الأنفال ٤١
ترجمه
| الأنفال ٤٠ | آیه ٤١ | الأنفال ٤٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«خُمُس»: یک پنجم. «ذِی الْقُرْبی»: خویشاوندان. مراد بنی‌هاشم و بنی عبدالمطّلب است. «یَوْمَ الْفُرْقَانِ»: روز جدائی حق از باطل و ایمان از کفر. مراد روزی است که قرآن در شب آن نازل گردید (نگا: آل‌عمران / و فرقان / و جنگ بدر در سال دوم هجری در آن به وقوع پیوست.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ... (۵) مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ... (۸)
وَ مَا کَانَ لِنَبِيٍ أَنْ يَغُلَ وَ... (۴) وَ الَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ... (۲)
تفسیر
- آيات ۵۴ - ۴۱، سوره انفال
- توضيح و تفسير مفردات و جملات آيه شريفه مربوط به خمس : (( واعملوا انما غنمتم منشى ء فان لله خمسه و للرسول ... ))
- ياد آورى امدادهاى غيبى الهى در جنگ بدر كه موجب پيروزى مسلمين گرديد
- شش دستور جنگى به سربازان اسلام
- توضيح در مورد زينت دادن شيطان ، اعمال مشركين راو تحريك آنها به جنگ با مسلمين و سپس تنها گذاشتن آنانرا
- سخن منافقين و بيمار دلانى كه در ميان اصحاب بدر بودند، درباره مسلمان مجاهد
- تبدل نعمت به نقمت و عذاب هنگامى است كه صاحبان نعمت استعداد درونى خود را از دست داده مستعد عقاب شده باشند.
- رواياتى در مورد خمس و مستحقيقن آن در ذيل آيه شريفه : (( واعملوا انما غنمتم من ... ))
- رواياتى در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر
- اشاره به اينكه تجسم شيطان در صورتهاى انسانى ، امر محالى نيست تا استعباد شود
نکات آیه
۱- پیکارگران مسلمان باید خمس غنایم جنگى به دست آمده را بپردازند. (أنما غنمتم من شىء فأن للّه خمسه) از مصادیق مورد نظر براى «ما غنمتم» به دلیل وقوع آن در بین آیات جنگ، چیزهایى است که از دشمن گرفته مى شود که به آن غنایم جنگى اطلاق مى گردد.
۲- باید خمس (یک پنجم) استفاده هاى مالى، هر چند اندک باشد، پرداخت شود. (و اعلموا أنما غنمتم من شىء فأن للّه خمسه) «غُنم» مصدر «غنمتم» به معناى به دست آوردن فایده است. راغب در مفردات مى گوید: غنم به معناى به دست آوردن گوسفندان بوده و سپس در مورد هر چیزى که بدان دست یافته شود، استعمال شده است ; چه در جنگ از دشمنان به دست آید و یا از طریقى دیگر. «من شىء» بیان و توضیحى است براى «ما»ى موصوله و دلالت مى کند بر اینکه باید خمس آن فایده به دست آمده، هر چند اندک باشد، پرداخت شود.
۳- ضرورت توجه به حکمِ شرعى غنایم در کنار مسایل جنگ و جهاد (و اعلموا أنما غنمتم من شىء)
۴- غنیمتهاى جنگ و دیگر استفاده هاى مالى، بجز خمس آن، از آنِ غنیمت گیرنده و استفاده برنده است. (و اعلموا أنما غنمتم من شىء فأن للّه خمسه)
۵- خمس غنایم جنگ و دیگر درآمدها از آنِ خدا و پیامبر(ص) و خویشان اوست. (فأن للّه خمسه و للرسول و لذى القربى) «ذى القربى» به معناى خویش است و چون خویشى یک معناى اضافى است با قراین کلامى روشن مى شود که خویشان چه کسى مراد است. در اینجا مراد از «ذى القربى» به دلیل کلمه «الرسول»، خویشان پیامبر(ص) هستند. در حقیقت «ال» در «القربى» جانشین مضاف إلیه است ; یعنى: للرسول و لذى قرباه.
۶- یتیمان، مساکین و در راه ماندگان، باید از خمس غنایم و دیگر درآمدها بهره مند شوند. (و الیتمى و المسکین و ابن السبیل)
۷- یتیمان، مساکین و در راه ماندگان در صورتى مى توانند از خمس استفاده کنند که از وابستگان پیامبر(ص) باشند.* (و الیتمى و المسکین و ابن السبیل) برداشت فوق مبتنى بر این است که «ال» در «الیتامى» و ... جانشین مضاف إلیه باشد ; یعنى یتامى الرسول و ... .
۸- پذیرش مالکیت اشخاص حقوقى در اسلام (و لذى القربى و الیتمى و المسکین)
۹- برطرف سازى نیاز نیازمندان از اهداف مسائل اقتصادى در اسلام (و لذى القربى و الیتمى و المسکین و ابن السبیل)
۱۰- پرداخت خمس غنیمتها و دیگر استفاده هاى مالى، نشان ایمان به خدا و ایمان به پیروزى آفرینى خدا در جنگ بدر است. (فأن للّه خمسه و للرسول ... إن کنتم ءامنتم باللّه و ما أنزلنا على عبدنا) مراد از «ما أنزلنا ... » مى تواند همان امدادهاى غیبى الهى باشد که مسلمانان در پرتو آن به پیروزى در جنگ بدر دست یافتند.
۱۱- آزمودن مسلمانان در ادعاى ایمانشان به خدا و آیات او منشایى براى تشریع دستور خمس (و اعلموا أنما غنمتم) برداشت فوق ناظر بر این اساس است که جمله «و اللّه على کل شىء قدیر» ناظر به لزوم پرداخت خمس باشد. یعنى این فرمان نه از آن روست که خداوند نیازمند اموال شماست و بر رفع نیاز بینوایان توانا نیست، بلکه هدف از این فرمان اولا تمایز مؤمنان راستین از غیر ایشان است و ثانیا این است که نیاز نیازمندان هر جامعه توسط همان جامعه تأمین شود.
۱۲- مسلمانان داراى زمینه هایى براى تخلف از دستور خمس و رساندنش به صاحبان آن (و اعلموا أنما غنمتم من شىء ... إن کنتم ءامنتم) از اینکه پرداخت خمس نشانه ایمان به خدا و آیات او دانسته شده و به این وسیله مورد تأکید قرار گرفته، برداشت فوق به دست مى آید.
۱۳- خداوند به برکت وجود پیامبر(ص) مسلمانان را در جنگ بدر یارى کرد و آنان را به پیروزى رسانید. (و ما أنزلنا على عبدنا) با توجه به اینکه آیات ۹ تا ۱۲ همین سوره امدادهاى الهى را شامل همه پیکارگران بدر دانست و این آیه پیامبر(ص) را محط نزول امدادها شمرد، معلوم مى شود وجود پیامبر(ص) در نزول امدادها دخالت فراوانى داشته است.
۱۴- پیامبر(ص) بنده کامل خداوند و داراى مقامى بس ارجمند در پیشگاه او (و ما أنزلنا على عبدنا) مراد از «عبدنا» پیامبر اکرم (ص) است و توصیف خداوند از او به «بنده ما»، اشاره به خلوص کامل وى در بندگى خداوند دارد.
۱۵- جنگ بدر، میدان رویارویى جبهه ایمان و کفر، صحنه تمایز حق و باطل و ثبوت حقانیت پیامبر(ص) (یوم الفرقان یوم التقى الجمعان) ال در «الفرقان» براى عهد است و اشاره به جنگ بدر دارد. و فرقان یعنى چیزى که به وسیله آن بین دو یا چند چیز تمایز داده مى شود. خداوند از آن رو جنگ بدر را فرقان نامید که در آن نبرد، على رغم وجود شرایط پیروزى براى مشرکان، مسلمانان پیروز شدند و این نشانه اى بود براى حقانیت پیامبر(ص) و دین اسلام.
۱۶- تمایز حق از باطل با امدادهاى ویژه خداوند در جنگ بدر نمودى از قدرت مطلقه او (یوم الفرقان یوم التقى الجمعان و اللّه على کل شىء قدیر) برداشت فوق بر این مبناست که جمله «و اللّه ... » ناظر به «یوم الفرقان» بودنِ جنگ بدر باشد.
۱۷- خداوند توانا بر انجام هر کار و داراى قدرتى مطلق (و اللّه على کل شىء قدیر)
۱۸- یارى رسیدن به مسلمانان در جنگ بدر و به پیروزى رساندن آنان نمودى از قدرت مطلقه خداوند (و ما أنزلنا على عبدنا ... و اللّه على کل شىء قدیر) جمله «و اللّه ... » مى تواند ناظر به تمام حقایقى باشد که در آیه مورد بحث مطرح شده است که از جمله آنها امدادهاى خداوند در جنگ بدر است که «و ما أنزلنا ... » دلالت بر آن دارد.
۱۹- رفع نیازهاى جامعه ایمانى از سوى خود مسلمانان، منشأ تشریع خمس، نه ناتوانى خداوند بر تأمین آن نیازها (و اعلموا أنما غنمتم من شىء ... و اللّه على کل شىء قدیر)
روایات و احادیث
۲۰- عن أبى جعفر(ع) فى قول اللّه عز و جل: «و اعلموا انما غنمتم من شىء فأن للّه خمسه و للرسول و لذى القربى» قال: هم قرابة رسول اللّه(ص) ... .[۱] از امام باقر (ع) درباره آیه «و اعلموا انما غنمتم من شىء ... و لذى القربى» روایت شده است که مراد از «ذى القربى» خویشان رسول خدا(ص) هستند ... .
۲۱- احمد بن محمد بن أبى نصر عن الرضا(ع) قال: سئل عن قول اللّه عز و جل: «و اعلموا انما غنمتم من شىء فان للّه خمسه و للرسول و لذى القربى» فقیل له: فما کان للّه فلمن هو؟ فقال: لرسول اللّه (ص) و ما کان لرسول اللّه (ص) فهو للامام فقیل له: أرأیت إن کان صنف من الاصناف اکثر و صنف اقل ما یصنع به؟ قال: ذلک إلى الامام ... .[۲] احمد بن محمد بى ابى نصر گوید: از امام رضا(ع) درباره قول خداى عز و جل «و اعلموا انما غنمتم ... » سؤال شد که آنچه (از خمس) براى خداست از آن کیست؟ فرمود: از آن رسول خدا(ص) و آنچه از آنِ رسول خداست از آن امام است. به امام گفته شد، اگر صنفى از اصناف (مورد مصرف خمس) بیشتر و یا صن---فى کمتر بودند، چه باید کرد؟ فرمود: اختیار آن با امام است ... .
۲۲- عن حکیم مؤذن بن عیسى قال: سألت أبا عبداللّه (ع) عن قول اللّه عز و جل: «و اعلموا انما غنمتم من شىء ... » ... قال: هى و اللّه الافادة یوما بیوم ... .[۳] حکیم مؤذن بن عیسى گوید: از امام صادق(ع) درباره آیه «و اعلموا انما غنمتم من شىء .. » سؤال کردم، فرمود: ... به خدا سوگند آن (غنیمت) درآمد روز به روز است ... .
۲۳- عن احدهما علیهماالسلام فى قول اللّه ع--ز و جل: «و اعلموا انما غنمتم ... و لذى القربى و الیتامى و المساکین و ابن السبیل» قال: ... و خمس ذى القربى لقرابة الرسول و الامام، و الیتامى یتامى آل الرسول و المساکین منهم، و ابناء السبیل منهم فلایخرج منهم إلى غیرهم.[۴] از امام باقر یا امام صادق (علیهماالسلام) درباره قول خداى تعالى «و اعلموا انما غنمتم ... » روایت شده است: ... خمس ذى القربى براى خویشان پیامبر(ص) و امام است. و مقصود از «یتامى و مساکین و ابناء السبیل» یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان از آل رسول خدا(ص) هستند و از آنان خارج نیست و به دیگران نمى رسد.
۲۴- عن النبى (ص): ... ان عبدالمطلب سنّ فى الجاهلیة خَمس سنن أجراها اللّه فى الاسلام ... و وجد کنزاً فاخرج منه الخمس و تصدق به فانزل اللّه تعالى «و اعلموا انما غنمتم من شىء فأن اللّه خمسه ... ».[۵] از رسول خدا(ص) روایت شده است: ... عبدالمطلب در جاهلیت پنج سنت قرار داد که خداوند آنها را در اسلام جارى کرد ... و (دیگر اینکه) گنجى پیدا کرد و خمسش را خارج نمود و آن را صدقه داد پس خداوند این آیه را نازل کرد «و اعلموا انما غنمتم من شىء ... ».
۲۵- عن أبى جعفر(ع): ... لیلة سبع عشرة من شهر رمضان هى لیلة التقاء الجمعین لیلة بدر ... .»[۶] از امام باقر(ع) روایت شده است: ... شب هفدهم ماه رمضان، شب بدر و شب روبرو شدن سپاه اسلام و سپاه کفر است ... .
موضوعات مرتبط
- ابنخالسبیل: تأمین ابنخالسبیل ۶، ۷
- احکام:۱، ۲، ۳، ۵، ۶، ۷
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱۳، ۱۵، ۱۶، ۱۸
- اقتصاد: تعدیل اقتصادى ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۹ ; فلسفه نظام اقتصادى ۹ ; مشمولان تأمین اقتصاد ى ۷
- امتحان: ابزار امتحان ۱۱
- انحراف: زمینه انحراف اجتماعى ۱۲
- ایمان: به آیات خدا ۱۱ ; ایمان به خدا ۱۰، ۱۱ ; متعلق ایمان ۱۰ ; نشانه هاى ایمان ۱۰
- باطل: تشخیص باطل ۱۵، ۱۶
- جامعه: تأمین نیازهاى جامعه دینى ۱۹
- جهاد: اهمیت جهاد ۳
- حق: تشخیص حق ۱۵، ۱۶
- خدا: امداد خدا ۱۳، ۱۶ ; قدرت خدا ۱۶، ۱۹ ; محدوده قدرت خدا ۱۷ ; نشانه هاى قدرت خدا ۱۸
- خمس: اجتناب از اداى خمس ۱۲ ; احکام خمس ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷ ; اداى خمس ۱۰ ; خمس غنایم خمس ۱، ۵، ۱۰ ; شرایط استفاده از خمس ۷ ; فلسفه خمس ۱۱، ۱۹ ; مالک خمس ۵ ; مصارف خمس ۶، ۷
- شخصیت حقوقى: مالکیت شخصیت حقوقى ۸
- عبودیت: اهمیت عبودیت ۱۴
- غزوه بدر: آثار غزوه بدر ۱۵ ; امداد در غزوه بدر ۱۳، ۱۶ ; پیروزى غزوه بدر ۱۰، ۱۳، ۱۸
- غنایم: احکام غنایم ۱، ۳، ۴، ۶ ; اهمیت غنایم ۳ ; مالک غنایم ۴
- مالکیت: احکام مالکیت ۸
- مجاهدان: مسلمان ۱
- محمد(ص): اموال ذویخالقرباى محمد(ص) ۵ ; اموال محمد(ص) ۵ ; برکت محمد(ص) ۱۳ ; حقانیت محمد(ص) ۱۵ ; حقوق ذویخالقرباى محمد(ص) ۷ ; عبودیت محمد(ص) ۱۴ ; مقامات محمد(ص) ۱۴
- مساکین: تأمین مساکین ۶، ۷
- مسلمانان: امتحان مسلمانان ۱۱ ; امداد به مسلمانان ۱۳، ۱۸ ; پیروزى مسلمانان ۱۸ ; عصیان در مسلمانان ۱۲ ; مسلمانان و خمس ۱۲ ; مسؤولیت مسلمانان ۱۹
- مقربان:۱۴
- نیازمندان: تأمین نیازمندان ۹
- واجبات: مالى ۱، ۲
- یتیم: تأمین یتیم ۶، ۷
منابع
- ↑ کافى، ج ۱، ص ۵۳۹، ح ۲ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۵۵- ، ح ۹۹.
- ↑ کافى، ج ۱، ص ۵۴۴، ح ۷ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۵۵- ، ح ۱۰۰.
- ↑ کافى، ج ۱، ص ۵۴۴، ح ۱۰ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۵۶، ح ۱۰۱.
- ↑ تهذیب شیخ طوسى، ج ۴، ص ۱۲۵، ح ۲، ب ۳۶ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۵۷، ح ۱۰۶.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج ۴، ص ۲۶۴، ح ۱، ب ۱۷۶ ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۵۸، ح ۱۰۹.
- ↑ خصال صدوق، ص ۵۰۸، ح ۱، باب السبعة عشر ; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۶۰، ح ۱۱۷.
