طه ١٣٠
ترجمه
| طه ١٢٩ | آیه ١٣٠ | طه ١٣١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«فَاصْبِرْ»: بدین سبب شکیبائی کن. حرف (فَ) سببیّه است، و مراد از شکیبائی عدم اضطراب است؛ نه ترک جنگ و جهاد. «سَبّحْ»: امر به پیغمبر به طور خاصّ و به پیروان او به طور عام است. «سَبِّحْ وَ أَطْرَافَ النَّهَارِ»: کنایه از تسبیح و تحمید و تنزیه مطلق خدا در همه اوقات است. یا این که مراد به جای آوردن نمازهای پنجگانه است. بدین شرح: «قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ»: نماز صبح. «قَبْلَ غُرُوبِهَا»: نماز ظهر و عصر. «مِنْ آنَاءِ الَّیْلِ»: نماز مغرب و عشاء. «أَطْرَافَ النَّهَارِ»: نماز صبح و مغرب، یا نماز ظهر. تکرار آن بیانگر مزیّت بیشتر، و جمع آمدن آن برای همگونی با (آنَاءِ الَّیْلِ) است (نگا: تفسیر قاسمی). «آنَاءِ»: جمع إِنْو، إِنْی، أَنْی، ساعتها. بخشها (نگا: آل‌عمران / . «أَطْرَافَ»: جوانب و ساعات. مراد بامدادان و شامگاهان است (نگا: هود / .
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۱۲۷ - ۱۳۵ سوره طه
- شرح و توضيح معنا و مراد آيه : ((ولولا كلمة سبقت من ربك ...(( كه حاكى از تاءخيرعذاب دنيوى در برابر كفر و اسراف است . و برخى وجوه در اين باره
- مفاد و مراد آيه :((و سبح بحمد ربك قبل طلوع الشمس وقبل غروبها...(( و اقوال و وجوه عديده اى كه مفسرين پيرامون آن گفته اند
- اشاره به اينكه چگونه تسبيح و تحميد خدا انسان را به مقام رضا مى رساند
- مراد از اهل پيامبر(صلى الله عليه و آله ) در آيه : ((و اءمراهلك بالصلوة واصطبرعليها((اشاره به اينكه چگونه تسبيح و تحميد خدا انسان را به مقام رضا مى رساند
- بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات :((و سبح بحمد ربك ...(( و ((و لا تمدن عينيك ...((و...)
- پيامبر آيه تطهير را خطاب به
نکات آیه
۱ - کافران، پیامبر(ص) را با گفته هاى خویش، مورد آزار و فشار روحى قرار مى دادند. (فاصبر على مایقولون ) توصیه خدا به پیامبر(ص) مبنى بر صبر در برابر گفته هاى کافران، حکایت از آزردگى آن حضرت در برابر گفته هاى آنان دارد.
۲ - کافران، با مطرح ساختن تأخیر عذاب و نازل نشدن آن، پیامبر(ص) را در فشار روحى و تبلیغاتى قرار مى دادند. (فاصبر على مایقولون ) مراد از «مایقولون» - به قرینه آیه قبل - سخنانى است که کافران از سر استهزا در رابطه با عدم نزول عذاب و دیگر وعده هاى پیامبر(ص) ابراز مى داشتند.
۳ - صبر در برابر گفته ها و فشارهاى تبلیغاتى و روانى کافران، فرمان و توصیه خداوند به پیامبر(ص) (فاصبر على مایقولون )
۴ - نزول آیات در باره فلسفه مهلت دهى به کافران، موجب تسلّى خاطر و صبر پیامبر(ص) در برابر فشارهاى تبلیغاتى کافران (و لولا کلمة سبقت ... فاصبر على مایقولون ) «فاصبر» عطف و تفریع بر آیه قبل است; یعنى، حال که تأخیر عذاب از سر اهمال نیست بلکه امرى قانون مند است، بنابراین تحمل کن. دراین مجموعه، خداوند با بیان فلسفه امهال و سنت هاى حاکم بر تاریخ، زمینه تسلّى خاطر پیامبر(ص) و مؤمنان را فراهم کرده است.
۵ - آگاهى از سنت هاى الهى و فلسفه آن، زمینه ساز صبر و تحمل بیشتر درسختى ها و نگرانى ها (و لولا کلمة ... فاصبر على ما یقولون )
۶ - پیامبر(ص) و مؤمنان، موظف به تسبیح و حمد پروردگار، پیش از طلوع و غروب خورشید (و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها ) «باء» در «بحمد ربّک» یا براى مصاحبت است و یا استعانت. در هر صورت، فرمان به حمد و تسبیح با هم است. خطاب «سبّح» گرچه مربوط به پیامبر(ص) مى باشد، ولى آیات بعد، قرینه اى بر منحصر نبودن این تکالیف به آن حضرت است.
۷ - تسبیح و حمد پروردگار در برخى از اوقات شب و در دو طرف روز، از وظایف پیامبر(ص) و مؤمنان (و من ءانآ ىِالّیل فسبّح و أطراف النهار ) «آناء» به معناى «ساعات و اوقات» است و «من» معناى تبعیض دارد. بنابراین «من آناء اللیل»; یعنى، پاره هایى از شب را به تسبیح و تحمید بگذران. «بحمد ربّک» در صدر آیه، قرینه براین است که این تسبیح نیز باید با حمد همراه باشد.
۸ - لزوم ذکر و تسبیح خداوند و توجه به او در همه اوقات (فسبّح ... قبل طلوع ... ءانآ ىِالّیل ... أطراف النهار ) هر چند که در این آیه، اوقات خاصى در شبانه روز براى تسبیح پروردگار معین شده است; ولى با توجه به کثرت این موارد، به نظر مى رسد هدف، به یاد خدابودن و تسبیح او گفتن در همه فرصت ها است.
۹ - انسان در شرایط سخت، براى کسب تحمل بیشتر، به تسبیح و یاد خدا نیازمند است. (فاصبر على ما یقولون و سبّح بحمد ربّک ) توصیه به تسبیح، پس از فرمان به «صبر»، نشانگر نقش تسبیح در توانمند شدن بر صبر است.
۱۰ - تسبیح و حمد مداوم پروردگار، از راه هاى مقابله مؤمنان با تبلیغات کافران علیه خدا و دین (فاصبر على ما یقولون و سبّح )
۱۱ - تسبیح و ستایش پروردگار، پیش از طلوع و غروب آفتاب، داراى ارزش و آثارى ویژه است. (و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها )
۱۲ - تسبیح و ستایش پروردگار، در پاره هایى از شب و نزدیک صبح و پس از غروب، داراى آثار و ارزشى ویژه است. (و من ءانآىِ الّیل فسبّح و أطراف النهار ) مراد از «اطراف روز» آغاز و پایان آن است و جمع آمدن آن، یا به خاطر توافق لفظى با «آناء اللیل» است و یا براى شمول لحظات متعددى از اول و آخر روز است تا توسعه وقت را برساند; یعنى، ذکر و دعا در لحظه هاى اول و آخر روز، مخصوص اولین لحظه روز و آخرین لحظه آن نیست.
۱۳ - لحظه ها و اوقات شبانه روز، در شایستگى براى ذکر و دعا با هم برابر نیستند. (و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع ... ءانآىِ الّیل فسبّح و أطراف النهار )
۱۴ - تسبیح خداوند (منزه دانستن او از هر نقص)، سزاوار است همواره با ستایش او و آراسته دانستن او به هر کمال همراه باشد. (و سبّح بحمد ربّک ) چنانچه «بحمد ربّک» حال براى فاعل «سبح» باشد، مفاد جمله چنین مى شود: خدا را تسبیح کن، در حالى که او را حمد و ستایش مى کنى.
۱۵ - تسبیح خداوند به وسیله ستایش او بر صفات کمالى اش، روشى نیکو در تسبیح است. (فسبّح بحمد ربّک ) در برداشت یاد شده «باء» در «بحمد ربّک» براى استعانت گرفته شده است.
۱۶ - توجه به تدبیر خداوند و قانون مند بودن عذاب ها و کیفرهاى او، برانگیزنده انسان به تسبیح و ستایش او در همه حال (و لولا کلمة ... بحمد ربّک )
۱۷ - تسبیح و تنزیه پروردگار، باید با ستایش هایى باشد که او خود را با آنها ستوده است. (فسبّح بحمد ربّک ) در باره اضافه «حمد» به «ربّ»، دو وجه ادبى احتمال مى رود: ۱- حمد به فاعل خود اضافه شده باشد. ۲- حمد به مفعول خود اضافه شده باشد. برداشت یاد شده مبتنى بر وجه اول است و مفاد آن این است که خداى خویش را، با حمدى که او خود را به آن ستوده است تسبیح کن.
۱۸ - نمازهاى یومیه، مشتمل بر تسبیح و تحمید پروردگار و تشریع شده در مکه، پیش از هجرت (و سبّح ... قبل طلوع ... ءانآىِ الّیل فسبّح و أطراف النهار ) این آیه، با اوقاتِ چهار نماز تناسب دارد: صبح (قبل طلوع الشمس)، عصر (قبل غروبها)، صبح و مغرب (اطراف النهار) و عشا (من آناء اللیل). برخى با توجیه (أطراف النهار) به این که وسط روز نیز طرف آن است، نماز ظهر را نیز مشمول آیه دانسته اند; ولى چون سوره «طه» در مکه و پیش از سوره «اسرا» - که حکم نماز ظهر در آن آمده - نازل شده است، مى توان گفت که نماز ظهر را مطرح نکرده است.
۱۹ - پذیرش مقدرات الهى با دیده رضایت و خشنودى، بازتاب شکیبایى و بى عیب و نقص خواندن خداوند در ساعات شبانه روز (و لولا کلمة سبقت من ربّک ... و سبّح بحمد ربّک ... لعلّک ترضى ) متعلق کلمه «ترضى» به قرینه آیه قبل - سنت امهال کافران است و مفاد آیه این است که به وسیله صبر و تسبیح و مداومت بر ثناى خداوند، محبت کارهاى او در نفس انسان رسوخ مى کند. در نتیجه مهلتى که به کافران داده مى شود و نیز دیگر سنت هاى الهى را خواهد پسندید. حرف «لعلّ» نیز بیانگر به وجود آمدن زمینه رضایت، پس از تسبیح مکرر است.
۲۰ - انسان باید به تمام خواسته ها، تدبیرها و سنت هاى خداوند خشنود باشد و آنها را از هر عیب و نقص مبرا بداند. (لعلّک ترضى )
۲۱ - مقام رضا، موقعیتى رفیع و ارزش مند و وصول به آن دشوار است. (فاصبر ... و سبّح بحمد ربّک ... لعلّک ترضى) مسبوق شدن «ترضى» به حرف ترجى «لعلّ» و نیز برنامه ذکر شده در آیه براى هر شبانه روز، از موقعیت والاى مقام رضا و دشوارىِ رسیدن به آن حکایت دارد.
۲۲ - نیل پیامبر(ص) به مقام رضا، درگرو صبر، تسبیح و حمد مداوم پروردگار (فاصبر ... و سبّح ... لعلّک ترضى )
۲۳ - پیامبر(ص) نیز در زندگى خویش از تکامل معنوى برخوردار بود. (فاصبر ... لعلّک ترضى )
۲۴ - رضایت خاطر و آرامش درون، از ثمرات تسبیح و تحمید خداوند در فرصت هاى مختلف شبانه روز * (و سبّح بحمد ربّک ... لعلّک ترضى ) ممکن است رضایت مطرح شده در این آیه، مقابل دل گیرى حضرت رسول(ص) از سخنان کافران باشد که در صدر آیه مطرح بود. در این صورت مقصود، رضایت خاطر و آرام یافتن درون خواهد بود.
روایات و احادیث
۲۵ - «اسماعیل بن الفضل قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه عزّوجلّ: «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها» فقال: فریضة على کلّ مسلم أن یقول قبل طلوع الشمس عشر مرّات و قبل غروبها عشر مرّات : لا إله إلاّ اللّه وحده لاشریک له له الملک و له الحمد یحیى و یمیت و هو حىّ لایموت بیده الخیر و هو على کلّ شىء قدیر; اسماعیل بن فضل مى گوید: از امام صادق(ع) در باره سخن خداى - عزّوجلّ - : «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها» سؤال کردم، پس فرمود: بر هر مسلمانى فریضه است که قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب آن، ده مرتبه بگوید: «لا إله إلاّ اللّه وحده لاشریک له...»».[۱]
۲۶ - «عن زرارة عن أبى جعفر(ع)... قال: قلت له: «و أطراف النهار لعلّک ترضى» قال: یعنى تطوع بالنهار; از زراره نقل شده که گفت به امام باقر(ع) عرض کردم: [این که خدا فرموده: «و سبّح»] «و أطراف النهار لعلّک ترضى» [مراد چیست ؟] فرمود: یعنى در روز، نماز مستحبى بخوان».[۲]
۲۷ - «عن النبى(ص) فى قوله: «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها» قال: «قبل طلوع الشمس» صلاة الصبح «و قبل غروبها» صلاة العصر; از نبى اکرم(ص) روایت شده که در باره قول خدا: «و سبّح بحمد ربّک قبل طلوع الشمس و قبل غروبها» فرمود: قبل طلوع الشمس» [وقت] نماز صبح است و «قبل غروبها» [وقت] نماز عصر است».[۳]
موضوعات مرتبط
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱
- انسان: نیازهاى معنوى انسان ۹
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۶
- ایمان: ایمان به مقدرات خدا ۱۹
- تسبیح: آثار تسبیح خدا ۹، ۱۹، ۲۲، ۲۴; آداب تسبیح خدا ۶، ۱۱ ، ۱۲، ۱۴، ۱۵ ۱۷ ; اهمیت تسبیح خدا ۸; تسبیح خدا در آخر روز ۷، ۱۲; تسبیح خدا در اول روز ۷، ۱۲;تسبح خدا۹ ; تسبیح خدا در سختى ۹; تسبیح خدا در شب ۷، ۱۲; تسبیح خدا در مبارزه ۱۰; تسبیح قبل از طلوع ۶، ۱۱، ۲۵، ۲۷; تسبیح قبل از غروب ۶، ۱۱، ۲۵، ۲۷; حمد در تسبیح خدا ۱۴، ۱۵، ۱۷; زمینه تسبیح خدا ۱۶; فضیلت تسبیح خدا ۱۲; وقت تسبیح خدا ۶، ۷
- حمد: آثار حمد خدا ۲۲، ۲۴; آداب حمد خدا ۶، ۱۱، ۱۲; حمد خدا در شب ۷، ۱۲; حمد خدا در مبارزه ۱۰; حمد قبل از طلوع ۶، ۱۱; حمد قبل از غروب ۶، ۱۱; زمینه حمد خدا ۱۶; فضیلت حمد خدا ۱۱، ۱۲; وقت حمد خدا ۶، ۷
- خدا: آثار علم به سنتهاى خدا ۵; تبلیغ علیه خدا ۱۰; توصیه هاى خدا ۳; رضایت از سنتهاى خدا ۲۰; رضایت به مقدرات خدا ۱۹، ۲۰
- دعا: نقش زمان در دعا ۱۳
- دین: تبلیغ علیه دین ۱۰
- ذکر: آثار ذکر تدبیر خدا ۱۶; آثار ذکر خدا ۹; اهمیت ذکر خدا ۸; ذکر خدا در سختى ۹; ذکر قانونمندى عذابهاى خدا ۱۶; ذکر قانونمندى کیفرهاى خدا ۱۶
- سختى: زمینه صبر در سختى ۵
- شب: تفاوت شب و روز ۱۳
- صبر: آثار صبر ۱۹; عوامل صبر ۹
- عمل: عمل پسندیده ۱۵
- کافران: اذیتهاى کافران ۱; تبلیغ کافران ۲، ۱۰; تأخیر عذاب کافران ۲; روش مبارزه با کافران ۱۰; صبر بر اذیتهاى کافران ۳; فلسفه مهلت به کافران ۴
- مؤمنان: تکلیف مؤمنان ۶، ۷; روش مبارزه مؤمنان ۱۰
- محمد(ص): آثار صبر محمد(ص) ۲۲; اذیت محمد(ص) ۱; تبلیغ علیه محمد(ص) ۲; تسبیح محمد(ص) ۲۲; تکامل محمد(ص) ۲۳; تکلیف محمد(ص) ۶، ۷; توصیه به محمد(ص) ۳; دلدارى به محمد(ص) ۴; صبر محمد(ص) ۴; مقامات محمد(ص) ۲۳; مقام رضاى محمد(ص) ۲۲
- مقام رضا: ارزش مقام رضا ۲۱; زمینه مقام رضا ۲۴; سختى مقام رضا ۲۱
- نماز: اذکار نماز ۱۸; تاریخ تشریع نماز هاى یومیه ۱۸; تسبیح خدا در نماز ۱۸; حمد خدا در نماز ۱۸; فضیلت نماز صبح ۲۷; فضیلت نماز عصر ۲۷; مکان تشریع نماز هاى یومیه ۱۸; وقت نماز هاى مستحبى ۲۶
- نیازها:
- نیاز به تسبیح خدا ۹; نیاز به ذکر خدا :۹
