تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۲۷: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

وَ مَا هُوَ عَلى الْغَيْبِ بِضنِينٍ

كلمه «'''ضنين '''» صفت مشبهه از ماده «'''ضن '''» است ، كه به معناى بخل است ، مى فرمايد رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) به هيچ چيز از آنچه به او وحى مى شود بخل نمى ورزد، و چيزى را از كسى كتمان و پنهان نمى كند و تغيير و تبديل نمى دهد، و وحى را نه همه اش و نه بعضى از آن را به چيز ديگر تبديل نمى كند، بلكه همانطور كه به او تعليم داده به مردم تعليم مى دهد، و آنچه را ماءمور به تبليغش شده تبليغ مى كند.

در اين آيه ، استناد قرآن به القاآت شيطانى را نفى مى كند، و با اين نفى جنون هم نفى مى شود، براى اينكه آنچه نفى شده اعم از جنون است چون كلمه شيطان به معناى شرير است كه ابليس هم يكى از آن شريرها است و ذريه او نيز مصاديقى از شرير، و اشرار جن هم مصاديقى از آن هستند، در قرآن هم شيطان رجيم تنها به ابليس اطلاق نشده ، در مورد ساير شريرها هم اطلاق شده است ، درباره ابليس مى فرمايد: «'''فاخرج منها فانك رجيم '''» و درباره ساير شيطانها و شريرها مى فرمايد: «'''و حفظناها من كل شيطان رجيم '''».

پس معناى آيه چنين مى شود: قرآن از تسويلات ابليس و لشكريان او، و از القاآت اشرار جن نيست ، كه گاهى ديده مى شود به بعضى ديوانگان القاآتى مى كنند.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۲۰ صفحه ۳۶۱ </center>

پس استفهام در آيه شريفه توبيخى است ، و معنايش اين است كه وقتى حقانيت قرآن به اين روشنى است ، پس ديگر كجا مى رويد، و چرا حق را پشت سر مى اندازيد؟!

يعنى قرآن تنها تذكره اى است براى جماعات مردم ، حال هر كس كه باشد با قرآن مى تواند حق را ببيند، و به آن بينا شود، در سابق هم در نظير اين آيه مطالبى گذشت .

لِمَن شاءَ مِنكُمْ أَن يَستَقِيمَ

اين جمله بدل است از كلمه «'''عالمين '''»، مى فرمايد قرآن اهليت آن را دارد كه براى تمام عالم تذكره باشد، و اما در مقام فعليت تنها كسانى از آن متذكر مى شوند كه خودشان هم بخواهند بر صراط حق ، مستقيم و پايدار باشند، و بر عبوديت حق و طاعت او استوار بمانند.

گفتار در اينكه انسان در مشيت خود مستقل از مشيت خداى تعالى نيست ، در آيات شبيه به اين آيه گذشت .

و اين آيه شريفه به حسب آنچه سياق افاده مى كند به منزله دفع دخل ، و پاسخ از سؤ الى است كه ممكن است به ذهن كسى بيفتد، و آن اين است كه كسى توهم كند جمله «'''لمن شاء منكم ان يستقيم '''»، انسانها را در مشيت و خواستن استقامت ، استقلال دارند، هر كس بخواهد مى تواند مستقيم باشد، و هر كس نخواهد مستقيم نمى شود، پس در نتيجه خداى تعالى محتاج استقامتى است كه از ايشان خواسته .

==آيات ۱ - ۱۹، سوره انفطار ==

سوره انفطار مكى است و نوزده آيه دارد

إِذَا السمَاءُ انفَطرَت (۱)

وَ إِذَا الْكَوَاكِب انتَثرَت (۲)

وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثرَت (۴)

كِرَاماً كَتِبِينَ(۱۱)

يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ(۱۲)

وَ مَا هُمْ عَنهَا بِغَائبِينَ(۱۶)

ترجمه آيات  

به نام خداى رحمان و رحيم . وقتى كه آسمان بشكافد (۱).

وَ إِذَا الْكَوَاكِب انتَثرَت

يعنى روزى كه ستارگان هر يك مدار خود را رها كرده ، درهم و برهم مى شوند. در حقيقت در اين آيه ستارگان را به گردن بندى از مرواريد تشبيه كرده كه دانه هاى ريز و درشتش را با نظمى معين چيده و به نخ كشيده باشند ناگهان رشته اش پاره شود و دانه ها درهم و برهم و متفرق شوند.

در مجمع البيان گفته كلمه «'''تفجير'''» به معناى آن است كه به اصطلاح فارسى آب نهر را به خاطر زياد شدن بشكند، و بند را آب ببرد، و گناه را هم اگر فجور مى گويند، براى اين است كه گناهكار، پرده حيا را پاره مى كند، و از صراط مستقيم خارج گشته ، به بسيارى از گناهان مبتلا مى شود، و اگر صبح را فجر مى گويند، باز براى اين است كه روشنى پرده ظلمت را پاره كرده به همه جا منتشر مى شود.

و اينكه مفسرين تفجير بحار را تفسير كرده اند به اين كه درياها به هم متصل مى شوند، و حائل از ميان برداشته شده ، شورش با شيرينش ‍ مخلوط مى شود، برگشتش باز به همين معنايى است كه صاحب مجمع كرده ، و اين معنا با تفسيرى كه براى آيه «'''و اذا البحار سجرت '''» كردند، كه درياها پر از آتش مى شوند نيز مناسبت دارد.

<span id='link244'><span>

==مراد از اينكه در قيامت هر نفسى به آنچه مقدم و مؤ خر داشته عالم مى شود ==

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۲۰ صفحه ۳۶۷ </center>

مراد از «'''علم نفس '''»، علم تفصيلى است به آن اعمالى كه در دنيا كرده ، و اين غير از آن علمى است كه بعد از منتشر شدن نامه اعمالش ‍ پيدا مى كند، چون آيات زير هم دلالت دارد بر اينكه انسان به اعمالى كه كرده آگاه است : «'''بل الانسان على نفسه بصيره و لو القى معاذيره ، يوم يتذكر الانسان ما سعى ، يوم تجد كل نفس ما عملت من خير محضرا و ما عملت من سوء'''».

و ما در تفسير آيه «'''ليميز اللّه لخبيث من الطيب '''» كلامى داشتيم كه مراجعه به آن براى اينجا بى فايده نيست .

مفاد استفهام توبيخى «'''يا ايها الانسان ما غرك بربك الكريم '''» و آنچه وصف «'''كريم'''» افاده مى كند

اين آيه شريفه انسان را مورد عتاب قرار داده ، سرزنش مى كند، و منظور از اين انسان ، افرادى هستند كه منكر روز جزايند، چون دنبال اين آيات فرموده : «'''كلا بل تكذبون بيوم الدين '''»،

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۲۰ صفحه ۳۶۸ </center>

«'''فى اى صوره ما شاء ركبك '''» - اين آيه شريفه جمله «'''عدلك '''» را بيان مى كند، و به همين جهت در اول آن واو عاطفه نيامده . كلمه «'''صورت '''» به معناى نقشى است كه اجرام و اعيان به خود مى گيرند، و با صورت خاص به خود، از جرمهاى ديگر مشخص مى گردند، مثلا معلوم مى شود اين يكى سنگ و آن ديگرى كفش و آن سومى آجر است . و كلمه «'''ما'''» در آيه زايده است ، كه صرفا به منظور تاءكيد آمده .

و معنايش اين است كه : اى انسان چه باعث شد به پروردگار كريمت كه تو را آفريد، و اعضاء و قوايت را تسويه كرد، و در هر شكلى كه خواست تو را تركيب نمود، مغرور شوى ؟ - با اينكه او نخواسته و نمى خواهد مگر چيزى را كه مقتضاى حكمت باشد - تو را به مقتضاى حكمت مركب كرد از نر و ماده ، سفيد و سياه ، بلند و كوتاه ، چاق و لاغر، قوى و ضعيف ، و غير اينها، و نيز مركبت كرد از اعضايى كه در همه افراد هست ، و در بين خود از يكديگر متمايز است ، نظير دو دست ، دو پا، دو چشم ، سر و بدن ، و استواى قامت ، و امثال آن كه همه اينها از مصاديق عدل در تركيب اجزا با يكديگر است ، و يا به تعبير آيه شريفه «'''لقد خلقنا الانسان فى احسن تقويم '''» احسن تقويم است و همه به تدبير رب كريم منتهى مى شود، و خود انسان در هيچ يك از آنها دخالتى ندارد.

كلمه «'''كلا'''» مثل كلمه «'''حاشا'''» ردع و انكار را مى رساند، در اينجا مى خواهد مغروريت انسان به كرم خداى تعالى را ردع كند، كه انسانهاى ناسپاس آن را وسيله و بهانه كفر و معصيت خود كردند، مى فرمايد مغرور نشويد كه اين غرور سودى به حال شما نخواهد داشت .

«'''بل تكذبون بالدين '''» - يعنى نه ، بلكه شما جزا را تكذيب مى كنيد، در اين جمله از آنچه از آيه «'''ما غرك بربك الكريم '''» استفاده مى شود اعراض شده ، از آن جمله استفاده مى شود كه علت كفر و معصيت آنان مغرور شدن به كرم الهى بوده ، و گر نه به قيامت و جزا و لو بالقوه اعتراف دارند، چون فطرت سليم بر آن حكم مى كند، در اين جمله مى فرمايد: نه ، علت اين نيست ، بلكه علت واقعى اين جرات و حسارت بر كفران و نافرمانى ، بدون كمترين ترسى از جزا، اين است كه روز جزا را منكريد.

<span id='link247'><span>

==ثبت و ضبط اعمال انسانها توسط دو فرشته موكل و توصيف آنها به (كراما كاتبين ) ==

اين آيه شريفه اشاره دارد به اينكه اعمال انسان غير از طريق يادآورى خود صاحب عمل ، از طريقى ديگر نيز محفوظ است ، و آن محفوظ بودن اعمال با نوشتن فرشتگان نويسنده اعمال است ، كه در طول زندگى هر انسانى موكل بر او هستند، و بر معيار آن اعمال پاداش و كيفر مى بينند، همچنان كه فرمود: «'''و نخرج له يوم القيمه كتابا يلقيه منشورا اقرا كتابك كفى بنفسك اليوم عليك حسيبا'''».

«'''و ان عليكم لحافظين '''» - يعنى از ناحيه ما حافظانى موكل بر شما هستند، كه اعمال شما را با نوشتن حفظ مى كنند، اين آن معنايى است كه سياق افاده اش مى كند.

و نيز در تفسير آيه «'''ان قران الفجر كان مشهودا'''»، اخبار بسيار زيادى از دو طريق شيعه و سنى رسيده كه دلالت دارد بر اينكه نويسندگان نامه اعمال هر روز بعد از غروب خورشيد بالا مى روند، و نويسندگانى ديگر نازل مى شوند، و اعمال شب را مى نويسند تا صبح شود، بعد از طلوع فجر صعود نموده مجددا فرشتگان روز نازل مى شوند، و همينطور.

و در آيه مورد بحث كه مى فرمايد: «'''يعلمون ما تفعلون '''» دلالتى بر اين معنا هست كه نويسندگان داناى به نيات نيز هستند، چون مى فرمايد: آنچه انسانها مى كنند مى دانند، و معلوم است كه بدون علم به نيات نمى توانند به خصوصيات افعال و عناوين آنها، و اينكه خير است يا شر، حسنه است يا سيئه علم پيدا كنند، پس معلوم مى شود ملائكه داناى به نيات نيز هستند.

اين آيه عطف به سابق نشده ، بلكه استينافى است ، مى خواهد نتيجه حفظ اعمال با نوشتن نويسندگان و ظهور آن را در قيامت بيان كند.

و كلمه «'''ابرار'''» به معناى نيكوكاران است ، و كلمه «'''فجار'''» به معناى گنهكاران پرده در است ، و ظاهرا مراد كفار هتاك باشد، نه مسلمانان گنهكار، چون مسلمانان در آتش مخلد نمى شوند.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۲۰ صفحه ۳۷۳ </center>

و اگر كلمه «'''نعيم '''» و «'''جحيم '''» را نكره آورده - بطورى كه گفته شده - براى اين بوده كه بفهماند عظمت آن نعمت و هول و هراس آن دوزخ چيزى نيست كه بتوان به آن پى برد.

ضمير «'''ها'''» به جحيم بر مى گردد، مى فرمايد فجار در روز جزا براى ابد ملازم دوزخند، و از آن جدا شدنى نيستند.

وَ مَا هُمْ عَنهَا بِغَائبِينَ

اين آيه عطف تفسيرى است بر آيه قبل و همان مفاد را تاءكيد مى كند، و خلاصه مجددا مى فرمايد اهل دوزخ از دوزخ غايب نمى شوند، و منظور اين است كه از آن بيرون نمى آيند، پس آيه مورد بحث در معناى آيه «'''و ما هم بخارجين من النار'''» است .

اين جمله روز جزا را بزرگ و هول انگيز معرفى مى كند، و معنايش اين است كه : تو نمى توانى به حقيقت يوم الدين احاطه پيدا كنى . و اين كنايه است از عظمت ، و اينكه يوم الدين بالاتر از آن است كه قالب الفاظ بتواند آن را آنطور كه هست در خود بگنجاند، در اين جمله مى توانست به آوردن ضمير اكتفاء كند، ولى نكرده ، و مجددا كلمه «'''يوم الدين '''» را آورد تا بزرگى آن روز را تاءكيد كند.

تكرار جمله نيز براى تاءكيد مطلب است .

[[رده:تفسیر المیزان]]