الحجر ٨٥
ترجمه
| الحجر ٨٤ | آیه ٨٥ | الحجر ٨٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بِالْحَقِّ»: به حق نه به باطل. هم آفرینش جهان و هم نظام حاکم بر جهان و هم هدف نهائی آن، سازگار با حق و حقیقت و دارای حکمت و مصلحت است. «السَّاعَةَ»: روز رستاخیز. «إصْفَحْ»: گذشت کن. ببخشای. «الصَّفْحَ»: گذشت. صرف نظر کردن. «الصَّفْحَ الْجَمِیلَ»: گذشت بزرگوارانه و بدون سرزنش.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ... (۱) وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ... (۴) وَ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ... (۲)
فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ... (۱) فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلاَمٌ... (۲)
تفسیر
- آيات ۸۵ - ۹۹،سوره حجر
- معناى آيه شريفه ((و ما خلقنا...))
- بيان وهن استدلال هر يك از قائلين به جبر و تفويض به اين آيه شرفه براى اثباتمرام خود
- معناى ((صفح )) و فرق آن با ((عفو)) و مفاد جمله : ((فاصح الصفحالجميل ...))
- بيان اينكه مراد از ((سبعا من المثالى )) سوره حمد است و اشاره به وجوهى كه دربارهاين تعبير گفته است
- معناى ((مثانى )) و اشاره به معناهائى كه ديگران براى آن گفته اند
- بيان چهار دستور به رسول الله (ص ) در آيه شريفه
- مقصود از ((مقتسمين )) و وجه تسميه آنان به اين نام
- دستور علنى كردن دعوت به پيامبر(ص ): ((فاصدع بما تؤ مر))
- توضيح اينكه مراد از ((يقين )) در آيه : ((و اعبد ربك حتى ياءتيك اليقين )) مرگ است
- روايتى در توضيح معناى ((فاصفح الصفحالجميل )) و ((سبع مثالى )) و مراد از مقتسمين ))
- چند روايت درباره علنى شدن دعوت پيامبر(ص ) و نيز درباره پنج تن مستهزئين آنحضرت
- رواياتى در ذيل آيه ((واعبد ربك حتى ياتيك اليقين ))
- بحثى فلسفى در چگونگى تكليف و دوام آن
- تكاليف الهى همواره ملازم آدمى بوده و بشر در همه احوال محتاج دين است
نکات آیه
۱- خداوند آسمانها، زمین و موجودات در فضا را بر اساس حق (حکیمانه و با مقصودى صحیح) آفرید. (و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ) یکى از موارد کاربرد واژه «حق» جایى است که کارى به مقتضاى حکمت و بر اساس مصلحت انجام پذیرفته باشد (مفردات راغب). برداشت فوق بر اساس این کاربرد است.
۲- نظام آفرینش (آسمانها، زمین و موجودات در فضا)، نظامى هدفدار و حکیمانه است. (و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ) واژه «حق» در مقابل «باطل» است و باطل; یعنى، پوچ و بى هدف. بنابراین لغت «حق» - که متضمن معناى حکمت و مصلحت است - مى تواند بیانگر هدف دارى باشد. مؤید آن آیات متعددى است که بطلان و پوچى در آفرینش جهان را نفى مى کند.
۳- میان آسمانها و زمین (فضا)، پدیده هایى وجود دارد. (و ما خلقنا السموت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ)
۴- جهان، داراى آسمانهاى متعدد است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ)
۵- برپایى قیامت، امرى قطعى و تحقق پذیر است. (و إن الساعة لأتیة) «ساعة» در لغت، به معناى جزئى از اجزاى زمان و در آیه فوق کنایه از قیامت است.
۶- «الساعة» از نامهاى قیامت (و إن الساعة لأتیة)
۷- حق بودن (هدفدار و حکیمانه بودن) نظام آفرینش، مقتضى برپایى قیامت (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة) جمله «إن الساعة لأتیة» به منزله نتیجه استدلال به آیه «و ما خلقنا السموات ... إلاّ بالحق» است; یعنى، چون جهان بر اساس حق آفریده شده است، قهراً برپایى قیامت قطعى خواهد بود.
۸- آفرینش جهان بدون برپایى قیامت، پوچ و عبث و به دور از حکمت و مقصودى صحیح است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة)
۹- جهان آخرت، مقصد و مقصود از آفرینش جهان است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة) جمله «و إن الساعة لأتیة» - چنان که برخى مفسّران احتمال داده اند - مى تواند تفسیر «بالحق» باشد. بنابراین معناى «به حق آفریده شدن جهان» این مى شود که: جهان داراى مقصد و هدفى است و آن قیامت و آخرت است.
۱۰- کافران و منکران برپایى قیامت، فاقد توجیه و تفسیر صحیح و حق مدارانه براى آفرینش جهانند و یا مردمى پوچ گرا مى باشند. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ و إن الساعة لأتیة)
۱۱- پیامبر(ص) وظیفه دار عفو کریمانه و گذشت شایسته از کافران و مشرکان و نادیده گرفتن اذیت و آزار آنان بود. (فاصفح الصفح الجمیل) «صفح» به معناى عفو بدون ملامت کردن و به رخ کشیدن است که از آن مى توان گذشت کریمانه و بزرگوارانه برداشت کرد.
۱۲- عقیده به قیامت و هدف دارى و حکمت آمیز بودن جهان خلقت، موجب آسانى تحمل مشکلات و مقتضى گذشت و نادیده گرفتن اذیت و آزار و آسیبهاى وارده از سوى دشمنان است. (و ما خلقنا السموت ... إلاّ بالحقّ ... فاصفح الصفح الجمیل) «فا» در «فاصفح» تفریع است و جمله «فاصفح ...» را بر جمله «و ما خلقنا السموات ... إلاّ بالحق و إن الساعة لأتیة» عطف کرده است. بنابراین، استفاده مى شود که به حق آفریده شدن جهان اقتضا دارد تا انسانِ حق طلبى همچون رسول الله(ص) در مسیر حق بردبار باشد و تلاش خود را در برابر حق ناپذیرى کافران بیهوده نپندارد.
۱۳- پیامبر(ص) در مکه تحت فشار و اذیت و آزار مخالفان خود بود. (فاصفح الصفح الجمیل) توصیه خداوند به گذشت به دلیل وجود اذیت و آزار است که آیه ۹۵ همین سوره (إنا کفیناک المستهزءین) مؤید این حقیقت است.
۱۴- گذشت و برخورد کریمانه با دشمنان و کافران در ابتداى نهضت اسلامى و تبلیغات دینى، امرى لازم و بایسته است. (فاصفح الصفح الجمیل) نزول آیه فوق - که از گذشت و عفو سخن به میان آورده است - (در نیمه اول بعثت) و از جانب دیگر دستور به برخورد شدید با کافران و دشمنان در مدینه (نیمه دوم بعثت) مى تواند بیانگر مطلب فوق باشد.
۱۵- برخورد کریمانه و عفو و اغماض از آزار و اذیت دیگران - حتى کافران و دشمنان - امرى شایسته و پسندیده است. (فاصفح الصفح الجمیل)
روایات و احادیث
۱۶- «قال الرضا(ع) فى قول الله عزّوجلّ: «فاصفح الصفح الجمیل» قال: العفو من غیر عتاب;[۱] از امام رضا(ع) درباره سخن خداوند «فاصفح الصفح الجمیل» روایت شده است که حضرت فرمود: مراد عفو و گذشت بدون سرزنش است».
موضوعات مرتبط
- آخرت: اهمیت آخرت ۹
- آسمان: تعدد آسمان ۴; حقانیت خلقت آسمان ها ۱
- آفرینش: آثار حقانیت آفرینش ۷; آثار هدفدارى آفرینش ۷; ارزش آفرینش ۸; حقانیت آفرینش ۱; خلقت آفرینش ۷; فرجام آفرینش ۹; فلسفه آفرینش ۹; قانونمندى آفرینش ۲; هدفدارى آفرینش ۱، ۲
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱۳
- تبلیغ: تبلیغ در صدراسلام ۱۴; شرایط تبلیغ ۱۴
- خدا: حکمت خدا ۱، ۲; خالقیت خدا ۱
- دشمنان: اهمیت عفو دشمنان ۱۴; زمینه عفو دشمنان ۱۲
- زمین: حقانیت خلقت زمین ۱
- الساعه ۶:
- سختى: عوامل تسهیل سختى ۱۲
- عفو: اهمیت عفو ۱۵; عفو بی منت ۱۶
- عقیده: آثار عقیده به حکمت خدا ۱۲; آثار عقیده به قیامت ۱۲; آثار عقیده به هدفدارى آفرینش ۱۲
- عمل: عمل پسندیده ۱۵
- قیامت: بی منطقى مکذبان قیامت ۱۰; حتمیت قیامت ۵; دلایل قیامت ۷، ۸; نامهاى قیامت ۶
- کافران: اهمیت عفو کافران ۱۴; بی منطقى کافران ۱۰; عفو کافران ۱۱، ۱۵
- محمد(ص): اذیت محمد(ص) ۱۳; اذیتهاى مخالفان محمد(ص) ۱۳; عفوهاى محمد(ص) ۱۱; کرامت محمد(ص) ۱۱; مسؤولیت محمد(ص) ۱۱
- مشرکان: عفو مشرکان ۱۱
- موجودات: موجودات فضایى ۳
- نهضت اسلامى ۱۴:
منابع
- ↑ عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۲۹۴، ح ۵۰; نورالثقلین، ج ۳، ص ۲۷، ح ۹۵ و ۹۶.
