تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۳۴: تفاوت میان نسخه‌ها

در اين سوره تعلق به دنيا بدان جهت كه طغيان و كفران به دنبال دارد، مذمت شده ، و اهل دنيا را به شديدترين عذاب دنيا و آخرت تهديد نموده ، روشن مى سازد كه انسان به خاطر كوتاه فكريش خيال مى كند اگر خدا به او نعمتى داده به خاطر آن است كه نزد خدا كرامت و احترامى دارد، و آنكه مبتلا به فقر و فقدان است ، به خاطر اين است كه در درگاه خدا خوار و بى مقدار است ، ولى به خاطر پندار غلطش هر فساد و طغيانى را مرتكب مى شود، و آن پندار غلط را روپوش و رفوى خطاهاى خود مى كند، و دومى هم به خاطر آن پندار غلطش كفر مى گويد (و به هر ذلتى تن مى دهد ) و حال آنكه امر بر او مشتبه شده ، بلكه اگر قدرت و ثروت دارد و اگر مبتلا به فقر و تنگى معاش است ، همه به منظور امتحان الهى است ، تا روشن كند چه چيز از دنيايش براى آخرتش از پيش ‍ مى فرستد.

پس قضيه به آن صورت كه انسان توهم مى كند و به زبان هم جارى مى سازد نيست ، بلكه به صورتى است كه به زودى در قيامت كه حساب و جزا به پا مى شود، روشن مى سازد كه آنچه به او رسيد چه فقر و ناتوانى و چه ثروت و قدرت همه امتحان بود، كه او مى توانست از دنيايش براى آخرتش گرفته ، از پيش بفرستد، ولى نفرستاد، و عذاب آخرت را بر ثوابش ترجيح داد، پس از ميان همه مردم دنيا كسى به سعادت زندگى آخرت نمى رسد، مگر نفس مطمئنه و كسى كه دلش به پروردگارش گرم است و تسليم امر او است ، و در نتيجه بادهاى كننده گرفتاريها، او را از جاى نمى كند،

و در او تغيير حالت پديد نمى آورد، و اگر ثروتمند شد طغيان نمى كند و اگر فقير شد كفران نمى ورزد، و سوره مورد بحث به شهادت سياق آياتش در مكه نازل شده .

وَ الْفَجْرِ وَ لَيَالٍ عَشرٍ وَ الشفْع وَ الْوَتْرِ وَ الَّيْلِ إِذَا يَسرِ هَلْ فى ذَلِك قَسمٌ لِّذِى حِجْرٍ

«'''فجر'''» به معناى صبح ، و «'''شفع '''» به معناى جفت است .

راغب مى گويد: شفع به معناى ضميمه كردن چيزى به مثل آن است ، و به اين دو مثل هم شفع مى گويند.

و در جمله «'''و الليل اذا يسر'''» كلمه «'''يسر'''» مضارع از مصدر «'''سرى '''» است ، كه به معناى رفتن شب ، و پشت كردن آن است ، و كلمه «'''حجر'''» به معناى عقل است ، پس در اين آيه به صبح ، و شبهاى دهگانه و شفع و وتر و شب ، وقتى پشت مى كند، سوگند ياد شده .

وجوه مختلف درباره مراد از «'''فجر'''»، «'''ليال عشر'''» و «'''شفع و وتر'''» كه بدآنهاسوگند ياد شده است

و چه بسا بتوان ادعا كرد كه ظاهر سوگند به «'''فجر'''» قسم به همه صبح ها باشد، و بعيد هم نيست كه منظور از آن تنها صبح روز عيد قربان دهم ذى الحجه باشد.

و بعضى گفته اند: مراد صبح ذى الحجه است . بعضى ديگر گفته اند: صبح محرم ، يعنى اول سال قمرى است . و بعضى گفته اند: صبح روز جمعه است بعضى ديگر گفنه اند: فجر شب مزدلفه است . و بعضى مراد از آن را نماز صبح دانسته اند. بعضى منظور از آن را همه روز يعنى از صبح تا شام دانسته اند و بعضى گفته اند: منظور شكافته شدن و جوشيدن چشمه سارها از لاى سنگها است ، و از اين قبيل سخنان كه هيچ مدركى بر آن دلالت ندارد زياد گفته اند.