تفسیر:المیزان جلد۷ بخش۱۸: تفاوت میان نسخه‌ها

مثلا كودكان يا صحرانشينان وقتى به چيزى برمى خورند كه برايشان تازگى دارد، از ميان همه جهات آن ، ابتدا از جهتى سؤ ال مى كنند كه به آن مانوس ترند، يعنى ابتدا مى پرسند اين چه حقيقتى است؟ آنگاه سؤال مى كنند كه چه كسى آن را درست كرده ؟ سپس مى پرسند فايده آن چيست و براى چه منظورى ساخته شده؟

<span id='link108'><span>

انسان فرضى مورد گفتار ما هم كه تقريبا مى توان گفت يك انسان فطرى است و هنوز فطرتش از آلودگيها پاك است از آنجايى كه جز به ساده ترين اسباب زندگى اشتغال نداشته و ذهنش از خاطرات و افكار گوناگونى كه ذهن انسانهاى متمدن و شهرى را به خود مشغول مى كند، خالى و فارغ است ، زيرا كه انسانهاى متمدن، به قدرى مشاغل مادى و افكار پراكنده دارند كه خاطرشان حتى براى يك لحظه آسوده نيست. حوادث بيشمار آسمانى و زمينى اطراف انسان ابتدائى را احاطه كرده بدون اينكه اسباب طبيعى آنها را بشناسد، از اينجهت ذهن وى آمادگى بيشترى براى انتقال به سبب مافوق طبيعى دارد.  

و لذا مى بينيم كه دين دارى و عنايت و اهتمام نسبت به مراسم دينى و همچنين بحث در الهيات ، در قاره آسيا بيشتر است تا اروپا، و در آسيا نيز اين قبيل مسائل در شهرهاى كوچك و دهات ، قدر و قيمت و ارزش ‍ بيشترى دارد، تا در شهرهاى بزرگ ، جهتش روشن است ، زيرا جامعه هر قدر وسيعتر و سطح زندگيش هر چه بالاتر باشد، حوائج ماديش ‍ بيشتر و مشاغل آن متراكمتر است ، و دلها كمتر فراغتى به دست مى آورند كه به معنويات بپردازند، و خلاصه در دلها جاى تهى براى توجه به مبدأ و معاد كمتر است.

زيرا مى بينيم عينا مانند همان انسان فرضى مى پرسد: اين سنگ و چوبى كه در برابرش خاضع مى شويد چيست؟ و مانند كسى كه هيچ چيزى نديده و از دين و بى دينى حكايتى نشنيده ، مى پرسد: در برابر اين ستارگان و آفتاب و ماه چه مى كنيد؟ و چرا چنين مى كنيد؟ از پدر و قومش مى پرسد: «ما هذه التماثيل التى انتم لها عاكفون» و نيز مى پرسد: «ما تعبدون»؟ در جواب مى گويند: «نعبد اصناما فنظل لها عاكفين» دوباره مى پرسد: «هل يسمعونكم اذ تدعون»؟ «او ينفعونكم او يضرون»؟ در جواب مى گويند: «بل وجدنا آبائنا كذلك يفعلون».

<span id='link109'><span>

در اينجا ممكن است كسى بگويد: غرض ابراهيم (عليه السلام ) از اينگونه تعبيرات تحقير بتها و اشاره به اين بوده كه من آن احترامات و آن آثار و خواصى كه شما براى اين بتها قائليد، قائل نيستم و اصلا من اينها را نميشناسم ،

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۲۲۵ </center>

همانند تعبيرى كه فرعون در برابر موسى كرده و به منظور بى اعتنائى به خداى موسى گفت: «و ما رب العالمين» و همچنين مانند تعبير كفار مكه در برابر رسول خدا (صلى الله عليه وآله و سلم ) كه آيه زير آن را چنين حكايت مى كند: «و اذا راك الذين كفروا ان يتخذونك الا هزوا اهذا الذى يذكر آلهتكم و هم بذكر الرحمن هم كافرون».

آن حضرت در پاسخش گفت: «سلام عليك ساستغفر لك ربى انه كان بى حفيا» و خيلى بعيد است كه چنين كسى اولين بارى كه مى خواهد با آزر سخن گويد خدايان او را تحقير نموده و در نتيجه تعصب او را نسبت به بتها تحريك كند، با اينكه پروردگار عالم دين آن حضرت را «ملت حنيف» خوانده و در دين او از اينكه مسلمانان بر خدايان مشركين ناسزا بگويند، نهى شده ، تا آنان نيز مسلمانان و خداى آنها را سب نكنند. و فرموده: «و لا تسبوا الذين يدعون من دون الله فيسبوا الله عدوا بغير علم». پس صحيحتر همان وجهى است كه ما ذكر كرديم.

مثال روشن اين داستان اين است كه شما شبحى را از دور ببينيد و بدانيد كه اين شبح ، شبح انسانى است و ليكن ندانيد كه آيا مرد است يا زن ، از كسى ميپرسيد اين شخص كيست ؟ زيرا بيشتر از آن نميدانيد او هم به شما معرفيش نموده و مى گويد: فلان مرد يا فلان زن است ، و اما اگر ندانيد شبح مزبور انسان است يا حيوان و يا جماد، سؤال خواهيد نمود كه اين چيست؟  

پس ظاهر اينكه فرمود: «هذا ربى» و همچنين «هذا ربى هذا اكبر» اين است كه اين شخص از آفتاب هيچ گونه اطلاعى جز اين ندارد كه اين از ستاره بزرگتر است.  

همچنانكه بعدها در موقعى كه با خود نمرود احتجاج مى كرد اين نكته را رعايت نموده و فرمود: «فان الله ياتى بالشمس من المشرق فات بها من المغرب» و نفرمود: «فات به من المغرب» چون در اينجا خود را در جاى يك مرد جاهل به امر قرار نداده. و اين اختلاف در تعبير، در جاى ديگر از كلام آن جناب نيز ديده مى شود،

آنگاه وقتى در داستان شكستن بتها گفت: «فسالوهم ان كانوا ينطقون» و مردم در جوابش گفتند: «لقد علمت ما هؤلاء ينطقون» و اقرار كردند كه اين بتها زبان ندارند و فاقد شعور هستند، از اينرو او هم لفظ ما را كه مخصوص هر فاقد شعورى است به كار برد و گفت: «افتعبدون من دون الله ما لا ينفعكم شيئا و لا يضركم اف لكم و لما تعبدون من دون الله افلا تعقلون».

اينها وجوه صحيحى نيست ، به دليل اينكه در خصوص همين شمس در پاسخ نمرود رعايت تانيث را نموده و فرمود: «فان الله ياتى بالشمس من المشرق فات بها من المغرب» آن وقت چطور شد در خصوص : «هذا ربى هذا اكبر» اين لهجه را به كار برد؟ و نيز چرا اين لهجه را در جمله «ما هذه التماثيل التى انتم لها عاكفون» و همچنين در دعائى كه كرد و گفت: «رب انهن اضللن كثيرا من الناس» به كار نبرد؟ و همچنين نمى توانيم در مقام حمل كلام آن جناب بگوئيم: از اين جهت لفظ «هذا» را مونث نياورد كه دنبالش مى گفت: «ربى» به خاطر احترام خدا، لفظ «هذا» را مذكر آورد تا خدا را از نقص تانيث منزه كرده باشد.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۲۳۱ </center>

<span id='link112'><span>

==معنای استغفار و دعاى حضرت ابراهيم «ع» براى آزر==

در اينجا ابراهيم بر او سلام كرده و وعده طلب مغفرتش را مى دهد، باشد كه به طمع اين معنا ايمان آورده و سعادت يابد: «قال سلام عليك ساستغفر لك ربى انه كان بى حفيا و اعتزلكم و ما تدعون من دون الله و ادعو ربى عسى الا اكون بدعاء ربى شقيا».

دوم اينكه : پدر حقيقى ابراهيم (عليه السلام) شخص ديگرى غير از آزر بوده ، و ليكن قرآن از او اسم نبرده بلكه روايات ما اسم او را «تارخ» معرفى كرده و تورات نيز آن را تاييد نموده است.

<span id='link114'><span>

اينجاست كه بايد خواننده عزيز را از توهم عجيب و غريبى كه بعضى از مفسرين در آيه مورد بحث كرده اند خبردار كنيم ، راستى توهم عجيبى است، و آن اين است كه:  

هيچ ربطى به قرآن كريم ندارد. زيرا قرآن كتاب تاريخ و رمان نيست بلكه كتاب عزيزى است كه نه در خود آن باطلى هست و نه بعدها دست دسيسه بازان ، مى تواند باطلى را در آن راه دهد، اين خود قرآن است كه خود را در آيات زيادى كه فعلا از ذكر آنها خوددارى مى شود، چنين توصيف مى كند: