر)
۹ - بشارت خداوند به داوود(ع) و قومش، مبنى بر اعطاى پاداش عمل صالح به آنان (اعملوا صلحًا إنّى بما تعملون بصیر) یادآورى آگاه بودن خدا از عمل داوود(ع) و قومش، پس از سفارش آنان به انجام عمل صالح، مى تواند به منظور این حقیقت باشد که عمل صالح آنان نادیده گرفته نشده و پاداش خواهد داشت.
۱۰ - توجه به آگاهى خداوند از تمامى رفتارها، برانگیزاننده انسان ها به انجام عمل صالح (و اعملوا صلحًا إنّى بما تعملون بصیر) یادآورى خداوند به آگاه بودنش از تمامى رفتارهاى انسان ها - پس از توصیه آنان به انجام عمل صالح - مى تواند گویاى مطلب یاد شده باشد.
۱۱ - پرورش انسان هاى نیک کردار و رواج کارهاى شایسته در جامعه، فلسفه بهره مند شدن از امکانات مادى (و لقد ءاتینا داود مّنا فضلاً ... و ألنّا له الحدید . أن اعمل سبغت ... و اعملوا صلحًا) توصیه خداوند به انجام عمل صالح - پس اعطاى نعمت ها و امکانات فراوان به داوود(ع) - در واقع جهت دهنده رفتار ایشان و بازگوکننده هدف و فلسفه این عطاها و بهره مندى ها است.
موضوعات مرتبط
- آهنگرى: آهنگرى در دوران داود(ع) ۶
- امکانات مادى: فلسفه امکانات مادى ۱۱
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۰
- تمدن: تاریخ تمدن ۶
- خدا: اوامر خدا ۹، ۳، ۱; بشارتهاى خدا ۹; علم خدا به اعمال ۸; علم غیب خدا ۸
- داود(ع): بشارت به داود(ع) ۹; تعلیم زره سازى به داود(ع) ۵; تکلیف داود(ع) ۷; زره سازى داود(ع) ۱، ۲; عمل صالح داود(ع) ۷; فضایل داود(ع) ۵; قصه داود(ع) ۱، ۲، ۳; کیفیت زره سازى داود(ع) ۳; نرمى آهن براى داود(ع) ۲; نعمتهاى داود(ع) ۵
- دین: تعالیم دین ۴
- ذکر: آثار ذکر علم غیب خدا ۱۰
- صالحان: اهمیت تربیت صالحان ۱۱
- صنعت: اهمیت صنعت ۴; تاریخ صنعت ۶
- عمل صالح: اهمیت عمل صالح ۷; پاداش عمل صالح ۹; ترویج عمل صالح ۱۱; زمینه عمل صالح ۱۰
- قوم داود: بشارت به قوم داود ۹; تکلیف قوم داود ۷; عمل صالح قوم داود ۷
