تفسیر:المیزان جلد۱۶ بخش۲۶: تفاوت میان نسخه‌ها

به تحقيق لقمان را حكمت داديم ، (و چون لازمه حكمت شكر منعم است ، به او گفتيم :) خدا را سپاس بدار، و هر كس سپاس بدارد به نفع خود سپاس مى دارد، و هر كه كفران كند، (چشم خودش مى رود،) چون خدا بى نياز است ، (از شكر نكردن خلق متضرر نمى شود)، و نيز ستوده است ، (چه شكرش بگزارند و چه كفرانش كنند) (۱۲)

و آن دم كه لقمان به پسر خويش كه پندش مى داد گف ت : اى پسرك من ! به خدا شرك ميار، كه شرك ، ستمى است بزرگ (۱۳)

ما انسان را در مورد پدر و مادرش ، و مخصوصا مادرش ، كه با ناتوانى روز افزون حامل وى بوده ، و از شير بريدنش تا دو سال طول مى كشد، سفارش كرديم ، و گفتيم : مرا، و پدر و مادرت را سپاس بدار، كه سرانجام به سوى من است (۱۴)

و اگر بكوشند تا چيزى را كه در مورد آن علم ندارى با من شريك كنى اطاعتشان مكن ، و در اين دنيا به نيكى همدمشان باش ، طريق كسى را كه سوى من بازگشته است پيروى كن ، كه درآخر بازگشت شما نيز نزد من است ، و از اعمالى كه مى كرده ايد خبرتان مى دهيم (۱۵)

اى پسرك من ! اگر عمل تو هم وزن دانه خردلى ، آنهم پنهان در دل سنگى ، يا در آسمان يا در زمين باشد، خدا آن را مى آورد، كه خدا دقيق و كاردان است (۱۶)

اى پسرك من ! نماز به پا دار، و امر به معروف و از منكر نهى كن ، و بر مصائب خويش صبر كن ، كه اين از كارهاى مطلوب است (۱۷)

اى پسرك من ، از در كبرو نخوت از مردم روى بر مگردان و در زمين چون مردم فرحناك راه مرو، خدا خودپسندان گردن فراز را دوست نمى دارد (۱۸)

در راه رفتن خويش معتدل باش ، و صوت خود ملايم كن ، كه نامطبوع ترين آوازها آواز خران است (۱۹)

در اين آيات اشاره شده به اينكه به لقمان حكمت داده شد، و چند حكمت نيز از او در اندرز به فرزندش نقل شده ، و در قرآن كريم جز در اين سوره نامى از لقمان نيامده ، و اگر در اين سوره آمده ، به خاطر تناسبى است كه داستان سراسر حكمت او با داستان خريدار لهو الحديث داشته ، چون اين دو نفر در دو نقطه مقابل هم قرار دارند، يك فرد انسان آن قدر دانا و حكيم است كه كلماتش راهنماى همه مى شود، و در مقابل ، فرد ديگرى يافت مى شود كه راه خدا را مسخره مى كند، و براى گمراه كردن مردم اين در و آن در مى زند، تا لهو الحديثى جمع آورى نمايد

((شكرگزارى خداوند(( حكمتى است كه خدا به لقمان عطا فرمود.

وَ لَقَدْ ءَاتَيْنَا لُقْمَنَ الحِْكْمَةَ أَنِ اشكُرْ للَّهِ ... فَإِنَّ اللَّهَ غَنىُّ حَمِيدٌ

كلمه ((حكمت (( - به طورى كه از موارد استعمالش فهميده مى شود - به معناى معرفت علمى است در حدى كه نافع باشد، پس حكمت حد وسط بين جهل و جربره است

در جمله ((ان اشكر لله (( بعضى گفته اند: كلمه ((قلنا(( در تقدير است ، و معنايش اين است كه : بدو گفتيم ما را شكر بگزار، ولى ظاهرا احتياجى به اين تقدير نيست ، و جمله مذكور تفسير حكمت دادن به لقمان است و مى خواهد بفرمايد حكمتى كه به لقمان داديم اين بود كه : ((خدا را شكر بگزار(( چون شكر عبارت است از به كار بردن هر نعمتى در جاى خودش ، به طورى كه نعمت ولى نعمت را بهتر وانمود كند، و به كار بردن نعمت به اين نحو محتاج است به اينكه اول منعم ، و سپس نعمتهايش ، بدان جهت كه نعمت اوست شناخته شود، سپس ‍ كيفيت به كار بردن در محلش ، آن طور كه لطف و انعام او را بهتر وانمود كند شناخته گردد، پس حكمت دادن به لقمان ، لقمان را وادار كرد تا اين مراحل را در شكر طى كند، و در حقيقت حكمت دادن به او مستلزم امر به شكر نيز هست

در جمله ((ان اشكر لله (( التفاتى از تكلم به غيبت به كار رفته ، چون قبلا سياق ، سياق تكلم با غير بود، و مى فرمود: ((آتينا(( اين جا هم بايد فرموده باشد ((ان اشكر لنا(( و اگر اينطور نفرمود، بدان جهت است كه تعبير به ((نا - ما(( در جمله ((آتينا(( از گوينده براى اظهار عظمت از قبال خودش و خدمه اش صحيح است ، ولى در مساله شكر صحيح نبود، چون با توحيد در شكر تناسب نداشت

وَ مَن يَشكرْ فَإِنَّمَا يَشكُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنىُّ حَمِيدٌ

اين آيه بى نيازى خدا را خاطرنشان مى سازد، و مى فرمايد فايده شكر تنها به خود شاكر عايد مى شود، همچنان كه ضرر كفران هم به خود كفران كننده عايد مى گردد، نه به خدا، چون خدا غنى مطلق است ، و احتياج به شكر كسى ندارد، و چون حميد و محمود است ، چه شكرش ‍ بگزارند و چه نگزارند، پس كفران هم به او ضرر نمى رساند

و اگر در شكر تعبير به مضارع كرده ، كه دلالت بر استمرار دارد، و در كفر تعبير به ماضى كرده ، كه تنها يك بار را مى رساند، براى اين است كه شكر وقتى نافع است كه استمرار داشته باشد، ولى كفر با يك بار هم ضررش ‍ خواهد رسيد

وَ إِذْ قَالَ لُقْمَنُ لابْنِهِ وَ هُوَ يَعِظهُ يَبُنىَّ لا تُشرِك بِاللَّهِ إِنَّ الشرْك لَظلْمٌ عَظِيمٌ