لقمان ١٦

يَا بُنَيَ‌ إِنَّهَا إِنْ‌ تَکُ‌ مِثْقَالَ‌ حَبَّةٍ مِنْ‌ خَرْدَلٍ‌ فَتَکُنْ‌ فِي‌ صَخْرَةٍ أَوْ فِي‌ السَّمَاوَاتِ‌ أَوْ فِي‌ الْأَرْضِ‌ يَأْتِ‌ بِهَا اللَّهُ‌ إِنَ‌ اللَّهَ‌ لَطِيفٌ‌ خَبِيرٌ

ترجمه

پسرم! اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی (کار نیک یا بد) باشد، و در دل سنگی یا در (گوشه‌ای از) آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را (در قیامت برای حساب) می‌آورد؛ خداوند دقیق و آگاه است!

|اى پسرك من! اگر [عمل تو] هموزن دانه خردلى و در درون صخره‌اى يا در آسمان‌ها يا در زمين باشد، خدا آن را مى‌آورد همانا خدا بس دقيق و آگاه است

«اى پسرك من، اگر [عمل تو] هموزن دانه خَردلى و در تخته‌سنگى يا در آسمانها يا در زمين باشد، خدا آن را مى‌آورد، كه خدا بس دقيق و آگاه است.

ای فرزندم، خدا اعمال بد و خوب خلق را گر چه به مقدار خردلی در میان سنگی یا در (طبقات) آسمان‌ها یا زمین پنهان باشد همه را (در محاسبه) می‌آورد، که خدا توانا و آگاه است.

پسرکم! اگر عمل هموزن دانه خردلی و در درون سنگی یا در آسمان ها یا در دل زمین باشد، خدا آن را [در قیامت برای حسابرسی] می آورد؛ یقیناً خدا لطیف و آگاه است.

اى پسرك من، اگر عمل به قدر يك دانه خردل در درون صخره‌اى يا در آسمانها يا در زمين باشد، خدا به حسابش مى‌آورد، كه او ريزبين و آگاه است.

فرزندم بدان که اگر [عملی‌] هم سنگ دانه خردلی باشد، و آنگاه در دل تخته‌سنگی یا در آسمانها یا در زمین نهفته باشد، خداوند آن را به میان می‌آورد، چرا که خداوند باریک‌بین آگاه است‌

اى پسرك من، همانا كردار آدمى اگر همسنگ دانه خردلى- خردترين دانه، كنايه از كمترين كردار- باشد و در درون سنگ سخت يا در آسمانها يا در زمين [نهفته‌] باشد خدا آن را [براى حساب‌] بيارد- حاضر كند-، كه خدا باريكدان و آگاه است.

پسر عزیزم! اگر به اندازه‌ی سنگینی دانه‌ی خردلی (عمل نیک یا بد انجام گرفته) باشد و در دل سنگی، یا در آسمانها، و یا این که در میان زمین باشد، خدا آن را حاضر می‌آورد (و به حساب و کتاب آن رسیدگی می‌کند). چرا که خداوند بس دقیق و آگاه است.

«ای پسرکم! اگر - بی‌چون - طاعتت در شرک هم‌وزن دانه‌ی خردلی، پس درون تخته سنگی یا در (دل) آسمان‌ها یا در ژرفای زمین باشد، خدا آن را (برون) می‌آورد. همواره خدا بسی دقیق و آگاه است.»

ای پسرک من همانا آن اگر باشد به سنگینی دانه‌ای از خردل پس باشد در سنگی خارا یا در آسمانها یا در زمین بیاردش خدا همانا خدا است بخشنده آگاه‌

لقمان ١٥	آیه ١٦	لقمان ١٧
سوره : سوره لقمان نزول : ١٢ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«إِنَّهَا»: مرجع (هَا) خَصْلَة است اعم از نیک یا بد، یا حسنات و سیّئات. «مِثْقَالَ حَبَّةٍ»: اندازه دانه‌ای. مراد سنگینی آن است. (نگا: نساء / ، یونس / ، انبیاء / ). «خَرْدَلٍ»: دانه خردل. سپندان. در کوچکی و حقارت ضرب‌المثل است. «صَخْرَةٍ»: سنگ بزرگ و سخت (نگا: کهف / ). مثال سختی است. «السَّمَاوَاتِ»: مثال دوری است. «الأرْضِ»: مثال نهانی است. «لَطِیفٌ»: (نگا: انعام / یوسف / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ نَضَعُ‌ الْمَوَازِينَ‌ الْقِسْطَ... (۵) وَ نَضَعُ‌ الْمَوَازِينَ‌ الْقِسْطَ... (۶) فَمَنْ‌ يَعْمَلْ‌ مِثْقَالَ‌ ذَرَّةٍ... (۱) وَ مَنْ‌ يَعْمَلْ‌ مِثْقَالَ‌ ذَرَّةٍ... (۱)

إِنَ‌ اللَّهَ‌ لاَ يَظْلِمُ‌ مِثْقَالَ‌... (۳) لاَ تُدْرِکُهُ‌ الْأَبْصَارُ وَ هُوَ... (۲) أَ لَمْ‌ تَرَ أَنَ‌ اللَّهَ‌ أَنْزَلَ‌... (۴)

تفسیر

• آيات ۱۲ - ۱۹، سوره لقمان
• ((شكرگزارى خداوند)) حكمتى است كه خدا به لقمان عطا فرمود.
• اشاره به علت اينكه شرك به خدا ظلم عظيم است
• تشكر از پدر و مادر شكر خدا است
• بيان موردى كه نبايد در آن از والدين اطاعت كرد
• بخاطر والدين نبايد از دين - كه رهنماى سعادت ابدى است - چشم پوشى كرد
• علم خداوند به تمامى پنهان ها احاطه دارد
• معناى اينكه لقمان بعد از امر فرزند به صبر بر مصائب ، صبر را از ((عزم الامور))خواند
• توضيح سفارشات ديگر لقمان به فرزند: ((و لا تصعر خدك للناس ...))
• بحث روايتى
• رواياتى درباره نماز، صبر و پرهيز از گناهان كوچك و راجع به معناى جمله : ((ولاتصعر خدك للناس ))
• گفتارى پيرامون داستان لقمان و پاره اى از كلمات حكمت آميز او - در دوفصل
• پاره اى از مواعظ و حكم آن جناب

• آيه و ترجمه
• تفسير:
• نكته ها:
• ۱ - آداب راه رفتن
• ۲ - آداب سخن گفتن
• ۳ - آداب معاشرت

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - تذکر به نظارت دقیق الهى بر اعمال انسان، از مواعظ لقمان به پسر خویش بود. (یبنىّ إنّها إن تک مثقال حبّة ... یأت بها اللّه) احتمال دارد که ضمیر «إنّها» ضمیر قصه باشد و در نتیجه، مرجعى لازم نداشته باشد و احتمال دارد ضمیرى باشد که مرجع آن، به قرینه سیاق، چیزى مانند «خصلت پسندیده و ناپسند» و یا «عمل خوب و بد» و مانند آن باشد. نکته بالا بنابر احتمال دوم است.

۲ - اعتقاد به محاسبه اعمال در عالم آخرت، مهم ترین اصل عقیدتى پس از عقیده به یک تایى خداوند است. (لاتشرک باللّه ... یبنىّ إنّها إن تک مثقال حبّة ... یأت بها اللّه)

۳ - لازم است که تبلیغ معارف دین، به محبّت و تحریک احساس و عاطفه مخاطب آمیخته گردد. (یبنىّ إنّها إن تک)

۴ - کوچک ترین و ناپسندترین اشیا و اَعمال، در دورترین مکان، تحت نظارت و آگاهى کامل خداوند است. (إن تک مثقال حبّة من خردل فتکن فى صخرة أو فى السموت أو فى الأرض یأت بها اللّه) «خردل» تخم هاى سپندان و یا شبیه آن است و در چیز ریز استعمال مى شود. «سماوات» در آیه، براى بیان وجود آن چیز ریز در نقطه اى بس دور آورده شده است.

۵ - دل صخره ها، اوج آسمان ها و پهنه زمین، در برابر علم خداوند مساوى اند. (إن تک ... فى صخرة أو فى السموت أو فى الأرض یأت بها اللّه) برخى مفسران برآن اند که آیه بالا کلام لقمان در پاسخ فرزندش درباره علم خداوند است. در این صورت، آیه، درباره علم خداوند به مطلق امور و اشیا است.

۶ - خداوند، بر همه امور قدرت مطلق دارد. (إنّها إن تک مثقال حبّة من خردل ... یأت بها اللّه) «یأت بها اللّه» مى تواند قرینه باشد بر این که آیه، درصدد اثبات قدرت مطلق خداوند است.

۷ - خداوند بر همه حقایق عالم، از ریزترین موجودِ جاگرفته در دل سنگ سخت و یا در دورترین نقطه اى در آسمان ها و یا در دلِ زمین، آگاهى دارد.    إنّها إن تک مثقال حبّة من خردل فتکن فى صخرة أو فى السموت أو فى الأرض یأت بها اللّه

۸ - اَعمال انسان ها، چه خوب و چه بد، باقى مى ماند و روزى، محاسبه مى شود. (فتکن فى صخرة ... یأت بها اللّه)

۹ - متوجّه کردن فرزند به علم و قدرت مطلق خداوند، با استفاده از شیوه آموزشىِ قابل فهم، نمودى از حکمت لقمان است. (لقد ءاتینا لقمن الحکمة ... إذ قال ... یبنىّ إنّها إن تک مثقال حبّة ... یأت بها اللّه)

۱۰ - حساب رسى خداوند از اَعمال انسان ها، در قیامت، نیاز به شاهد ندارد. (إنّها إن تک مثقال حبّة ... یأت بها اللّه) از این که به جاى «یعلمها اللّه» فرموده است «یأت بها اللّه» استفاده مى شود که خداوند، خود ناظر بر اَعمال بوده و براساس آن، حکم خواهد کرد و نیازى به گواه ندارد. فعل مضارع «یأت» هم مى تواند به وقوع چنین عملى در آینده - که همان قیامت است - دلالت داشته باشد.

۱۱ - انسان ها باید، حتى بر کوچک ترین و ریزترین اَعمال خویش مراقب باشند. (یبنىّ إنّها إن تک مثقال حبّة من خردل ... یأت بها اللّه) تبیین احاطه علمى خداوند بر همه اَعمال خُرد و کلان انسان در آیه، هشدارى به انسان ها است که مواظب اَعمال خود باشند.

۱۲ - توجّه به محاسبه دقیق اَعمال در آخرت، در گرایش انسان به صلاح، نقش سازنده اى دارد. (یبنىّ إنّها إن تک مثقال حبّة ... یأت بها اللّه)

۱۳ - استفاده از امور محسوس، براى تفهیم معارف ظریف و غامض، از شیوه هاى هدایتى قرآن کریم است. (إن تک مثقال حبّة من خردل فتکن فى صخرة ... یأت بها اللّه)

۱۴ - خداوند، «لطیف» (بسیار دقیق و ریزنگر) «خبیر» (عمیقاً آگاه) است. (إنّ اللّه لطیف خبیر)

۱۵ - علم دقیق و آگاهى عمیق خداوند به امور، پشتوانه قدرت او برگردآورى اَعمال انسان و بروز دادن آن در روز حساب (إن تک مثقال حبّة ... یأت بها اللّه إنّ اللّه لطیف خبیر)

۱۶ - خداوند، حساب رسى اَعمال انسان ها را با دقّت انجام مى دهد. (یأت بها اللّه إنّ اللّه لطیف خبیر)

موضوعات مرتبط

• اسماء و صفات: خبیر ۱۴; لطیف ۱۴
• تبلیغ: تهییج عواطف در تبلیغ ۳; روش تبلیغ ۳; محبت درتبلیغ ۳
• تذکر: تذکر نظارت خدا ۱
• تربیت: عوامل تربیت ۱۲
• تعلیم: روش تعلیم ۹
• خدا: احاطه علمى خدا ۴، ۵، ۷; حسابرسى خدا ۱۰، ۱۵; دقت حسابرسى خدا ۱۶; علم خدا ۹، ۱۵; علم خدا به موجودات ۷; قدرت خدا ۶، ۹; نظارت خدا ۴
• دین: روش فهم دین ۱۳
• ذکر: آثار ذکر حسابرسى عمل ۱۲
• عقیده: اهمیت عقیده به توحید ۲; اهمیت عقیده به حسابرسى عمل ۲
• عمل: اهمیت مراقبت از عمل ۱۱; بقاى عمل ۸; حسابرسى اخروى عمل ۱۰، ۱۵; حسابرسى عمل ۸، ۱۶
• فرزند: تربیت دینى فرزند ۹
• قیامت: حسابرسى در قیامت ۲، ۱۰، ۱۲، ۱۵
• لقمان: مواعظ لقمان ۱; نشانه هاى حکمت لقمان ۹
• هدایت: ارائه نمونه عینى در هدایت ۱۳; روش هدایت ۱۳