ابراهيم ٢٣

وَ أُدْخِلَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ‌ جَنَّاتٍ‌ تَجْرِي‌ مِنْ‌ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ‌ فِيهَا بِإِذْنِ‌ رَبِّهِمْ‌ تَحِيَّتُهُمْ‌ فِيهَا سَلاَمٌ‌

کپی متن آیه
وَ أُدْخِلَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ‌ جَنَّاتٍ‌ تَجْرِي‌ مِنْ‌ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ‌ فِيهَا بِإِذْنِ‌ رَبِّهِمْ‌ تَحِيَّتُهُمْ‌ فِيهَا سَلاَمٌ‌

ترجمه

و کسانی را که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، به باغهای بهشت وارد می‌کنند؛ باغهایی که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ به اذن پروردگارشان، جاودانه در آن می‌مانند؛ و تحیّت آنها در آن، «سلام» است.

|و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته كردند، به بهشت‌هايى در آورده مى‌شوند كه از پاى درختانش نهرها جارى است كه به خواست پروردگارشان در آن جا جاودانه به سر مى‌برند، و درودشان در آن جا سلام است

و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌اند به بهشتهايى درآورده مى‌شوند كه از زير [درختان‌] آن جويبارها روان است كه به اذن پروردگارشان در آنجا جاودانه به سر مى‌برند، و درودشان در آنجا سلام است.

و آنان را که به خدا ایمان آورده و عمل صالح کردند در بهشتهایی برند که زیر درختانش نهرها جاری است و همیشه به فرمان خدای خود در آن بهشت مخلدند و تحیت آنان در آنجا سلام است.

و کسانی را که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، به بهشت هایی درآورند، که از زیرِ [درختانِ] آن نهرها جاری است، در آنجا به اجازه پروردگارشان جاودانه اند، و در آنجا درود [خدا و فرشتگان] بر آنان، سلام است.

كسانى را كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند، به بهشتهايى كه نهرها در آن جارى است درآورند؛ به فرمان پروردگارشان در آنجا جاودانه بمانند و به سلام، يكديگر را تحيت گويند.

و کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، به باغهای [بهشتی‌ای‌] درآیند که جویباران از فرودست آن جاری است، و به اذن پروردگارشان جاودانه در آنند، درودشان در آنجا سلام است‌

و كسانى را كه ايمان آوردند و كارهاى نيك و شايسته كردند به بهشت‌هايى در آورند كه از زير آنها جويها روان است، به فرمان پروردگارشان جاودانه در آنجا باشند درود آنان در آنجا «سلام» است.

(این گوشه‌ای از احوال اشقیاء بود، و امّا اشاره‌ای به احوال سعداء شود): کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای پسندیده و شایسته کرده‌اند، به باغهائی برده می‌شوند که در زیر (کاخها و درختان) آنها جویبارها روان است و با اجازه و توفیق پروردگارشان جاودانه در آنجاها می‌مانند (و از سوی خدا و فرشتگان) درودشان (می‌فرستند که) عبارت است از: سلامتان باد!

و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند، به باغ‌هایی در آورده شدند، که از زیر (درختان)شان نهرها روان است‌؛ حال آنکه به اذن پروردگارشان در آن جاودانه‌اند (و) درودشان در آنجا سلام است.

و درآورده شدند آنان که ایمان آوردند و کردار شایسته کردند باغهائی که روان است زیر آنها جویها جاودانند در آن به اذن پروردگار خویش درود ایشان است در آن سلام‌

But those who believed and did good deeds will be admitted into gardens beneath which rivers flow, to remain therein forever, by leave of their Lord. Their greeting therein will be: “Peace.”

ترتیل:

ترجمه:

ابراهيم ٢٢	آیه ٢٣	ابراهيم ٢٤
سوره : سوره ابراهيم نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٩ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«بِإِذْنِ رَبِّهِمْ»: با اجازه خدا و توفیق او. جار و مجرور متعلّق به (خالِدینَ) است. «تَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلامٌ»: در آنجا از سوی خدا (نگا: یس / ) و از سوی فرشتگان (نگا: رعد / ) درود فرستاده می‌شوند (نگا: یونس / ).

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

دَعْوَاهُمْ‌ فِيهَا سُبْحَانَکَ‌... (۳) سَلاَمٌ‌ عَلَيْکُمْ‌ بِمَا صَبَرْتُمْ‌... (۱) أُولٰئِکَ‌ يُجْزَوْنَ‌ الْغُرْفَةَ بِمَا... (۲) وَ سِيقَ‌ الَّذِينَ‌ اتَّقَوْا... (۵) إِلاَّ قِيلاً سَلاَماً سَلاَماً (۲)

جَنَّاتُ‌ عَدْنٍ‌ يَدْخُلُونَهَا وَ... (۳) وَ هُدُوا إِلَى‌ الطَّيِّبِ‌ مِنَ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۹ - ۳۴ سوره ابراهيم
• بيان آیه: «إن يَشَأ يُذهِبكُم وَ يَأتِ بِخَلقٍ جَدِيد»
• معناى جمله: «وَ بَرَزُوا لِلّهِ جَمِيعاً»
• بيان بگو مگوى كفار، در روز قيامت
• سخن شيطان با پيروان خود، در قيامت
• بيان اين كه شيطان بر مردم سلطه اى ندارد و فقط دعوت به گناه مى كند
• رد كلام فخر رازى، در خصوص استثناء در آيه شريفه
• بيزارى جستن شيطان و هر متبوع ديگرى از پيروان خود، در روز قيامت
• انسان مختار است و خود، مسؤول نيك و بد اعمال خويش است
• اختلاف مفسران، در معناى آيه: «ألَم تَرَ كَيفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَة...»
• مراد از كلمۀ «طيّبه» و کلمه «خبیثه»، در آیه شریفه
• آغاز و ادامه هدايت مؤمنان، از ناحيه خداوند است
• وضع رهبران کفر و ضلالت، که مردم خود را هلاكت كشاندند
• انگيزه اصلى مشركان در شرك ورزيدن به خداوند
• استدلال بر اختصاص تدبیر عام موجودات، به خداوند تعالی
• معناى سؤال و مراد از جملۀ «وَ آتَيكُم مِن كُلِّ مَا سَألتُمُوهُ»
• توضيحى درباره اين كه نعمت هاى الهى قابل شمارش نيست
• بحث روایتی: (رواياتى ذیل آیات گذشته)
• چند روايت در مورد سؤال قبر و تفسیر آيه: «يُثَبِّتُ اللهُ الَّذِينَ آمَنُوا...»

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ أُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ «23»

و كسانى‌كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، به باغ‌هايى كه از زير درختانش نهرها جارى است داخل شوند آنان با اذن پرودگارشان براى هميشه در آن خواهند بود و تحيّت آنان به يكديگر سلام است.

نکته ها

در بهشت به هر سو بنگرى، سلام است:

سلام از طرف خداوند، به اهل بهشت: «سَلامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ» «2»

سلام از طرف فرشتگان به مؤمنان: «سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها» «3»

سلام از طرف خود اهل بهشت به يكديگر: «تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ»

گاهى انسان، خود به جايى مى‌رود و گاهى ديگران مى‌آيند و او را با تشريفاتى مخصوص به آن جا مى‌برند. خداوند در اين آيه مى‌فرمايد: «وَ أُدْخِلَ» يعنى اهل بهشت به صورت ساده و معمولى داخل نمى‌شوند، بلكه آنان را با احترام و تشريفات به بهشت مى‌برند. در آيه‌ى 72 سوره‌ى زمر نيز مى‌فرمايد: «وَ سِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً». اما درباره‌ى دوزخيان مى‌خوانيم كه آنان را با شكنجه به سوى عذاب مى‌برند: «خُذُوهُ فَغُلُّوهُ ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ» «4» او را بگيريد و ببنديد و سپس به دوزخ پرتاب كنيد.

---

«1». بقره، 167.

«2». يس، 58.

«3». زمر، 73.

«4». الحاقه، 30- 31.

جلد 4 - صفحه 408

اهل دوزخ، از يكديگر متنفّر و بيزارند و همديگر را نفرين مى‌كنند، ولى بهشتيان به يكديگر سلام مى‌كنند.

در بهشت، نهرهاى مختلفى وجود دارد:

الف: نهر آب: «أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ»

ب: نهر شير: «أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ يَتَغَيَّرْ طَعْمُهُ»

ج: نهر شراب بهشتى: «أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِينَ»

د: نهر عسل: «وَ أَنْهارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى» «1»

پیام ها

1- مؤمنانِ نيكوكار، همواره در بهشت خواهند بود. أُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا ... خالِدِينَ‌

2- بهشتيان اهل صفا و صميميّت و سلام‌اند، نه نزاع و قهر. «تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ أُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ «23»

جلد 7 - صفحه 44

بعد از آن وعيد كفار و وعده مؤمنان را بيان مى‌فرمايد:

وَ أُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا: و داخل شوند آنانكه ايمان آورده‌اند به خدا و آنچه از جانب الهى است. وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجا آوردند كارهاى شايسته و پسنديده كه حق تعالى امر فرموده. آيه شريفه دليل است بر آنكه عمل صالح جزء ايمان است و ايمان فقط بدون عمل صالح فايده ندارد. جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ: در بوستانهائى كه مى‌رود زير درختان و مساكن آن جويهاى آب و شير و انگبين. خالِدِينَ فِيها: در حالتى كه جاويد باشند در آن بهشتها.

داخل كننده مؤمنان در بهشت، ملائكه باشند كه ايشان را به اكرام و تعظيم تمام به رياض دار السّلام درآورند. بِإِذْنِ رَبِّهِمْ‌: به فرمان و دستور پروردگارشان.

تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ‌: تحيت ملائكه به مؤمنان در بهشت يا تحيت خدا بر ايشان يا تحيت هر يك نسبت به همديگر، سلام باشد كه دال است بر سلامتى از جميع آفات و عاهات.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ أُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ «23» أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ «24» تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ «25» وَ مَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ «26»

ترجمه‌

و در آورده ميشوند آنانكه ايمان آوردند و بجا آوردند كارهاى شايسته را در بهشتهائيكه ميرود در زمين آنها نهرها جاودانيان در آن بدستور پروردگارشان درودشان در آنجا سلام است‌

آيا نديدى چگونه زد خدا مثلى را كه قرار داد كلمه پاكيزه را مانند درخت پاكيزه كه بيخش استوار باشد و شاخش در آسمان‌

ميدهد ميوه‌اش را در هر وقتى بدستور پروردگارش و ميزند خدا مثلها را براى مردم باشد كه ايشان دريابند

و مثل كلمه پليد مانند درخت پليد است كه ريشه كن شده از بالاى زمين نباشد مر آنرا هيچ قرارى..

تفسير

چون روز قيامت شود و مردم از حساب فارغ شوند كسانيكه اهل ايمان و اعمال صالحه باشند داخل شوند در بهشت عنبر سرشت كه در پاى درختان و از زير قصور آن نهرهاى آب جارى است و خدا و ملائكه بتحيت و سلام ايشانرا تعظيم و اكرام نمايند و باين اشارت بشارت دهند بدوام سعادت و سلامت براى ايشان بدستور خداوند سبحان چون كلمه طيبه لا اله الا اللّه و ساير اقوال حقّه ايشان مانند درخت خرما و ساير فواكه پاكيزه ريشه آن در اعماق زمين و قلوب صافيه جاى گزين و ثابت شده كه ديگر بهيچ شبهه و وسوسه و باد تندى از جاى خود حركت نميكند و كنده نميشود و شاخه‌هاى آن بآسمان صعود نموده كه از دستبرد نااهل مأمون است و در موعد مقرّر الهى ميوه پاكيزه خود را ميدهد و هميشه مردم از آن بهره مى‌برند و خداوند اين مثلها را ميزند براى مردم تا آنكه تشبيه فرمايد معقول را بمحسوس و نزديك كند معانى را بأفهام و موجب تذكر و تنبه شود در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند از تفسير شجره در اين آيه فرمود پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اصل آن و امير المؤمنين عليه السّلام فرع آن و ائمه از ذريّه آندو شاخه‌هاى آن و علم ائمه ميوه آن و شيعيان مؤمنان ايشان برگهاى آنند بخدا قسم مؤمنى بدنيا مى‌آيد آندرخت برگى ميآورد و مؤمنى از دنيا ميرود از آندرخت برگى مى‌افتد و قريب باين معنى چندين روايت بمضامين مختلفه وارد شده است كه معلوم است مراد بيان مصاديق جليّه و مقاصد خفيّه است و با اهل بيت اطهار

---

جلد 3 صفحه 229

و شيعيان اخيار تطبيق شده و مثل كلمه كفر و قول باطل و گفتار ناشايسته مانند درخت پليد تلخ سرشت از قبيل هندوانه ابو جهل و غيره است كه ريشه آن از بالاى زمين كنده شده و قرار و ثباتى ندارد و باندك تزلزلى ساقط و زائل و نابود ميشود و در روايات ما اين شجره به بنى اميّه و اعداء اهل بيت و كفّار تفسير شده است كه بحمد اللّه تعالى ريشه آنها كنده و نامشان محو و آثارشان زائل گرديد ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ أُدخِل‌َ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ جَنّات‌ٍ تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ خالِدِين‌َ فِيها بِإِذن‌ِ رَبِّهِم‌ تَحِيَّتُهُم‌ فِيها سَلام‌ٌ «23»

و داخل‌ ميشوند كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و اعمال‌ صالحه‌ بجا آوردند بهشتهايي‌ ‌که‌ جاري‌ ميشود ‌از‌ زير ‌آنها‌ نهرهايي‌ هميشه‌ هستند ‌در‌ ‌آن‌ بهشتها باذن‌ پروردگار ‌خود‌ تحيّت‌ ‌آنها‌ ‌در‌ ‌آن‌ بهشتها سلام‌ ‌است‌.

وَ أُدخِل‌َ الَّذِين‌َ آمَنُوا داخل‌ كننده‌ ملائكه‌ رحمت‌ هستند ‌که‌ داخل‌ ميكنند مؤمنين‌ ‌را‌ وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ عبادت‌ و بندگي‌ پروردگار ميكنند ‌که‌ اصل‌ ايمان‌ قابليت‌ دخول‌ دارد و اعمال‌ صالحه‌ موجب‌ ارتفاع‌ درجات‌ ميشود جَنّات‌ٍ تمام‌ هشت‌ بهشت‌ تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ ‌يعني‌ ‌از‌ پاي‌ بهشتها و انهار چهار نهر ‌است‌ مِن‌ ماءٍ غَيرِ آسِن‌ٍ وَ أَنهارٌ مِن‌ لَبَن‌ٍ لَم‌ يَتَغَيَّر طَعمُه‌ُ وَ أَنهارٌ مِن‌ خَمرٍ لَذَّةٍ لِلشّارِبِين‌َ وَ أَنهارٌ مِن‌ عَسَل‌ٍ مُصَفًّي‌ هميشه‌ ‌در‌ ‌آن‌ بهشتها هستند خالِدِين‌َ فِيها بِإِذن‌ِ رَبِّهِم‌ بامر پروردگار ‌خود‌.

تَحِيَّتُهُم‌ فِيها سَلام‌ٌ ‌که‌ ميفرمايد وَ قال‌َ لَهُم‌ خَزَنَتُها سَلام‌ٌ عَلَيكُم‌ طِبتُم‌ فَادخُلُوها خالِدِين‌َ زمر ‌آيه‌ 73، سلامتي‌ ‌از‌ ‌کل‌ بليات‌ و آفات‌ و موت‌ ‌که‌ هميشه‌ ابد الاباد متنعم‌ هستند.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 23)- در این آیه به دنبال بیان حال جباران عنید و بی‌ایمان و سرنوشت دردناک آنها، به ذکر حال مؤمنان و سر انجام آنها پرداخته، می‌گوید: «و آنها را که

ج2، ص506

ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند به باغهای بهشت وارد می‌کنند باغهایی که نهرها از زیر درختانش جاری است» (وَ أُدْخِلَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ).

«جاودانه به اذن پروردگارشان در آن (باغهای بهشت) می‌مانند» (خالِدِینَ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ).

«و تحیت آنان در آنجا سلام است» (تَحِیَّتُهُمْ فِیها سَلامٌ).

سلامت از هرگونه ناراحتی و گزند روحی و جسمی.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- مؤمنان داراى عمل صالح قطعاً وارد بهشت مى شوند و در آن جاودانه خواهند بود. (و أُدخل الذین ءامنوا و عملوا الصلحت جنّ-ت ... خلدین فیها)

۲- ایمان توأم با عمل صالح، ثمربخش است. (و أُدخل الذین ءامنوا و عملوا الصلحت جنّ-ت تجرى)

۳- بهشت جایگاه مؤمنان و پوشیده از درختان انبوه است. (جنّ-ت تجرى من تحتها الأنهر) «جنات» به جایى گفته مى شود که مملو از درخت باشد، به گونه اى که زمین را با درختان خود بپوشاند. جمع آورده شدن «جنات» هم مى تواند مؤید این مطلب باشد.

۴- بهشت، مجموعه اى از باغهاى متعدد است.* (جنّ-ت تجرى من تحتها الأنهر) جمع آورده شدن «جنات» مى تواند اشاره به نکته یاد شده باشد.

۵- نهرهاى فراوانى همواره در بهشت جارى است. (تجرى من تحتها الأنهر)

۶- ورود به بهشت و جاودان ماندن مؤمنان صالح در آن به اذن خداوند است. (و أُدخل الذین ءامنوا و عملوا الصلحت جنّ-ت ... بإذن ربّهم)

۷- مؤمنان داراى عمل صالح، مورد عنایت پروردگار خویش بوده و ورود و جاودان ماندنشان در بهشت برخاسته از ربوبیت اوست. (أُدخل الذین ءامنوا ... جنّ-ت ... خلدین فیها بإذن ربّهم) اضافه شدن «ربّ» به ضمیر «هم»، که مرجع آن «الذین آمنوا» است، مشعر به معناى یاد شده است.

۸- درود و تحیت بهشتیان به یکدیگر در بهشت، با لفظ «سلام» است. (تحیّتهم فیها سلم)

۹- بر مؤمنان داراى عمل صالح در بهشت، درود و سلام فرستاده مى شود. (تحیّتهم فیها سلم) برداشت فوق مبتنى بر این است که اضافه «تحیت» به «هم» اضافه مصدر به مفعول باشد. طبق این احتمال معناى عبارت چنین مى شود: تحیت گفتن به آنان در بهشت با «سلام» است.

۱۰- بهشتیان در بهشت، روابط حسنه و سرشار از محبت با یکدیگر خواهند داشت. (تحیّتهم فیها سلم) اینکه خداوند مى فرماید «تحیت مؤمنان در بهشت سلام گفتن و یا درخواست سلامتى براى یکدیگر است» حکایت از روابط خوب آنان مى کند.

۱۱- بهترین درود و تحیت «سلام» است. (تحیّتهم فیها سلم) انتخاب واژه «سلام»، از میان سایر واژگانى که براى درود و تحیت به کار برده مى شود، مى تواند گویاى نکته یاد شده باشد.

۱۲- بیان عاقبت نیک مؤمنان داراى عمل صالح و فرجام شوم پیروان شیطان، روشى است براى ایجاد انگیزش آدمیان به عاقبت اندیشى.    و برزوا لله جمیعًا فقال الضعفؤا للذین استکبروا ... فهل أنتم مغنون عنّا من عذاب الله ... إن الظلمین لهم عذاب ألیم . و أُدخل الذین ءامنوا و عملوا الصلحت جنّ-ت تجرى من تحتها الانهر خلدین فیها

موضوعات مرتبط

• انگیزش: عوامل انگیزش ۱۲
• ایمان: اهمیت ایمان ۲; ایمان و عمل صالح ۲
• بهشت: تعدد باغهاى بهشت ۴; جاودانان در بهشت ۱، ۷; درختان بهشت ۳; شرایط جاودانگى در بهشت ۶; صفات بهشت ۳، ۴، ۵; عوامل جاودانگى در بهشت ۷; موجبات بهشت ۶; نهرهاى بهشت ۵
• بهشتیان ۱، ۳: تحیت بهشتیان ۱، ۳ ۸; روابط بهشتیان ۱، ۳ ۱۰; روش برخورد بهشتیان ۱، ۳ ۱۰; سلام بر بهشتیان ۱، ۳ ۹; سلام بهشتیان ۱، ۳ ۸; محبت بهشتیان ۱، ۳ ۱۰
• تحیت: بهترین تحیت ۱۱
• خدا: آثار ربوبیت خدا ۷; اهمیت اذن خدا ۶
• سلام: اهمیت سلام ۱۱
• شیطان: فرجام شوم پیروان شیطان ۱۲
• عاقبت اندیشى: اهمیت عاقبت اندیشى ۱۲
• عمل صالح: اهمیت عمل صالح ۲
• لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۷
• مؤمنان: حُسن فرجام مؤمنان ۱۲; فضایل مؤمنان صالح ۷; مؤمنان در بهشت ۳; مؤمنان صالح در بهشت ۱، ۶، ۹