آل عمران ٢٣
| کپی متن آیه |
|---|
| أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْکِتَابِ يُدْعَوْنَ إِلَى کِتَابِ اللَّهِ لِيَحْکُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ |
ترجمه
| آل عمران ٢٢ | آیه ٢٣ | آل عمران ٢٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أُوتُوا نَصِیباً مِّنَ الْکِتَابِ»: بهره‌ای از کتاب بدیشان داده شده است و بدان آشنایند. مراد از چنین کسانی، رؤسای یهود، و از کتاب، تورات است. «إِلی کِتَابِ اللهِ»: مراد از کتاب خدا تورات یا قرآن است. «مُعرِضُونَ»: رویگردانان. پشت‌کنندگان.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
عكرمة از ابن عباس چنين نقل نمايد[۳] كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به يكى از مدارس يهود وارد گرديد و آنها را به يكتائى خداوند و ایمان به ذات او دعوت كرد. نعيم بن عمرو و حرث بن زيد از وى سؤال كردند و گفتند: اى محمد بر كدام دين هستى؟ پيامبر فرمود: بر ملت ابراهيم و دين او هستم. آنها گفتند: ابراهيم يهودى بوده است. پيامبر فرمود: تورات را بياوريد خواهيد ديد كه برخلاف گفتار شما است آنها از آوردن تورات امتناع كردند.[۴]
از سدى روايت شده كه پيامبر يهوديان را به اسلام دعوت فرمود. نعمان بن اوفى گفت: يا محمد قبول كن كه بين ما و شما احبار حكم قرار گيرند. پيامبر فرمود: حكميت قرآن را بين من و شما قبول خواهم كرد سپس اين آيه نازل گرديد.[۵]
كلبى از ابن عباس نقل نمايد: كه دو نفر زن و مرد از اهل خيبر زنا كرده بودند و اينان از اشراف قوم بودند و مجازات زنا در تورات رجم و سنگساركردن بوده، لذا نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند كه شايد تخفيفى در مجازات آنها در دين اسلام باشد.
پيامبر به آنها فرمود: مجازات شما رجم است. نعمان بن اوفى و يحيى بن عمر و يا عمرو بن حارث كه از سران يهود بودند، حضور داشتند. گفتند: يا محمد بر ما ظلم كردى! پيامبر فرمود: من به تورات شما حكم كردم، اينان منكر شدند.
يهوديان نزد عالم و دانشمند خود ابن صوريا رفتند، او فرمايش پيامبر را تاييد كرد و نيز گويند: او را به مدينه آوردند و او تورات را باز كرد چون به موضوع رجم رسيد دست خود را بر روى آن نهاد كه مستور بدارد عبدالله بن سلام از جا برخاست و دست وى را از آن برداشت سپس رسول خدا به يهوديان فرمود: هان اى يهوديان آيا متوجه شده ايد كه چه سان احكام را مكتوم مي‌داريد؟ سپس اين آيه نازل گرديد.[۶]
تفسیر
- آيات ۲۵ - ۱۹ آل عمران
- مراد از ((ان الدين عند اللّه الاسلام ))
- اختلاف اهل كتاب ناشى از غرور و ستمگرى آنها بود
- دين واحد است و بعد از آن هيچ حجتى نيست
- چند نكته كه از جمله : ((فان تولوا فانما اليك البلاغ ...)) استفاده مى شود
- چگونه اهل كتاب فريب خدعه هاى نفس خويش را خوردند؟
- ملكات نفسانى عمل را در نظر انسان زينت مى دهند
- بحث روايتى
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«23» أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ
آيا نديدى كسانى را كه از كتاب آسمانى (تورات وانجيل) بهره‌اى داده شدند، چون به كتاب الهى دعوت مى‌شوند تا ميانشان حكم كند، (وبه اختلافات پايان دهد) گروهى از آنان (باعلم و آگاهى) از روى اعراض روى بر مى‌گردانند؟
نکته ها
در تفاسير آمده است كه زن و مردى از يهود، با داشتن همسر مرتكب زنا شدند. آنان مى‌بايست طبق قانون تورات سنگسار مى‌شدند، ولى چون از اشراف بودند سعى بر اين داشتند تا از اجراى دستور تورات بگريزند. آنها نزد پيامبراسلام آمدند تا ايشان حكم كنند، آن حضرت نيز فرمان سنگسار داده وفرمودند: حكم اسلام نيز همانند حكم تورات است.
آنها منكر حكم تورات شدند.
ابن صوريا كه از علماى يهود بود، از فدك به مدينه فراخوانده شد تا تورات را بخواند. ابن
جلد 1 - صفحه 489
صوريا چون از ماجرا با خبر بود، هنگام خواندن آيات تورات، دستش را روى جملاتى مى‌گذاشت تا آيه‌ى سنگسار ديده نشود. عبداللّه بن سلام كه در آن روز از علماى يهود بود ودر آن جلسه حضور داشت، ماجرا را فهميد و موضوع را بر ملا كرد. «1»
اين آيه هشدارى به مسلمانان است كه مبادا شما هم مثل يهود به هنگام اجراى قانون قرآن، از دستور الهى رويگردان باشيد وميان مردم تبعيض قائل شويد.
پیام ها
1- كتاب قانون و داورى و قضاوت، كتاب آسمانى‌است. «يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ»
2- اسلام، دين انصاف و احترام به ديگران است. از علماى ديگر اديان دعوت مى‌كند تا كتاب خودشان را داور قرار دهند. «يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ»
3- همه‌ى علماى اهل كتاب بد نبودند. «يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ»
4- خطرناك‌تر از روى‌گردانى، قصد اعراض و لجاجت است. «يَتَوَلَّى ... مُعْرِضُونَ»
5- قانون بايد در مورد همه‌ى افراد، مساوى اجرا شود. (با توجّه به شأن نزول)
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ «23»
شأن نزول: ابن عباس نقل نموده كه: زمان حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مردى و زنى از اشراف يهود زنا كردند. چون در تورات حكم آنها رجم بود، خدمت حضرت آمدند به تصور آنكه شايد تخفيف باشد. حضرت حكم به رجم فرمود. برخى گفتند: بر ايندو جور نمودى، حكم آنها رجم نيست! حضرت
«1» بحار الانوار، جلد 14، صفحه 48 (بنقل از كتاب سعد السعود سيّد بن طاوس)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 50
فرمود: دروغ مى‌گوئيد، بعد حضرت امر فرمود تورات را حاضر كنند؛ اعلم آنها «ابن صوريا» شروع به خواندن تورات كرد، چون به آيه رجم رسيد، تلاوت نكرد و كتمان نمود. «عبد اللّه بن سلام» برخاست و دست او را از آنجا برداشته، آيه رجم را تلاوت نمود. حضرت فرمود: دانستيد حكم همان بود كه من نمودم.
پس امر فرمود هر دو را رجم كردند. حق تعالى در اين قضيه، آيه شريفه نازل فرمود: «1» أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ: آيا نمى‌نگرى به سوى كسانى كه، أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ: عطا شده‌اند بهره‌اى از كتاب تورات مثل اينگونه اشخاص، يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ: خوانده مى‌شوند به سوى كتاب خدا كه تورات باشد، لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ: تا حكم نمايد تورات ميان ايشان. نزد بعضى اين محاكمه راجع به اوصاف حضرت بود كه در تورات مسطور بود و آنها ابا داشتند. ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ: پس پشت مى‌كنند گروهى از ايشان كه رؤساى يهودند، وَ هُمْ مُعْرِضُونَ: در حالتى كه ايشان اعراض كنندگانند از حق. اين استبعاد است براى تولى آنان، با وجود علم آنها به آنكه رجوع به كتاب آسمانى براى حكومت، واجب است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُدْعَوْنَ إِلى كِتابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَّى فَرِيقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ «23»
ترجمه
آيا نديدى تو آنانرا كه داده شدند بهره را از كتاب خوانده ميشوند بسوى كتاب خدا تا حكم كند ميانشان پس رو ميگردانند گروهى از ايشان و آنها اعراض كنندگانند..
تفسير
بعضى گفته‌اند مراد علماء يهودند كه نصيب فراوانى از تورية يا كتب سماوى مطلقا داشتند و خوانده شدند براى آنكه حكم كنند بمقتضاى تورية در باره پيغمبر (ص) يعنى حاكم بر نبوت آن حضرت تورية باشد و آنها اعراض نمودند و بعضى گفته‌اند حضرت رسول (ص) در مدرس اهل كتاب حاضر شد و آنها را دعوت بدين اسلام فرمود بعضى از آنها عرض كردند تو بر دين كداميك از انبيائى حضرت فرمود بر ملت ابراهيم آنها گفتند ابراهيم يهودى بود حضرت رسول فرمود حكم ما بين ما و شما تورية است آنها ابا نمودند از اينكه تورية را حكم قرار دهند و از ابن عباس نقل شده كه از اهل خيبر مردى با زنى زنا نمود و حكم تورية آن بود كه بايد سنگسار شوند و آنها از اشراف بودند خدمت حضرت رسول شرفياب شدند باميد آنكه حكمى فرمايد كه سهلتر باشد حضرت هم حكم به سنگسار فرمود بعضى گفتند اين حكم در باره آنها از عدالت خارج بود حضرت فرمود حكم آنها در تورية سنگسار است آنها تكذيب كردند حضرت فرمود تورية را حاضر كردند و فرمود بين شما كه اعلم
جلد 1 صفحه 394
به تورية است گفتند اين صوريا كه در فدك است ناچار فرستادند او را حاضر نمودند و او شروع بتلاوت تورية نمود چون بآيه رجم رسيد دست بر وى او نهاد و تلاوت نكرد عبد اللّه سلام برخواست دست او را برداشت و آيه رجم را تلاوت نمود پيغمبر فرمود ديديد تورية مطابق حكم من است در تورية نوشته كه مرد زن‌دار و زن شوهردار چون زنا كنند و ثابت شود بايد آن دو را رجم نمود و اگر زن آبستن بود او را رها كنند تا فارغ شود و بعد رجم نمايند پس بحكم پيغمبر هر دو را سنگسار كردند و اين آيه نازل شد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ لَم تَرَ إِلَي الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الكِتاب‌ِ يُدعَون‌َ إِلي كِتابِ اللّه‌ِ لِيَحكُم‌َ بَينَهُم ثُمَّ يَتَوَلّي فَرِيقٌ مِنهُم وَ هُم مُعرِضُونَ «23»
آيا نظر نميكني بكساني که يك قسمت از كتاب را ميدانند و بآنها داده شده ايشان را دعوت ميكني بكتاب الهي تا آن كتاب حكم كند بين آنها پس از آن يك فرقه آنها پشت كردند و اعراض نمودند. اينکه آيه شريفه مورد نزولش معلوم نيست و كلمات مفسّرين هم مدرك نيست و خبري هم از معصومين در اينکه باب نداشتيم، بعض مفسّرين گفتند مراد از كتاب تورات است و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم يهود را دعوت كرد که تورية را بياورند اگر در تورية اخبار و بشارت بنبوّت حضرت دارد ايمان بياورند آنها چون ميدانستند که در تورية هست اعراض كردند و قبول ننمودند.
و بعضي گفتند راجع بحضرت ابراهيم عليه السّلام است که آنها مدّعي بودن که ابراهيم از يهود بوده چنانچه يهود مدّعي بودن يا از نصاري بوده چنانچه نصاري مدّعي بودند. قرآن چنانچه گذشت ميفرمايد ما كان‌َ إِبراهِيم‌ُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصرانِيًّا وَ لكِن كان‌َ حَنِيفاً مُسلِماً پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم آنها را دعوت فرمود که تورية را بياورند و تورية حكم باشد آنها قبول نكردند و اعراض نمودند.
و بعضي گفتند راجع بحكم رجم است که دو نفر از بزرگان خيبر يك زن و يك مرد زناي محصنه كرده بودند و در تورية حكم رجم بيان شده ولي ميخواستند نظر باحترام اينکه دو نفر اينکه حكم در حق آنها جاري نشود بنا شد ارجاع بحضرت رسول صلّي اللّه عليه و آله و سلّم شود و او حكم فرمايد، ارجاع شد حضرت حكم برجم نمود آنها منكر شدند
جلد 3 - صفحه 152
و گفتند در تورية همچه حكمي نيست حضرت فرمودند اعلم علماء خود را بياوريد آوردند حضرت آنجايي که اينکه حكم بود فرمود بخوان آن قرائت كرد بحكم رجم که رسيد خودداري كرد و اعراض نمود و بر طبق اينکه خبري از إبن عباس نقل كرده‌اند لكن اينکه قول سوم بسيار بعيد است که اولا حاضر شدن يهود بحكم اسلام و ثانيا بودن حكم رجم در اينکه تورية رائج، و ثالثا اينكه ميدانستند که در تورية حكم رجم هست حاضر شوند تورية بياورند و انكار كنند.
و امّا دو احتمال اول مدركي ندارد و تفسير برأي است بلي احتمال اول بيشتر بنظر ميآيد لكن دليليّت ندارد و بالجمله اينکه آيه از متشابهات است و هر چه گفته شود رجما بالغيب است و اللّه و رسوله و الأئمّه عليهم السلام اعلم هستند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 23)
شأن نزول:
از ابن عباس نقل شده که: در عصر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله زن و مردی از یهود مرتکب زنای محصنه شدند با این که در تورات دستور مجازات سنگباران در باره این چنین اشخاص داده شده بود، چون آنها از طبقه اشراف بودند بزرگان یهود از اجرای این دستور در مورد آنها سر باز زدند و پیشنهاد شد که به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله مراجعه کرده داوری طلبند.
پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: همین تورات فعلی میان من و شما داوری می‌کند آنها پذیرفتند. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله دستور داد قسمتی از تورات را که آیه «رجم» (سنگباران) در آن بود پیش روی دانشمند یهود «ابن صوریا» بگذارند. او که قبلا از جریان آگاه شده بود هنگامی که به این آیه رسید دست روی آن گذاشت و جمله‌های بعد را خواند «عبد اللّه بن سلام» که نخست از دانشمندان یهود بود و سپس اسلام اختیار کرده بود
ج1، ص273
فورا متوجه پرده‌پوشی «ابن صوریا» شد و برخاست و دست او را از روی این جمله برداشت و آن را از متن تورات قرائت کرد، سپس پیامبر صلّی اللّه علیه و آله دستور داد مجازات مزبور طبق آیین آنها در مورد این دو مجرم اجرا شود. جمعی از یهود خشمناک شدند و این آیه در باره وضع آنها نازل گردید.
تفسیر:
به دنبال آیات گذشته که سخن از محاجّه و بحث و گفتگوهای لجوجانه گروهی از اهل کتاب به میان آورد، در اینجا روشن می‌سازد که آنها تسلیم پیشنهادهای منطقی نبودند و انگیزه‌های این عمل و نتایج آن را نیز بازگو می‌کند.
آیه نخست می‌فرماید: «آیا مشاهده نکردی کسانی را که بهره‌ای از کتاب آسمانی داشتند و دعوت به سوی کتاب الهی شدند تا در میان آنها داوری کند ولی عده‌ای از آنها روی گرداندند و از قبول حق اعراض نمودند» این در حالی بود که کتاب آسمانی آنها حکم الهی را بازگو کرده بود و آنها از آن آگاهی داشتند. (أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُدْعَوْنَ إِلی کِتابِ اللَّهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ یَتَوَلَّی فَرِیقٌ مِنْهُمْ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ).
از جمله «اوتوا نصیبا من الکتاب» بر می‌آید که تورات و انجیلی که در دست یهود و نصاری در آن عصر بود، تنها قسمتی از آن بود و احتمالا قسمت بیشتر از این دو کتاب آسمانی، از میان رفته یا تحریف شده بود.
آری! آنها به همان حکم موجود در کتاب مذهبی خویش نیز گردن ننهادند و با بهانه‌جویی و مطالب بی‌اساس از اجرای حدود الهی سرپیچی کردند.
نکات آیه
۱ - تمرّد اهل کتاب در برابر دعوت به کتاب خداوند براى داورى، بسى شگفت آفرین است. (الم تر الى الذین ... و هم معرضون)
۲ - تمرّد اهل کتاب از حاکمیّت کتاب خدا، شاهد و دلیل کفر آنان (الم تر الى الذین اوتوا نصیباً ... و هم معرضون) به نظر مى رسد این آیه، عهده دار بیان کفر اهل کتاب باشد که در آیه قبل، به آن تصریح شده است.
۳ - اطلاعات ناقص برخى اهل کتاب (یهود)، از کتاب آسمانى خویش (الم تر الى الذین اوتوا نصیباً من الکتاب)
۴ - تحریف حقایق کتب آسمانى پیشین و عدم دستیابى اهل کتاب، جز به برخى از حقایق آن* (اوتوا نصیباً من الکتاب)
۵ - هدایت پذیرى از کتاب آسمانى، مبتنى بر آگاهى همه جانبه نسبت به آن است. (الم تر الى الذین اوتوا نصیباً من الکتاب)
۶ - عدم قبول حکمیت تورات از سوى برخى عالمان یهود، به دنبال ارائه پیشنهاد آن از جانب پیامبر اکرم (ص) (الم تر الى الذین اوتوا نصیباً من الکتاب ... هم معرضون) برداشت فوق بر اساس شأن نزولى است که درباره آیه مورد بحث نقل شده است. (مجمع البیان).
۷ - کتاب آسمانى، کتاب قانون و حکم (یُدعون الى کتاب اللّه لیحکم بینهم)
۸ - برخورد منطقى قرآن با مخالفان (یُدعون الى کتاب اللّه لیحکم بینهم) زیرا کتاب خودشان را حَکَم قرار داده است.
۹ - پیامبران و عدالتخواهانى که به دست کافران کشته شدند، خواهان حاکمیت کتب آسمانى بودند.* (یُدعون الى کتاب اللّه لیحکم بینهم) بنابراینکه فاعل محذوف «یدعون»، همان کشته شدگان مذکور در آیه قبل باشند; یعنى: یدعوهم المقتولون الى کتاب اللّه
۱۰ - برخى از عالمان اهل کتاب، حَکَمیّت و حاکمیّت کتاب خدا را پذیرفتند. (ثمّ یتولى فریق منهم) نپذیرفتن گروهى با دلالت مفهومى، اشاره به پذیرش گروهى دیگر دارد.
۱۱ - پذیرش حقانیّت اسلام از سوى برخى از عالمان اهل کتاب در عصر پیامبر (ص) (ثمّ یتولى فریق منهم)
۱۲ - وجود موضعگیریهاى متضاد در میان عالمان اهل کتاب در برابر دعوت به حکمیت کتاب آسمانى (ثمّ یتولى فریق منهم)
۱۳ - وجود نشانه هاى صدق پیامبر (ص) در تورات* اگر چنین نشانه هایى در تورات نبود، دعوت به حکمیت تورات براى رفع اختلاف در مورد دعوت پیامبر اسلام (ص)، صحیح نبود.
۱۴ - داورى پیامبر (ص) در میان یهودیان بر اساس تورات، و عدم پذیرش حکم تورات توسط برخى از آنان (یدعون الى کتاب اللّه لیحکم بینهم ثم یتولى فریق منهم) در شأن نزول آیه آمده است، پیامبر (ص) درباره زن و مردى از یهود که مرتکب زنا شده بودند; به استناد تورات، حکم به رجم آنان نمود که سبب خشم یهودیان گردید.
موضوعات مرتبط
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۴
- انبیا: اهداف انبیا ۹ ; قتل انبیا ۹
- اهل کتاب: ۱۱ اختلاف اهل کتاب ۱۲ ; عصیان ۱، ۲ ; علماى اهل کتاب ۱۰، ۱۱، ۱۲ ; کفر اهل کتاب ۲ ; مؤمنان اهل کتاب ۱۱ ; اهل کتاب و تورات ۳ ; اهل کتاب و کتب آسمانى ۱، ۲، ۳، ۴، ۱۰، ۱۲، ۱۴
- بصیرت: اهمیّت بصیرت ۵
- تورات: ۳، ۶، ۱۳
- عدالتخواهان: قتل عدالتخواهان ۹
- قانون: منابع قانون ۷
- قرآن: منطق قرآن ۸
- کتب آسمانى: ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۷، ۱۰، ۱۲، ۱۴ تحریف کتب آسمانى ۴ ; حاکمیّت کتب آسمانى ۹
- مخالفان: شیوه برخورد با مخالفان ۸
- محمّد (ص): صداقت محمّد (ص) ۱۳ ; محمّد (ص) و تورات ۱۳ ; محمّد (ص) و کتب آسمانى ۱۳ ; محمّد (ص) و یهود ۶، ۱۴
- هدایت: زمینه هدایت ۵
- یهود: ۶، ۱۴ علماى یهود ۶ ; ناآگاهى یهود ۳ ; یهود و تورات ۶
منابع
