التوبة ١٢٢
ترجمه
| التوبة ١٢١ | آیه ١٢٢ | التوبة ١٢٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«کَآفَّة»: همگی. جملگی. حال ضمیر واو در فعل (لِیَنفِرُوا) است. «فَلَوْلا نَفَرَ»: چه خوب است که عازم بشود و بیرون برود. «طَائِفَةٌ»: دسته‌ای. برخی. «لِیَتَفَقَّهُوا»: تا دانش‌اندوزی کنند. تا آشنا شوند و مهارت به هم رسانند. معنی دیگر آیه این است که: شایسته نیست، مؤمنان همگی (به سوی میدان جهاد) بیرون بروند. چرا از هر گروهی برخی از آنان (به کارزار) نمی‌روند (و برخی در مدینه نمی‌مانند) تا در دین (و معارف اسلامی) آگاهی پیدا کنند و وقتی که قوم خود (از جهاد) به سوی ایشان برگشتند، آنان را (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسانند تا بترسند (و خویشتندار و پرهیزگار گردند). با توجّه به معنی نخست، ضمیر فعل (لِیَتَفَقَّهُوا) و (لِیُنذِرُوا) و (رَجَعُوا) به طالبان علم برمی‌گردد که به جهاد اکبر مشغولند، و ضمیر فعل (یَحْذَرُونَ) به قوم و قبیله آنان. امّا با توجّه به معنی دوم، ضمیر فعل (لِیَتَفَقَّهُوا) و (لِیُنذِرُوا) به کسانی برمی‌گردد که به جهاد اصغر یعنی پیکار با دشمنان نمی‌روند و بلکه در خدمت پیغمبر در مدینه می‌مانند و دانش‌اندوزی می‌کنند و چیزهائی را که در غیاب مجاهدان وحی شده است بدیشان می‌رسانند. و ضمیر فعل (رَجَعُوا) و (یَحْذَرُونَ) به مجاهدان و پیکارگران برمی‌گردد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
انْفِرُوا خِفَافاً وَ ثِقَالاً وَ... (۲) انْفِرُوا خِفَافاً وَ ثِقَالاً وَ... (۳)
إِلاَّ تَنْفِرُوا يُعَذِّبْکُمْ... (۳) مَا کَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ... (۱) وَ الَّذِينَ يُحَاجُّونَ فِي... (۰) وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْکَ نَفَراً مِنَ... (۳)
تفسیر
- آيات ۱۲۳ - ۱۱۱، سوره توبه
- وعده قطعى بهشت به كسانى كه در راه خدا با جان و مال خود جهاد مى كنند (ان الله اشترى )
- وضع و وصف فردى و اجتماعى مؤ منين
- سبب عدم جواز استغفار براى مشركين لغو بودن استغفار براى آنان است
- علت وجوب تبرى از دشمنان خدا، و اشاره به عموميت اين حكم
- وجه اينكه توبه (بازگشت ) خدا به پيامبر (ص ) و مهاجرين انصار ،قبل از ذكر توبه خدا به سه نفرى كه از جنگ تبوك تخلف كردند در آيه وارد شده وبيان مراد از توبه خدا در اين موارد
- بيان مقصود از توبه در هر يك از مواردى كه در آيات مورد بحث تكرار شده
- معناى اينكه فرمود: با صادقين باشيد (...و كونوا مع الصادقين )
- پاداش مجاهدان ، و مراد از جمله : (( ليجزيهم الله احسن ما كانوا يعملون ))
- توضيح آيه نفر (فلولا نفر من كل فرقة منهم طائفة ... )) و بيان آنچه كه از آن استنباط مى شود
- (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته )
- روايتى درباره مشقات و سختى هايى كه مسلمانان در راه تبوك تحمل نمودند
نکات آیه
۱ - عدم جواز شرکت تمام افراد جامعه در جهاد و خالى گذاشتن مراکز دینى و تبلیغات اسلامى و بقیه پستها و مسؤولیتها (و ما کان المؤمنون لینفروا کافة) مراد از «نفر» - به اقتضاى سیاق آیات - بسیج براى جهاد مى باشد.
۲ - گمان برخى از مسلمانان صدر اسلام به وجوب بسیج همه مردم براى شرکت در جنگ (ما کان المؤمنون لینفروا کافة) آیه شریفه - چنان که در برخى شأن نزولها آمده - در مقام دفع ذهنیت اشخاصى است که مى پنداشتند همه مسلمانان بى استثنا باید در جنگ شرکت کنند.
۳ - لزوم هجرتِ گروهى از هر جامعه، به سوى مراکز علمى، براى کسب شناخت اسلام و تفقه در دین (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین)
۴ - اهمیّت حفظ نظم اجتماعى و عدم اخلال در مسایل و نیازهاى ضرورى جامعه (و ما کان المؤمنون لینفروا کافة فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین) برداشت فوق به این دلیل است که خداوند از روى آوردن همه مردم به یک وظیفه (جهاد) و معطل گذاردن سایر امور و وظیفه ها - چون کسب دانش دین - منع کرده است.
۵ - لزوم تقسیم کار و مسؤولیتها در جامعه (و ما کان المؤمنون لینفروا کافة فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین)
۶ - جهاد، از واجبات کفایى (و ما کان المؤمنون لینفروا کافة)
۷ - تفقه در دین و شناخت عمیق و تبلیغ و نشر آن، از واجبات کفایى است. (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم)
۸ - هر جامعه و قومى نیاز به اسلام شناس و فقیه و مبلغى برخاسته از میان خودشان دارد. (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم)
۹ - اهتمام اسلام به تقویت مبانى فرهنگى - دینى جامعه همپاى جنگ و جهاد (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین) برداشت فوق به این دلیل است که خداوند پس از ترغیب مکرر مؤمنان به شرکت در جهاد و تحذیر آنان از تخلف، در این آیه طلب فقاهت را ضرورى شمرده و طالبان فقاهت را از شرکت در جنگ معاف کرده است.
۱۰ - فقیهان و عالمان، مسؤول ارشاد و هدایت جامعه خویش (لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم)
۱۱ - تحصیل کنندگان دانش دین، معاف از شرکت در جنگ در صورت نیاز جامعه به دانش آنان و عدم نیاز جدى به حضورشان در جنگ (ما کان المؤمنون لینفروا کافة فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیفقهوا فى الدین)
۱۲ - کسب معارف دینى، مقدمه اى براى انذار و هدایت جامعه است. (لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم)
۱۳ - انذار جامعه، از هدفهاى اصلى و محور تفقه در دین است. (لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم)
۱۴ - ارشاد مردم و تبلیغ دین در جامعه، منوط به داشتن آگاهى عمیق به مبانى دین (لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم)
۱۵ - لزوم تشکیل مراکز علمى - تحقیقاتى و تبلیغى به منظور شناخت عمیق دین و تبلیغ و نشر آن (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم) از اینکه خداوند فرمود: «باید گروهى از هر قومى به منظور تفقه در دین در مدینه باشد و پس از تفقه کامل به سرزمینهاى خود بازگردند»، استفاده مى شود که باید شهر مدینه را به مرکز تحقیقات اسلامى تبدیل کرد; زیرا از نظر عقل مقدمه واجب، واجب است.
۱۶ - خبر واحد، معتبر و حجت است. (لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم لعلهم یحذرون) ترتیب اثر دادن جامعه به سخنان ارشادگران، مبتنى بر حجت بودن گفتار آنان است.
۱۷ - هدف از تبلیغ و انذار جامعه، دور داشتن آن از فساد و تباهى است. (و لینذروا ... لعلهم یحذرون)
۱۸ - باقى ماندگان در مراکز علمى (براى تفقه در دین)، موظف به تعلیم و هدایت مجاهدان مراجعت کننده از نبرد* (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم) برداشت فوق بر اساس این احتمال است که ضمیر جمع فاعلى در «رجعوا» به جهادگران بازگردد نه به کسانى که به تفقه در دین مى پردازند; یعنى، گروهى باید براى جنگ بسیج شوند و گروهى دیگر در مرکز باقى بمانند و کسب معرفت کنند تا هنگامى که رزمندگان از جنگ باز مى گردند، به تعلیم و هدایت آنان بپردازند.
۱۹ - میدانهاى نبرد با کفر، زمینه دستیابى مجاهدان به درک عمیق حقایق معنوى دین* (فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین) برداشت فوق بدان احتمال است که «نفر» در «لولا نفر» به معناى بسیج براى جنگ باشد و فاعل «لیتفقهوا» مجاهدان باشند.
روایات و احادیث
۲۰ - یعقوب بن شعیب گوید: قلت لأبى عبداللّه (ع) إذا حدث على الامام حدث کیف یصنع الناس قال: این قول اللّه عزوجل: «فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین ...»;[۱] به امام صادق (ع) گفتم: اگر براى امام حادثه [فوت ]پیش آمد، مردم [در مورد شناخت امام بعد] چه کنند؟ فرمود: کجاست سخن خداى عزوجل که فرمود: چرا از هر گروهى یک عده کوچ نمى کنند تا در امر دین تفقه نمایند؟ [و امام را بشناسند] ... ».
۲۱ - عن ابى عبداللّه (ع) فى قول اللّه عزوجل: «فلو لا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فى الدین ... «فامرهم ان ینفروا إلى رسول اللّه (ص) ... ;[۲] از امام صادق (ع) درباره سخن خداى عز و جل که مى فرماید: «چرا از هر گروهى یک عده کوچ نمى کنند تا در دین تفقه نمایند» روایت شده: خداوند آنان را امر فرموده که به سوى رسول خدا (ص) کوچ نمایند [و فقه را از وى فراگیرند ]...».
۲۲ - از على (ع) روایت شده که فرمود: «الجهاد فرض على جمیع المسلمین ... فان قامت بالجهاد طائفة من المسلمین وسع سایر هم التخلف عنه ... قال اللّه تعالى: «و ما کان المؤمنون لینفروا کافة» فان دهم أمر یحتاج فیه الى جماعتهم نفروا کلّهم ... ;[۳] جهاد بر جمیع مسلمانان واجب است ... اگر عده اى از آنان به وظیفه جهاد قیام کنند، دیگران مجازند به جبهه نروند ... خداى تعالى فرمود: «نشاید که مؤمنان همه [براى جهاد] کوچ کنند» ; پس اگر پیش آمدى رخ دهد که در آنجا نیاز به مؤمنان ب--اشد، همه باید براى ج----هاد کوچ کنند [و تخلف جایز نیست ]... ».
موضوعات مرتبط
- احکام: ۱، ۶، ۷، ۲۲
- اسلام: اسلام و مبانى فرهنگى ۹; اهمیّت تبلیغ اسلام ۱; اهمیّت شناخت اسلام ۳; هجرت براى شناخت اسلام ۳
- تبلیغ: آگاهى در تبلیغ ۱۴; شرایط تبلیغ ۱۴; فلسفه تبلیغ ۱۷
- جامعه: اسلام شناس در جامعه ۸; انذار جامعه ۱۳; اهمیّت تأمین نیازهاى جامعه ۴; اهمیّت حفظ نظام اجتماعى ۴; اهمیّت فرهنگ جامعه ۹، ۱۱; زمینه انذار جامعه ۱۲; زمینه هدایت جامعه ۱۲; عوامل اصلاح جامعه ۱۷; فلسفه انذار جامعه ۱۷; مسؤول هدایت جامعه ۱۰; مسؤولیت جامعه ۳; نیازهاى جامعه ۸
- جنگ: اهمیّت جنگ ۹
- جهاد: آثار جهاد ۱۹; احکام جهاد ۱، ۶، ۲۲; اهمیّت جهاد ۹; معذوران از جهاد ۱۱; وجوب جهاد ۶
- خبر واحد: حجیت خبر واحد ۱۶
- دین: احکام تبلیغ دین ۷; احکام تفقه در دین ۷; اهمیّت تبلیغ دین ۱۵; اهمیّت تفقه در دین ۳; اهمیّت دین شناسى ۱۵; تفقه در دین ۱۸، ۲۰، ۲۱; زمینه دین شناسى ۱۹; فلسفه تعلم دین ۱۲; فلسفه تفقه در دین ۱۳; وجوب تبلیغ دین ۷; وجوب تفقه در دین ۷
- علما: علما و جنگ ۱۱; علما و مجاهدان ۱۸; مسؤولیت علما ۱۰، ۱۱، ۱۸
- فقها: مسؤولیت فقها ۱۰; نقش اجتماعى فقها ۸
- کار: اهمیّت تقسیم کار ۵
- مؤسسات: اهمیّت مؤسسات دینى ۱۵
- مبلغان: نقش اجتماعى مبلغان ۸
- مسؤولیت: تقسیم مسؤولیتهاى اجتماعى ۵; حفظ مسؤولیتهاى اجتماعى ۱; حفظ مسؤولیتهاى دینى ۱
- مسلمانان: بینش مسلمانان صدر اسلام ۲; مسلمانان صدر اسلام و جهاد ۲
- واجبات: اقسام واجبات ۶، ۷; واجبات کفایى ۶، ۷
- هجرت: هجرت به سوى محمّد (ص) ۲۱
