تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۷: تفاوت میان نسخه‌ها

ضمير «فَإنّهُ» به خداى تعالى، و ضمير «يَدَيه» و «خَلفِهِ» به رسول «صلى اللّه عليه و آله و سلم» بر مى گردد. و كلمه «رَصَد» به معناى مراقب و نگهبان است. اين كلمه و كلمه راصد، هم بر واحد اطلاق مى شود و هم، بر جماعت. و كلمه «رَصَد» در اصل مصدر است، و مراد از «ماَ بَينَ يَدَيه»، پيشِ روى رسول، و مردمى است كه به سوى آنان فرستاده شده. و مراد از «خَلفِهِ» بين او و بين مصدر وحى، يعنى خداى سبحان است، و منشأ اين تعبير امتداد و مسافت موهومى است كه انسان از شنيدن كلمه «رسالت» در ذهن خود تصور مى كند. وقتى مى گوييم مثلا فرمانده فلان مأمور را به سوى لشكريان فرستاد تا پيامش را به آنان برساند، فورا در ذهن مسافتى تصور مى شود كه فرستنده در ابتداى آن و لشكر در انتهاى آن قرار دارد، و مأمور در بين راه است، لشكر در پيش روى او و فرمانده در پشت سرش قرار گرفته.

هرچند ذكر كلمه «رَسُول» قبل از كلمه «لِيَعلَمَ» مؤيد اين احتمال است، و اشكالى كه به وجه قبلى وارد بود كه قبلا كلمه جبرئيل ذكر نشده، به اين وجه وارد نيست، الا اينكه ظاهر سياق اين احتمال را بعيد مى سازد. چون از ظاهر سياق بر مى آيد كه مراد از رسالات، رسالاتى است كه رسول آن را حمل مى كند تا به مردم برساند. نه آنچه كه فرشته وحى حمل مى كند تا به رسول برساند. پس ضمير در «رَبّهِم» به رسولان بر مى گردد، نه به ملائكه. علاوه براين، آيه شريفه اشاره به ملائكه دارد، و آنان را در تحت عنوان رصد ذكر كرده، و معلوم است كه عنوان «رصد»، غيرِ عنوان رسالت است. شأن «رصد» نگهبانى و حفظ است، نه رسالت.

و در جمله «وَ أحَاطَ بِمَا لَدَيهِم»، ضمير جمع بنابر وجهى كه ما اختيار كرديم، به رسولان بر مى گردد، و ظاهرا اين جمله، متمم معناى حراست سابق الذكر است. پس جمله «مِن بَين يَدَيهِ» به نگهبانان بين رسول و مردم، و جمله «َو مِن خَلفِهِ» به نگهبانان بين رسول و خدا اشاره مى كند. و جمله «وَ أحَاطَ بِمَا لَدَيهِم» به اين كه خداى تعالى احاطه علمى به دل و نفس رسول «صلى اللّه عليه و آله و سلم» دارد، اشاره مى كند. در نتيجه، آيه شريفه مى فهماند كه وحى خدا - از مصدر وحى گرفته تا نفس رسول و از رسول گرفته تا مردم - از هر گونه تغيير و تبديلى ايمن است.

و اما ملائكه آنچه از وحى آسمان كه قبل از نزولش حمل مى كنند، و همچنين آنچه از عالم ملكوت مشاهده مى كنند، نسبت به خود آنان شهود است، نه غيب. هرچند كه براى ما غيب مى باشد. پس نمى توان ملائكه را مشمول استثنا دانست. علاوه بر اين، جمله «فَلا يُظهِرُ عَلى غَيبِهِ أحداً»، تنها شامل اهل دنيا مى شود كه در روى زمين زندگى مى كنند. و اگر بنا باشد از سكنۀ زمين تجاوز كنيم تا شامل ملائكه هم باشد، بايد مُردگان را هم - كه امور آخرت را كه به نص قرآن، «غيب اين عالَم» است، مشاهده مى كنند - مشمول استثنا بدانيم، و حال آن كه قطعا مشمول نيستند. براى اين كه اگر مُردگان هم مشمول باشند، ديگر حتى يك نفر هم در تحت عموم «فَلا يُظهِرُ عَلى غَيبِهِ أحداً» باقى نمى ماند. چون هر انسان زمينى روزى از دنيا مى رود و غيب عالَم را مى بيند، و در روز قيامت كه «يَومٌ مَجمُوعٌ لَهُ النّاس»، و نيز «ذَلكَ يَومٌ مَشهُود» در باره اش فرموده، تمامى مردم يك جا مبعوث مى شوند، و غيب عالَم براى همه مشهود مى گردد. پس همان طور كه اموات مشمول استثنا نيستند، به خاطر اين كه عالَم اموات غير اين عالَم است، همچنين ملائكه هم مشمول نيستند، براى اين كه عالَمشان، غير اين عالَم است.

و اما مصونيت وحى در آن حال كه رسول آن را از فرشته وحى دريافت مى كند، دليلش جملۀ «لِيَعلَمَ أن قَد أبلَغُوا رِسَالاتِ رَبّهِم» است، كه از آن مى فهميم رسول طورى وحى الهى را دريافت مى كند كه در گرفتنش، اشتباه رُخ نمى دهد و ذهنش آن را فراموش نمى كند و شيطان در دل او دست نمى اندازد. در نتيجه، وحى خدا دچار تغيير و تبديل نمى گردد. و نيز در رساندن وحى به مردم نيز اين مصونيت هست، و شيطان در اين مرحله هم، كارى نمى تواند بكند. جمله مذكور بر همه اين مصونيت ها دلالت دارد. چون مى فرمايد: غرض از گماردن «رصد» اين است كه بداند انبيا رسالات پروردگار خود را رساندند. يعنى اين ابلاغ در خارج محقق شد و لازمۀ آن، مصونيت وحى در همه مراحل و رسيدن آن به مردم است. و اگر رسول در جهات سه گانۀ بالا (گرفتن و حفظ كردن و رساندن) مصونيت نداشته باشد،

و از كتاب خرائج و جرائح، از محمد بن فضل هاشمى، از حضرت رضا «عليه السلام» روايت شده كه آن جناب نظر كرد به ابن هذاب، و سپس فرمود: اگر به تو خبر دهم كه در همين روزها، يكى از ارحامت كشته مى شود، آيا تصديقم مى كنى؟ گفت: نه، براى اين كه كسى به جز خداى تعالى، غيب نمى داند. فرمود: مگر اين خداى تعالى نيست كه مى فرمايد: «عَالِمُ الغَيبِ فَلا يُظهِرُ عَلى غَيبِهِ أحداً إلّا مَنِ ارتَضى مِن رَسُولٍ». پس رسول اللّه «صلى اللّه عليه و آله و سلم» كه مرضىِّ نزد خدا است، غيب مى داند. ما هم ورثۀ همان رسولى هستيم كه خدا او را به هر مقدار از غيب خود خواسته، آگاه كرده. پس ما هم مى دانيم آنچه شده و آنچه كه تا روز قيامت خواهد شد.

«'''يَا أَيّهَا الْمُزَّمِّلُ'''»:

اين را بدان جهت گفتيم كه كسانى خيال نكنند اين خطاب جنبه توبيخ و يا تحسين دارد. بله ممكن است از سياق آيات استفاده شود كه گويا آن جناب، در مقابل دعوتش مورد استهزا و اذيت قرار گرفته، و براى خاطر خدا اندوهناك شده، و براى دفع غم و اندوه خود، جامه اى به خود پيچيده، تا لحظه اى استراحت كند. در اين هنگام، خطاب شده كه: اى جامه به خود پيچيده! بر خيز، نماز شب بخوان و در برابر آنچه به تو مى گويند صبر كن! همان طور كه به عموم مسلمانان سفارش كرده: براى مقاوم شدن در برابر ناملايمات، از صبر و نماز كمك بخواهند: «إستَعِينُوا بِالصّبرِ وَ الصّلوة». با اين دستور به آن جناب فهمانده كه بايد خود را در مقابل اندوه هاى بزرگتر و مصائب تلخ، به وسيله نماز و صبر مقاوم سازد، نه به وسيله پيچيدن جامه و خوابيدن.