تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۳۴: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

<span id='link288'><span>

==آيات ۱۲۳ - ۱۴۰، سوره شعرا ==

إِنى لَكمْ رَسولٌ أَمِينٌ(۱۲۵)

وَ مَا أَسئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِى إِلا عَلى رَب الْعَلَمِينَ(۱۲۷)

إِنى أَخَاف عَلَيْكُمْ عَذَاب يَوْمٍ عَظِيمٍ(۱۳۵)

ترجمه آيات

قوم عاد نيز پيغمبران را دروغگو شمردند (۱۲۳)

بيان آيات

اين آيات به داستان هود (عليه السّلام ) و قومش كه همان قوم عاد بودند اشاره مى كند.

قوم عاد مردمى از عرب بسيار قديم و عرب اوائل (يعنى اوائل پيدايش ‍ اين نژاد) بودند، كه در احقاف از جزيرة العرب زندگى مى كردند و داراى تمدنى مترقى و سرزمينهايى خرم و ديارى معمور بودند، به جرم اينكه پيامبران را تكذيب كرده ، به نعمتهاى الهى كفران ورزيده و طغيان كردند، خداى تعالى به وسيله بادى عقيم هلاكشان ساخته و ديارشان را ويران و دودمانشان را خراب كرد.

و به طورى كه مى گويند عاد اسم پدر بزرگ ايشان بوده و اگر خود آنان را عاد خوانده اند، از قبيل تسميه قوم به اسم پدر بزرگ است ، همچنان كه بنى تميم و بنى بكر و بنى تغلب ، را تميم و بكر و تغلب ، مى نامند.

<span id='link289'><span>

==توبيخ قوم هود عليه السّلام بخاطر اسراف در شهوت (ساختن بناهاى كاخ مانند براىتفاخر و تفريح ) و افراد در غضب ==

كلمه «'''ريع '''» به معناى نقطه بلندى است از زمين ، و كلمه «'''آيت '''» به معناى علامت و نشانه است و كلمه «'''عبث '''» به معناى آن كارى است كه هيچ نتيجه و غايتى بر آن مترتب نمى شود. گويا قوم هود (عليه السّلام ) در بالاى كوهها و نقاط بلند، ساختمانهايى مى ساختند، آن هم به بلندى كوه ، تا براى گردش و تفريح بدانجا روند، بدون اينكه غرض ديگرى در كار داشته باشند، بلكه صرفا به منظور فخر نمودن به ديگران و پيروى هوى و هوس ، كه در اين آيه ايشان را بر اين كارشان توبيخ مى كند.

البته درباره اين آيه معانى ديگرى ذكر كرده اند، كه چون هيچ دليلى از لفظ آيه و از سازش سياق نداشت ، لذا از نقل آنها خوددارى كرديم .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه : ۴۲۲ </center>

كلمه «'''مصانع '''» - به طورى كه گفته اند - به معناى قلعه هاى محكم و قصرهاى استوار و ساختمانهاى عالى است ، كه مفرد آن مصنع مى باشد.

و اينكه فرمود: «'''لعلكم تخلدون '''» در مقام تعليل مطلب قبل است ، يعنى شما اين قصرها را بدين جهت مى سازيد كه اميد داريد جاودانه زنده بمانيد. و الا اگر چنين اميدى نمى داشتيد هرگز دست به چنين كارهايى نمى زديد، چون اين كارهايى كه مى كنيد و اين بناهايى كه مى سازيد طبعا سالهايى دراز باقى مى ماند، در حالى كه عمر طولانيترين افراد بشر از عمر آنها كوتاهتر است .

بعضى ديگر از مفسرين در معناى آيه و نيز در مفردات آن ، وجوهى ديگر گفته اند، كه از نقل آنها صرف نظر مى كنيم .

در مجمع البيان گفته كلمه «'''بطش '''» به معناى كشتن با شمشير و زدن با تازيانه است و كلمه «'''جبار'''» به معناى كسى است كه بر ديگران علو و عظمت و سلطنت داشته باشد و اين خود يكى از صفات خداى سبحان است كه در خصوص ذات مقدس او مدح و در غير او ذم شمرده مى شود، براى اينكه در غير خدا معنايش اين است كه بنده خدا جباريت را به خود بندد.

و بنا به گفته وى معنايش چنين مى شود كه : شما وقتى مى خواهيد شدتى در عمل از خود نشان دهيد، آن قدر مبالغه و زياده روى مى كنيد كه جباران مى كنند.

و حاصل معناى آيات سهگانه مورد بحث اين است كه : در دو سوى شهوت و غضب از حد مى گذريد و اسراف مى كنيد و از حد اعتدال و از هيئت عبوديت خارج مى شويد.

اين جمله بر مساءله اسراف در دو سوى شهوت و غضب و خروجشان از رسم عبوديت تفريع شده ، مى فرمايد: چون چنين هستيد، پس از خدا بترسيد و او را اطاعت كنيد و دستورات او را در خصوص ترك اسراف و استكبار به كار بنديد.

راغب مى گويد كلمه «'''مد'''» در اصل به معناى كشيدن است ، ولى در يارى هم

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه : ۴۲۳ </center>

<span id='link290'><span>

==انكار و تكذيب قوم هود عليه السّلام و هلاك گرديدنشان ==

در اين جمله از قوم هود حكايت مى فرمايد كه آن جناب را به كلى از دعوتش و تاثير كلامش و از ايمان خود ماءيوس كردند.

بعضى گفته اند: اين تعبير خالى از مبالغه نيست ، چون مقتضاى ترديد - چه موعظه كنى و يا از واعظان نباشى - اين بود كه گفته شود: «'''چه موعظه كنى و چه نكنى '''» ولى آن طور فرمود تا مبالغه را برساند و بفهماند كه ما به هيچ وجه ايمان نخواهيم آورد.

كلمه «'''خلق '''» به ضمه خاء و لام و يا سكون لام ، خوانده مى شود، راغب گفته : «'''خلق و خلق '''» - به فتحه خاء و ضمه آن - در اصل يكى بوده ، مانند شرب و شرب و صرم و صرم و ليكن خلق - به فتحه خاء - مختص به هيئتها و اشكال و صور ديدنى است و خلق - به ضمه خاء - مختص به قوا و اخلاقياتى است كه با بصيرت درك مى شود، نه با چشم ، همچنان كه در قرآن كريم آمده : «'''انك لعلى خلق عظيم '''» و نيز بنا به قرائتى «'''ان هذا الا خلق الاولين '''»

و اشاره به كلمه «'''هذا'''» اشاره به معارفى است كه هود آورده و مردم آن را وعظ ناميدند و معنايش اين است كه اين دعوت به توحيد و موعظه كه تو بدان دست زدهاى ، جز همان عادت گذشتگان از اهل اساطير و خرافات چيز ديگرى نيست و اين سخن مانند همان سخنى است كه از ديگران حكايت كرده و فرموده است : «'''ان هذا الا اساطير الاولين '''»

ممكن هم هست كه اشاره باشد به شرك و بت پرستى ، كه به تقليد از پدرانشان داشتند و مى گفتند: «'''وجدنا آباءنا كذلك يفعلون - پدران خود را يافتيم كه چنين مى كردند'''» بعضى از مفسرين احتمال داده اند كه مراد اين باشد كه خواسته اند بگويند: اين خلق كه در ما است نيست مگر همان خلق اولين ، زنده ميشويم آن چنان كه آنها مى شدند و مى ميريم آن چنان كه آنان مردند و بس ، ديگر بعث و حساب و عذابى در كار نيست ، و ليكن اين احتمال از سياق آيه دور است .

در اين جمله معاد را انكار كرده اند، البته اين در صورتى است كه مراد هود

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه : ۴۲۵ </center>

(عليه السّلام ) از عذاب يوم عظيم ، روز قيامت باشد.

معناى اين آيات روشن است .

بحث روايتى

<span id='link292'><span>

==آيات ۱۴۱ - ۱۵۹، سوره شعراء ==

إِنى لَكُمْ رَسولٌ أَمِينٌ(۱۴۳)

وَ مَا أَسئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِى إِلا عَلى رَب الْعَلَمِينَ(۱۴۵)

أَ تُترَكُونَ فى مَا هَهُنَا ءَامِنِينَ(۱۴۶)

وَ زُرُوعٍ وَ نخْلٍ طلْعُهَا هَضِيمٌ(۱۴۸)

وَ تَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتاً فَرِهِينَ(۱۴۹)

وَ لا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسرِفِينَ(۱۵۱)

وَ لا تَمَسوهَا بِسوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَاب يَوْمٍ عَظِيمٍ(۱۵۶)

فَعَقَرُوهَا فَأَصبَحُوا نَدِمِينَ(۱۵۷)

ترجمه آيات

ثموديان نيز پيغمبران را دروغگو شمردند (۱۴۱)

بيان آيات

اين آيات به اجمال به داستان صالح (عليه السّلام ) و قومش اشاره مى كند، و صالح نيز يكى از انبياى عرب است ، كه قرآن كريم تاريخ او را بعد از هود مى داند.

معناى اين چند آيه در گذشته روشن شد.

أَ تُترَكُونَ فى مَا هَهُنَا ءَامِنِينَ

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه : ۴۲۹ </center>

و معناى آيه اين است كه شما در اين نعمتهايى كه در سرزمينتان احاطه تان كرده مطلق العنان رها نمى شويد و چنين نيست كه از آنچه مى كنيد بازخواست نگرديد و از هر مؤ اخذه الهى ايمن باشيد.

اين جمله همان بيان تفصيلى است كه گفتيم براى جمله «'''فيها هيهنا'''» ذكر مى كند و اگر بعد از ذكر جنات ، نخل را كه باز يكى از مصاديق جنات است ذكر فرمود، به خاطر اهتمامى است كه عرب به اين درخت دارد و كلمه «'''طلع '''» در نخل به منزله گرد گل در ساير درختان است و كلمه «'''هضيم '''» - به طورى كه گفته اند - به معناى درختان تو در هم و سر بهم كشيده است .

وَ تَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتاً فَرِهِينَ

راغب در مفردات گفته : كلمه «'''فره '''» به فتحه فاء و كسره راء - صفت مشبهه و به معناى شهوت پرست است و آيه «'''و تنحتون من الجبال بيوتا فارهين '''» يعنى حاذقين ( استادانه ) و بعضى ديگر گفته اند: فارهين يعنى شهوتپرستان .

و بنا به نظريه او اين آيه شريفه در مقام بيان نعمت خواهد بود و بنا به آن معناى ديگر در مقام انكار شهوت رانى و طغيان و سرمستى و عياشى آنان است . و به هر حال چه به آن معنا و چه به اين معنا آيه شريفه در سياق استفهام است .

اين جمله تفريع بر انكار قبلى است ، كه گفتيم در معناى نفى است .

<span id='link293'><span>

==نهى نمودن صالح عليه السّلام قوم ثمود را از اطاعت امر مسرفان كه فساد مى كنند واصلاح نمى كنند ==

ظاهرا مراد از «'''امر مسرفان '''» امر در مقابل نهى است ، به قرينه اينكه از اطاعت آن نهى فرموده ، هر چند بعضى از مفسرين احتمال داده اند كه به معناى شان باشد. بنا بر اين مراد از اطاعت امر آنان تقليد عاميانه و پيروى كوركورانه ايشان ، در اعمال و روش زندگى است ، آن روشى كه آنان سلوكش را دوست مى دارند.

و مراد از مسرفين چه اينكه كلمه آمر به آن معنا باشد و چه به اين معنا، اشراف و بزرگانى هستند كه ديگران آنان را پيروى مى كنند خطابى هم كه در آيه است ( اطاعت مكنيد ) به عموم تابعين ايشان است كه آنها هستند كه صالح (عليه السّلام ) اميد داشت از

<span id='link295'><span>

==تكذيب و نافرمانى قوم ثمود و گرفتار شدن به عذاب الهى ==

يعنى تو از كسانى هستى كه نه يك بار و دو بار، بلكه پى در پى جادو مى شوند و تو را آن قدر جادو كرده اند كه ديگر عقلى برايت نمانده .

بعضى از علما گفته اند: كلمه «'''سحر'''» به معناى بالاى شكم است و مسحر كسى است كه داراى جوف و شكم باشد، در نتيجه مسحر در آيه كنايه مى شود از اينكه تو نيز مانند ما بشرى هستى مى خورى و مى نوشى . بنابر اين ، جمله «'''ما انت الا بشر مثلنا'''» تاءكيد همان كلمه مى شود.

بعضى ديگر گفته اند مسحر به معناى كسى است كه داراى سحر يعنى ريه باشد، آن وقت معنا چنين مى شود كه تو نيز مانند ما نفس ‍ مى كشى .

[[رده:تفسیر المیزان]]