تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۱۹: تفاوت میان نسخه‌ها

اين آيات حجت هايى است كه بر يگانگى خداى تعالى در ربوبيت دلالت مى كند، ادله اى است كه به حكم آن بايد يوم الفصلى باشد، و در آن مكذبين به جزاى خود برسند، و نيز به كيفرهايى كه براى آنان تهيه شده ، و به نعمت و كرامتى كه براى مردم با تقوى آماده شده اشاره مى كند، و سوره را با توبيخ و مذمت منكرين كه از عبادت خدا و ايمان به گفتار او استكبار مى ورزند، ختم نموده است .

أَ لَمْ نهْلِكِ الاَوَّلِينَ ثمَّ نُتْبِعُهُمُ الاَخِرِينَ كَذَلِك نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ

استفهام در اين آيه انكارى است ، و منظور از «'''اولين '''» امثال قوم نوح و عاد و ثمود است ، كه از امت هاى قديم العهدند، و منظور از «'''آخرين '''» امت هايى است كه بعدا به ايشان پيوستند، و كلمه «'''اتباع '''» به معناى آن است كه چيزى را دنبال چيزى ديگر قرار دهند.

در جمله «'''ثم نتبعهم '''» كلمه «'''نتبع '''» را به رفع مى خوانيم ، بنابر اينكه استينافى و از نو باشد، چون عطف به كلمه «'''نهلك '''» نيست ، وگرنه آن نيز مجزوم مى شد. و معناى آيه اين است كه: ما تكذيب گران را كه در امتهاى اولين بودند هلاك كرديم ، و سپس ما امتهاى ديگر را به دنبال آنان هلاك مى كنيم .

و جمله «'''كذلك نفعل بالمجرمين '''» به منزله تعليل براى مطالب قبل است ، و لذا بدون فصل (واو) آمده و عطف به ما قبل نشده ، گويا گوينده اى پرسيده : آخر چرا هلاك شدند؟ در پاسخ فرموده : براى اين كه سنت ما با مجرمين همين است ، و اين آيات - به طورى كه ملاحظه مى كنيد - انذار است ، و مى خواهد لحن بيان را به همان اصلى كه محور آيات اين سوره است يعنى جمله «'''ويل يومئذ للمكذبين '''» برگرداند، و در عين حال حجتى است بر يگانگى خدا در ربوبيت ، چون هلاك كردن انسانهاى مجرم ، خود تصرفى در عالم انسانى و تدبيرى براى آن است ، و چون غير از خدا هلاك كننده اى نيست ، و خود مشركين هم به اين اعتراف دارند، پس رب هم تنها او است و غير او رب و معبودى نيست .

علاوه بر اشارات ياد شده بر وجود يوم الفصل هم دلالت دارد، چون اهلاك قومى به خاطر جرائمى كه داشته اند وقتى تصور دارد كه قبلا تكليف كرده باشد، و تكليف هم وقتى مى تواند متوجه قومى بشود كه مجازاتى هم در كار باشد، اطاعت كاران را پاداش و گنهكاران را كيفر دهند، پس معلوم مى شود كه در اين ميان يوم الفصلى هست ، و در آن افراد مطيع پاداش ، و عاصيان كيفر داده مى شوند، و پاداش و كيفر آن روز از جنس پاداش و كيفر دنيا نيست ، چون پاداش و كيفر دنيوى نمى تواند همه اولين و آخرين را شامل شود، پس در اين ميان روزى هست كه هر انسانى در برابر هر كارى كه كرده جزا داده مى شود، و اين همان روز فصل و روز «'''مجموع له الناس '''»است .