تفسیر:المیزان جلد۷ بخش۳۷: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

معناى «''' كلمة '''» و موارد استعمال آن در قرآن .

لفظ «''' كلمه '''» در لغت به معناى لفظى است كه دلالت كند بر معناى تام و يا غير تام ، و در قرآن كريم گاهى استعمال مى شود در قول حقى كه خداى تعالى آنرا گفته باشد از قبيل قضا و وعد، مانند آيه «''' و لو لا كلمة سبقت من ربك لقضى بينهم '''» كه مقصود از كلمهاى كه مى فرمايد در سابق گفته شده ، آن سخنى است كه در موقع هبوط آدم به وى فرموده بود، و قرآن كريم آنرا چنين حكايت مى كند: «''' و لكم فى الارض مستقر و متاع الى حين '''» و مانند آيه «''' حقت عليهم كلمت ربك لا يؤ منون '''» كه اشاره است به آن حكمى كه در داستان ابليس كرد و فرمود «''' لاملئن جهنم منك و ممن تبعك منهم اجمعين '''» . و همين قضا و حكم را در جاى ديگر تفسير كرده و فرموده : «''' و تمت كلمة ربك لاملئن جهنم من الجنة و الناس اجمعين '''» و مانند آيه «''' و تمت كلمة ربك الحسنى على بنى اسرائيل بما صبروا '''» كه اشاره است به آن وعده اى كه به بنى اسرائيل داده بود كه به زودى ايشان را از ظلم فرعون نجات داده حكومت را به آنان خواهد سپرد، و قرآن آن وعده را چنين حكايت كرده : «''' و نريد ان نمن على الذين استضعفوا فى الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثين '''» .

<span id='link234'><span>

==در امورى از قبيل معارف الهى و شرايع ، نبايد به حدس و تخمين بسنده كرد و جز به علمو يقين تكيه نبايد كرد. ==

كلمه «''' خرص '''» در لغت هم به معناى دروغ آمده و هم به معناى تخمين ، و معناى دوم با سياق آيه مناسبتر است زيرا جمله «''' و ان هم الا يخرصون '''» و همچنين جمله قبليش در حقيقت كار تعليل را مى كند، و براى جمله «''' و ان تطع اكثر من فى الارض '''» به منزله علت است ، و مى رساند كه تخمين زدن در امورى از قبيل معارف الهى و شرايع كه مى بايستى از ناحيه خدا اخذ شود و در آن جز به علم و يقين نميتوان تكيه داشت طبعا سبب ضلالت و گمراهى است .

گو اينكه سير انسان در زندگى دنياييش بدون اعتماد به ظن و استمداد از تخمين قابل دوام نيست ، حتى دانشمندانى هم كه پيرامون علوم اعتبارى و علل و اسباب آنها و ارتباطش با زندگى دنيوى انسان بحث مى كنند به غير از چند نظريه كلى به هيچ موردى برنمى خورند كه در آن اعتماد انسان تنها به علم خالص و يقين محض بوده باشد.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۴۵۶ </center>

اين مطلب با قطع نظر از آيات و روايات مطلبى است كه عقل صريح نيز به آن حكم مى كند، البته خداى سبحان هم آنرا امضا نموده و در آيه بعدى كه به منزله تعليل آيه مورد بحث است مى فرمايد: «''' ان ربك هو اعلم من يضل عن سبيله و هو اعلم بالمهتدين '''» كه نهى از اطاعت مردم را تعليل كرده است به علم خدا و اسمى از اينكه عقل چنين حكمى مى كند نبرده . و در پارهاى از آيات به هر دو جهت يعنى هم به علم خدا و هم به حكم عقل تعليل كرده ، از آن جمله فرموده است : «''' و ما لهم به من علم ان يتبعون الا الظن و ان الظن لا يغنى من الحق شيئا '''» تا اينجا تعليل مطلب است به حكم عقل ، و در قسمت بعد، يعنى «''' فاعرض عمن تولى عن ذكرنا و لم يرد الا الحيوة الدنيا ذلك مبلغهم من العلم ان ربك هو اعلم بمن ضل عن سبيله و هو اعلم بمن اهتدى '''» تعليل شده به علم خداى سبحان و حكم او.

گفته اند كه اگر به دنبال كلمه «''' اعلم '''» لفظ «''' من '''» ذكر نشود گاهى معناى تفضيل (داناتر) مى دهد و گاهى معناى صفت خالى از تفضيل (دانا). و در اين آيه احتمال هر دو معنا هست ، چه اگر مقصود از علم حقيقت علم به گمراهان و هدايت يافتگان باشد كلمه مزبور به معناى دوم (دانا) خواهد بود، زيرا غير خداى تعالى كسى چنين علمى را ندارد تا خدا از او داناتر باشد. و اگر مقصود مطلق علم اعم از علم ذاتى و علمى كه به عطيه خداى تعالى است باشد كلمه مزبور معناى اول (داناتر) را خواهد داشت براى اينكه غير خدا نيز به آن مقدارى كه خداوند از نعمت علم به او افاضه كرده نسبت به گمراهان و هدايت يافتگان علم دارد.

از اينكه در جمله «''' اعلم بالمهتدين '''» كلمه «''' اعلم '''» به حرف «''' باء '''» متعدى شده است بر مى آيد كه كلمه «''' من '''» در «''' من يضل '''» منصوب به نزع خافض است ، و تقدير آن «''' اعلم بمن يضل '''» مى باشد، آيه اى هم كه قبلا از سوره نجم نقل كرديم مؤ يد اين تقدير است .

در بيانى كه پيش از اين آيه ايراد نمود به ثبوت رسانيد كه خداى تعالى كه پروردگار جهان و جهانيان است به اطاعت سزاوارتر از ديگران است ،

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۴۵۷ </center>

از اينجا معلوم مى شود كه در جملات اين آيه و سه آيه بعد از آن عنايت اصلى متعلق به همين دو جمله «''' فكلوا... '''» و «''' لا تاكلوا... '''» است ، و جملات ديگر به تبع آن دو جمله ذكر شده ، و غرض از ذكر آنها بيان جهات آن دو حكمى است كه در آن دو جمله ذكر شده است ، و گر نه اصل كلام همان دو جمله «''' فكلوا مما ذكر اسم الله عليه و لا تاكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه '''» است كه مفادش فرق گذاشتن بين حيوان ذبح شده و حيوان مردار و حليت آن و حرمت ديگرى است . مى فرمايد: شما از آن بخوريد و از اين مخوريد هر چند مشركين با شما در فرق بين آن دو مجادله كنند.

بنابراين ، جمله «''' فكلوا مما ذكر اسم الله عليه '''» تفريع حكم است بر بيان قبلى .

اين آيه تفريعى را كه اجمالا در آيه قبلى ذكر شده بود بطور تفصيل بيان مى كند، و معنايش اين است كه : خداوند آنچه را كه بر شما حرام كرده بيان فرموده ، و صورت اضطرار را نيز استثنا كرده است و گوشت حيوانى كه در هنگام ذبحش اسم خدا بر آن برده شده جزء آن محرمات نيست ، پس خوردن چنين گوشتى مانعى نخواهد داشت . بسيارى از مردم هستند كه كارشان گمراه ساختن ديگران است و آنان را با هواى نفس ‍ خود و بدون داشتن علم از راه به در مى برند، ليكن پروردگارت به كسانى كه از حدود خدايى تجاوز مى كنند داناتر است . و اين متجاوزين همان مشركين هستند كه مى گفتند: چه فرق است بين آن گوشتى كه با اسم خدا ذبح شده و آن حيوانى كه مردار شده و خدا آنرا كشته است ، يا بايد هيچكدام را نخورد، و يا هر دو را خورد.

بنابراين ، حرف «''' ما '''» در «''' ما لكم '''» براى استفهام تعجبى است و معناى جمله «''' و ما لكم الا تاكلوا '''» اين خواهد بود: «''' چه فايدهاى براى شما هست در نخوردن '''» . بعضى ديگر گفته اند كه «''' ما '''» نافيه است و معناى جمله مزبور اين است كه : «''' نيست براى شما كه نخوريد '''» .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۴۵۹ </center>

جمله «''' ان الذين يكسبون الاثم سيجزون بما كانوا يقترفون '''» نهى قبلى را تعليل نموده از مخالفت آن ميترساند.

نهى در اين جمله مقابل امرى است كه در جمله «''' و كلوا مما ذكر اسم الله عليه '''» بود. جمله «''' و انه لفسق ... '''» نيز نهى مزبور را تعليل نموده تثبيت مى كند. و تقدير جمله «''' و انه لفسق '''» در حقيقت چنين است : «''' خوردن از گوشت ميته و گوشتى كه در هنگام ذبحش اسم خدا بر آن برده نشده فسق است ، و هر فسقى اجتنابش واجب است پس ‍ اجتناب از خوردن چنين گوشتى نيز واجب است '''» .

و اما جمله «''' و ان الشياطين ليوحون الى اوليائهم ليجادلوكم '''» اين جمله رد آن سخنى است كه مشركين به دهان مؤ منين انداخته و جواب شبهه اى است كه به ذهن مؤ منين القا كرده بودند، و آن اين بود كه : چطور حيوان ذبح شده بدست شما حلال است و اما حيوانى كه خدا آنرا كشته خوردنش حرام ؟ جواب مى دهد: اين سخن از چيزهايى است كه شيطان به دلهاى اولياى خود (مشركين ) القا مى كند، زيرا بين اين دو قسم گوشت فرق هست ، يكى خوردنش فسق است و آن ديگرى نيست ، خدا خوردن ميته را حرام كرده و آن ديگرى را نكرده ، زيرا در بين محرمات الهى اسمى از حيوان تذكيه شده برده نشده است .

<span id='link238'><span>

==آيات ۱۲۷ - ۱۲۲، سوره انعام ==

ترجمه آيات

آيا آن كس كه مرده بود و زنده اش كرده براى او نورى قرار داديم كه به كمك آن ميان مردم راه ميرود با كسى كه صفت وى در ظلمات (بودن ) است و از آن بيرون شدنى نيست چگونه مثل هم توانند بود؟، بدينسان براى كسانى كه كافر شده اند اعمالى كه مى كرده اند آرايش يافته است (۱۲۲)

<span id='link239'><span>

==تشبيه ايمان ، به حيات و نور و كفر، به مرگ و تاريكى . ==

معناى آيه روشن است ، و آنچه از آيه به ذهن ساده و بسيط تبادر مى كند اينست كه مثلى است كه براى هر مؤ من و كافرى زده شده ، زيرا انسان قبل از آنكه هدايت الهى دستگيريش كند شبيه ميتى است كه از نعمت حيات محروم است و حس و حركتى ندارد، و پس از آنكه موفق به ايمان شد و ايمانش مورد رضايت پروردگارش هم قرار گرفت مانند كسى است كه خداوند او را زنده كرده و نورى به او داده كه با آن نور مى تواند هر جا كه بخواهد برود، و در پرتو آن نور راه خود را از چاه و خيرش را از شر و نفعش را از ضرر تميز دهد، منافع و خيرات را بگيرد و از ضرر و شر احتراز كند. به خلاف كافر كه مثلش مثل كسى است كه در ظلمت و تاريكى محض به سرميبرد و راه نجات و مفرى پيدا نمى كند، كافر زندگى و مرگش و همچنين در عوالم بعد از مرگش همه در ظلمت است ، در زندگى خير را از شر و نفع را از ضرر تشخيص نمى دهد. اين آيه از نظرى نظير آيه «''' انما يستجيب الذين يسمعون و الموتى يبعثهم الله '''» و آيه «''' من عمل صالحا من ذكر او انثى و هو مؤ من فلنحيينه حيوة طيبة '''» است .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۴۶۵ </center>

و عايد به آن است . بعضيها گفته اند: تقديرش ‍ «''' كمن مثله مثل من هو فى الظلمات '''» بوده ، و اين حرف جز كثرت تقدير عيب ديگرى ندارد.

[[رده:تفسیر المیزان]]