الحج ٩

ثَانِيَ‌ عِطْفِهِ‌ لِيُضِلَ‌ عَنْ‌ سَبِيلِ‌ اللَّهِ‌ لَهُ‌ فِي‌ الدُّنْيَا خِزْيٌ‌ وَ نُذِيقُهُ‌ يَوْمَ‌ الْقِيَامَةِ عَذَابَ‌ الْحَرِيقِ‌

ترجمه

آنها با تکبّر و بی‌اعتنایی (نسبت به سخنان الهی)، می‌خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند! برای آنان در دنیا رسوایی است؛ و در قیامت، عذاب سوزان به آنها می‌چشانیم!

از سر نخوت پشت مى‌كند تا [مردم را] از راه خدا گمراه كند. در اين دنيا براى او خوارى است و روز رستاخيز عذاب آتش سوزان را به او مى‌چشانيم

[آن هم‌] از سرِ نِخْوت، تا [مردم را] از راه خدا گمراه كند. در اين دنيا براى او رسوايى است، و در روز رستاخيز او را عذاب آتش سوزان مى‌چشانيم.

با تکبر و نخوت از حق اعراض کرده تا (خلق را) از راه خدا گمراه گرداند، چنین کسی را در دنیا ذلت و خواری نصیب باشد و در آخرت عذاب آتش سوزانش خواهیم چشانید.

[آن هم] با حالتی متکبرانه و مغرورانه که سرانجام مردم را از راه خدا گمراه کند؛ برای او در دنیا رسوایی است و روز قیامت عذاب سوزان به وی می چشانیم.

گردن را به تكبر به يكسو مى‌پيچاند تا مردم را از راه خدا گمراه سازد. نصيب او در دنيا خوارى است و در روز قيامت عذاب آتش را به او مى‌چشانيم:

پهلو به تکبر بگرداند تا [مردمان را] از راه خدا گمراه کند در دنیا خفت و خواری دارد و در روز قیامت عذاب آتش را به او می‌چشانیم‌

در حالى كه پهلوى خود را به نشانه تكبر [و روگرداندن از حق‌] مى‌پيچاند، تا [مردم را] از راه خدا گمراه كند. او را در اين جهان خوارى و رسوايى است و در روز رستاخيز عذاب آتش سوزان را به او مى‌چشانيم.

مستکبرانه دوشهایشان را بالا می‌اندازند و مغرورانه رویشان را برمی‌گردانند تا (بدین وسیله مردمان را از راه خدا) گمراه سازند. بهره‌ی آنان در این جهان خواری و رسوائی است، و در روز قیامت عذاب آتش سوزان (دوزخ) را بدیشان می‌چشانیم.

حال آنکه (از سرِ نخوت) پهلو در هم پیچنده [:کمر بسته] است تا (مردم را) از راه خدا گمراه کند. و در این دنیا برای او رسوایی و خواری است و در روز رستاخیز عذاب آتش بس سوزان را به او می‌چشانیم.

برتابنده پهلوی خویش تا گمراه کند مردم را از راه خدا او را است در دنیا خواری و چشانیمش روز قیامت عذابی سوزان‌

الحج ٨	آیه ٩	الحج ١٠
سوره : سوره الحج نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«ثَانِیَ»: پیچاننده. برگرداننده. حال ضمیر مستتر در (یُجَادِلُ) است. «عِطْف»: از سر تا سرینها را می‌گویند. پهلو. جانب. «ثَانِیَ عِطْفِهِ»: پهلوی خود را پیچ می‌دهد. پهلو پیچ‌دادن مترادف است با روگردانی (منافقون / و پشت کردن (اسراء / ) که کنایه از تکبّر و بی‌اعتنائی‌است. «خِزْیٌ»: خواری و رسوائی (نگا: بقره / ). «الْحَرِیق»: سوزان (نگا: آل‌عمران / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِذَا قِيلَ‌ لَهُمْ‌ تَعَالَوْا... (۰) وَ إِذَا تُتْلَى‌ عَلَيْهِ‌ آيَاتُنَا... (۱) وَ لاَ تُصَعِّرْ خَدَّکَ‌ لِلنَّاسِ‌ وَ... (۰) وَ إِذَا قِيلَ‌ لَهُمْ‌ تَعَالَوْا... (۰)

وَ فِي‌ مُوسَى‌ إِذْ أَرْسَلْنَاهُ‌... (۰) فَتَوَلَّى‌ بِرُکْنِهِ‌ وَ قَالَ‌... (۰) فَتَوَلَّى‌ بِرُکْنِهِ‌ وَ قَالَ‌... (۰)

نزول

«شیخ طوسى» ابن عباس گوید: این آیه درباره نضر بن حرث بن کلدة نازل گردیده است.

تفسیر

---

• آيات ۳ - ۱۶ سوره حج
• وصف الحال سه صنف از مردم : اصرار كنندگان برباطل ، متزلزلان در راه حق و مؤ منان
• مراد از اينكه درباره رهبرى پيروى از شيطان فرمود:((كتب عليه انه من تولاه فانهيضله ...((
• رفع ريب و ترديد در بعث و نشور، با بيان چگونگى خلقت انسان و نبات
• نسبت زمين به گياه مانند نسبت رحم به جنين است
• تفصيلى در مورد استنتاج پنج نتيجه از بيان كيفيت خلقت انسان و نبات
• مقصود از ((علم (( و ((هدى (( در آيه : ((و من الناس منيجادل فى الله بغير علم و لاهدى ...((
• وصف صنفى ديگر كه دين را براى دنيايشان مى خواهند (و من الناس من يعبد الله علىحرف ...)
• معنى و مفاد آيه : ((من كان يظن ان لن ينصره الله ...(( و وجوهى كه درباره آن گفته اند
• دو روايت در ذيل ( و من الناس من يجادل ...)
• رواياتى درباره مراد از ((مخلقة و غيرمخلقة (( و جمله : ((نقر فى الارحام ما نشاء الىاجل مسمى ((
• چند روايت در ذيل آيه : ((و من الناس من يعبد الله على حرف (( كه درباره طالبان دين براى دنيا است

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ نُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْحَرِيقِ «9»

(و) با تكبر و نخوت، مى‌خواهد مردم را از راه خدا گمراه كند، براى او در دنيا رسوايى است و در قيامت، عذاب سوزان به او مى‌چشانيم.

نکته ها

كلمه‌ى‌ «ثانِيَ» به معناى پيچاننده و «عطف» به معناى پهلو است و پيچاندن پهلو، كنايه از تكبّر و غرور است.

جلد 6 - صفحه 22

پیام ها

1- سرچشمه جدال ناآگاهان، غرور و تكبّر است. «ثانِيَ عِطْفِهِ»

2- كيفر با گناه تناسب دارد. كيفر متكبّر خوارى است. «فِي الدُّنْيا خِزْيٌ»

3- متكبّر، در همين دنيا بد عاقبت است. «فِي الدُّنْيا خِزْيٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ نُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْحَرِيقِ «9»

ثانِيَ عِطْفِهِ‌: جدال مى‌كند در حالتى كه پيچنده جانب دوش و گردن خود است. اين كنايه است از تكبر، زيرا متكبر دامن از همه چيز در مى‌چيند و گردن و روى خود را از هر چيز منحرف مى‌سازد. نزد بعضى مراد اعراض از حق است.

به جهت استخفاف. حاصل آنكه اين مجادل جدال مى‌كند در حالتى كه متجبر يا معرض از حق است. لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ‌: تا گمراه گرداند مردمان را از راه خدا و فرمانبردارى او. لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ‌: براى او است رسوائى در دنيا رسوائى به كشتن در روز «بدر» و فضيحت و نكوهش بر السنه اهل ايمان.

وَ نُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْحَرِيقِ‌: و بچشانيم او را روز قيامت عذاب آتش سوزان.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنِيرٍ «8» ثانِيَ عِطْفِهِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ نُذِيقُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ عَذابَ الْحَرِيقِ «9» ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ يَداكَ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ «10»

ترجمه‌

- و بعضى از مردم كسى است كه مجادله ميكند در خدا بدون دانشى و نه هدايتى و نه كتابى روشن‌

با آنكه منحرف كننده باشد جانبش را تا گمراه گرداند از راه خدا مر او را است در دنيا رسوائى و ميچشانيم او را روز قيامت عذاب سوزان‌

اين براى آنچيزى است كه پيش فرستاده است دو دست تو و همانا خدا

---

جلد 3 صفحه 591

نيست ستمكار مر بندگانرا.

تفسير

- قمّى ره نقل فرموده كه نازل شد در باره ابو جهل و ثانى عطفه بمعناى روى گرداندن و اعراض نمودن از راه حقّ و طريق خداوند و ايمان است چون كلمه ثانى بمعناى دو تا كننده و عطف بمعناى جانب است و جمعا كنايه از تكبّر و پهلو گرداندن و شانه از زير بار تكليف كشيدن ميباشد و خلاصه مستفاد از آيات شريفه آنستكه بعضى از مردم كور كورانه بدون هيچ دليل و برهان و سند روشنى از راه تقليد و تعصّب در توحيد الهى و صفات جمال و جلال او سخنرانى و خودنمايى ميكنند و با آنكه حقّ بر آنها عرضه شده با تكبّر و نخوت از قبول آن استنكاف و استكبار دارند تا در نتيجه مردم را گمراه نمايند و خودشان هم در گمراهى بمانند چون ليضلّ بفتح ياء نيز قرائت شده است از براى چنين شخصى در دنيا جز رسوائى و خوارى نخواهد بود و در آخرت ما عذاب آتش سوزان را باو خواهيم چشانيد و ميگوئيم اين براى استحقاقى است كه بدست خود در دنيا براى خودت تهيّه و تدارك نمودى و پيش فرستادى و الا خداوند عادل است كسيرا بدون استحقاق عذاب نميكند با آنكه اگر بخواهد بدون سبب بنده‌ئى را مخلّد در جهنّم نمايد ظلم بسيار نموده و خدا هيچ ظلم نميكند چه رسد بآنكه العياذ باللّه بسيار ظلم كننده باشد ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

ثانِي‌َ عِطفِه‌ِ لِيُضِل‌َّ عَن‌ سَبِيل‌ِ اللّه‌ِ لَه‌ُ فِي‌ الدُّنيا خِزي‌ٌ وَ نُذِيقُه‌ُ يَوم‌َ القِيامَةِ عَذاب‌َ الحَرِيق‌ِ «9»

و برمي‌گرداند صورت‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌از‌ روي‌ تكبّر و نخوت‌ و بي‌اعتنايي‌ ‌به‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ و عقايد حقّه‌ و احكام‌ الهيّه‌ ‌براي‌ اينكه‌ گمراه‌ كند بنده‌گان‌ ‌را‌ ‌از‌ راه‌ الهي‌، ‌از‌ ‌براي‌ ‌او‌ ‌است‌ ‌در‌ دنيا خفّت‌ و خواري‌ و مي‌چشانيم‌ ‌او‌ ‌را‌ روز قيامت‌ عذاب‌ سوزنده‌ ‌را‌.

(ثانِي‌َ عِطفِه‌ِ): ‌در‌ خبر ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ ‌است‌ فرمود:

«و ‌من‌ النّاس‌ ‌من‌ يجادل‌ ‌في‌ اللّه‌ ‌هو‌ الاوّل‌، و ثاني‌ عطفه‌ الثّاني‌ ... الخبر».

‌در‌ مجمع‌ ثاني‌ عطفه‌ ‌را‌ مي‌گويد: اعراض‌ ‌از‌ شي‌ء ‌از‌ روي‌ تكبّر. اكثر ‌اينکه‌ كفّار و مشركين‌ ‌از‌ روي‌ تكبّر و نخوت‌ اعراض‌ ‌از‌ انبياء كردند، و مخالفين‌ اعراض‌ ‌از‌ ائمّه طاهرين‌، و اكثر افراد امروزه‌ اعراضشان‌ ‌از‌ علماء تمام‌ ‌از‌ روي‌ تكبّر بوده‌ ‌که‌ زير بار احكام‌ دين‌ و كتب‌ آسماني‌ و مبيّنين‌ ‌آنها‌ نرفتند.

(لِيُضِل‌َّ عَن‌ سَبِيل‌ِ اللّه‌ِ): حتّي‌ ديگران‌ ‌را‌ ‌هم‌ مانع‌ شدند و تابع‌ ‌خود‌ قرار دادند و گمراه‌ كردند.

جلد 13 - صفحه 271

(لَه‌ُ فِي‌ الدُّنيا خِزي‌ٌ): ذلّت‌ و خفّت‌ و خواري‌ ‌از‌ قتل‌ و ساير بليّات‌ چنانچه‌ ‌در‌ امم‌ سابقه‌ و ‌در‌ همين‌ امّت‌ بسيار مشاهده‌ ‌شده‌.

(وَ نُذِيقُه‌ُ يَوم‌َ القِيامَةِ عَذاب‌َ الحَرِيق‌ِ).

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 9)- سپس در یک عبارت کوتاه و پر معنی به یکی از علل انحراف و گمراهی این رهبران ضلالت پرداخته، می‌گوید: «آنها با تکبر و بی‌اعتنایی (نسبت به سخنان الهی و دلائل روشن عقلی) می‌خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند» (ثانِیَ عِطْفِهِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ).

سپس کیفر شدید آنها را در دنیا و آخرت به این صورت تشریح می‌کند: «بهره آنها در این دنیا رسوائی و بد بختی است، و در قیامت عذاب سوزنده را به آنها می‌چشانیم» (لَهُ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ نُذِیقُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَذابَ الْحَرِیقِ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خود بزرگ بینى و تحقیر دیگران، صفتى نکوهیده در نزد خداوند (و من الناس ...ثانى عطفه) «ثَنى» (مصدر «ثانى») به معناى پیچاندن و برگرداندن و «عطف» به معناى پهلو است. پیچاندن پهلو، کنایه از تکبر و تحقیر دیگران است.

۲ - جبهه ضد توحیدى در صدراسلام، متشکل از گروهى نادان، متکبر و استکبارپیشه (و من الناس من یجدل فى اللّه بغیر علم ...ثانى عطفه )

۳ - تکبر و خودبزرگ بینى، منشأ مخالفت و ستیزه جویى سردمداران شرک با اسلام و پیامبر(ص) (و من الناس من یجدل فى اللّه بغیر علم ... ثانى عطفه)

۴ - مستکبران، دشمن سعادت و خوشبختى مردم و خواستار ضلالت و گمراهى آنان (و من الناس من یجدل ...لیضلّ عن سبیل اللّه) جمله «لیضل عن سبیل اللّه» به تقدیر «لیضل الناس عن سبیل اللّه» است; یعنى، جدال این گروه نادان و استکبارپیشه با توحید و یکتاپرستى و جلوگیرى از گرایش مردم به آن، نه بدان جهت است که آنان خواستار سعادت مردم اند; بلکه بدان منظور است که مردم را از راه خدا - که راه خوشبختى است - بازدارند و آنان را به ضلالت و گمراهى سوق دهند.

۵ - توحید و پرستش خداى یگانه، راهى که به لقاى خدا مى انجامد. (سبیل اللّه) مراد از «سبیل اللّه» (راه خدا) توحید و یکتاپرستى است. تسمیه توحید به «راه خدا» یا بدان جهت است که آیین توحید، خطى است که از سوى خدا ترسیم شده و به وسیله پیامبران به مردم ارائه شده است و یا بدان جهت مى باشد که توحید و یکتاپرستى، راهى است که با پیمودن آن، مى توان به خدا رسید و به لقاى او دست یافت.

۶ - توحید و یکتاپرستى، راه خدا و اسلام، فراخوان مردم به پیمودن این راه و ترک آیین هاى شرک (و من الناس من یجدل فى اللّه ... لیضلّ عن سبیل اللّه)

۷ - پیمودن هر راهى به جز راه خدا، گمراهى است. (لیضلّ عن سبیل اللّه)

۸ - استکبارپیشگى و جدال با حق، در پى دارنده خوارى و رسوایى دنیوى است. (و من الناس من یجادل فى اللّه ...ثانى عطفه ... له فى الدنیا خزى)

۹ - وجود تناسب میان گناه و کیفر آن در نظام کیفرى الهى (ثانى عطفه ... له فى الدنیا خزى) برداشت فوق از مقابله «ثانى عطفه» (تکبر) با «خزى» (ذلت) به دست مى آید.

۱۰ - ذلت و شکست، سرنوشت محتوم جبهه شرک و ضد توحید (و من الناس من یجدل ... له فى الدنیا خزى)

۱۱ - نوید عزت و پیروزى به اهل ایمان و شکست و خوارى کافران و مشرکان صدراسلام (و من الناس من یجدل... ثانى عطفه... له فى الدنیا خزى)

۱۲ - جبهه ایمان، وظیفه دار تلاش بى امان براى به ذلت کشاندن جبهه کفر (و من الناس من یجدل ... له فى الدنیا خزى) برداشت یاد شده بر این اساس است که جمله «له فى الدنیا خزى» مى تواند انشا در قالب اِخبار باشد.

۱۳ - آتش سوزان، کیفر کفرپیشگان و تمام کسانى که در راستاى منحرف ساختن مردم از راه خدا و دین او تلاش مى کنند. (و من الناس من یجدل ... و نذیقه یوم القیمة عذاب الحریق)

۱۴ - دوزخ، داراى آتشى است در اوج حرارت و سوزانندگى. (عذاب الحریق) برداشت فوق، بر این اساس است که «ال» در «الحریق» «ال» کمالیه باشد. بنابراین «الحریق»; یعنى، در اوج سوزانندگى.

۱۵ - قیامت، روز مجازات و کیفر کفرپیشگان و حق ستیزان (و نذیقه یوم القیمة عذاب الحریق)

موضوعات مرتبط

• اضلالگران: کیفر اضلالگران ۱۳
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۳
• انسان: دشمنان سعادت انسان ۴; عوامل گمراهى انسان ۴
• بشارت: بشارت پیروزى ۱۱
• تحقیر: سرزنش تحقیر دیگران ۱
• تکبر: آثار تکبر ۸; سرزنش تکبر ۱
• توحید: دشمنان توحید در صدراسلام ۲; دعوت به توحید ۶; فرجام توحید عبادى ۵
• جاهلان: دشمنى جاهلان صدراسلام ۲
• جهنم: شدت گرماى آتش جهنم ۱۴; ویژگیهاى آتش جهنم ۱۴
• حق: آثار مجادله با حق ۸; کیفر اخروى حق ستیزان ۱۵
• خدا: سرزنشهاى خدا ۱
• دین: کیفر دشمنان دین ۱۳
• ذلت: عوامل ذلت ۸
• رسوایى: عوامل رسوایى ۸
• رهبران: آثار تکبر رهبران شرک ۳; عوامل دشمنى رهبران شرک ۳
• سبیل الله: ترک سبیل الله ۷; موارد سبیل الله ۶
• شرک: دعوت به اجتناب از شرک ۶
• صفات: صفات ناپسند ۱
• قیامت: ویژگیهاى قیامت ۱۵
• کافران: تلاش براى ذلت کافران ۱۲; ذلت کافران ۱۱; شکست کافران ۱۱; کافران در جهنم ۱۳; کیفر اخروى کافران ۱۵; کیفر کافران ۱۳
• کیفر: تناسب کیفر با گناه ۹
• گمراهى: موارد گمراهى ۷
• لقاءالله: روش تحصیل لقاءالله ۵
• مؤمنان: بشارت به مؤمنان ۱۱; پیروزى مؤمنان ۱۱; مسؤولیت مؤمنان ۱۲
• متکبران: دشمنى متکبران صدراسلام ۲
• محمد(ص): عوامل دشمنى با محمد(ص) ۳
• مستکبران: اضلال مستکبران ۴; خواسته هاى مستکبران ۴; دشمنى مستکبران ۴
• مشرکان: ذلت مشرکان ۱۰، ۱۱; شکست مشرکان ۱۰، ۱۱; فرجام مشرکان ۱۰
• نظام کیفرى :۹