تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۸: تفاوت میان نسخه‌ها

قُمِ الَّيْلَ إِلا قَلِيلاً نِّصفَهُ أَوِ انقُص مِنْهُ قَلِيلاً أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِيلاً

مراد از «'''قيام در ليل '''» قيام در شب براى نماز است ، پس كلمه «'''ليل '''» مفعول فيه است ، كه مجازا مفعول به واقع شده ، مثل اينكه مى گويند: «'''دخلت الدار - داخل شدم خانه را'''»، كه حقيقتش ‍ «'''دخلت فى الدار - داخل شدم در خانه است '''».

بعضى گفته اند: معمول «'''قم '''» در تقدير است ، و كلمه «'''ليل '''» به خاطر ظرفيت منصوب شده ، و تقدير كلام «'''قم الى الصلاه فى الليل '''» است ، و جمله «'''الا قليلا'''» استثنا از كلمه «'''ليل '''» است.

و از ظاهر سياق بر مى آيد كه جمله «'''نصفه او انقص منه قليلا او زد عليه '''»، بدل باشد از جمله «'''الليل الا قليلا'''»، كه متعلق تكليف «'''قم '''» است ، و دو ضمير «'''منه '''» و «'''عليه '''» به كلمه «'''نصف '''»، و ضمير در «'''نصفه '''» به كلمه «'''ليل '''» بر مى گردد، و معناى آيه اين است كه نيمى از شب را بپاخيز، و يا كمى از نصف كم كن ، و يا اندكى بر نصف بيفزا، و اين ترديد بين سه امر ترديد تخيير است ، مى خواهد بفرمايد: مخيرى بين اينكه درست نيمى از شب را زنده بدارى ، و يا كمى كمتر از نصف ، و يا كمى بيشتر از آن را.

بعضى از مفسرين گفته اند: كلمه «'''نصفه '''» بدل از مستثنى ، يعنى كلمه «'''قليلا'''» است ، و اگر اينطور باشد، معنا چنين مى شود: شب را بپا خيز الا نصف آن را، و يا از نصف كمى كمتر كن ، يعنى بيشتر از نصف را بپا خيز، و يا كمى زيادتر كن ، يعنى كمتر از نصف بپا خيز. و در اين صورت بر عكس وجه قبلى جمله بدل ، ابهام را از مستثنى به مطابقه و از مستثنى منه به التزام بر مى دارد.

و اين دو وجه هر چند در نتيجه يكى هستند، و ليكن وجه قبلى زودتر به ذهن مى رسد، چون احتياج به رفع ابهام كردن به وسيله بدل از متعلق حكم ، سابقه بيشترى دارد، تا احتياج به رفع ابهام از توابع و ملحقات آن . پس بدل بودن جمله «'''نصفه ...'''» از كلمه «'''ليل '''» كه لازمه آن رفع ابهام از متعلق تكليف است به دلالت مطابقى زودتر به ذهن مى رسد، از اينكه بدل باشد از كلمه «'''قليلا'''».

بعضى ديگر گفته اند: كلمه «'''نصفه '''» بدل از ليل است ، و ليكن مراد از قليل ، قليل از شبهاست ، نه قليل از ساعتهاى يك شب ، و معناى آيه اين

است كه : همه نيمه شب ها بر خيز، يا شبهاى اندكى از آن كم كن ، و يا شبهاى اندكى بر آن اضافه كن ، و منظور از اين شبهاى اندك آن شبهايى است كه انسان عذر دارد، يا بيمار است ، و يا خواب بر او غلبه كرده و يا عذرى ديگر دارد. و اين وجه عيبى ندارد، جز اينكه وجه اول زودتر به ذهن مى آيد.

«'''و رتل القران ترتيلا'''» - «'''ترتيل قرآن '''» به معناى تلاوت آن است به نحوى كه حروف پشت سر هم آن روشن و جداى از هم بگوش ‍ شنونده برسد، و اين جمله عطف است بر جمله «'''قم الليل'''»، و معناى آن دو اين است كه شب برخيز و قرآن را به ترتيل بخوان .

و ظاهرا مراد از ترتيل قرآن ، ترتيل آن در نماز، و يا اصلا منظور از قرآن خود نماز است ، و خداى تعالى نظير اين تعبير را از نماز كرده ، مثلا فرموده : «'''اقم الصلوه لدلوك الشمس الى غسق الليل و قران الفجر ان قران الفجر كان مشهودا'''».

بعضى گفته اند: مراد آيه شريفه اين است كه قرائت قرآن را واجب كند نه نماز را.