البقرة ٢٦٦
| کپی متن آیه |
|---|
| أَ يَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنَابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِيهَا مِنْ کُلِ الثَّمَرَاتِ وَ أَصَابَهُ الْکِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِيهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذٰلِکَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ |
ترجمه
| البقرة ٢٦٥ | آیه ٢٦٦ | البقرة ٢٦٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَوَدُّ»: دوست می‌دارد. «نَخِیلٍ»: خرما. نخلستان. «أَعْنَابٍ»: جمع عِنَب، انگورها. تاکستان. «کِبَر»: پیری. کهنسالی. «إِعْصَارٌ»: گردباد. «نَارٌ»: آتش. منظور باد سموم است. نتیجه: کسانی که بذل و بخشش خود را با ریا و اذیّت و آزار همراه می‌کنند، گردبادِ چنین کردار و رفتاری، خرمن عمر و حاصلِ به ظاهر خیرات آنان را از میان می‌برد، و وقتی در سرای دیگر آماده می‌شوند، می‌بینند که چیزی برایشان نمانده است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۲۷۴ - ۲۶۱ ، سوره بقره
- گفتارى پيرامون انفاق
- تعديل ثروت ها، كم كردن فاصله طبقاتى ، ايجاد برادرى بين مسلمين و ... علل و اهداف تاءكيد شديد نسبت به انفاق است
- از بين رفتن انفاق و شيوع ربا در بين مردم بزرگترين عامل فساد اجتماعى كنونى در جهان غرب است
- معناى (كمثل حبت انبتت ) و بررسى امثال قرآنى ديگر نظير آن
- توضيحى در مورد امثال و چگونگى تمثيلات قرآن كريم
- فوائد و آثار اجتماعى ارفاق به قصد تحصيل رضاى خدا
- آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا
- رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است
- رياكارى در هر عمل مستلزم نداشتن ايمان به خدا و روز جزا در آن عمل است
- معناى ((ابتغاء مرضات الله )) و وجوهى كه در معناى ((تثبيت نفس )) ذكر شده و بيان وجه صحيح در معناى آن
- تشبيه و تمثيل انفاق خالص و انفاق تواءم با من و اذى
- كيفيت مالى كه بايد انفاق بشود
- ترس از فقر بر اثر انفاق اعمال طيب و دلپسند، وسوسه شيطانى است
- خود دارى از انفاق مال طيب باعث كفر به خدا، اتلاف نفوس ، هتك اعتراض ، رواج جنايت و فحشا است
- خلاصه گفتار در تذكراتى كه خداوند در آيه مورد بحث مى دهد
- معناى ((حكمت ))
- نكاتى در باره آيه (و من يوت الحكمه ...)
- چند نكته كه جمله ((و ما للظالمين من انصار)) بر آنها دلالت دارد
- ترك انفاق از گناهان كبيره است و چون حق الناس است كفاره و توبه پذير نيست
- آثار و نتايج انفاق علنى و مزيت و فضيلت انفاق پنهانى
- خداوند خاطر شريف پيامبر (ص ) را تسلى مى دهد
- مؤ منين تا آنجا كه مى توانند تظاهر به فقر نمى نمايند و دست سؤ ال دراز نمى كنند
- نكته التفات از همه مسلمين به شخص پيامبر (ص ) در آيه شريفه
- بحث روايتى (در ذيل آيات انفاق )
- خرج كردن براى زن و فرزند صدقه است و يكى از راههاى خداست
- هر عملى كه مورد رضايت خدا باشد و براى خدا انجام شود فى سبيل الله است و هر نفقه اى در راه خدا صدقه مى باشد
- رواياتى در ارتباط با نزول آيه (يا ايهاالذين آمنو انقو...)
- دو روايت در ارتباط با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...)
- معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان
- بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند
- رواياتى در مورد اينكه آيه : ((الذين ينفقون اموالهم ...)) در باره امير المؤ منين على (ع ) نازل شده است
- آيه شريفه در حق ابى بكر نازل شده است
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«266» أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ
آيا كسى از شما دوست دارد كه باغى از درختان خرما وانگور داشته كه از زير درختان آن نهرها در جريان وبراى او در آن (باغ) از هر گونه ميوه‌اى وجود داشته باشد ودر حالى كه به سن پيرى رسيده وفرزندانى (كوچك و) ضيعف دارد، گردبادى همراه با آتش سوزان به آن باغ بوزد و باغ را يكسره بسوزاند. اين چنين خداوند آيات را براى شما بيان مى‌كند تا شايد انديشه كنيد.
جلد 1 - صفحه 423
نکته ها
انسان هنگامى كه پير و عيالمند شد، توان توليدش از بين مى‌رود، ولى نياز و مصرفش شديد مى‌شود. حال اگر منبع درآمدش نيز نابود شود، به ذلّت كشيده مى‌شود. انسان در قيامت، از يك‌سو توان عمل صالح ندارد و از سوى ديگر نيازش شديد است. در اين حال اگر كارهاى صالحش با منّت وريا محو شده باشد، به چه ذلّتى مى‌رسد.
خرما وانگور، از مفيدترين ميوهها مى‌باشند ودر قرآن نام آنها به كرّات آمده است.
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: هركس «لا اله الا الله» بگويد به واسطه آن كار، درختى در بهشت براى او كاشته مى‌شود و همچنين است هركس «الله اكبر» بگويد.
شخصى به پيامبر گفت: پس درختان ما در بهشت بسيار است! حضرت فرمودند: آرى، به شرط آنكه آتشى به دنبال آن نفرستيد و آن را نسوزانيد. «1»
پیام ها
1- خودت را به جاى ديگران بگذار تا مسائل را خوب درك كنى. «أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ ...»
2- از مثالهاى طبيعيى كه زمان و مكان و عصر و نسل در آن اثر نمى‌گذارد، استفاده كنيم. «جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ ...»
3- منّت و آزار بعد از انفاق، همچون باد سوزانى است بر باغى سرسبز، و آتشى بر بوستانى خرّم. «فَاحْتَرَقَتْ»
4- رشد يافتن، تدريجى است، ولى تخريب و حبط عمل در يك لحظه است.
«فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ»
5- مثالهاى قرآن، براى فكر كردن است. «لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ»
«1». بحار، ج 8، ص 186.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 424
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ (266)
أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ: (همزه براى انكار است) آيا دوست مى‌دارد يعنى دوست نمى‌دارد يكى از شما، أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ: اينكه باشد براى او باغى، مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ: از درخت خرما و انگور كه تاكستان و نخلستان باشد، تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ: كه جارى شود از زير درختان آن جويهاى آب، لَهُ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ: براى صاحب باغ در آن بستانها از همه ميوه‌جات باشد نه همين خرما و انگور. و تخصيص اين دو به جهت فضيلت و شرف با كثرت منافع آنها است. يا مراد به ثمرات منافع است،
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 486
يعنى آن باغ مشتمل به انواع منفعتها باشد. وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ: و حال آنكه فرارسيده باشد صاحب باغ را پيرى و كهن سالى كه فقر و فاقه در اين سن سخت‌تر است. وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ: و مر او را در اين پيرى فرزندان خردسال ناتوان باشد كه معيشت تمام آنها از اين باغ بوده باشد؛ چنين شخصى با اين وضعيت زندگانى، فَأَصابَها إِعْصارٌ: پس در اين هنگام برسد اين باغ پرميوه را گردباد كه منعكس مى‌شود از زمين به آسمان و بر استداره «1» بهم پيچيده شود مانند عمود مثل پيچيدن جامه در حال فشردن، فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ: در آتشى باشد پس بسوزد يكمرتبه آن باغ به سبب آن باد سموم و صاحب باغ متحير و مبهوت بماند در كار خود.
وجه تمثيل: تشبيه آن كسى است كه افعال نيك خود را مشوب ساخته به ريا و سمعه و آنچه خلاف رضاى خدا باشد، به حال صاحب چنين باغ پر از ميوه‌جات كه با داشتن عائله خردسال عاجز و امرار زندگانى او از آن يك مرتبه باد سموم همه را نابود و او را به خاك سياه نشاند. وجه تشبيه بى‌بهره بودن و تحير و خسران است، يعنى چنانچه اين شخص با بسيارى نعمت و زيادى عائله و شدت احتياج يكمرتبه فاقد هستى گردد چقدر بر او دشوار و ناگوار خواهد بود، همچنين مرائى، روز قيامت باغستان عمل او به سبب نداشتن خلوص، نيست شود و با شدت احتياج به حال تحير و تأسف و حزن باقى ماند، اينست نتيجه اعمال رياكنندگان. نه كارى كه يابند مزدى بر آن، نه حالى كه ببينند نفعى بر آن.
ز ابر ريا برقى افروخته
همه كسب اعمالشان سوخته
كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ: چنانچه در باب صدقه و جهاد بيان فرمود، همچنين بيان مى‌فرمايد خدا براى شما آيات و نشانه‌هاى الطاف و احسان بى‌پايان خود را، لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ: براى اينكه تفكر
«1» استداره: گرد برآمدن، به شكل دايره بودن.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 487
كنيد در آن و از آن عبرت گرفته در عبادت و طاعت الهى غير را شريك نگردانيد و سعى نمائيد كه اعمال را بر وجه خلوص بجاى آوريد.
قال النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله و سلّم للمرائى ثلاث علامات: يكسل اذ كان وحده و ينشط اذا كان عنده احد، يحبّ ان يحمد فى جميع اموره «1»، فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: براى ريا كننده سه علامت است: 1- كسالت دارد وقتى كه تنها است. 2- و نشاط دارد زمانى كه نزد او كسى باشد. 3- دوست دارد كه در تمام امور ستوده شود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أَ يَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِيها مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ (266)
ترجمه
آيا دوست ميدارد كسى از شما كه باشد مر او را بوستانى از درختان خرما و انگور كه روان باشد در آن نهرها و مر او را باشد در آن بوستان از تمام ميوهها و برسد مر او را پيرى و مر او را باشد فرزندانى ناتوان پس برسد آن بوستان را گردبادى كه در آن آتشى باشد پس بسوزد اين چنين بيان ميفرمايد خدا براى شما آياترا باشد كه شما تفكر نمائيد.
جلد 1 صفحه 343
تفسير
قمى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه كسيكه مال خود را براى رضاى خدا انفاق نمايد و پس از آن منت نهد مانند چنين كسى است كه صاحب چنين باغى باشد و منت آن مانند آن گرد باد و آتش سوزان است و استفهام براى انكار است و باغ بدوا بخرما و انگور نسبت داده شده براى غلبه وجود و كثرت منافع آندو و بعدا تصريح شده است بآنكه در آن از تمام ميوهها موجود است تا معلوم شود كه اختصاص به آندو ندارد و ممكن است مراد از ثمرات منافع باشد و مزيت ذكر پيرى آنستكه فقر در آن حال ناگوارتر است خصوص با داشتن فرزندان ناتوانيكه قادر بكمك در معاش نباشند و اعصار باد تنديست كه از زمين برميخيزد و منعكس ميشود بجانب آسمان مانند عمود و چون بدرختان بارور برسد فاسد مينمايد آنها را و گاه باشد كه در آن اجزاء ناريه باشد كه بسوزاند اشجار را خلاصه آنكه حال كسيكه عمل خود را بريا و سمعه و عجب و منت و آزار مردم فاسد مينمايد با احتياج تام بعوض آن در دنيا و آخرت شبيه است بحال چنين شخصى در تأسف و حرمان و خسران با احتياج بباغ و منافع آن و در اين آيه و آيه قبل تشبيه شده است امور معقوله بامور محسوسه براى جاى گرفتن حق در اذهان عامه و ترغيب بخلوص نيت و تطهير آن از اغراض فاسده موهومه و تعقيب آن بموانع قبول و حصول نتيجه مطلوبه و بيان آيات سابقه و ايضاح آن بنحويكه موجب تفكر و عبرت شنوندگان گردد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ يَوَدُّ أَحَدُكُم أَن تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِن نَخِيلٍ وَ أَعناب‌ٍ تَجرِي مِن تَحتِهَا الأَنهارُ لَهُ فِيها مِن كُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الكِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعصارٌ فِيهِ نارٌ فَاحتَرَقَت كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللّه‌ُ لَكُمُ الآيات‌ِ لَعَلَّكُم تَتَفَكَّرُونَ (266)
اينکه آيه شريفه مثال ديگري است از براي اينكه اعمال صالحه خود را از انفاقات و ساير عبادات که بايد براي شما منافع بيشمار و مثوبات بسيار در آخرت داشته باشد و در موقعي که ديگر كاري از شما برنيايد که روز قيامت باشد از آنها
جلد 3 - صفحه 45
منتفع شويد از بين نبريد و باطل و عاطل ننمائيد که تمام هباء منثورا شود و براي شما جز حسرت و ندامت چيزي نماند.
مثل من‌ّ و اذي که اثر انفاق را ميبرد و عجب اثر عبادت را ميبرد و كفر که كليّه عبادات را حبط ميكند.
مثل اينها مثل كسي است که باغ و بستاني داشته باشد پر از ميوه از نخلستان و باغ انگور و ساير ميوهها و آب فراواني داشته باشد و بعد از رسيدن بسن پيري و از كار افتادن و عيال بار شدن و اطفال خورد پيدا كردن، باد سمومي بوزد و تمام اينها را بسوزاند و خود و عيالاتش تمام دچار تنگدستي و بيچارگي شوند و نتوانند تأمين زندگي كنند لذا ميفرمايد:
أَ يَوَدُّ أَحَدُكُم استفهام انكاري است يعني هرگز دوست نميداريد أَن تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ اينكه بساتين داشته باشد، و جنّتش ميگويند براي اينكه از كثرت درخت پوشيده و مستور شده مثل جنين که در رحم مستور است، و جن‌ّ که از بشر مستور است.
مِن نَخِيلٍ نخلستان جمع نخله است و اعناب و انگورستان جمع عنب است که مراد گرم و مو که درخت انگور است.
تَجرِي مِن تَحتِهَا الأَنهارُ جمع نهر است که جوي بزرگ آب است که جويهاي آب در آن باغ زير درختان ميگذرد لَهُ فِيها مِن كُلِّ الثَّمَراتِ که تمام اقسام ميوهها در آن بثمر رسيده.
وَ أَصابَهُ الكِبَرُ پيري او را رسيده که بسن شيخوخيّت رسيده و از قوّه افتاده و قدرت بر كاري ندارد.
وَ لَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفاءُ بچه‌هاي خورد دارد که آنها هم ضعيف و ناتوانند و قادر بر تحصيل معاش نيستند و تمام امر معاش آنها از همين بستان منظم ميشود.
جلد 3 - صفحه 46
فَأَصابَها إِعصارٌ فِيهِ نارٌ اعصار از ماده عصر است بمعني فشردن و از اينکه جهت آخر روز را عصر ميگويند چون كارها در هم فشرده ميشود و پيچيده ميگردد و در آيه شريفه إِنِّي أَرانِي أَعصِرُ خَمراً سوره يوسف آيه 36 مراد فشردن عنب و انگور است براي شراب و آيه شريفه وَ أَنزَلنا مِن‌َ المُعصِرات‌ِ ماءً ثَجّاجاً سوره انبياء آيه 14، مراد ابرها و سحائب است که فشرده ميشود و آب باران از آنها خارج ميگردد و اعصار در اينکه آيه مراد باد سموم است که بهر گياه برسد ميسوزاند و در لغت عرب زوبعه ميگويند و اينکه باد سموم در او حرارتي است مثل برق که تعبير بآتش ميشود و مراد اينجا اينست که جنّات نخلستان و انگورستان و اشجارستان بكلّي محترق ميشود و از بين مي‌رود فَاحتَرَقَت و اينکه موجب حسرت و بيچارگي ميشود در موقعي که شدّت احتياج بآنها دارد چون انسان پير شد از كار مي‌افتد و زراري او هم ضعيف باشند قدرت بر كار و كمك بپدر خود نداشته باشند و اندوخته‌هاي آن هم از بين برود و نابود شود و بيچاره ميشود، و شخص رياكار در انفاقات و صدقات و معجب در عبادات و كافر در اعمال حسنه فرداي قيامت اينکه نحو است.
زيرا رياء علاوه بر اينكه عمل را باطل ميكند و عجب آثار و مثوبات آن را از بين ميبرد و كفر حبط ميكند عقوبت رياء و عجب و كفر را هم دارد و كسي هم فرداي قيامت باو كمك نمي‌كند چون هر كس گرفتار عمل خود مي‌باشد يَوم‌َ لا يَنفَع‌ُ مال‌ٌ وَ لا بَنُون‌َ شعراء آيه 88.
كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللّه‌ُ لَكُمُ الآيات‌ِ اينکه نحو خداوند ببيان واضح و مثل‌هاي روشن براي شما بيان ميفرمايد که راه عذر بر احدي باقي نماند و حجّت تمام شود.
لَعَلَّكُم تَتَفَكَّرُونَ فكر عبارت از تأمّل و توجّه بمقدّمات و اسباب و آثار است براي اخذ نتيجه.
قال السبزواري (الفكر حركة الي المبادي و من مبادي الي المرادي).
جلد 3 - صفحه 47
و تفكّر يكي از عبادات بزرگ است و نتايج بسيار مفيده در بر دارد، حتّي دارد
(تفكّر ساعة خير من عبادة سنة)
بلكه خير من عبادة ستين سنة و فكرهايي که موجب رستگاري و سعادت دارين و تحصيل معارف و تتميم مكارم اخلاقي و تكميل مراتب ايمان و تصحيح اعمال صالحه و ازاله اخلاق رذيله و اجتناب از اعمال سيّئه و نيل بمقامات عاليه و فيوضات الهيّه ميشود:
يكي فكر در صنايع الهي و آثار قدرت پروردگار و ريزه‌كاري که در هر يك از آنها بكار برده.
2- فكر در بي‌اعتباري و بي‌وفايي دنيا و فناء و زوال آن و اينكه دار ممرّ است نه دار مقرّ.
3- در احوال گذشتگان از نيكان که در اينکه چند روزه دنيا چه مقاماتي را حيازت نمودند
(صبروا ايّاما قليلة اعقبتهم راحة طويلة)
خطبه امير المؤمنين عليه السّلام در صفات متّقين، و در احوال ظلمه و فسقه و فجره که در اينکه مدّت قليل بجهت منافع دنيوي در چه عقوبات و مهالكي افتادند و بچه عذابهايي دچار شدند.
4- در تصحيح عبادات و مراعات صحّت و شرائط قبول و از بين نبردن آنها بعجب و نحو آن.
5- در مضارّ اخلاق رذيله و اعمال سيّئه و معاصي الهيّه از مضارّ دنيويّه و اخرويّه 6- در منافع اخلاق حميده و اعمال صالحه.
7- در موت و عقبات بعد از موت و عالم قبر و برزخ و احوال يوم القيامة يوم الحسرة و الندامة.
8- در تكميل مراتب علم و معارف الهيّه.
9- در شئونات انبياء و ائمه اطهار عليهم السلام و صلحاء و اتقياء.
10- در صفات و افعال و اعمال كفّار و فسّاق و بالاخص اعداء دين از منافقين
جلد 3 - صفحه 48
و مخالفين و معاندين و امثال اينها.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 266)- یک مثال جالب دیگر! در این آیه مثال گویای دیگری، برای مسأله انفاق آمیخته با ریا کاری و منت و آزار و این که چگونه این کارهای نکوهیده
ج1، ص240
آثار آن را از بین می‌برد بیان شده است، می‌فرماید: «آیا هیچ یک از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انواع انگور داشته باشد که از زیر درختانش نهرها جاری باشد، و برای او در آن باغ از تمام انواع میوه‌ها موجود باشد، و در حالی که به سن پیری رسیده و فرزندانی (خرد سال و) ضعیف دارد، ناگهان در این هنگام گردبادی شدید که در آن آتش سوزانی است به آن برخورد کند و شعله‌ور گردد و بسوزد» (أَ یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِیلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْکِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ).
آری، زحمت فراوانی کشیده‌اند، و در آن روز که نیاز به نتیجه آن دارند، همه را خاکستر می‌بینند چرا که گردباد آتشبار ریا و منت و آزار آن را سوزانده است.
و در پایان آیه به دنبال این مثال بلیغ و گویا، می‌فرماید: «این گونه خداوند آیات خود را برای شما بیان می‌کند، شاید بیندیشید» و راه حق را از باطل تشخیص دهید (کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ).
آری! سر چشمه بدبختیهای انسان مخصوصا کارهای ابلهانه‌ای همچون منت گذاردن و ریا که سودش ناچیز و زیانش سریع و عظیم است ترک اندیشه و تفکر است، و خداوند همگان را به اندیشه و تفکر دعوت می‌کند.
نکات آیه
۱ - تشبیه انفاق کننده از روى منّت و آزار و ریا، به صاحب بوستانى از خرما و انگور که جویها در پاى درختانش جارى و هر گونه میوه اى دهد و خود پیر شده و فرزندانى ناتوان داشته باشد و ناگهان، گِردبادى آتشزا به آن بوستان افتد و آنرا بسوزاند. (ایودّ احدکم ان تکون له جنّة ... و اصابه الکبر ... نار فاحترقت)
۲ - به کارگیرى تمثیل براى بیان حقایق، از سوى خداوند (ایودّ احدکم ان تکون له جنّة)
۳ - آزار و ریا و منّت، موجب از بین رفتن انفاق مى گردد; به گونه اى که نه مال انفاق شده و نه آثار با برکت آن را بتوان تدارک کرد. (لا تبطلوا صدقاتکم بالمن ... ایودّ احدکم ان تکون له جنّة ... فاحترقت)
۴ - انفاق براى جلب رضایت الهى و ثبات نفس و به دور از منّت و آزار و ریا، داراى نتایج و بهره هاى فراوان (ایودّ احدکم ان تکون له جنّة ... فیها من کلّ الثّمرات) انفاق، تشبیه به بوستان شده که هر گاه ریا و آزارى در پى داشته باشد، بسوزد و چنانچه براى رضاى الهى و خالى از ریا و آزار باشد، دربردارنده نتایج و بهره هاى فراوان خواهد بود.
۵ - داستان ابراهیم (ع) و نمرود و قصّه عُزیر و یا اِرمیاى پیامبر و زنده شدن مرغان کوبیده شده و نیز تمامى احکام و مقررات انفاق، از آیات الهى است. (الم تر ... او کالذى مرّ ... فخذ اربعة من الطیر ... مثل الّذین ... کذلک یبیّن اللّه لکم الایات)
۶ - انسان، دوستدار و خواهان بهره مندى از اعمال خِیر خویش و نتایج آن (ایودّ احدکم ان تکون له جنّة)
۷ - نیاز شدید آدمى به انفاق و اعمال خیر خویش در قیامت (ایودّ احدکم ... و اصابه الکبر و له ذرّیّة ضعفاء) از تشبیه انفاق به بوستانى که صاحب آن در حال پیرى سخت نیازمندِ ثمراتِ کارهاى گذشته خویش است و انطباق آن بر حال آدمى که در قیامت تنها از نتایج اعمال دنیوى مى تواند بهره گیرد، برداشت فوق استفاده مى شود.
۸ - خرما و انگور، داراى ارزش ممتاز در میان دیگر میوه ها و از نمونه هاى بارز فراوانى ثمر* (له جنّة من نخیل و اعناب) از اختصاص به ذکر این دو میوه از میان سایر میوه ها، استفاده شده است.
۹ - نشان دادن عاقبت و فرجام اعمال نیک و بد، از روشهاى قرآن براى تربیت آدمى و ترغیب وى به رعایت احکام و مقرّرات دینى (ایودّ احدکم ... فاحترقت)
۱۰ - تباهى اعمال انجام شده براى غیر خداوند و اندوه فراوان انجام دهنده آن در قیامت (ایودّ احدکم ... فاحترقت) وجه تشبیه بین «اصابه الکبر» و انفاقهاى باطل، ناتوانى جبران گذشته و تأمین آینده است و فرض این معنا در طرف مشبّه هنگام مرگ و قیامت است.
۱۱ - بیان آیات الهى (احکام و معارف دینى) همراه با تمثیل، ابزار و زمینه اى براى اندیشیدن انسان (کذلک یبیّن اللّه لکم الایات لعلّکم تتفکّرون)
۱۲ - مقام بلندِ متفکّران و ارزش والاى تفکّر (یبیّن اللّه لکم الایات لعلّکم تتفکّرون) چون تفکّر، به عنوان هدف تبیین آیات الهى بیان شده است، ارزش آن و نیز مقام بلند متفکران به دست مى آید.
موضوعات مرتبط
- آیات خدا: ۵ آیات خدا و تعقّل ۱۱
- ابراهیم (ع): قصه ابراهیم (ع) ۵
- اذیّت: آثار اذیّت ۱، ۳
- انسان: تمایلات انسان ۶ ; نیازهاى انسان ۷
- انفاق: آثار فردى انفاق ۴ ; آداب انفاق ۴ ; اهمیّت انفاق ۵، ۷ ; پاداش انفاق ۴ ; حبط انفاق ۱، ۳
- انگور: ارزش انگور ۸
- انگیزش: عوامل انگیزش ۹
- تبلیغ: روش تبلیغ ۲
- تربیت: روش تربیت ۹
- تعقّل: ارزش تعقّل ۱۲ ; زمینه تعقّل ۱۱
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۹
- خدا: رضاى خدا ۴
- خرما: ارزش خرما ۸
- ریا: آثار ریا ۱، ۳
- عاقلان: فضایل عاقلان ۱۲
- عزیر (ع): قصه عزیر (ع) ۵
- عمل: آثار عمل ۹ ; حبط عمل ۳، ۱۰ ; شرایط صحت عمل ۴
- قرآن: تشبیهات قرآن ۱ ; مثالهاى قرآن ۲
- قیامت: اندوه در قیامت ۱۰
- مثال: نقش مثال ۱۱
- مردگان: احیاى مردگان ۵
- منّت: آثار منّت ۱، ۳
- میوه: ارزش میوه ۸
- نمرود: قصه نمرود ۵
- نیاز: نیاز اخروى ۷
منابع
