تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۲۰: تفاوت میان نسخه‌ها

روايتى در بيان مراد از درهاى جهنم در ذيل جمله : «'''لها سبعة ابواب ...'''»

و در تفسير عياشى از جابر از ابى جعفر (عليه السلام ) روايت كرده كه گفت : خدمت آن جناب بودم ، عرض كردم : ممكن است بفرماييد تفسير آيه «'''ان عبادى ليس لك عليهم سلطان '''» چيست ؟ فرمود: خداى تعالى در اين جمله مى فرمايد: تو نمى توانى بندگان مرا به بهشت و يا دوزخ وارد كنى .

و در تفسير قمى در ذيل جمله «'''لها سبعة ابواب ...'''» از معصوم نقل كرده كه فرمود: خداى تعالى در اين جمله مى فرمايد اهل هر مذهبى از درى وارد مى شوند، و براى بهشت هشت در است .

و در الدر المنثور است كه احمد - در كتاب الزهد - از خطاب بن عبد الله روايت كرده كه گفت : على (عليه السلام ) فرمود: هيچ مى دانيد درهاى جهنم چگونه است ؟ ما گفتيم لابد مثل همين ، درهاى دنيا است ، فرمودند: نه و ليكن اينطور است . آنگاه دست خود روى دست گذاشت ( كه اشاره به طبقات آن است ).

و در همان كتاب است كه ابن مبارك ، هناد، ابن ابى شيبه ، عبد بن حميد و احمد - در كتاب الزهد - و ابن ابى الدنيا - در كتاب صفة النار - و ابن جرير، ابن ابى حاتم و بيهقى - در كتاب البعث - از چند طريق از على (عليه السلام ) روايت كرده كه گفت : جهنم هفت در دارد، بعضى فوق بعضى ديگر قرار دارد وقتى اولى پر شد دومى را پر مى كنند، آنگاه سومى را تا همه اش پر شود.

باز در همان كتاب آمده كه ابن مردويه و خطيب در تاريخش از انس ‍ روايت كرده اند كه گفت : رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در معناى آيه «'''لكل باب منهم جزء مقسوم '''» فرمود: جزئى از مردم كه به خدا شرك ورزيدند، و جزئى ديگر كه در او شك كردند، و جزئى كه از او غفلت نمودند.

مؤ لف اين روايت اجزاى درهاى جهنم را مى شمارد، نه خود درها را. و از ظاهر سياق بر مى آيد كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نمى خواهد اجزاء را منحصر در آن سه جزء كند.

و در همان كتاب است كه ابن مردويه از ابوذر روايت كرده كه گفت : رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود براى جهنم درى است كه از آن داخل نمى شود مگر كسى كه عهد مرا در باره اهل بيتم بشكند و خيانت نمايد، و بعد از من خون آنان را بريزد. باز در همان كتاب است كه احمد و ابن حبان و طبرى و ابن مردويه و بيهقى - در كتاب البعث - از عتبة بن عبد الله از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) روايت آورده اند كه فرمود: براى بهشت هشت در و براى جهنم هفت در است ، كه بعضى افضل از بعض ديگر است .

مؤ لف اين روايات به طورى كه ملاحظه مى فرماييد بيان گذشته ما را تاييد مى كنند.

و در تفسير قمى در ذيل آيه «'''و نزعنا ما فى صدورهم من غل '''» از معصوم نقل كرده كه فرمود: «'''غل '''» به معناى عداوت است .

چند روايت در تفسير و بيان مراد جمله : «'''اخوانا على سرر متقابلين '''»

و در تفسير برهان از حافظ، ابو نعيم از رجال سندش از ابى هريره روايت كرده كه گفت : على بن ابى طالب (عليه السلام ) از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) پرسيد يا رسول الله كداميك از ما در دل تو محبوبتريم ؟ من يا فاطمه ؟ فرمود: فاطمه محبوب تر است نزد من از تو، ولى تو گرانقدرترى از او، و گويا تو را و او را مى بينم كه كنار حوضم مردم را از آن دور ميكنى ، و كنار آن حوض به عدد ستارگان آفتابه هائى هست ، و تو و حسن و حسين و حمزه و جعفر در بهشتيد و چون برادرانى مقابل هم بر تختها قرار داريد، و تو و شيعيانت با من هستيد، آنگاه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) اين آيه را قرائت كردند: «'''اخوانا على سرر متقابلين '''» و فرمودند: آنچنان در برابر هم هستيد كه به پشت سر يكديگر نمى نگريد.

و نيز در همان كتاب است كه ابن مغازلى - در كتاب المناقب خود بدون سند از زيد بن ارقم روايت كرده كه گفت : بر رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) وارد شدم ، فرمود: من مى خواهم ميان شما امت عقد اخوت برقرار كنم ، همانطور كه ميان ملائكه برادرى برقرار است آنگاه به على فرمود: تو برادر من هستى ، و سپس تلاوت فرمودند: «'''اخوانا على سرر متقابلين '''» و فرمودند: دوستانى كه دوستيشان براى خداست بعضى به بعضى ديگر نظر مى كنند.

مؤ لف : صاحب البرهان اين روايت را از احمد در كتاب مسندش بدون سند از زيد بن ارقم از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) نيز نقل كرده ، و روايت مفصل است .

در اين دو روايت كه در تفسير «'''على سرر متقابلين '''» فرموده «'''احدى پشت سر ديگرى را نمى نگرد'''» و يا «'''دوستان خدايى بعضى به بعضى نظر مى كنند'''» اشاره فرموده اند به اينكه تقابل در آيه ، كنايه از اين است كه در آنجا ديگر مانند دنيا در پى عيب جويى يكديگر نيستند، چون غل و كينه ها از دلهايشان بيرون رفته است ، و عيب جويى بخاطر كينه درونى است ، و اين خود يك معناى لطيفى است .

و استشهاد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) به آيه از باب تطبيق كلى بر مصداق است ، نه اينكه آيه فقط در باره اهل بيت (عليهمالسلام ) نازل شده باشد، زيرا سياق آيه با اين اختصاص نمى سازد.

نظير اين روايت روايتى است كه از على (عليه السلام ) در تفسير آيه نقل شده كه فرموده اند: در باره ما اهل بدر نازل شده و در روايت ديگرى آمده است كه : در باره ابو بكر و عمر نازل شده . و در روايت ديگرى كه از على بن الحسين (عليهماالسلام ) نقل شده فرموده اند: در باره ابو بكر و عمر و على نازل شده . باز در روايت ديگرى آمده كه در حق على و زبير و طلحه نازل شده . و نيز در روايت ديگرى آمده كه در باره على و عثمان و طلحه و زبير نازل شده . و در روايت ديگرى است كه ابن عباس گفت : در باره ده نفر نازل شده : ابو بكر، عمر، عثمان ، على ، طلحه ، زبير، سعد، سعيد، عبد الرحمان بن عوف و عبد الله بن مسعود.

و اين روايات به شهادت اختلافى كه در آنها است همه تطبيقاتى است كه راويان حديث ، آيه را با عده اى تطبيق نموده اند، و گر نه خود آيه شريفه و سياق آن با اين معنا كه در باره عده مخصوص نازل شده باشد نمى سازد. و چگونه مى سازد و حال آنكه در مقام بيان قضايى است كه خداى تعالى در بنى نوع بشر از اول خلقت تا به امروز اجراء نموده ، مى باشد و در سياق آن داستان دستور يافتن ملائكه به سجده بر آدم و امتناع ابليس از آن ، و رانده شدنش ، و نقل قضاهاى رانده شده بعد از آن قرار گرفته ، و اين مسائل مربوط به خصوص اشخاص نامبرده نيست .

==آيات ۴۹ - ۸۴،سوره حجر ==

ترجمه آيات

و (نيز خبر ده ) كه عذاب من همانا عذابى دردناكست (۵۰)

آرى در اين داستان آيتى است براى مؤ منين (۷۷)

و هر چه ما معجزه برايشان فرستاديم از آن اعراض نمودند (۸۱)

از كوهها خانه ها مى كندند در حالى كه خاطر جمع و در امن بودند (۸۲)

==بشارت و انذار در يك داستان و ارتباط آن با داستانهاى قبل ==

بعد از آنكه خداى تعالى پيرامون استهزائى كه مشركين به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) و كتاب نازل بر او، و همچنين پيرامون اقتراح آنان كه بايد ملائكه را بياورد و اينكه اگر ملائكه را هم بياورد ايمان نخواهند آورد، با روشن ترين بيان بحث فرمود، اينك در اين آيات شروع به نصيحت آنان نموده ، در دو آيه اول بشارت و انذار مى دهد، و آنگاه با ذكر داستانى كه جامع هر دو جهت است - يعنى داستان ميهمانان ابراهيم (عليه السلام ) كه براى او بشارت آورده بودند، آن هم بشارتى كه هيچ انتظارش را نداشت ، و براى قوم لوط (عليه السلام ) عذاب آورده بودند، آن هم عذابى كه از شديدترين عذابها بود - مطلب را تاييد فرمود.

و سپس با اشاره اى اجمالى به داستان «'''اصحاب ايكه '''» كه قوم شعيب (عليه السلام ) بودند و اصحاب حجر كه مردم و قوم صالح (عليه السلام ) بودند تاييد ديگرى كرد.

==از مغفرت خدا ماءيوس و از رحمت او نااميد نباشيد ==

نَبىْ عِبَادِى أَنى أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ وَ أَنَّ عَذَابى هُوَ الْعَذَاب الاَلِيمُ

مقصود از كلمه «'''عبادى '''» بطورى كه از سياق آيات استفاده مى شود مطلق بندگان است ، و سخن آن كس كه گفته «'''مراد از آن همان متقين و يا مخلصين است كه قبلا گفتگويش بود'''» سخنى است غير قابل اعتناء.

و اگر هر دو جمله را اسميه آورد و بر سرشان «'''ان '''» در آورد - كه دلالت بر تاكيد دارد - و نيز ضمير فصل آورد، يعنى در اول فرمود: «'''انا الغفور ...'''» و در دومى فرمود: «'''هو العذاب '''»، و اگر بر سر خبر «'''الغفور'''» و «'''العذاب '''» الف و لام آورد، همه براى اين است كه صفات مذكور در آيه را تاكيد كند و بفهماند مغفرت و رحمت ، و اليم بودن عذاب ، به آخرين درجه و نهايت حد خود رسيده اند، بطورى كه ديگر نمى توان با هيچ مقياسى آنها را اندازه گيرى نمود، و چيزى را با آنها قياس كرد.

آرى ، هيچ مغفرت و رحمتى نيست مگر اينكه ممكن است فرض شود كه مانعى نگذارد آن مغفرت و رحمت به ما برسد، و يا اندازه گيرى بتواند آن را اندازه بگيرد، و يا حدى برايش معين نمايد. ولى خداى تعالى چنين نيست كه كسى بتواند جلو مغفرت او را بگيرد (لا معقب لحكمه ) و يا بدون مشيت او، امرى آن را تحديد نمايد.

پس با اينحال ديگر جائز نيست كسى از مغفرت او مايوس و از روح و رحمتش نااميد گردد، زيرا نمى توان اين ياس و نوميدى را به مانعى كه جلو مغفرت خدا را بگيرد توجيه نمود، تنها چيزى كه مايه وحشت است و بايد هم باشد ترس از خود خداى تعالى است . همچنانكه بعد از آيه مربوط به مغفرت و رحمت كه دارد: «'''لا تقنطوا من رحمة الله ان الله يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم '''» دنبالش فرموده «'''و انيبوا الى ربكم '''».

و نيز كسى نيست كه عذاب او را سبك شمرده ، يا احتمال دهد كه روزى خداى تعالى نتواند عذاب كند و يا از مكر او ايمن شود، چون خدا غالب بر امر خويش است «'''و الله غالب على امره '''» و كسى نمى توانند از مكر او ايمن شود مگر مردم زيانكار: «'''و لا يامن مكر الله الا القوم الخاسرون '''».

==بيان آيات مربوط به ورود مهمانان ابراهيم (ع ) ==

وَ نَبِّئْهُمْ عَن ضيْفِ إِبْرَهِيمَ