۱۳٬۷۳۸
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۸ بخش۲۵: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←حقيقت علم ضرورى كه از آن به رؤ يت تعبير مى شود
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
<span id='link185'><span> | <span id='link185'><span> | ||
==حقيقت علم | ==حقيقت علم ضرورى، كه از آن، به «رؤيت» تعبير مى شود == | ||
از اين مثال روشن | از اين مثال روشن تر، علم ضرورى به بديهيات اوليه، از قبيل: «يك، نصف عدد دو است»، و يا: «عدد چهار، جفت است» مى باشد. زيرا اين بديهيات، به خاطر كليتى كه دارند، محسوس و مادى نيستند و چون محسوس نيستند، مى توانيم اطلاق علم بر آن ها بكنيم، وليكن صحيح نيست آن ها را «رؤيت» بناميم، و همچنين تمامى تصديقات عقليى كه در قوه عاقله انجام مى گيرد و يا معانيى كه ظرف تحققش وهم است، كه ما، علم حصولى بر آن ها اطلاق مى كنيم، وليكن آن ها را رؤيت نمى ناميم، و اگر در پاره اى از امور عقلى، كلمه «رأى» و «رأيت» را به كار مى بريم، مقصودمان ديدن به چشم نيست، بلكه مقصود حكم كردن و اظهار نظر است. | ||
بله، در ميان معلومات ما، معلوماتى است كه رؤيت بر آن ها اطلاق مى شود و آن معلومات به علم حضورى ما است. مثلا مى گوييم: «من خود را مى بينم كه منم و مى بينم كه نسبت به فلان امر، ارادت و نسبت به آن ديگرى كراهت دارم، و مى بينم كه فلان چيز را دوست و فلان چيز را دشمن مى دارم، و مى بينم كه نسبت به فلان امر اميدوار و آرزومندم». | |||
البته اشتباه نشود اين | معناى اين ديدن ها، اين است كه من، ذات خود را چنين مى يابم و آن را بدون اين كه چيزى بين من و آن حائل باشد، چنين يافتم، و من خود ذاتم را يافتم كه نسبت به فلان امر ارادت و محبت دارد، كراهت و بغض دارد، اميد و آرزو دارد و... و اين امور، نه به حواس محسوس اند و نه به فكر، بلكه درك آن ها، از اين باب است كه براى ذات انسان حاضرند، و درك آن ها احتياجى به استعمال فكر و يا حواس ندارد. | ||
البته اشتباه نشود اين تعبير، غير تعبير «مى بينمت كه فلان چيز را دوست مى دارى و فلان چيز را دشمن مى دارى» مى باشد. براى اين كه معناى جمله اخير، اين است كه: من با چشم خود، تو را در هيأتى مى بينم كه آن و قيافه دلالت دارد بر اين كه تو در دل، فلان چيز را دوست مى دارى. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۳۰۸ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۳۰۸ </center> | ||
و | و اين، غير آن مطلبى است كه ما خاطرنشان ساخته و به حب و بغض و ارادت و كراهت نفس مثال آورديم. چون در آن مثال كه مى گفتيم: «من مى بينم كه نسبت به فلان امر ارادت و نسبت به آن ديگرى كراهت دارم...»، مقصودمان اين است كه من، خود ارادت و كراهت و حب و بغض را و خلاصه حقيقت و واقعيت اين امور را در نفس خود مى يابم. نه اين كه از چيزى ديگر پى به وجود آن ها برده و به وجود آن ها استدلال مى كنم. | ||
تعبير از | تعبير از اين گونه معلومات به رؤيت، تعبيرى است شايع. در مواردى كه تعبير «رؤيت خدا» آمده است، خصوصياتى ذكر شده كه مراد از رؤيت را مى رساند. | ||
اين معنا كه معلوم | اين معنا كه معلوم شد، اينك مى گوييم: هر جا كه خداى تعالى گفتگو از ديده شدنش كرده، در همان جا خصوصياتى ذكر كرده، كه از آن خصوصيات مى فهميم منظور از ديده شدن خداى تعالى، همين قسم از علمى است كه خود ما هم، آن را رؤيت و ديدن مى ناميم: | ||
مثلا در آيه | مثلا در آيه: «أو لم يكف بربك أنه على كل شئ شهيد ألا إنهم فى مرية من لقاء ربهم ألا إنه بكل شئ محيط»، كه يكى از آيات اثبات كننده رؤيت است، قبل از اثبات رؤيت، نخست اثبات كرده كه خدا نزد هر چيزى حاضر و مشهود است، و حضورش به چيزى و يا به جهتى معين و به مكانى مخصوص اختصاص نداشته، بلكه نزد هر چيزى شاهد و حاضر و بر هر چيزى محيط است، به طورى كه اگر به فرض محال، كسى بتواند او را ببيند، مى تواند او را در وجدان خودش و در نفس خود و در ظاهر هر چيز و در باطن آن ببيند. اين است معناى ديدن خدا و لقاى او، نه ديدن به چشم و ملاقات به جسم، كه جز با روبرو شدن حسى و جسمانى و متعين بودن مكان و زمان دو طرف صورت نمى گيرد. | ||
آيه شريفه | آيه شريفه: «ما كذب الفؤاد ما رآى» نيز، به اين معنا اشعار دارد. چون نسبت رؤيت را به «فؤاد» مى دهد، كه بدون ترديد مراد از آن، نفس انسانيت و آن حقيقتى است كه انسان را از ساير حيوانات متمايز مى سازد، نه قلب صنوبرى شكل، كه در قسمت درونى طرف چپ سينه قرار دارد. | ||
نظير آيه | نظير آيه فوق، آيه شريفه: «كلا بل ران على قلوبهم ما كانوا يكسبون * كلا إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون» است، كه دلالت دارد بر اين كه آن مانعى كه ميان مردم و خدا حائل شده، همانا تيرگى گناهانى است كه مرتكب شده اند و اين تيرگى ها است كه ديده دل ها (جان ها)ى ايشان را پوشانده، و نمى گذارد كه به مشاهده پروردگار خود تشرف يابند. پس معلوم مى شود كه اگر گناهان نباشد، جان ها، خدا را مى بينند، نه چشم ها. | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۳۰۹ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۸ صفحه : ۳۰۹ </center> | ||
خداى | خداى تعالى، در كلام مجيد خود، يك قسم ديگر از «رؤيت» را هم اثبات كرده كه در آن رؤيت، مانند رؤيت مورد بحث، حاجتى به عضو بينایى نيست، و آن رؤيتى است كه در آيه شريفه: «كلا لو تعلمون علم اليقين * لترون الجحيم * ثم لترونها عين اليقين»، و آيه: «و كذلك نرى إبراهيم ملكوت السماوات و الأرض و ليكون من الموقنين» ذكر شده. زيرا در تفسير آيه دوم، در جلد هفتم، ص ۲۴۰ اين كتاب، گفتيم كه: مقصود از «ملكوت»، باطن اشياء است، نه ظاهر محسوس آن ها. | ||
<span id='link187'><span> | <span id='link187'><span> | ||
==حاصل سخن در مراد از رؤيت در كلام خدا == | ==حاصل سخن در مراد از رؤيت در كلام خدا == | ||
پس به وجوهى كه ذكر شد معلوم گرديد كه خداى تعالى در كلام خود رؤ يتى را اثبات كرده كه غير از رؤ يت بصرى و حسى است ، بلكه يك نوع درك و شعورى است كه با آن حقيقت و ذات هر چيزى درك مى شود، بدون اينكه چشم و يا فكر در آن به كار رود، شعورى اثبات كرده كه آدمى با آن شعور بوجود پروردگار خود پى برده معتقد مى شود، غير آن اعتقادى كه از راه فكر و استخدام دليل به وجود پروردگار خود پيدا مى كند، بلكه پروردگار خود را به وجدان و بدون هيچ ستر و پرده اى درك مى كند، و اگر نكند به خاطر اين است كه به خود مشغول شده و دستخوش گناهانى شده است كه ارتكاب نموده ، و اين درك نكردن هم غفلت از يك امر موجود و مشهود است نه اينكه علم به كلى از بين رفته باشد. | پس به وجوهى كه ذكر شد معلوم گرديد كه خداى تعالى در كلام خود رؤ يتى را اثبات كرده كه غير از رؤ يت بصرى و حسى است ، بلكه يك نوع درك و شعورى است كه با آن حقيقت و ذات هر چيزى درك مى شود، بدون اينكه چشم و يا فكر در آن به كار رود، شعورى اثبات كرده كه آدمى با آن شعور بوجود پروردگار خود پى برده معتقد مى شود، غير آن اعتقادى كه از راه فكر و استخدام دليل به وجود پروردگار خود پيدا مى كند، بلكه پروردگار خود را به وجدان و بدون هيچ ستر و پرده اى درك مى كند، و اگر نكند به خاطر اين است كه به خود مشغول شده و دستخوش گناهانى شده است كه ارتكاب نموده ، و اين درك نكردن هم غفلت از يك امر موجود و مشهود است نه اينكه علم به كلى از بين رفته باشد. | ||
