تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۳۵: تفاوت میان نسخه‌ها

كلمه «'''ايكه '''» به معناى بيشه اى است كه درختان تو در همى داشته باشد. بعضى گفته اند اين بيشه جنگلى بوده در نزديكيهاى مدين كه طايفه اى در آن زندگى مى كرده اند و از جمله پيامبرانى كه به سويشان مبعوث شده شعيب (عليه السّلام ) بوده ، وى اهل آن محل نبوده است و با مردمش بيگانه بوده ، به دليل اينكه در اين داستان مانند داستانهاى قبل ، پيغمبر مورد بحث را برادر آن قوم نخوانده و نفرموده «'''اخوهم شعيب '''» به خلاف هود و صالح كه هم وطن با قوم خود بوده اند، و هم چنين لوط كه از راه مصاهره و سببى فاميل قوم خود بود و لذا درباره اين سه تن فرموده : «'''اخوهم هود'''» و «'''اخوهم صالح '''» و «'''اخوهم لوط'''» تفسير بقيه الفاظ آيه گذشت .

«'''أَوْفُوا الْكَيْلَ وَ لا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ وَ زِنُوا بِالْقِسطاسِ الْمُستَقِيمِ'''»:

كلمه «'''كيل '''» به معناى مقياسى است كه متاع را از نظر حجم با آن مى سنجند و وفا كردن به كيل به اين معناست كه آن را كم نگيرند، و كلمه «'''قسطاس '''» به معناى ترازويى است كه متاع را از نظر وزن با آن مى سنجند، و «'''استقامت قسطاس '''» به اين است كه آن را عادلانه به كار بزنند. و اين دو آيه دستور مى دهد به اينكه كم فروشى نكنند و در دادن و گرفتن كالا كيل و ترازو را درست به كار ببرند.

«'''وَ لا تَبْخَسوا النَّاس أَشيَاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فى الاَرْضِ مُفْسِدِينَ'''»:

كلمه «'''بخس '''» به معناى نقص در وزن و اندازه گيرى است ، همچنان كه كلمه «'''اخسار'''» به معناى نقص در راس المال است .

و از ظاهر سياق بر مى آيد كه جمله «'''و لا تبخسوا الناس اشياءهم - كالا و متاع مردم را كم ندهيد'''» متمم جمله «'''و زنوا بالقسطاس ‍ المستقيم '''» است ، همچنان كه جمله «'''و لا تكونوا من المخسرين '''» قيدى است متمم جمله «'''اوفوا الكيل '''» و جمله «'''و لا تعثوا فى الارض مفسدين '''» تاكيد هر دو نهى ، يعنى نهى در «'''لا تخسروا'''» و نهى در «'''لا تبخسوا'''» است و اثر شوم كم فروشى را بيان مى كند.

«'''و لا تعثوا فى الارض مفسدين '''» - كلمه «'''تعثوا'''» از «'''عثى '''» است ، كه مانند «'''عيث '''» به معناى افساد است ، بنا بر اين ، كلمه «'''مفسدين '''» حالى است كه «'''تعثوا'''» را تاءكيد مى كند و در داستان شعيب در سوره هود و نيز در تفسير آيه «'''و زنوا بالقسطاس المستقيم ذلك خير و احسن تاويلا'''» گفتارى پيرامون اينكه كم فروشى چه فسادهايى در اجتماع پديد مى آورد گذرانديم ، به آنجا مراجعه فرماييد.

در مجمع البيان فرموده كلمه «'''جبلة '''» به معناى خلقى است كه هر موجودى بر آن خلق مفطور شده .

پس مراد از جبله ، صاحبان جبلت است و معناى آيه اين است كه : از خدايى كه شما و صاحبان جبلت گذشته را آفريده بترسيد، همان خدايى كه پدران گذشته شما و شما را با اين فطرت آفريده كه فساد را تقبيح نموده به شئامت آن اعتراف كنيد.

بيايد، به هر حال آيه شريفه به توحيد در عبادت دعوت مى كند، چون مشركين از خداى خالق كه رب العالمين است هيچ پروايى نداشتند.

تفسير صدر اين آيه گذشت و كلمه «'''ان '''» در ذيل آيه ، يعنى در جمله «'''ان نظنك '''» مخففه از مثقله است .

كلمه «'''كسف '''» - به كسره كاف و فتحه سين ، به طورى كه گفته اند - جمع كسفه است ، يعنى قطعه ، و معناى آيه اين است كه قطعه اى از آسمان را بر سر ما بينداز، يعنى تو هيچ كارى از دستت بر نمى آيد، هر چه مى خواهى بكن .

«'''قَالَ رَبى أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ'''»:

اين جمله پاسخى است كه شعيب به گفته آنان و پيشنهادى كه در خصوص آوردن عذاب كرده اند داده و اين كنايه است از اينكه او هيچ اختيارى در آوردن عذاب از خود ندارد و اين كار مثل همه كارها به دست خداست، چون او به آنچه مردم مى كنند داناتر است و بهتر مى داند كه آيا عملشان مستوجب عذاب هست يا نه و اگر هست مستوجب چه عذابى است ؟ بنابر اين آيه مورد بحث نظير پاسخى است كه هود به قومش داد و گفت: «'''انما العلم عند اللّه و ابلغكم ما ارسلت به '''»

«'''فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمْ عَذَاب يَوْمِ الظلَّةِ...'''»:

«'''يوم الظله '''» همان روز عذاب قوم شعيب است ، كه ابرى برايشان سايه افكند و تفصيل داستانشان در سوره هود گذشت .

تفسير اين آيه نيز گذشت .

==دو روايت درباره رسالت شعيب«ع» ==

در كتاب جوامع الجامع در ذيل آيه «'''اذ قال لهم شعيب '''» گفته است : در حديث آمده

كه شعيب برادر اهل مدين بود و به عنوان رسول به سوى ايشان و نيز به سوى اصحاب ايكه فرستاده شده بود.

و در تفسير قمى در ذيل جمله «'''و اتقوا الذى خلقكم و الجبلة الاولين '''» آمده كه مقصود از «'''جبلة الاولين '''»، خلق اولين است ، و اينكه فرمود: «'''فكذبوه '''» يعنى قوم شعيب آن جناب را تكذيب كردند، و مقصود از عذاب در جمله «'''فاخذهم عذاب يوم الظلة '''» حرارت و بادهاى مسموم است .

وَ إِنَّهُ لَتَنزِيلُ رَب الْعَلَمِينَ(۱۹۲)

أَ وَ لَمْ يَكُن لهَُّمْ ءَايَةً أَن يَعْلَمَهُ عُلَمَؤُا بَنى إِسرءِيلَ(۱۹۷)

وَ لَوْ نَزَّلْنَهُ عَلى بَعْضِ الاَعْجَمِينَ(۱۹۸)

كَذَلِك سلَكْنَهُ فى قُلُوبِ الْمُجْرِمِينَ(۲۰۰)

فَيَقُولُوا هَلْ نحْنُ مُنظرُونَ(۲۰۳)

أَ فَبِعَذَابِنَا يَستَعْجِلُونَ(۲۰۴)

أَ فَرَءَيْت إِن مَّتَّعْنَهُمْ سِنِينَ(۲۰۵)

وَ مَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلا لهََا مُنذِرُونَ(۲۰۸)

ذِكْرَى وَ مَا كنَّا ظلِمِينَ(۲۰۹)

وَ مَا تَنزَّلَت بِهِ الشيَطِينُ(۲۱۰)

إِنَّهُمْ عَنِ السمْع لَمَعْزُولُونَ(۲۱۲)

فَلا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً ءَاخَرَ فَتَكُونَ مِنَ الْمُعَذَّبِينَ(۲۱۳)

فَإِنْ عَصوْك فَقُلْ إِنى بَرِى ءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ(۲۱۶)

وَ تَوَكلْ عَلى الْعَزِيزِ الرَّحِيمِ(۲۱۷)

وَ تَقَلُّبَك فى السجِدِينَ(۲۱۹)

إِنَّهُ هُوَ السمِيعُ الْعَلِيمُ(۲۲۰)

هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلى مَن تَنزَّلُ الشيَطِينُ(۲۲۱)

تَنزَّلُ عَلى كلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ(۲۲۲)

يُلْقُونَ السمْعَ وَ أَكثرُهُمْ كَذِبُونَ(۲۲۳)

وَ الشعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُنَ(۲۲۴)

أَ لَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فى كلِّ وَادٍ يَهِيمُونَ(۲۲۵)

إِلا الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ وَ ذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيراً وَ انتَصرُوا مِن بَعْدِ مَا ظلِمُوا وَ سيَعْلَمُ الَّذِينَ ظلَمُوا أَى مُنقَلَبٍ يَنقَلِبُونَ(۲۲۷)

اين قرآن كتابى است كه از ناحيه پروردگار جهانيان نازل شده (۱۹۲)

و آن را روح الامين نازل كرده (۱۹۳)

به قلب تو تا از بيم دهندگان باشى (۱۹۴)

به زبان عربى واضح (۱۹۵)

و در كتابهاى گذشتگان نيز هست (۱۹۶)

آيا براى ايشان همين نشانه كافى نيست كه دانشوران بنى اسرائيل قرآن را مى شناسند؟ (۱۹۷)

اگر آن را به بعضى از عجم نازل كرده بوديم (۱۹۸)

و آن را براى ايشان مى خواند هرگز بدان ايمان نمى آوردند (۱۹۹)

اين چنين انكار را در دل تبهكاران راه مى دهيم (۲۰۰)

كه بدان ايمان نياورند تا عذاب الم انگيز را ببينند (۲۰۱)

و ناگهانى بر آنها در آيد و بى خبر باشند (۲۰۲)

و گويند آيا مهلتمان دهند؟ (۲۰۳)

پس چرا عذاب ما را بشتاب مى خواهند (۲۰۴)

مگر ندانى كه اگر سالها نعمتشان دهيم (۲۰۵)

آنگاه عذاب موعود به آنها رسد (۲۰۶)

نعمتى كه داشته اند كارى برايشان نمى سازد (۲۰۷)

هيچ دهكده اى را هلاك نكرديم مگر آنكه بيم رسان داشتند (۲۰۸)

تا متذكر شوند، و ما هرگز ستمگر نبودهايم (۲۰۹)

قرآن را شياطين نازل نكرده اند (۲۱۰)

نه حق ايشان بود و نه مى توانستند نازل كنند (۲۱۱)

زيرا آنها از شنيدن وحى بركنارند (۲۱۲)

با خداى يكتا خداى ديگر مخوان و گرنه جزو معذبين خواهى بود (۲۱۳)

و خويشان نزديكت را بترسان (۲۱۴)

براى مؤ منانى كه پيرويت كرده اند جنبه ملايمت گير (۲۱۵)

اگر نافرمانيت كردند بگو من از اعمالى كه مى كنيد بيزارم (۲۱۶)

و به خداى نيرومند و رحيم توكل كن (۲۱۷)

همان كسى كه وقتى قيام كنى تو را مى بيند (۲۱۸)

و همچنين حركت و گشتن تو را در ميان سجده كنان (مى بيند) (۲۱۹)

كه او شنوا و دانا است (۲۲۰)

آيا خبرتان دهم كه شيطانها به چه كسى نازل مى شوند؟ (۲۲۱)

بر همه دروغ سازان گنه پيشه نازل مى شوند (۲۲۲)

مسموعات خويش را القا مى كنند و بيشترشان دروغ گويانند (۲۲۳)

و شاعران را گمراهان پيروى مى كنند (۲۲۴)

مگر نمى بينى كه آنان در هر وادى سرگردانند (۲۲۵)

و چيزهايى مى گويند كه خود عمل نمى كنند (۲۲۶)

مگر آن كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند و خدا را بسيار ياد كرده اند و از پس آن ستمهايى كه ديدند انتقام گرفتهاند، زود باشد كسانى كه ستم كرده اند بدانند كه به كجا بازگشت مى كنند (۲۲۷)

اين آيات به مطالبى اشاره مى كند كه به منزله نتيجه اى است كه از داستانهاى هفتگانه استخراج شود و هم توبيخ و تهديدى است براى كفار عصر رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله )

و نيز در اين آيات از نبوت رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) دفاع شده و احتجاج شده به اينكه نام او در كتابهاى آسمانى گذشتگان برده شده و علماى بنى اسرائيل از آن پيشگوئيها اطلاع دارند و نيز از كتاب آسمانى آن جناب ، يعنى قرآن كريم دفاع شده به اينكه : اين كتاب از القاآت شيطانها و اقاويل شعراء نيست .

«'''وَ إِنَّهُ لَتَنزِيلُ رَب الْعَالَمِينَ'''»:

ضمير در «'''انه '''» به قرآن بر مى گردد و از اين آيه به بعد به صدر سوره برگشت شده كه

فرمود: «'''تلك آيات الكتاب المبين '''» و داستان كفر آن اقوام را دنبال مى كند، همچنان كه بعدا نيز مى فرمايد: «'''و ما ياتيهم من ذكر من الرحمن محدث الا كانوا عنه معرضين فقد كذبوا به '''»

معناى «'''انزال '''» و «'''تنزيل '''» و موارد استعمال آن دو در آيات قرآن كريم

كلمه «'''تنزيل '''» و كلمه «'''انزال '''» هر دو به يك معناست و آن فرود آوردن است ، چيزى كه هست غالبا انزال را در مورد فرود آوردن به يك دفعه و تنزيل را در مورد فرود آوردن به تدريج ، استعمال مى كنند و اصل نزول در اجسام به اين است كه جسمى از مكانى بلند به پايين آن مكان فرود آيد و در غير اجسام نيز به معنايى است كه مناسب با اين معنا باشد.

و تنزيل خداى تعالى به اين است كه چيزى را كه نزدش مى باشد به موطن و عالم خلق و تقدير فرود آورد، چون همواره خود را در مقامى بلند دانسته و به اوصافى چون على و عظيم و كبير و متعال و رفيع الدرجات و قاهر فوق بندگان ستوده ، در نتيجه وقتى او موجودى را ايجاد مى كند و به عالم خلق و تقدير در مى آورد و يا به عبارت ديگر از عالم غيب به عالم شهادت مى آورد، در حقيقت تنزيلى از ناحيه او محسوب مى شود.

اين دو كلمه ، يعنى تنزيل و انزال در كلام خداى تعالى به همين عنايت در اشيايى به كار رفته ، مثلا درباره لباس فرموده : «'''يا بنى آدم قد انزلنا عليكم لباسا يوارى سوآتكم '''» و در باره چارپايان فرموده : «'''و انزل لكم من الانعام ثمانية ازواج '''» و درباره آهن فرموده : «'''و انزلنا الحديد فيه باس شديد'''» و درباره مطلق خير فرموده : «'''ما يود الذين كفروا من اهل الكتاب و لا المشركين ان ينزل عليكم من خير من ربكم '''» و در مطلق موجودات فرموده : «'''و ان من شى ء الا عندنا خزائنه و ما ننزله الا بقدر معلوم '''»

از جمله آياتى كه بر اعتبار اين معنا در خصوص قرآن دلالت مى كند آيه «'''انا جعلناه قرآنا عربيا لعلكم تعقلون و انه فى ام الكتاب لدينا لعلى حكيم '''» است .

كند بر يگانگى رب تعالى ، چون مكرر گفتيم كه مشركين خداى را قبول دارند، ولى او را رب العالمين نمى دانستند، بلكه مى گفتند عالميان هر ناحيهاش ربى دارد و خدا رب آن ارباب است ، نه رب العالمين ، چون خودش به طور مستقيم در عالميان ربوبيت و تدبير ندارد.