التوبة ١٠٥
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ |
ترجمه
| التوبة ١٠٤ | آیه ١٠٥ | التوبة ١٠٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«قُلْ»: فعل (قُلْ) عطف بر فعل (خُذْ) در آیه است. «فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»: خدا از کارتان آگاه است، چون حاضر در همه‌جا و ناظر بر همه‌چیز است. پیغمبر و مؤمنان هم از کارتان مطلع می‌شوند، چرا که انسان هر عملی را انجام دهد - خواه ناخواه - ظاهر خواهد شد. اعمالتان از دید خدا پنهان نمی‌ماند و در روز قیامت پیغمبر و مؤمنان هم از کردارتان باخبر می‌گردند (نگا: آل‌عمران / اعراف / توبه / ، نمل / ، احقاف / حاقّه / ، الطارق / العادیات / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ أَنَ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى (۱)
يَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لاَ تَخْفَى... (۰) يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ (۰) وَ حُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ (۰)
تفسیر
- آيات ۱۰۶ - ۹۷، سوره توبه
- بيان آيات شريفه مربوط به وضع اعراب از لحاظ كفر و نفاق و ايمان
- معناى كلمه (( اعراب )) و بيان اينكه باديه نشينان به سبب دروى از تمدن و علم و ادب از معارف دينى دورتر بوده اند
- تقسيم مؤ منين به سه گروه : سابقون اولون از مهاجرين و انصار و تابعين آنان به احسان . و بيان مراد از هر كدام
- معناى اتباع به احسان در جمله : (( والذين اببعوهم باحسان )) كه وصف طبقه سوم از مؤمنين است
- حكم به فضيلت سابقون اولون از مهاجرين و انصار مقيد است به ايمان وعمل صالح
- معناى رضايت مؤ منين از خدا و رضايت خدا از مؤ منين و بيان اينكه رضايت خدا از اوصاف فعل او است نه از اوصاف ذاتش
- مقصود از عذاب كردن منافقين در دو نوبت (سنعذبهم مرتين ) چيست ؟
- امر به اخذ زكات از اموال مردم
- گيرنده زكات خداست و تصدق و اداء زكات نوعى توبه است چنانچه توبه هم صدقه اعمال است
- توضيح درباره معناى آيه : (( و قلاعملوا فسيرى الله عملكم و رسوله والمؤ منون )) و اينكه مخاطبين آن چه كسانى هستند ورؤ يت در آن به چه معنا است ؟
- رواياتى در ذيل آيه شريفه : (( و السابقون الاولون من المهاجرين و الانصار... ))
- سخن (( قرظى )) مبنى بر اينكه تمامى اصحاب پيامبر (ص ) آمرزيده اند و خوب و بدشان اهل بهشتند و نقد و رد آن سخن
- رواياتى در ذيل آيه : (( و آخرون اعترفوا بذنوبهم ... )) و اينكه در مورد چه كسانى نازل شده است
- چند روايت در ذيل آيه مربوط به زكات
- چند روايت در ذيل آيه شريفه : (( و آخرون مرجون لامرالله ))
- گفتارى پيرامون زكات و ساير صدقات (نظر اسلام درباره اجتماع و حقوق مالى آن و مزايا و ويژگيهاى نظام ماليه عمومى در اسلام )
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ «105»
وبگو: (هر گونه كه مى‌خواهيد و مى‌توانيد) عمل كنيد، كه بزودى خداوند و پيامبرش و مؤمنان كار شما را مى‌نگرند و بزودى به سوى داناى غيب و آشكار بازگردانده مى‌شويد، پس شما را به آنچه انجام مى‌داديد، آگاه خواهد كرد.
نکته ها
اين آيه كه بيان كننده‌ى آگاهى خدا وپيامبر ومؤمنان از عملكرد ماست، همان عقيده‌ى شيعه را مبنى بر «عرضه‌ى اعمال» بر اولياى خدا بيان مى‌كند. اين عرضه، روزانه يا هر هفته و هر ماه انجام مى‌گيرد و اگر اعمال ما خوب باشد، اولياى خدا از ما شاد مى‌شوند و اگر بد باشد، نگران و اندوهگين مى‌گردند. ايمان به اين عرضه‌ى عمل، در ايجاد تقوا و حيا مؤثّر است. امام صادق عليه السلام فرمود: اى مردم! با گناهِ خود، رسول خدا را ناراحت نكنيد. «1»
به گفته‌ى روايات، مراد از «مؤمنون»، امامان معصومند كه خداوند آنان را از اعمال ما آگاه مى‌سازد. «2»
«1». تفسير كنزالدقائق.
«2». تفسير كنزالدقائق.
جلد 3 - صفحه 500
پیام ها
1- انسان در عمل آزاد است، نه مجبور. «اعْمَلُوا»
2- توجّه به اينكه اعمال ما زير نظر خداست، مانع گناه است. «فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ»
3- هر چه بيننده‌ى اعمال بيشتر باشد، شرم وحياى انسان از خلافكارى بيشتر است، به خصوص اگر بيننده، خدا و پيامبر و مؤمنان باشند. «فَسَيَرَى اللَّهُ، وَ رَسُولُهُ، وَ الْمُؤْمِنُونَ»
4- عمل معيار سنجش است، آنچه در دنيا بر اولياى خدا عرضه مى‌شود عمل است، آنچه هم در قيامت مورد حساب قرار مى‌گيرد، عمل است. «اعْمَلُوا، فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ، فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
5- اعمال انسان حقايقى دارد كه در قيامت براى او روشن خواهد شد. «فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ، فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (105)
ج5، ص 197
وَ قُلِ اعْمَلُوا: و بگو اى پيغمبر به تائبان عمل كنيد، يعنى بعد از قبول توبه، استقامت ورزيد بر عمل خير. يا اى عموم مكلفين بجا آوريد آنچه خداوند امر فرموده عمل كسى كه مى‌داند مجازات يابد بر افعال خود. يا بگو به آن كسانى كه توبه نمى‌كنند و متذكر عقاب الهى نيستند، بكنيد آنچه خواهيد (بنابراين امر براى تهديد است). فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ: پس زود باشد كه ببيند خداى تعالى كار شما را از خير و شر بعد از صدور و وجود آن از شما. وَ رَسُولُهُ: و پيغمبر او نيز ببيند و مشاهده كند آن را. وَ الْمُؤْمِنُونَ: و مؤمنين نيز مشاهده كنند آن را.
تنبيه- مراد به مؤمنين نزد بعضى، شهداء و نزد جمعى، ملائكه حفظه كاتبين اعمال؛ لكن نزد خاصه مراد به مؤمنين در اين آيه شريفه ائمه معصومين عليهم السّلام مى‌باشند به جهت تقارن با رسول و تلازم آن حضرت با عصمت، پس بالملازمه ثابت شود كه اين «مؤمنون» خاص و كسانى هستند كه تالى تلو رسول باشند.
بنابراين غير از ائمه معصومين كسى مقارن رسول نخواهد بود. و ايضا بواسطه ورود احاديث بسيار از جمله:
1- در كافى «1» و عياشى «2» و تفسير على بن ابراهيم «3» از حضرت صادق عليه السّلام سؤال نمودند فرمود: «مؤمنون» ايشان ائمه مى‌باشند.
2- در كافى نيز از آن حضرت مروى است كه فرمود: «ايّانا عنى» يعنى ما
«1» ج 1 ص 219 حديث 2.
«2» عياشى ج 2 ص 109 حديث 125.
«3» تفسير قمى ج 1 ص 304.
ج5، ص 198
مراد و مقصود باشيم. و در تعلق علم پيغمبر به اعمال بندگان دو وجه گفته‌اند:
يكى آنكه حق تعالى در قيامت آن را به رسول و ائمه عرضه نمايد. دوم آنكه در اخبار وارد شده كه اعمال امت عرضه شود بر پيغمبر و ائمه عليهم السلام.
3- عياشى «1» از حضرت صادق عليه السّلام قال: تعرض على رسول اللّه اعمال العباد كلّ صباح ابرارها و فجّارها فاحذروها و هو قول اللّه تعالى «وَ قُلِ اعْمَلُوا ...» عياشى روايت كند كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: عرضه شود بر رسول خدا اعمال بندگان از خير و شر، پس حذر كنيد از اعمال قبيحه و اينست فرمايش الهى «وَ قُلِ اعْمَلُوا ...».
4- از آن حضرت عليه السّلام «2»- قال: انّ اللّه شاهد فى ارضه و اعمال العباد تعرض على رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله. فرمود: حضرت صادق عليه السّلام در اين آيه بدرستى كه حق تعالى شاهد است در زمين خود، اعمال بندگان عرضه شود بر پيغمبر خدا.
5- در كافى «3» عنه عليه السّلام: ما لكم تسوءون رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله فقيل كيف نسوئه؟ فقال اما تعلمون انّ اعمالكم تعرض عليه فاذا راى معصية فيها سائه ذلك فلا تسوءوا رسول اللّه و سرّوه. فرمود حضرت صادق عليه السّلام: چه شده است شما را كه بدى كنيد پيغمبر خدا را؟ عرض كردند چگونه ما بدى نسبت به آن حضرت كنيم. فرمود: آيا نمى‌دانيد بتحقيق اعمال شما عرضه شود بر او، پس هرگاه معصيتى در آن مشاهده فرمايد بد آيد او را، پس بدى نرسانيد رسول خدا را به اعمال ناشايسته، و خوشحال و مسرور گردانيد او را به افعال پسنديده.
6- عياشى «4» از حضرت باقر عليه السّلام: ما من مؤمن يموت و لا كافر يوضع
«1» تفسير عياشى ج 2 ص 109 حديث 122.
«2» عياشى ج 2 ص 109 حديث 126.
«3» ج 1 ص 219 حديث 3.
«4» تفسير عياشى ج 2 ص 109 حديث 124.
ج5، ص 199
فى قبره حتّى يعرض عمله على رسول اللّه و على امير المؤمنين و هلمّ جرّا الى اخر من فرض اللّه طاعته على العباد فذلك قوله «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ». عياشى از حضرت باقر عليه السّلام روايت نموده كه: نيست مؤمنى كه بميرد يا كافرى گذارده شود در قبرش، مگر آنكه عرضه شود عملش بر رسول خدا و امير المؤمنين و همينطور تا آخر كسى كه خداى تعالى طاعتش را واجب فرموده بر بندگان، پس اينست فرمايش الهى «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ ...».
وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ: و زود باشد كه بازگردانيده شويد بواسطه مرگ به مجازات داناى نهان و آشكارا. يا به موضعى كه امر مخصوص عالم غيب و شهود است و كسى را نرسد كه حكم نمايد در آن روز و آن روز قيامت و جزا باشد. فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ: پس بياگاهاند شما را به آنچه بوديد كه عمل مى‌كرديد از خير و شر و آگاهى حق سبحانه به مجازات خواهد بود از ثواب و عقاب.
تنبيه- آيه شريفه تهديد و تخويف است به عموم مكلفين در اقدام به طاعات و اجتناب از معاصى. حاصل مفاد آيه شريفه آن كه: اى پيغمبر، بگو به بندگان هر چه مى‌خواهيد بكنيد از خير و شر، كه اولا اعمال شما را خدا و پيغمبر و ائمه هدى مشاهده كنند، و ثانيا بازگشت خواهيد نمود به محضر ذات سبحانى كه ذره‌اى در عالم وجود، از نهان و آشكار از علم ازلى او محجوب و مستور نيست، و مطيع و عاصى را بجزا و سزاى خود رساند؛ بنابراين شخص عاقل متدين، پس از اين نداى قرآنى، تكليف را دانسته، موقع را غنيمت، و به اعمال حسنه سبقت، و از افعال سيئه هجرت نمايد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (105) وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (106)
ترجمه
و بگو عمل كنيد پس زود باشد كه به بيند خدا عمل شما را و پيغمبرش و مؤمنان و زود باشد كه بازگردانيده شويد بسوى داناى نهان و آشكار پس آگاه كند شما را بآنچه بوديد كه بجا مى‌آورديد
و ديگران بازداشتگانند براى فرمان خدا يا عذاب مى‌كند آنان را و يا مى‌پذيرد توبه ايشان را و خدا داناى درست كار است.
تفسير
خداوند به پيغمبر اكرم امر فرمود كه بگو هر كارى ميخواهيد بكنيد بعد از صدور عمل در خارج مى‌بيند آنرا خدا و پيغمبر و ولىّ او در هر عصرى كه ايشان
جلد 2 صفحه 619
مؤمنان كاملند خواه عمل خير باشد خواه شرّ چنانچه در كافى و عيّاشى از امام باقر (ع) نقل نموده كه پس از ذكر اين آيه فرمود او و اللّه على بن ابى طالب است و از حضرت صادق بطرق متعدده نقل شده كه پرسيدند از اين آيه فرمود مراد از مؤمنان ائمه اطهارند و در كافى از آنحضرت نقل نموده كه فرمود مراد مائيم و در مجمع فرموده كه اصحاب ما روايت نموده‌اند كه اعمال امّت در هر دوشنبه و پنجشنبه بر پيغمبر (ص) عرضه داشته ميشود و همچنين بر ائمه اطهار پس مطّلع ميشوند بر آنها و مراد از مؤمنان ايشانند و اينكه فرموده است بعد از اين خداوند مى‌بيند با آنكه او عالم باشياء است قبل از وجود آنها براى آنست كه مراد علم بوجود اشياء است بعد از علم بعدمشان و علم بوجود آنها بعد از اين همان علم بوجود آنها است چون موجود شوند و تجديد حالى بر او روى نميدهد و بنظر حقير خداوند دو علم دارد يكى ذاتى كه از آن گاهى بقضا تعبير ميشود و ديگر خارجى كه بعضى آنرا قدر ميخوانند و آن علمى كه قابل تغيير نيست علم اول است ولى علم دوّم عين متغيرات است كه در خارج موجود و در پيشگاه الهى بدون تغيّر حاضر است و اينجا مراد علم دوم است لذا از آن تعبير برؤيت شده كه مناسب با موجودات خارجيه است بلا تشبيه مانند كسيكه ريسمان الوانى در دست دارد و مورچه در آن ريسمان سير ميكند كه آن مور بهر رنگى ميرسد متغير ميبيند و صاحب ريسمان همه را بيك رنگ الوان بدون تغيير مشاهده مينمايد خلاصه آنكه مراد آنستكه بعد از اين در مرئى و علم خدا و پيغمبر و امام موجود ميشود عمل آنها چنانچه عياشى از امام صادق (ع) در اين آيه نقل نموده است كه خداوند شاهد است در زمين خود و اعمال عرضه ميشود بر پيغمبر (ص) و در چند روايت ديگر به اين معنى تصريح شده نهايت آنكه در بعضى هر روز صبح و در بعضى هر شب و روز و در بعضى بعد از مرگ و در بعضى پيغمبر (ص) و در بعضى امير المؤمنين (ع) و در بعضى امام ذكر شده است و آنكه ايشان از اعمال خوب شاد و از اعمال بد ملول ميشوند پس نبايد ما موجب ملالت آن ذوات مقدّسه را فراهم نمائيم اگر در اظهار دوستى صادقيم و ظاهرا امر براى تهديد است يعنى بكنيد تا بجزاى كردارتان برسيد وقتى كه رجوع داده شديد بحكم خداوندى كه دانا است باعمال پنهان و آشكار شما بعد از مرگ و در قيامت كبرى چون مراد از آگاه كردن مجازات است و آيه دوم عطف است بر و آخرون اعترفوا بذنوبهم در آيات سابقه و مراد كسانى هستند كه تاخير افتاده است حكم آنها و موقوف
جلد 2 صفحه 620
است امر آنها و تعيين تكليفشان كه آيا از اشقيا هستند يا سعدا بآنكه خداوند عذاب كند آنها را يا بپذيرد توبه آنانرا و البته هر معامله كه خدا با آنها نمايد بر طبق علم و حكمت است چون ارجاء بمعنى تأخير است و بعضى مرجؤن بهمزه قرائت نموده‌اند و ترديد در علم متكلم نيست خدا ميداند با آنها چه معامله خواهد فرمود بلكه در علم مخاطب است ما نميدانيم و حاصل معنى آنستكه اختيار آنها با خدا است اگر بخواهد عذاب ميكند و اگر بخواهد عفو ميفرمايد و از اينجا معلوم ميشود كه قبول توبه بر خدا واجب نيست بلكه بر سبيل تفضّل است و در كافى و عياشى از امام باقر (ع) و قمى ره از امام صادق (ع) نقل نموده در اين آيه كه اينها قومى بودند مشرك كه كشتند امثال حمزه و جعفر و نظائر آندو از اهل ايمان را پس داخل در اسلام شدند و اقرار بتوحيد كردند و ترك نمودند شرك را ولى معرفت قلبى پيدا نكردند تا از اهل ايمان باشند و واجب باشد براى آنها بهشت و منكر هم نبودند تا كافر باشند پس واجب باشد بر آنان آتش لذا آنها باين حالند كه كارشان با خدا است ميخواهد عذاب ميكند آنانرا ميخواهد عفو ميفرمايد و بعضى‌شان نزول ديگرى ذكر كرده‌اند كه با وجود روايت مذكوره معتبره اعراض از نقلش بنظر حقير اولى است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ قُلِ اعمَلُوا فَسَيَرَي اللّه‌ُ عَمَلَكُم وَ رَسُولُهُ وَ المُؤمِنُون‌َ وَ سَتُرَدُّونَ إِلي عالِمِ الغَيب‌ِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِما كُنتُم تَعمَلُون‌َ (105)
و بفرما بامّت هر چه ميخواهيد عمل كنيد پس زود باشد که خداوند عمل شما را ميبيند و رسول خدا هم مشاهده ميكند و مؤمنون هم نظر ميكنند و زود باشد که شما را برگردانند نزد داناي غيب و شهود خداي متعال پس آگاه ميكند شما را بآنچه بوديد عمل ميكرديد.
جلد 8 - صفحه 308
[مسئلة علمية اعتقادية] و آن اينست که علم الهي ذاتيست عين ذات است و غير متناهيست و ازلا و ابدا آنچه واقع شده يا واقع ميشود معلوم عند اللّه است چيزي بر علم او افزوده نميشود و از علم او محو نميگردد و هيچگونه احتياج بنامه عمل يا اقامه شهود ندارد لكن دستگاه سلطنتي او براي تنبه بندگان كتبه اعمال و نامه عمل و اقامه شهود از ملائكه و اعضاء و جوارح و انبياء و ائمه و ازمنه و امكنه و قرآن مقرر فرموده، و اما حضرت رسالت صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه اطهار و صديقه طاهره صلوات اللّه عليهم اجمعين اينکه چهارده نور پاك در همان عالم نورانيت که انوار مقدسه آنها را خلق فرمود افاضه جميع كمالات و علم ما کان و ما يکون قبل از خلقت عالم و آدم بآنها فرمود.
و شواهد اينکه دعوي از آيات شريفه و اخبار متواتره بتواتر اجمالي داريم و در خلال آيات شريفه تذكر داده‌ايم و احتياج بتكرار نيست.
و اينکه آيه شريفه بر طبق جريان قانون سلطنت که ملائكه كتبه كليه اعمال بنده‌گان را از حسنات و سيئات مينويسند و ميبرند در پيشگاه احديت و روزهاي دوشنبه و پنجشنبه عرضه ميدارند بر پيغمبر و ائمه اطهار حيّا و ميّتا و فرداي قيامت بدست صاحبش ميدهند و شهود شهادت ميدهند و ميزان ميكنند و حساب مينمايند تماما روي جريان قانون سلطنتست و الّا همان علم الهي كافيست و احدي را نميرسد که بگويد العياذ خدا نميداند يا اشتباه كرده يا ظلم ميكند پس از اينکه بيان مفاد آيه واضح ميشود و احتياج بتمحلات مفسرين نداريم.
وَ قُلِ اعمَلُوا معني امر نيست يعني هر چه ميخواهيد از عبادت و معصيت بكنيد بجزاي آن ميرسيد فَسَيَرَي اللّه‌ُ عَمَلَكُم که كتبه رقيب و عتيد مينويسند ما يَلفِظُ مِن قَول‌ٍ إِلّا لَدَيه‌ِ رَقِيب‌ٌ عَتِيدٌ ق آيه 17 و ميبرند در پيشگاه احديت
جلد 8 - صفحه 309
لذا تعبير بفاء و سين فرموده و رسوله که ايام هفته همه روز صباحا و مساء بنظر مبارك او ميرسانند که در اخبار دارد اگر اعمال صالحه باشد مسرور ميشود و اگر سيئه باشد غمگين ميشود و دارد آن حضرت را مسرور كنيد نه غمگين و اگر قابل مغفرت باشد طلب مغفرت ميكند که مفاد حديث
(حياتي خير لكم و مماتي خير لكم)
است وَ المُؤمِنُون‌َ که در اخبار بسياري تفسير بائمه عليهم السلام شده که دو روز عرض اعمال دوشنبه و پنجشنبه بر آنها عرضه ميدارند. و ميتوان گفت که تفسير باهم‌ّ مصاديق است و فرداي قيامت پس از آنكه نامه‌هاي اعمال مكشوف شد تمام مؤمنين مشاهده ميكنند.
وَ سَتُرَدُّونَ إِلي عالِمِ الغَيب‌ِ وَ الشَّهادَةِ اينکه جمله راجع بكلام اول است که بيان شد يعني شما را ميبرند روز قيامت نزد آنكه عالم بغيب و شهود است و چيزي بر او مخفي نيست و احتياج بنامه عمل و شهود و حساب و ميزان ندارد فَيُنَبِّئُكُم بِما كُنتُم تَعمَلُون‌َ پس شما را خبر ميدهد و آگاه ميفرمايد بجميع آنچه که عمل ميكرديد و هر كدام شما را بجزاء خود ميرساند (النّاس مجزيّون باعمالهم ان خيرا فخير و ان شرا فشرّ) فَمَن يَعمَل مِثقال‌َ ذَرَّةٍ خَيراً يَرَه‌ُ وَ مَن يَعمَل مِثقال‌َ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه‌ُ زلزال آيه 8، 9.
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 105)- در این آیه بحثهای گذشته را به شکل تازه‌ای تأکید می‌کند و به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله دستور می‌دهد که به همه مردم این موضوع را ابلاغ کن «و بگو اعمال و وظائف خود را انجام دهید، و بدانید هم خدا و هم رسولش و هم مؤمنان، اعمال شما را خواهند دید» (وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ).
اشاره به این که کسی تصور نکند اگر در خلوتگاه یا در میان جمع، عملی را
ج2، ص251
انجام می‌دهد از دیدگاه علم خدا مخفی و پنهان می‌ماند، بلکه علاوه بر خداوند، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و مؤمنان نیز از آن آگاهند.
این آگاهی مقدمه پاداش و یا کیفری است که در جهان دیگر در انتظار انسان است، لذا به دنبال این جمله می‌افزاید: «و به زودی به سوی کسی که آگاه از پنهان و آشکار است باز می‌گردید، و شما را به آنچه عمل کرده‌اید خبر می‌دهد» و بر طبق آن جزا خواهد داد (وَ سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ).
مسأله عرض اعمال:
در میان پیروان مکتب اهل بیت علیهم السّلام با توجه به اخبار فراوانی که از امامان رسیده عقیده معروف و مشهور بر این است که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و امامان علیهم السّلام از اعمال همه امت آگاه می‌شوند، یعنی خداوند از طرق خاصی اعمال امت را بر آنها عرضه می‌دارد.
مسأله عرض اعمال اثر تربیتی فوق العاده‌ای در معتقدان به آن دارد، زیرا هنگامی که من بدانم علاوه بر خدا که همه جا با من است پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و پیشوایان محبوب من همه روز یا همه هفته از هر عملی که انجام می‌دهم، اعم از خوب و بد در هر نقطه و هر مکان آگاه می‌شوند، بدون شک بیشتر رعایت می‌کنم و مراقب اعمال خود خواهم بود.
نکات آیه
۱ - توصیه شدن گنهکاران توبه کننده از جانب خدا به انجام اعمال خیر و استفاده هر چه بیشتر از فرصتها براى جبران گذشته ها (ألم یعلموا أن اللّه یقبل التوبة ... و قل اعملوا فسیرى اللّه عملکم)
۲ - توبه کنندگان، پس از توبه، نیازمند مراقبت بیشتر نسبت به اعمال آینده خویش (أن اللّه هو التواب الرحیم. و قل اعملوا فسیرى اللّه عملکم و رسوله) با توجّه به فرازهاى پیشین، طرف سخن در «اعملوا ...» آن دسته از متخلفان جنگ تبوک بودند که به گناه خود اعتراف کرده و درخواست بخشودگى داشتند.
۳ - پذیرش توبه گنهکاران از سوى خدا، در گرو اقدامهاى عملى ایشان براى نشان دادن صداقت خود است. (و ءاخرون اعترفوا بذنوبهم ... و قل اعملوا فسیرى اللّه عملکم)
۴ - توجّه انسان به نظارت خدا و رسول و مؤمنان بر اعمالش، بازدارنده او از خطا و تشویق کننده به نیکیهاست. (قل اعملوا فسیرى اللّه عملکم و رسوله و المؤمنون)
۵ - غیب و شهود، و نهان و آشکار همه چیز، در احاطه علم الهى است. (علم الغیب و الشهدة)
۶ - هشدار خداوند به انسانها، براى مراقبت از اعمال و حرکات نهان و آشکار خویش و سرباز نزدن از فرمانهاى او در خفا و علن (و ستردون إلى علم الغیب و الشهدة فینبئکم بما کنتم تعملون)
۷ - بازگشت همه انسانها به سوى خدا، امرى قطعى و اجتناب ناپذیر است. (و ستردون إلى علم الغیب و الشهدة) «سین» در «ستردون» مى تواند براى تأکید بر تحقق فعل «تردون» باشد.
۸ - خداوند، خبر دهنده تمامى اعمال دنیوى انسانها به آنان، در قیامت (و ستردون إلى علم الغیب و الشهدة فینبئکم بما کنتم تعملون)
۹ - قیامت، عرصه احضار انسانها براى حسابرسى اعمالشان (و ستردون ... فینبئکم بما کنتم تعملون)
۱۰ - باخبر شدن انسانها در قیامت از حقیقت و بازتاب اعمال دنیوى خویش (فینبئکم بما کنتم تعملون) مراد از «ما کنتم تعملون» مى تواند ظاهر اعمال نباشد ; چه اینکه انسانها از ظاهر اعمال خویش باخبرند و آنچه را نمى دانند، حقیقت اعمالشان مى باشد.
۱۱ - غفلت و جهل انسان نسبت به حقیقت اعمال خود در دنیا (فینبئکم بما کنتم تعملون)
۱۲ - علم خدا به آشکار و نهان، تضمینى بر پاداش دادن و کیفر کردن دقیق انسانها در قیامت (ستردون إلى علم الغیب و الشهدة فینبئکم بما کنتم تعملون)
۱۳ - توجّه به علم همه جانبه خداوند به نهان و آشکار، و غیب و شهود، بازدارنده آدمى از گناه و توبه شکنى و برانگیزنده وى به خیر و صلاح (و قل اعلموا فسیرى اللّه عملکم ... فینبئکم بما کنتم تعملون) بیان علم همه جانبه خداوند - پس از تشویق و توصیه به توبه و عمل - مى تواند به منظور مطلب یاد شده باشد.
روایات و احادیث
۱۴ - سلمة بن اکوع گوید: مرّ (رسول اللّه (ص) - ظ - ) بجنازة فاثنى علیها فقال وجبت ... فسئل عن ذالک فقال: ان الملاتکة شهداء اللّه فى السماء و انتم شهداء اللّه فى الارض فما شهدتم علیه من شىء وجب، و ذلک قول اللّه: «و قل اعلموا فسیرى اللّه عملکم و رسوله و المؤمنون»;[۱] [رسول خدا (ص)] بر جنازه اى گذر کرد، پس مردم آن میت را ستودند. حضرت فرمود: این ستایش ثبت شد ... دلیل این مطلب را از ایشان پرسیدند، فرمود: فرشتگان گواهان خدا در آسمان هستند و شما گواهان خدا در زمین ; پس هر چه را بر آن شهادت دهید ثبت مى گردد و این است سخن خدا که فرمود: عمل کنید. خدا و رسول او و مؤمنان عمل شما را مى بینند [و بر آن گواه مى شوند]».
موضوعات مرتبط
- انسان: جهل انسان ۱۱ ; عمل انسان ۱۱ ; غفلت انسان ۱۱ ; فرجام انسان ها ۷ ; هشدار به انسان ها ۶
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۳
- بازگشت به خدا: حتمیت بازگشت به خدا ۷
- تائبان: توصیه به تائبان ۱ ; نیازهاى معنوى تائبان ۲
- تزکیه: اهمیّت تزکیه ۶
- توبه: آثار صداقت در توبه ۳ ; شرایط قبول توبه ۳ ; موانع نقض توبه ۱۳
- خدا: آثار علم غیب خدا ۱۲ ; احاطه علمى خدا ۵ ; اخبار خدا در قیامت ۸ ; پاداشهاى اخروى خدا ۱۲ ; توصیه هاى خدا ۱ ; علم غیب خدا ۵ ; عوامل تضمین پاداشهاى خدا ۱۲ ; عوامل کیفرهاى خدا ۱۲ ; کیفرهاى اخروى خدا ۱۲ ; هشدارهاى خدا ۶
- خیر: عوامل خیر ۱۳
- ذکر: آثار ذکر ۴، ۱۳ ; ذکر علم غیب خدا ۱۳ ; ذکر ناظران عمل ۴ ; ذکر نظارت خدا ۴ ; ذکر نظارت مؤمنان ۴ ; ذکر نظارت محمّد(ص) ۴
- عمل: آثار اخروى عمل ۱۰ ; اهمیّت مراقبت بر عمل ۶ ; توصیه به عمل خیر ۱ ; جهل به عمل ۱۱ ; گواهان عمل ۱۴ ; مراقبت بر عمل ۲ ; ناظران عمل ۱۴
- قیامت: حسابرسى در قیامت ۹ ; ظهور حقایق در قیامت ۱۰ ; ویژگیهاى قیامت ۹، ۱۰
- گناه: موانع گناه ۴، ۱۳
- نیکى: عوامل تشویق به نیکى ۴
منابع
- ↑ الدر المنثور، ج ۴، ص ۲۸۳.
