۱۴٬۱۷۸
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۸ بخش۳۴: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←عالَم ذَر، نشئۀ انسانى متقدم بر نشئۀ دنيوى است
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
آرى، قذارت شرك و لوث معصيت از احكام اين نشئه دنيايى است، نه آن نشئه. آن نشئه، قائم به فعل خدا است، و جز فعل خدا، كس ديگر فعلى ندارد. دقت فرماييد. | آرى، قذارت شرك و لوث معصيت از احكام اين نشئه دنيايى است، نه آن نشئه. آن نشئه، قائم به فعل خدا است، و جز فعل خدا، كس ديگر فعلى ندارد. دقت فرماييد. | ||
خواننده | خواننده محترم، اگر در آيه مورد بحث، يعنى آيه: «و إذ أخذ ربك من بنى آدم من ظهورهم ذريتهم...»، به خوبى دقت بفرمايد، خواهد ديد كه آيه اشاره مى كند به تفصيل حقيقتى كه آيات فوق، به طور اجمال، به آن اشاره داشت. اشاره مى كند به يك نشأت انسانى، كه سابق بر نشأت دنيايى او است. اين نشأت است كه خداوند در آن، بين افراد نوع انسان، تفرقه و تمايز قرار داده و هر يك از ايشان را، بر نفس خود شاهد گرفته است، كه: «ألست بربكم: آيا من پروردگار شما نيستم؟ قالوا بلى: گفتند آرى»، اين است معناى آيه شريفه و ديگر آن اشكالاتى كه بر كلام مثبتين عالَم ذَر وارد مى شد، بر آن وارد نمى شود. | ||
و همچنين اشكالاتى هم كه بر گفتار | ايشان از آيه و روايات، عالَم ذَرى فهميده بودند كه تقدم زمانى بر اين عالَم دارد، ليكن در معنايى كه ما از آيه شريفه و از ساير آيات فهميديم، تقدم زمانى نيست، نشأتى است كه به حسب زمان، هيچ انفكاك و جدایى از نشأت دنيوى ندارد، بلكه با آن و محيط به آن است، و تقدمى كه بر آن دارد، مانند تقدم «كُن» بر «فيكون» است. پس آن محذورها و اشكالاتى كه در تقدم زمانى بود، در اين وجه راه ندارد. | ||
و همچنين اشكالاتى هم كه بر گفتار منكران عالَم ذَر، در تفسير آيه مورد بحث، وارد مى شد، بر اين وجه وارد نمى شود. ايشان آيه شريفه را به حالت وجود نوع انسانى در نشأت دنيا تفسير كرده بودند، و ما بر كلام ايشان اشكال كرده و گفتيم: اين توجيه، مخالف با جمله «و إذ أخذ ربك» است. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۴۱۹ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۴۱۹ </center> | ||
و نيز مستلزم اين است كه | و نيز مستلزم اين است كه إشهاد را، مجازا حمل بر تعريف كنيم و نيز سؤال «ألستُ بربكم»، و جواب «قالوا بلى شهدنا» را، حمل بر زبان حال كنيم، و حال آن كه چنين نيست، و اين گفت و شنود، مربوط به نشأت دنيا نبوده، بلكه ظرف آن سابق بر ظرف دنيا است، و إشهاد هم، معناى حقيقی اش اراده شده، و خطاب هم زبان حال نيست، بلكه خطاب حقيقى است. | ||
و نيز معنايى كه ما براى آيه | و نيز معنايى كه ما براى آيه كرديم، معناى تحميلى نبوده، بلكه معنايى است كه آيه شريفه از آن تأبى ندارد، و ساير آيات هم، به شرطى كه به يكديگر ضميمه شود، اشاره به آن دارد. | ||
و اما روايات - به زودى خواهد آمد كه پاره اى از | و اما روايات - به زودى خواهد آمد كه پاره اى از آن ها، مانند آيه شريفه دلالت دارد بر اصل تحقق اين نشأت انسانى، و بعضى ديگر دارد كه خداوند براى آدم از اين نشأت انسانى پرده بردارى نموده، و ملكوت عالَم انسانى و إشهاد و أخذ ميثاقى را كه در آن واقع شده، به وى نشان داده، همان طورى كه ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نشان داده است. اينك خواننده گرامى را به انتظار رسيدن بحث روايتى گذاشته و به تفسير آيه باز مى گرديم. | ||
«'''و | «'''و إذ أخذ ربك'''» - يعنى: بيان سابق را براى اهل كتاب تتميم نموده و داستان أخذ ميثاق را بر ايشان نقل كن و يا براى مردم نقل كن، آن بيانى را كه اين سوره به خاطر آن نازل شده و آن، اين است كه براى خدا عهدى است بر گردن بشر، كه از آن عهد بازخواست خواهد كرد، و اين كه بيشتر مردم با اين كه حجت بر ايشان تمام شده، به آن عهد وفا نمى كنند. | ||
ذكر كن براى مردم موطنى را كه در آن | ذكر كن براى مردم موطنى را كه در آن موطن، خداوند از بشر، از صلب هايشان ذريه شان را گرفت، به طورى كه احدى از افراد نماند مگر اين كه مستقل و مشخص از ديگران باشد، و همه در آن موطن جدا جداى از هم اجتماع نمودند، و خداوند ذات وابسته به پروردگارشان را به ايشان نشان داد، و عليه خود گواهشان گرفت، و ايشان در آن موطن غايب و محجوب از پروردگارشان نبوده و پروردگارشان هم، از ايشان محجوب نبود، بلكه به معاينه ديدند كه او پروردگارشان است، همچنان كه هر موجود ديگرى به فطرت خود و از ناحيه ذات خود پروردگار خود را مى يابد، بدون اين كه از او محجوب باشد. | ||
و اين معنا، ظاهر برخى از آيات | و اين معنا، ظاهر برخى از آيات قرآنى، از قبيل آيه: «و إن من شئ إلا يسبح بحمده ولكن لا تفقهون تسبيحهم» است. | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۴۲۰ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۴۲۰ </center> | ||
«''' | «'''ألستُ بربّكم قالوا بلى شهدنا'''»: - همان طورى كه گفتيم، اين خطاب و جواب، از باب زبان حال نيست، بلكه خطابى است حقيقى و كلامى است الهى، مگر كلام چيست؟ كلام، عبارت است از: «القائاتى كه بر معناى مورد نظر دلالت كند»، و خداى تعالى هم كارى كرده و در نهاد بشر القائاتى كرده است، كه بشر مقصود خدا را از آن فهميده و درك مى كند كه بايد به ربوبيت پروردگارش اعتراف نموده، و به اين عهد ازلى وفا كند. | ||
«'''أن تقولوا يوم القيامة إنا كنا عن هذا غافلين'''» - خطاب در اين جمله، به مخاطبان در جمله: «ألستُ بربكم»، و به همان كسانى است كه گفتند: «بلى شهدنا»، و به مقتضاى اين آيه، بشر در قيامت إشهاد و خطاب خدا و اعتراف خود را به معاينه مى بيند و درك مى كند، هرچند در دنيا، از آن و از ماسواى معرفت غافل بوده. | |||
آرى، در روز قيامت كه بساط بر چيده مى شود و شواغلى كه انسان را از إشهاد و خطاب خدا و اعتراف درونى خود غافل مى ساخت، از بين مى رود و پرده هايى كه ميان بشر و پروردگارش حائل بود، برچيده مى شود، بشر به خود مى آيد و دوباره اين حقايق را به مشاهده و معاينه درك مى كند، و آنچه را كه ميان او و پروردگارش گذشته بود، به ياد مى آورد. | |||
احتمال هم دارد كه خطاب در | احتمال هم دارد كه خطاب در آيه، راجع به ما باشد كه مخاطب به آيات قرآنى هستيم، و بخواهد بفرمايد: ما اين عمل را با شما گروه مخاطبان انجام داديم، تا فرداى قيامت چنين و چنان نگوييد؛ وليكن احتمال اول به ذهن نزديك تر است، و قرائت «أن يقولوا»، به لفظ غيبت هم آن احتمال را تأييد مى كند. | ||
«''' | «'''أو تقولوا إنما أشرك آباؤنا من قبل'''» - اين جمله، حكايت حجتى است كه بنا به فرض انحصار إشهاد و أخذ ميثاق در پدران ممكن بود فرزندان (ذريه) به آن تمسك كنند، همچنان كه جمله «أن تقولوا»، حجت جميع مردم از پدران و فرزندان است، كه به فرض ترك إشهاد، ممكن بود به آن استدلال نمايند. | ||
و پر واضح است كه اگر فرض كنيم خداوند | و پر واضح است كه اگر فرض كنيم خداوند إشهاد و أخذ ميثاق را در آن نشأت، به كلى ترك مى كرد، لازمه اش، اين مى شد كه احدى از افراد ذريه در اين نشأت، به خداى تعالى معرفت پيدا نكند. براى اين كه آن نشأت، نشأتى است كه ميان بشر و پروردگارش حائلى نيست، و اگر فرضا در آن جا كسى به ربوبيت پروردگارش علم پيدا كند، همين علم، خود إشهاد و أخذ ميثاق است. به خلاف اين نشأت كه به خاطر محجوب بودن بشر، تنها راه علمش از طريق استدلال است، و تنها بدين وسيله مى تواند به ماوراى حجاب پى ببرد. | ||
بنابراين، اگر در آن نشأت بالنسبه به ذريه إشهاد و أخذ ميثاق واقع نمى شد، لازمه اش، اين بود كه احدى از افراد ذريه اصلا راهى به سوى معرفت ربوبيت نداشته باشند، | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۴۲۱ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۴۲۱ </center> | ||
و آن وقت معصيت شرك از ايشان فرض نداشت | و آن وقت معصيت شرك از ايشان فرض نداشت. زيرا اگر هم مشرك مى شدند، شركشان عمل پدرانشان محسوب مى شد. چون راهى جز پيروى از پدران و بار آمدن كوركورانه بر شرك آنان نداشتند. آن وقت صحيح بود بگويند: «إنما أشرك آباونا من قبل و كنا ذرية من بعدهم أفتهلكنا بما فعل المبطلون». | ||
«'''و كذلك نفصل | «'''و كذلك نفصل الآيات و لعلهم يرجعون'''»: | ||
«تفصيل آيات»، به معناى جدا كردن آن ها از يكديگر است، تا معنا و مدلول هر يك، در جاى خود روشن شود، و در اثر اختلاط آن ها مختلط نگردد. و اين كه فرمود: «و لعلهم يرجعون»، عطف است بر مقدر و تقدير آيه، اين است كه: ما آيات را تفصيل داديم به منظور فلان و فلان و اين كه شايد ايشان از باطل به سوى حق بازگشت كنند. | |||
<span id='link266'><span> | <span id='link266'><span> | ||
