تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۲۱: تفاوت میان نسخه‌ها

==چرا دل های مؤمنان را قساوت گرفته و در برابر ذكر خدا خاشع نمى شود ==

«'''وَ لَا يَكُونُوا كَالّذِينَ أُوتُوا الكِتَابَ مِن قَبلُ فَطَالَ عَلَيهِمُ الأمَدُ فَقَسَت قُلُوبُهُم '''» - اين قسمت از آيه، عطف است بر جملۀ «أن تَخشَعَ...»، و معناى آيه اين است كه: آيا وقت آن نرسيده كه «تَخشَعَ قُلُوبُهُم» دل هايشان خاشع شود، «وَ لَا يَكوُنُوا» و مانند اهل كتاب نباشند... و كلمۀ «أمَد»، به معناى زمان است.

راغب مى گويد: فرق بين «زمان» و «أمَد»، اين است كه زمان عام است، ولى «أمد» به معناى زمان خاصى است. «أمد» عبارت است از لحظه اى كه عمر و مهلت چيزى به سر مى رسد، ولى «زمان»، به معناى از آغاز تا انجام عمر آن است. و لذا بعضى گفته اند: كه دو كلمه «مدى» و «أمد»، معنايى نزديك به هم دارند.

اين آيه شريفه، داستان «أجر كريم» و «مضاعف» را دوباره خاطر نشان كرد، تا به اين وسيله نيز ترغيب در انفاق در راه خدا كرده باشد. در سابق، انفاقگران را قرض دهندگان به خدا مى خواند و در اين آيه، صدقه دهندگان را نيز (قرض دهندگان به خدا) خوانده. و اصل دو كلمۀ «مُصَدّقِين» و «مُصَدّقَات» - كه هم حرف صاد در آن ها تشديد دارد، و هم حرف دال - در اصل، متصدّقين و متصدّقات و از باب تفعل هستند، و بر حسب يك قاعده صرفى، حرف «تاء» مبدل به «صاد» شده. و جملۀ «وَ أقرَضُوا اللّه»، عطف است بر مدخول الف و لام در «المُصدّقين»، و اين كه گفتيم مدخول الف و لام براى اين بود كه الف و لامى كه بر سرِ اسم فاعل در مى آيد، معناى «الّذى» را مى دهد.

و مراد از ايمان به خدا و پيامبران خدا ايمان خالص است كه طبيعتا جداى از اطاعت و پيروى نيست ، همانطور كه در آيه «'''امنوا باللّه و رسوله '''» نيز اشاره كرديم ، و مراد از جمله «'''اولئك هم الصديقون و الشهداء'''»است كه مؤ منين را به صديقين و شهداء ملحق سازد، و بفرمايد: اينان نيز به آنان مى پيوندند، به قرينه اين كه فرمود: «'''عند ربهم '''» يعنى اينان نزد پروردگارشان صديق و شهيدند، و نيز فرمود: «'''لهم اجرهم و نورهم '''» يعنى اينان نيز اجر و نور آنان را دارند، پس ‍ معلوم مى شود هر چند در ظاهر آيه مؤ منين را صديق و شهيد خواند، ولى قرينه دو جمله مذكور مى فهميم كه منظور اين است كه ملحق به صديقان و شهداء هستند، و با ايشان معامله آنان را مى كنند، و نور و اجرى كه به آنان مى دهند به اينان نيز مى دهند.

و ظاهرا مراد از صديقين و شهدا همان هايى باشند كه در آيه شريفه و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين انعم اللّه عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا)) ذكر شده اند، و ما در تفسير آن گفتيم : مراد از صديقين كسانى هستند كه ملكه صدق در گفتار و كردارشان سرايت كرده ، در نتيجه آنچه مى گويند انجام هم مى دهند، و آنچه مى كنند مى گويند، و «'''شهدا'''» عبارتند از كسانى كه گواهان اعمال مردم در روز قيامتند، نه كشته شدگان در راه خدا.

در نتيجه مى فهميم كسانى ايمان به خدا و رسولان خدا دارند به صديقان و شهدا مى پيوندند، و نزد خدا منزلتى چون منزلت آنان به ايشان مى دهند، و به حكم خدا (نه اين كه خودشان از نظر مقام با آنان برابر باشند، بلكه حكم خدا) پاداش و نورى نظير پاداش و نور آنان خواهند داشت .

«'''لهم اجرهم و نورهم '''» - ضمير در «'''لهم '''» به مؤ منين و دو ضمير «'''اجرهم '''» و «'''نورهم '''» به صديقين و شهدا برمى گردد، و معناى جمله اين است : «'''براى مؤ منين است اجر و نورى از نوع اجر و نور صديقين و شهداء'''» و همين معنا منظور كسى است كه آيه را معنا كرده به اين كه مؤ منين اجر و نورى دارند نظير اجر و نور آنان .

و چه بسا گفته باشند كه : آيه شريفه مى خواهد اين معنا را بيان كند كه مؤ منين ، همان صديقين و شهداى حقيقى هستند، نه اين ملحق به آنان باشند، و معامله آنان را با ايشان بكنند، پس مؤ منين ، خود صديقين و شهدايند، و اجر و نور خودشان را دارند، ولى بعيد نيست بگوييم سياق با اين معنا مساعدت ندارد.

و چه بسا بعضى ديگر گفته باشند: كلمه «'''شهدا'''» عطف بر كلمه «'''صديقون '''» نيست ، بلكه مطلبى نو را مى فهماند، مبتدايى است كه يك خبرش جمله «'''عنداللّه '''» و خبر ديگرش «'''لهم اجرهم '''» است ، پس در جمله «'''و الذين امنوا باللّه و رسله اولئك هم الصديقون '''» مطلب تمام مى شود، و مطلبى از نو از كلمه «'''شهدا'''» آغاز كرده مى فرمايد: «'''و الشهداء عند ربهم لهم اجرهم و نورهم - شهدا نزد پروردگارشان هستند...'''» همانطور كه در جاى ديگر فرموده : «'''بل احياء عند ربهم '''» و در نتيجه منظور از شهدا همان كشتگان در راه خدا خواهند بود، و آنگاه كلام را با جمله «'''لهم اجرهم و نورهم '''» تمام كرده است .

«'''و الذين كفروا و كذبوا باياتنا اولئك اصحاب الجحيم '''» - يعنى و آنهايى كه كفر ورزيدند و آيات ما را تكذيب كردند اصحاب دوزخ مى باشند، و منظور از اصحاب دوزخ بودن اين است كه از آن جدا نخواهند شد، و دائما در آن هستند.

خداى سبحان در آيه مورد بحث متعرض حال دو طايفه از مردم شده ، يكى آنان كه ملحق به صديقين و شهدا هستند، يعنى برجستگان از مردم ، وطور قطع اهل نجاتند، و يكى ديگر كفارى كه آيات او را تكذيب كرده ، و به طور قطع اهل هلاكتند، و آنان عبارتند از شرار مردم كه به هيچ وجه به راه خدا نمى آيند، باقى مى ماند طايفه سومى كه نه نجاتشان قطعى است و نه هلاكتشان ، و آن طايفه عبارتند از: مردمى كه ايمان دارند، و در عين حال مرتكب گناهانى هم مى شوند، كه البته اينان هم در بين خود طبقاتى هستند و درجه گناهكارى و تمردشان از اطاعت خدا و رسول او مختلف است . و اين كه دو طايفه را نام برد و وضع آنان را بيان كرد،

و طايفه سوم را نام نبرد، داب قرآن و رسم آن است ، كه در بسيارى از مواردى كه متعرض بيان حال مردم در قيامت مى شود طبقه سوم را نام نمى برد و بيان نمى كند، كه اين طبقه چه وضعى دارند.

چون مى خواهد اين طايفه را در ميان خوف و رجاء نگه دارد، و خوف و رجاى آنان را تحريك كند، تا به اين وسيله تشويق و تحريك شوند به اطاعت از خدا و رسول و به دست آوردن سعادت خود، و اجتناب بورزند از تمرد، و در نتيجه از هلاكت .

و به همين جهت دنبال آيه مورد بحث به مذمت زندگى دنيا پرداخته ، دنيايى كه عده اى را وادار كرد از انفاق در راه خدا امتناع بورزند، و بعد از مذمت دنيا دعوتشان كرده به اين كه به سوى مغفرت و جنت سبقت گيرند، و سپس اشاره كرده به اين كه آنچه مصيبت بر سرشان مى آيد چه مصيبت هاى مالى و چه جانى همه در كتابى از سابق نوشته شده ، و قضايش رانده شده بود، پس جا دارد كه هيچگاه از فقر نترسند، و ترس ‍ از فقر ايشان را از انفاق در راه خدا باز ندارد، و به بخل و امساك واندارد، و نيز از مرگ و كشته شدن در راه خدا نهراسند، و ترس از آن ، ايشان را به تخلف از جنگ و تقاعد ورزيدن از پيكار واندارد.

اعْلَمُوا أَنَّمَا الحَْيَوةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَ لهَْوٌ وَ زِينَةٌ وَ تَفَاخُرُ بَيْنَكُمْ وَ تَكاثُرٌ فى الاَمْوَلِ وَ الاَوْلَدِ ...