تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۲۷: تفاوت میان نسخه‌ها

و معلوم است كه «تكذيب يوم الدين»، كفر، و مستلزم انكار تشريع دين است ، و اين انكار هم مستلزم انكار ربوبيت خداى تعالى است ، و اگر چنين شخصى را انسان خواند، براى اين بود كه حجت و يا شبيه حجتى باشد براى اينكه بفهماند نعمت هايى كه در آيات بعد مى شمارد تماميش براى تك تك انسانها نيست ، بلكه مجموع آنها ثابت است براى تمام انسانها.

در اين آيه مى بينيم كه غرور را معلق به دو صفت «'''ربوبيت '''» و «'''كرم '''» خداى تعالى كرده ، و اين بدان منظور بوده كه بفهماند علت عتاب و توبيخ چه بود، و حاصلش اين است كه تمرد مربوب و سرگرمى و فرو رفتن سراپايش در معصيت ربى كه مدبر امر او است ، و نعمت هاى ظاهرى و باطنيش سراپاى وجود او را فرا گرفته ، كفرانى است كه هيچ فطرت سليمى در زشتى آن شك ندارد، و بدون دغدغه مرتكبش را مستحق عقاب مى داند، مخصوصا در موردى كه رب منعم ، كريم هم باشد، يعنى اگر نعمتى مى دهد و عطايى مى كند هيچ قسم سودى را براى خود منظور ندارد، و علاوه بر اين در احسانى كه مى كند بديها و نادانيها و نافرمانيهاى مربوب را در نظر نمى گيرد، و از همه اغماض مى كند، كه كفران چنين ربى باز هم زشت تر و توجه عتاب و مذمت شديدتر و روشن تر است .

پس اينكه فرمود: «'''يا ايها الانسان ما غرك بربك الكريم '''» استفهامى است توبيخى كه انسان را به صورت سؤ ال در برابر كفرانى مخصوص ‍ يعنى بدون عذر و بهانه مذمت مى كند، و آن كفران مخصوص ، كفران نعمت هاى ربى است كريم .

انسان در برابر اين سؤ ال جوابى ندارد، و نمى تواند بگويد: پروردگار اكرم تو مرا مغرور كرد، چون پروردگارش قبلا به زبان انبيايش به او پيام داده بود كه : «'''لئن شكرتم لازيدنكم و لئن كفرتم ان عذابى لشديد'''»، و نيز فرموده بود: «'''و اما من طغى و اثر الحيوه الدنيا فان الجحيم هى الماوى '''»، و از اين قبيل پيامهاى ديگر كه تصريح مى كند به اينكه معاندين مفرى از عذاب ندارند، و كرم خدا در قيامت شامل آنان نمى شود، همچنان كه در جاى ديگر فرمود: «'''و رحمتى وسعت كل شى ء فساكت بها للذين يتقون '''».

و معلوم است كه بعد از بيان و تماميت حجت ، ديگر عذرى نمى ماند، و اگر در عين حال گنهكار بتواند بگويد: «'''كرم تو مغرورم كرد'''» و به صرف گفتن اين حرف عذاب از او برطرف شود، بايد در مورد كافر معاند هم كافى باشد، و حال آنكه چنين نيست ، چون گفتيم بعد از بيان عذرى نيست .

از همينجا روشن مى شود كه گفتار بعضى از مفسرين كه گفته اند: آوردن كلمه «'''كريم '''» در آيه از باب تلقين حجت است ، كه آن نيز مظهرى از كرم است . درست نيست .

چگونه ممكن است خواسته باشد به دهان بنده اش بگذارد كه در پاسخ من بگو:«'''خدايا كرم تو مرا مغرور كرد'''»، با اينكه سياق آيه سياق تهديد است ، به طورى كه در آخر بدينجا كشيده مى شود كه «'''و ان الفجار لفى جحيم يصلونها يوم الدين و ما هم عنها بغائبين '''».