غافر ٦٥
ترجمه
| غافر ٦٤ | آیه ٦٥ | غافر ٦٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الْحَیُّ»: (نگا: بقره / آل‌عمران / طه / فرقان / ). «فَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ»: (نگا: اعراف / ، یونس / ، عنکبوت / ، لقمان / ، زمر / و ، غافر / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
نکات آیه
۱ - تنها خداوند، ذات داراى حیات حقیقى، مستقل و جاوید است. (هو الحىّ) جمله « هو الحىّ» مفید حصر است. انحصار حیات براى خداوند - با آن که موجودات بسیارى از حیات بر خورداراند - گویاى این حقیقت است که حیات خداوند، حیاتى است ذاتى، حقیقى و جاوید و حیات دیگر موجودات، حیاتى وابسته و رو به زوال است.
۲ - حیات تمامى موجودات زنده جهان، حیاتى است رو به زوال و وابسته به خداى جان آفرین. (هو الحىّ)
۳ - معبودى جز اللّه حقیقتاً وجود ندارد. (لا إله إلاّ هو) «إله» به معناى معبود است.
۴ - اختصاص حیات حقیقى به خداوند، دلیل نبودن هیچ معبودى جز او در جهان است. (هو الحىّ لا إله إلاّ هو) جمله «لاإله إلاّ هو» به منزله نتیجه براى «هوالحىّ» است; یعنى، چون خداوند زنده جاوید است، پس جز او کسى مدبر عالم و نیز شایسته معبود بودن نیست.
۵ - داشتن حیات حقیقى، مستقل و جاوید، از اوصاف معبود حقیقى است. (هو الحىّ لا إله إلاّ هو)
۶ - لزوم دعا و عبادت خداى یکتا (لا اله إلاّ هو فادعوه) مطابق نظر مفسران، «دعاء» در این آیه - به قرینه «مخلصین له الدین» - مى تواند به معناى عبادت باشد.
۷ - دعا و عبادت، تنها شایسته خداوند یکتا و دارنده حیات حقیقى است. (هو الحىّ لا إله إلاّ هو فادعوه) «فا» در «فادعوه» عاطفه بوده و براى ربط میان سبب و مسبب است; یعنى، به سبب آن که خدا دارنده حیات حقیقى و یکتا است، پس او را باید عبادت کرد و از او حاجت خواست.
۸ - لزوم عبادت خالصانه براى خداوند (مخلصین له الدین) «دین» در لغت به چند معنا مى آید; یکى از آنها اطاعت است و مقصود از اطاعت - به قرینه آیه بعد (قل إنّى نهیت أن أعبد الذین تدعون من دون اللّه...) - عبادت مى باشد.
۹ - اخلاص، شرط پذیرش عبادت و رکن اساسى آن است. (فادعوه مخلصین له الدین) از توصیه خداوند به این که عبادت او را با اخلاص انجام دهند، مى توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
۱۰ - همه ستایش ها، از آنِ خداوند است. (الحمد للّه) «ال» در «الحمد للّه» به اصطلاح جنسیه بوده و مفید استغراق است; یعنى، «کلّ حمد للّه».
۱۱ - خداوند، سرچشمه و منشأ همه کمال ها و زیبایى ها است. (الحمد للّه) «حمد» در برابر زیبایى ها و کمال ها است و به مقتضاى جمله «الحمد للّه» ثابت مى شود که هر ستایشى از آنِ خداوند است. بنابراین کمال و زیبایى از او نشأت گرفته است.
۱۲ - تنها خداوند، شایسته و بایسته ستایش است. (الحمد للّه)
۱۳ - خداوند، مالک همه عالم هاى هستى است. (ربّ العلمین) عالَم (مفرد «عالَمین») است به مجموعه و دسته اى از موجودات گفته مى شود. بنابراین «العالمین»; یعنى، همه موجودات به لحاظ مجموعه ها و دسته ها. گفتنى است که به مالک هر چیزى، «ربّ» گفته مى شود.
۱۴ - جهان آفرینش، متشکل از عالم هاى متعدد (ربّ العلمین) برداشت یاد شده، با توجه به جمع بودن کلمه «العالمین» استفاده شده است.
۱۵ - جهان هستى، سراسر زیبا و تدبیر آن تدبیرى نیکو و جمیل است. (الحمد للّه ربّ العلمین) «ربّ العالمین» به منزله دلیل براى «الحمد للّه» است; یعنى، از آن جایى که خداوند مدبر و مالک هستى است، همه ستایش ها از آنِ او است و از آن جا که حمد و ستایش، همواره براى کمال و زیبایى ها است، نتیجه مى گیریم که: همه هستى زیبا و برخوردار از تدبیرى نیکو است.
۱۶ - خداوند، از روى اختیار جهان را تدبیر مى کند و در اداره آن جبر و اضطرارى ندارد. (الحمد للّه ربّ العلمین) در صحت اطلاق حمد، علاوه بر زیبایى فعل و صفت، اختیارى بودن آن دو نیز قید شده است; یعنى، بر فعل و صفتى زیبا مى توان سپاس کرد که فاعل، آن را از روى اختیار تحقق بخشیده باشد.
۱۷ - جهان هستى، به سوى کمال در حرکت است. (ربّ العلمین) «ربّ» به معناى تربیت کردن است و تربیت ایجاد حالتى در شىء پس از حالت قبل است تا آن گاه که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). این معنا حکایت از حرکت تکاملى دارد. گفتنى است که کلمه «ربّ» مشترک لفظى میان وصف و مصدر مى باشد و در آیه مورد بحث معناى وصفى دارد.
۱۸ - تدبیر همه عالم هاى هستى از سوى خداوند، دلیل اختصاص همه ستایش ها به او است. (الحمد للّه ربّ العلمین) برداشت یاد شده از آن جا است که «ربّ العالمین» به منزله تعلیل براى «الحمد للّه» مى باشد.
۱۹ - ربوبیت خداوند، مقتضى حمد و ستایش است. (الحمد للّه ربّ العلمین)
موضوعات مرتبط
- آفرینش: تدبیر آفرینش ۱۶; تدبیر عوالم آفرینش ۱۸; تعدد عوالم آفرینش ۱۴; تکامل آفرینش ۱۷; زیبایى آفرینش ۱۵; زیبایى تدبیر آفرینش ۱۵; مالک عوالم آفرینش ۱۳
- اخلاص: آثار اخلاص ۹
- توحید: اهمیت توحید عبادى ۶; توحید ذاتى ۱; توحید عبادى ۳، ۷; دلایل توحید عبادى ۴
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۱، ۳، ۱۲
- حمد: حمد خدا ۱۰، ۱۲، ۱۸، ۱۹
- خدا: آثار ربوبیت خدا ۱۹; اختصاصات خدا ۷، ۱۰، ۱۲، ۱۸; اختیار خدا ۱۶; اراده خدا ۱۶; اهمیت درخواست از خدا ۶; جاودانگى خدا ۱، ۴; حیات خدا ۴، ۷; مالکیت خدا ۱۳; نقش خدا ۱۱
- دعا: شرایط دعا ۷
- زیبایى: منشأ زیبایى ۱۱
- عبادت: اخلاص در عبادت ۹; اهمیت اخلاص در عبادت ۸; اهمیت عبادت خدا ۶; شرایط عبادت ۷، ۹
- کمال: منشأ کمال ۱۱
- معبودراستین: جاودانگى معبودراستین ۵; حیات معبودراستین ۵; صفات معبودراستین ۵
- موجودات: ناپایدارى حیات موجودات ۲; ویژگیهاى حیات موجودات ۲
