فصلت ٥١

وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى‌ الْإِنْسَانِ‌ أَعْرَضَ‌ وَ نَأَى‌ بِجَانِبِهِ‌ وَ إِذَا مَسَّهُ‌ الشَّرُّ فَذُو دُعَاءٍ عَرِيضٍ‌

ترجمه

و هرگاه به انسان (غافل و بی‌خبر) نعمت دهیم، روی می‌گرداند و به حال تکبّر از حق دور می‌شود؛ ولی هرگاه مختصر ناراحتی به او رسد، تقاضای فراوان و مستمرّ (برای بر طرف شدن آن) دارد!

|و هرگاه به انسان نعمت ارزانى داشتيم، روى برتافت و خود را [از بندگى خدا] كنار كشيد، و هرگاه آسيبى بدو رسيد دعاى دور و درازى داشت

و چون انسان را نعمت بخشيم، روى برتابد و خود را كنار كشد، و چون آسيبى بدو رسد دست به دعاى فراوان بردارد.

و ما هر گاه به انسان (بی‌حوصله کم ظرف) نعمتی عطا کنیم رو بگرداند و (از شکر خدا) دوری جوید، و هر گاه شرّ و بلایی به او روی آورد آن گاه دایم زبان به دعا گشاید (و اظهار عجز نماید).

و هنگامی که به انسان نعمت عطا می کنیم [از طاعت و عبادت] روی بر می گرداند و [با کبر و نخوت] از ما دور می شود، و چون آسیبی به او رسد [برای برطرف شدنش] به دعای فراوان و طولانی روی می آورد؛

چون به آدمى نعمتى ارزانى داريم، رويگردان مى‌شود و به تكبر گردن مى‌افرازد. و اگر بدو شرى برسد، بسيار فرياد و فغان مى‌كند.

و چون به انسان ناز و نعمتی ارزانی داریم [از سر نعمت زدگی و ناسپاسی‌] روی بگرداند و دامن کشان بگذرد، و چون بلایی به او رسد دعاخوانی پیگیر است‌

و چون به آدمى نيكويى كنيم و نعمت ارزانى داريم، [از ما و طاعت ما] روى بگرداند و [با حال تكبر و استغنا] خود را [از ما] دور دارد، و چون بدى به او رسد پس دعائى دور و دراز خواهد داشت.

هنگامی که ما به انسان نعمت دهیم رویگردان (از دینداری و شکرگزاری) می‌گردد و تکبّر و غرور می‌ورزد، و هنگامی که به بلا و گرفتاری و ناراحتی و بیماری دچار گردید، دعاهای عریض و طویلی سر می‌دهد (و به شکوه و گلایه می‌پردازد که چرا خدا نعمت خود را از او بازگرفته است و بدو ظلم کرده است).

و چون انسان را نعمتی دادیم، روی برتابد و خود را (از روی تکبر) به پهلویش خرامان کنار کشد و چون آسیبی بدو در رسد دارای درخواستی وسیع است.

و هر گاه بخشایش کنیم بر انسان روی برتابد و دور گرداند پهلوی خویش را و هر گاه رسدش شرّی پس او است دارای دعائی پهناور

فصلت ٥٠	آیه ٥١	فصلت ٥٢
سوره : سوره فصلت نزول : اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَعْرَضَ»: رویگردان می‌شود. شکرگزاری و چه بسا دینداری را رها می‌کند. «نَأی بِجَانِبِهِ»: خود را از خداپرستی و دینداری دور می‌کند. تکبّر می‌ورزد و مغرور می‌گردد. شانه‌ها را بالا می‌اندازد که مثل سر را بالا گرفتن نشانه فخرفروشی و استکبار است. مراد از (جانِب) خود انسان یا دوش او است (نگا: روح المعانی). «عَرِیضٍ»: وسیع. مراد دراز و فراوان است. البتّه دعای شخص کافر یا سست ایمان، بدین هنگام جنبه گلایه از خدا و ناشکری دارد و بیشتر جزع و فزعی است بر از دست دادن نعمت و برای عودت دادن آن. یا این که در وقت ثروتمندی متکبّر و مغرور می‌شود، و در وقت فقر و فاقه متضرّع و زبون، و در هر دو حالت تنها متوجّه دنیا است. بالاخره دعایش برای دنیا است نه برای خدا.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِذَا مَسَ‌ الْإِنْسَانَ‌ الضُّرُّ... (۶) وَ إِذَا مَسَ‌ الْإِنْسَانَ‌ الضُّرُّ... (۴)

فَتَوَلَّى‌ بِرُکْنِهِ‌ وَ قَالَ‌... (۰) کَلاَّ إِنَ‌ الْإِنْسَانَ‌ لَيَطْغَى‌ (۱) أَنْ‌ رَآهُ‌ اسْتَغْنَى‌ (۰)

تفسیر

• آيات ۴۰ - ۵۴ سوره فصّلت
• تهديد خداوند ملحدين امت را به عذاب روز قيامت
• وجوه مختلف درباره خبر ان در آيه : ان الذين كفروا بالذكر لما جاءهم ...
• مراد از اينكه درباره قرآن فرمود كتاب عزيز است و لا ياءتيهالباطل من بين يديه و لا من خلفه
• توضيح آيه : ولو جعلناه قرآنا اعجميا...
• نكوهش انسان از جهت اينكه در حال تنعم از خداغافل و روى گردان است و در سختى و تنگى به دعا مى پردازد
• اعراض از قرآن حتى با احتمال اينكه از ناحيه خدا باشد، برخلاف حكم عقل است
• سه احتمال درباره مراد از آيات در آيه سنريهم آياتنا فى الافاق و فى انفسهم ...
• رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - اعراض و روى گردانى انسان از خداوند، پس از دستیابى به نعمت (و إذا أنعمنا على الإنسن أعرض و نا بجانبه)

۲ - رفاه و نعمت، زمینه پیدایش روحیه تکبر و غرور در آدمى است. (و إذا أنعمنا ... نا بجانبه) «نأى» (مصدر «نئا») به معناى دور شدن است و هرگاه با واژه «جانب» به کار رود، کنایه از تکبر و غرور خواهد بود.

۳ - اعطاى نعمت از سوى خداوند به انسان، مقتضى روى آورى به درگاه او و کرنش در برابر او (و إذا أنعمنا على الإنسن أعرض) از لحن نکوهش آمیز آیه، مطلب بالا استفاده مى شود.

۴ - برخوردارى از نعمت هاى الهى، نباید به تکبر و غرور آدمى بینجامد. (و إذا أنعمنا على الإنسن أعرض و نا بجانبه)

۵ - انسان به هنگام گرفتارى، رو به سوى خدا مى آورد و اصرار و التماس مى کند. (و إذا مسّه الشرّ فذو دعاء عریض)

۶ - انسان، موجودى کم ظرفیت در ملایمات و ناملایمات (و إذا أنعمنا على الإنسن أعرض ... و إذا مسّه الشرّ فذو دعاء عریض)

۷ - کبر و غرور به هنگام نعمت و رفاه و جزع و ناآرامى به هنگام مصیبت و بلا، امرى نکوهیده و ناپسند (و إذا أنعمنا ... و إذا مسّه الشرّ)

۸ - نقش مصایب و گرفتارى ها، در توجه انسان به خدا (و إذا مسّه الشرّ فذو دعاء عریض) برداشت بالا بنابر این نکته است که مراد از «دعاء عریض» خواندن خدا باشد.

۹ - خداوند، منشأ نعمت ها و پیراسته از شرور و بدى ها (و إن مسّه الشرّ ... و لئن أذقنه رحمة ... و إذا أنعمنا على الإنسن ... و إذا مسّه الشرّ) از این که خداوند رحمت و نعمت را به خود نسبت داده; ولى شرور را به خویشتن منتسب نکرده است، مطلب بالا به دست مى آید.

۱۰ - رفاه مندى و تنگناهاى زندگى، دو میدان براى بروز و ظهور خصلت هاى آدمى و آفات روحى او (و إذا أنعمنا ... و إذا مسّه الشرّ)

۱۱ - لزوم دعا و ارتباط با خدا، در همه حالات و نه تنها به هنگام سختى و گرفتارى (و إذا أنعمنا ... أعرض ... و إذا مسّه الشرّ فذو دعاء عریض)

۱۲ - مشکلات و تنگناهاى زندگى انسان، در مقابل نعمت هاى اعطا شده از سوى خداوند به او اندک است. (و إذا أنعمنا... و إذا مسّه الشرّ) به کار رفتن واژه «مسّه» در مورد شرور - و نه مورد نعمت ها - بیانگر مطلب یاد شده است.

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: صفات جلال ۹
• انسان: انسان ها در سختى ۵; بى صبرى انسان ۶; صفات انسان ۶; کفران انسان ها ۱
• ایمان: آثار ایمان به خدا ۳
• تسلیم: آثار تسلیم به خدا ۳
• تکبر: تکبر هنگام نعمت ۴; زمینه تکبر ۲; سرزنش تکبر ۷
• جزع: سرزنش جزع ۷
• خدا: ارتباط با خدا ۱۱; التجا به خدا ۵; تنزیه خدا ۹; خدا و شرور ۹; زمینه اعراض از خدا ۱; وفور نعمتهاى خدا ۱۲
• دعا: اهمیت دعا ۱۱
• ذکر: زمینه ذکر خدا ۸
• رفاه: آثار رفاه ۲، ۶، ۷، ۱۰
• سختى: آثار سختى ۵، ۶، ۷، ۱۰; التجا در سختى ۵
• شخصیت: زمینه بروز شخصیت ۱۰
• مشکلات: قیاس مشکلات با نعمتها ۱۲; کمى مشکلات ۱۲
• مصیبت: آثار مصیبت ۸
• نعمت: آثار نعمت ۱، ۲، ۳، ۷; منشأ نعمت ۹