تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۴۵: تفاوت میان نسخه‌ها

<span id='link398'><span>

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۹ صفحه ۵۸۴ </center>

كلمه «'''تبارك '''» درباره هر چيزى استعمال شود از كثرت صدور خيرات و بركات از آن چيز خبر مى دهد.

افاده كمال تسلط خدا بر ملك در جمله «'''بيده الملك '''»

و جمله «'''الذى بيده الملك '''» از آنجا كه مطلق است شامل تمامى ملك مى گردد، و اين تعبير يعنى «'''خدايى كه ملك به دست اوست '''» استعاره به كنايه است ، مى خواهد به طور كنايه از كمال تسلط خدا بر ملك خبر دهد، و بفهماند آن چنان ملك در مشت او است كه به هر نحو بخواهد در آن تصرف مى كند، همانطور كه يك انسان نيرومند موم را در دست خود به هر شكل بخواهد در مى آورد و مى چرخاند، پس خداى تعالى به نفس خود مالك هر چيز و از هر جهت است ، و نيز مالك ملك هر مالك ديگر است .

پس توصيف خداى عزوجل به اينكه ملك به دست اوست ، توصيفى وسيع تر از توصيف او به «'''مليك '''» در جمله «'''عند مليك مقتدر'''»، و صريح تر و مؤ كدتر است از توصيف او در جمله «'''له الملك '''».

و جمله «'''و هو على كل شى ء قدير'''» اشاره است به اينكه قدرت خداى تعالى محدود

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۹ صفحه ۵۸۵ </center>

به هيچ حدى و منتهى به هيچ نهايتى نيست ، و لازمه اطلاق ملك هم به حسب سياق همين است ، هر چند كه صرف نظر از سياق ، مطلق آوردن ملك (كه از صفات فعل است ) از لوازم اطلاق قدرت است كه از صفات ذات است .

در اين آيه شريفه علاوه بر آنچه افاده نمود، اشاره اى هم به حجتى دارد كه با آن حجت بر امكان معاد استدلال مى شود، و توضيحش به زودى مى آيد.

كلمه «'''حيات '''» در مورد چيزى بكار مى رود كه آن حالتى دارد كه به خاطر داشتن آن حالت داراى شعور و اراده شده است . و كلمه موت به معناى نداشتن آن حالت است ، چيزى كه هست به طورى كه از تعليم قرآن برمى آيد معناى ديگرى به خود گرفته ، و آن عبارت از است كه همان موجود داراى شعور و اراده از يكى از مراحل زندگى به مرحله اى ديگر منتقل شود، قرآن كريم صرف اين انتقال را موت خوانده با اينكه منتقل شونده شعور و اراده خود را از دست نداده ، همچنان كه از آيه «'''نحن قدرنا بينكم الموت ... فيما لا تعلمون '''» اين معنا استفاده مى شد، بنا بر ديگر نبايد پرسيد: چرا در آيه مورد بحث فرموده : «'''خدا موت و حيات را آفريده '''» مگر مرگ هم آفريدنى است ؟ چون گفتيم : از تعليم قرآن برمى آيد كه مرگ به معناى عدم حيات نيست ، بلكه به معناى انتقال است . امرى وجودى كه مانند حيات خلقت پذير است .

علاوه بر اين اگر مرگ را امر عدمى بگيريم ، همانطور كه عامه مردم هم چنين مى پندارند، باز خلقت پذير هست ، چون اين عدم با عدمهاى صرف فرق دارد و مانند كورى و تاريكى ، عدم ملكه است ، كه حظى از وجود دارد.

جمله «'''ليبلوكم ايكم احسن عملا'''» بيانگر هدف از خلقت موت و حيات است ، و با در نظر گرفتن اينكه كلمه «'''بلاء'''» (كه مصدر ليبلوكم است ) به معناى امتحان است ، معناى آيه چنين مى شود: خداى تعالى شما را اينطور آفريده كه نخست موجودى زنده باشيد، و سپس بميريد، و اين نوع از خلقت مقدمى و امتحانى است ، و براى اين است كه به اين وسيله خوب شما از بدتان متمايز شود، معلوم شود كدامتان از ديگران بهتر عمل مى كنيد، و معلوم است كه اين امتحان و اين تمايز براى هدفى ديگر است ، براى پاداش و كيفرى است كه بشر با آن مواجه خواهد شد.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۹ صفحه ۵۸۶ </center>

آيه مورد بحث علاوه بر مفادى كه گفتيم افاده مى كند، اشاره اى هم به اين نكته دارد كه مقصود بالذّات از خلقت رساندن جزاى خير به بندگان بوده ، چون در اين آيه سخنى از گناه و كار زشت و كيفر نيامده ، تنها عمل خوب را ذكر كرده و فرموده خلقت حيات و موت براى اين است كه معلوم شود كداميك عملش بهتر است . پس صاحبان عمل نيك مقصود اصلى از خلقتند، و اما ديگران به خاطر آنان خلق شده اند.

ذيل آيه هم كه مى فرمايد: «'''و هو العزيز الغفور'''» مطالب صدر را تاءييد نموده مى فهماند او عزيز است ، چون ملك مطلق و قدرت مطلقه خاص ‍ او است ، پس هيچ كس نيست كه بر او غالب شود، و اگر مخالفين و عاصيان خود را قدرت مخالفت و عصيان داده به منظور آزمايش بوده ، و به زودى از آنان انتقام مى گيرد. و نيز مى فهماند او غفور است ، چون از بسيارى گناهان در دنيا عفو مى كند، و بسيارى از آنها را به طورى كه وعده داده در آخرت مى آمرزد.

و در عين حال با آوردن اين دو نام ، هم عاصيان را تخويف كرد و هم تطميع نمود، چون وقتى اين دو نام در سياق دعوت ذكر شوند، تخويف و تطميع را مى رساند.

اين را هم بايد دانست كه مضمون آيه شريفه صرف ادعاى بدون دليل نيست ، و آنطور كه بعضى پنداشته اند نمى خواهد مساءله خلقت مرگ و زندگى را براى آزمايش ، در دلها تلقين كند. بلكه مقدمه اى بديهى و يا نزديك به بديهى است كه به لزوم و ضرورت بعث براى جزا حكم مى كند. براى اينكه انسانى كه به زندگى دنيا قدم نهاده ، دنيايى كه دنبال آن مرگ است ، ناچار عملى و يابه عبارتى اعمالى دارد كه آن اعمال هم يا خوب است يا بد ممكن نيست عمل او يكى از اين دو صفت را نداشته باشد، و از سوى ديگر به حسب فطرت مجهز به جهازى معن وى و عقلائى است ، كه اگر عوارض سوئى در كار نباشد او را به سوى عمل نيك سوق مى دهد، و بسيار اندكند افرادى كه اعمالشان متصف به يكى از دو صفت نيك و بد نباشد و اگر باشد در بين اطفال و ديوانگان و ساير مهجورين است .

و آن صفتى كه بر وجود هر چيزى مترتب مى شود، و در غالب افراد سريان دارد، غايت و هدف آن موجود به شمار مى رود، هدفى كه منظور آفريننده آن از پديد آوردن آن همان صفت است ، مثل حيات نباتى فلان درخت كه غالبا منتهى مى شود به بار دادن درخت ، پس فلان ميوه كه بار آن درخت است هدف و غايت هستى آن درخت محسوب مى شود، و معلوم مى شود منظور از خلقت آن درخت همان ميوه بوده ، و همچنين حسن عمل و صلاح آن ، غايت و هدف از خلقت انسان است ، و اين نيز معلوم است كه صلاح و حسن عمل اگر مطلوب است براى خودش ‍ مطلوب نيست ، بلكه بدين جهت مطلوب كه در به هدف رسيدن موجودى ديگر

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۹ صفحه ۵۸۷ </center>

دخالت دارد. آنچه مطلوب بالذات است حيات طيبه اى است كه با هيچ نقصى آميخته نيست ، و در معرض لغو و تاءثيم قرار نمى گيرد، بنابر اين بيان ، آيه شريفه در معناى آيه زير است كه مى فرمايد: «'''كل نفس ذائقه الموت و نبلوكم بالشر و الخير فتنه '''».

آن خدايى كه هفت آسمان را آفريد، در حالى كه طباق هستند، يعنى مطابق و مثل همند. البته مفسرين اينطور احتمال داده اند. و ما در تفسير سوره «'''حم سجده '''» مطالبى كه مى توانستيم در اين باره ايراد كنيم ايراد نموديم .

<span id='link402'><span>

==بيان اينكه مقصود از نبوت تفاوت در خلق ارتباط واتصال اجزاء عالم و وحدت نظام جارى در آن است ==

«'''ما ترى فى خلق الرحمن من تفاوت '''» - راغب مى گويد: كلمه «'''فوت '''» به معناى دور شدن چيزى است از انسان ، به طورى كه دست يافتن به آن دشوار باشد. و در قرآن كريم آمده كه : «'''و ان فاتكم شى ء من ازواجكم الى الكفار : اگر از زنان شما چيزى نزد كفار مانده باشد'''» آنگاه مى گويد: كلمه «'''تفاوت '''» كه مصدر باب «'''تفاعل '''» از ماده «'''فوت '''» است ، به معناى اختلاف دو چيز در اوصاف و خصوصيات است ، گويا اين از آن دور و آن از اين دور است ، خصوصيات اين در آن نيست و خصوصيات آن در اين نيست ، اين كلمه هم در قرآن آمده مى فرمايد: «'''ما ترى فى خلق الرحمن من تفاوت : در خلقت خدا چيزى كه از مقتضاى حكمت خارج باشد وجود ندارد'''».