البقرة ١٩٨

لَيْسَ‌ عَلَيْکُمْ‌ جُنَاحٌ‌ أَنْ‌ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ‌ رَبِّکُمْ‌ فَإِذَا أَفَضْتُمْ‌ مِنْ‌ عَرَفَاتٍ‌ فَاذْکُرُوا اللَّهَ‌ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ‌ وَ اذْکُرُوهُ‌ کَمَا هَدَاکُمْ‌ وَ إِنْ‌ کُنْتُمْ‌ مِنْ‌ قَبْلِهِ‌ لَمِنَ‌ الضَّالِّينَ‌

ترجمه

گناهی بر شما نیست که از فضلِ پروردگارتان (و از منافع اقتصادی در ایّام حج) طلب کنید (که یکی از منافع حج، پی ریزیِ یک اقتصادِ صحیح است). و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد «مشعَر الحرام» یاد کنید! او را یاد کنید همان‌طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید.

مانعى نيست كه [در سفر حجّ‌] از فضل پروردگار خويش روزى بجوييد، و چون از عرفات كوچ كرديد، در مشعر الحرام خدا را ياد كنيد و او را ياد كنيد همان‌گونه كه شما را هدايت كرد، و محققا شما پيش‌تر، از گمراهان بوديد. [و چيزى نمى‌دانستيد]

بر شما گناهى نيست كه [در سفر حجّ‌] از فضل پروردگارتان [روزىِ خويش‌] بجوييد؛ پس چون از عرفات كوچ نموديد، خدا را در مشعر الحرام ياد كنيد، و يادش كنيد كه شما را كه پيشتر از بيراهان بوديد، فرا راه آورد.

باکی نیست که در هنگام حجّ کسب معاش کرده و از فضل خدا روزی طلبید، پس آن گاه که از عرفات بازگشتید در مشعر ذکر خدا کنید و به یاد خدا باشید که شما را پس از آنکه به ضلالت (کفر) بودید به راه هدایت آورد.

بر شما گناهی نیست که [در ایام حج] از پروردگارتان [به وسیله تجارت و داد و ستد] فضل و روزی و منافع مادی بطلبید. و هنگامی که از عرفات کوچ کردید، خدا را در مشعر الحرام یاد کنید. [آری] او را یاد کنید همان گونه که شما را هدایت کرد. و همانا شما پیش از این از گمراهان بودید.

اگر به هنگام حج طالب روزى خدا باشيد، مرتكب گناهى نشده‌ايد، و چون از عرفات بازگشتيد خدا را در مشعرالحرام ياد كنيد، از آن رو كه شما را هدايت كرده، در حالى كه پيش از آن گمراه بوده‌ايد.

بر شما گناهی نیست که در طلب روزی پروردگارتان برآیید، و چون از عرفات روانه شدید، در مشعرالحرام خداوند را یاد کنید و یادش کنید که شما را که پیشترها از بیراهان بودید فراراه آورد

بر شما گناهى نيست كه فزونيى- روزى از راه تجارت- از پروردگارتان بجوييد. و چون از عرفات بازگشتيد خداى را در مشعر الحرام- مُزدلفه- ياد كنيد و او را ياد كنيد به پاس آنكه شما را كه پيش از آن هر آينه از گمراهان بوديد راه نمود.

گناهی بر شما نیست این که از فضل پروردگار خود برخوردار شوید (و در ایّام حجّ به کسب و تجارت بپردازید). و هنگامی که از عرفات (به سوی مزدلفه) روان شدید، خدا را (با تهلیل و تکبیر و تلبیه) در نزد مشعرالحرام یاد کنید، و همان گونه که شما را رهنمون کرده است خدای را یاد کنید (و با تضرّع و زاری و بیم و امید و این که گوئی که او را می‌بینید به ذکرش بپردازید) اگرچه پیش از آن جزو گمراهان بوده باشید.

بر شما گناهی نیست که (در سفر حج) از فضل پروردگارتان بجویید. پس چون از عرفات کوچ نمودید، خدا را نزد مشعرالحرام یاد کنید و یادش کنید چنان که شما را هدایت کرد و گرچه پیش از آن بی‌گمان از گمراهان بوده‌اید.

نیست بر شما باکی که بخواهید فزونیی از پروردگار خود سپس گاهی که کوچ کردید از عرفات پس یاد خدا کنید نزد مشعر حرام و یاد او کنید بدانسان که رهبری کرد شما را و اگر چه بودید پیش از آن همانا از گمراهان‌

البقرة ١٩٧	آیه ١٩٨	البقرة ١٩٩
سوره : سوره البقرة نزول : ٩ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٨ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«جُنَاحٌ»: گناه. «اَن تَبْتَغُوا»: این که جویای سود از راه معامله و تجارت گردید، مادام که هدف اصلی حجّ باشد. «أَفَضْتُمْ»: برجوشیدید و چست و چابک سرازیر شدید. «عَرَفَاتٍ»: عرفات مکانی است که روز عرفه، یعنی نهم ذی‌الحجّه، حاجیان در آن لبّیک‌گویان و ادعیه‌خوانان می‌مانند و نماز ظهر و عصر را در آنجا می‌گزارند و بعد از آن رهسپار مزدلفه می‌گردند. «الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ»: کوهی است در مزدلفه میان عرفات و مِنی. «کَمَا هَدَاکُمْ»: همان گونه که رهنمودتان کرده است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ‌ آمَنُوا لاَ... (۷) لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ‌ لَهُمْ‌ وَ... (۱)

تفسیر

• آيات ۲۰۳ - ۱۹۶ ، سوره بقره
• فرق بين تمام و كمال و مراد از امر به اتمام حج
• معناى حج و بيان اقسام آن در اسلام
• معناى كلمه هدى و فرق آن با هديه
• تفاوت اعمال و مناسك حج براى اهل مكه و غير آنها از مردم
• وجه تشديد بليغ امر به تقوى در آيه شريفه : و اتقوالله ...
• آيه اى كه دلالت مى كند بر اينكه داد و ستد در حج حلال است
• وقوف و كوچ از عرفات يكى ديگر از مناسك حج خانه خدا
• دعوت به ذكر و ياد خدا و مبالغه در آن در خلال مناسك حج
• بحث روايتى در ذيل آيات حج و شاءن نزول و بيان آنها
• بحث روايتى ديگر در باره حج تمتع و نقد و بررسى تحريم آن بعد از رسول الله (ص )
• رواياتى چند از طريق اهل سنت در باره حج تمتع
• رواياتى دال بر تشريح حج تمتع در زمان پيامبر و نهى خليفه دوم آن بر اساس اجتهاد شخصى
• گفتار صريح عمر در اينكه آنچه رسولخدا انجام مى داده او از آن نهى مى كند
• حكم خليفه دوم بر تصريح خود او بر خلاف قرآن است
• بررسى كلى پيرامون نهى از متعه در حج
• دلائلى كه در روايات براى تحريم حج تمتع پس از پيامبر(ص ) اقامه شده و نقد و رد آنها
• تمتع در حج موافق با كتاب خداست نه نهى از آن
• نهى عمر صراحتا اجتهاد در مقابل نص است
• رد استدلال برخى كه گفته اند حكم تمتع در حج باعث تعطيل بازارهاى مكه است
• رد استدلال برخى كه تشريع حج تمتع را بر مبناى قول عثمان بر اساس ترس از رسولخدا دانسته اند
• حج تمتع مختص اصحاب پيامبر نيست
• امتثال دستور رسول الله واجب ، احكام خدا نسخ ناشدنى و والى حق تغيير احكام راندارد
• اطاعتى كه آيه : اطيعوالله و اطيعواالرسول و اولى الامر منكم ، براى ولى امر قرار مى دهد اطاعت در غير احكام است
• ولى امر نمى تواند به منظور صلاح كار خود احكام خدا را زير و رو كند ولو آنچه مى كند به صلاح حال امت مى كند
• تطبيق آنچه در باره حدود اختيارات ولى امر گفته شده با مسئله تمتع و آنچه از خليفه دوم صادر شد

• آيه ۱۹۷ ۱۹۹
• آيه و ترجمه
• تفسير :
• نكته ها
• ۱ - نخستين موقف حج
• ۲ - مشعر الحرام - دومين موقف حج
• ۳ - درس يگانگى و اتحاد
• ۴ - ارتباط آيات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - جواز کسب و کار، در هنگام انجام مناسک حج (الحج اشهر معلومات ... لیس علیکم جناح ان تبتغوا فضلا) جمله «لیس علیکم ...»، ناظر به کسب و کار در حج و هنگام انجام مناسک است ; به دلیل وقوع آن در بین احکام حج. علاوه بر اینکه کسب و کار در زمانهاى دیگر، محل شبهه نیست تا نفى و یا اثبات شود.

روایات و احادیث

۲ - ممنوعیّت فعالیتهاى اقتصادى در حج، پندار غلط برخى از مسلمانان صدر اسلام (لیس علیکم جناح ان تبتغوا فضلا) برخى از مسلمانان، خرید و فروش را در حج گناه مى شمردند که با این آیه، این تصوّر دفع شد. (مجمع البیان.).

۳ - ارزش و اهمیّت کسب و کار (ان تبتغوا فضلا من ربکم) به کار بردن کلمه «فضلا من ربکم» براى سود کسب و کار، حاکى از اهمیّت و ارزش آن است.

۴ - رزق و روزى آدمیان، فضل خداوند است. (فضلا من ربّکم)

۵ - تفضل خدا بر بندگان، پرتوى از ربوبیّت او (فضلا من ربّکم)

۶ - وقوف به عرفات، از مناسک حج (فاذا افضتم من عرفات) کوچ کردن (افاضه) از عرفات بر فرض وقوف به آن است ; بنابراین وقوف به عرفات مفروض و مسلّم گرفته شده است.

۷ - وجوب رفتن و وقوف به مَشعرالحرام، پس از وقوف در عرفات (فاذا افضتم من عرفات فاذکروا اللّه عند المشعرالحرام) لازمه وجوب ذکر خداوند در مشعرالحرام پس از وقوف به عرفات، وجوب رفتن و بودن (وقوف) در مشعرالحرام است.

۸ - وجوب ذکر خداوند در مَشعرالحرام (فاذکروا اللّه عند المشعرالحرام)

۹ - قِداست سرزمین مَشعرالحرام (فاذکروا اللّه عند المشعرالحرام) توصیف «مَشعر» به «الحرام»، دلالت بر قداست و احترام خاص آن سرزمین مى کند.

۱۰ - کیفیّت ذکر خداوند در مشعرالحرام، باید طبق دستور وى باشد. (فاذکروا اللّه ... و اذکروه کما هدیکم) «کما هدیکم» اى کما علّمکم. (همان گونه که به شما آموخت.)

۱۱ - چگونگى ذکر خداوند، باید طبق تعلیم الهى باشد. (و اذکروه کما هدیکم) با توجّه به توضیح فیش قبل

۱۲ - لزوم ذکر خداوند، در برابر نعمت هدایت (و اذکروه کما هدیکم) بنابر اینکه «کاف» در «کما» براى تعلیل باشد.

۱۳ - ذکر خداوند، باید مناسب نعمتِ هدایت الهى باشد. (و اذکروه کما هدیکم)

۱۴ - خداوند، هادى و معلّم انسانها (کما هدیکم)

۱۵ - انسان، بدون هدایت الهى در گمراهى است. (و ان کنتم من قبله لمن الضالین)

۱۶ - گمراهى مردم، پیش از اسلام (و ان کنتم من قبله لمن الضالین)

۱۷ - جواز خرید و فروش، در ایّام حجّ، بعد از خروج از احرام و اتمام مناسک (لیس علیکم جناح ان تبتغوا فضلا من ربّکم) امام صادق (ع) درباره قول خداوند «لیس علیکم ...» فرمود: یعنى الرّزق اذا احلّ الرّجل من احرامه و قضى نسکه فلیشترو لیبع فى الموسم.

۱۸ - خطاب جبرئیل به حضرت ابراهیم، در عرفات: «اعرف بها مناسکک و اعترف بذنبک» سبب نامگذارى عرفات به این نام (فاذا افضتم من عرفات) امام باقر (ع) و امام صادق (ع): ... فقال «جبرئیل» هذه عرفات، فاعرف بها مناسکک و اعترف بذنبک فسمّى عرفات.

موضوعات مرتبط

• احکام: ۱، ۶، ۷، ۸، ۱۰، ۱۷
• ابراهیم (ع): ابراهیم (ع) و جبرئیل ۱۸
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۲
• اماکن مقدس: ۹
• انسان: روزى انسان ۴
• تاریخ مقارن بعثت: ۱۶
• جاهلیت: تاریخ جاهلیت ۱۶ ; عقیده جاهلیت ۲
• جبرئیل: ۱۸
• حج: احکام حج ۱، ۶، ۷، ۸، ۱۰، ۱۷ ; کار در حج ۱ ; معامله در حج ۱، ۲، ۱۷
• خدا: ربوبیّت خدا ۵ ; فضل خدا ۵ ; نعمتهاى خدا ۱۲، ۱۳ ; هدایت خدا ۱۴، ۱۵
• ذکر: ذکر خدا ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳
• عرفات: نامگذارى عرفات ۱۸ ; وقوف در عرفات ۶، ۷
• کار: ارزش کار ۳
• گمراهى: عوامل گمراهى ۱۵
• مشعرالحرام: ذکر در مشعرالحرام ۸، ۱۰ ; قداست مشعرالحرام ۹ ; وقوف در مشعرالحرام ۷
• معامله: ۱۷
• نامها: نقش نامها ۱۸
• واجبات: ۷، ۸
• هدایت: نعمت هدایت ۱۳