تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۲۷: تفاوت میان نسخه‌ها

«'''و اجعلنا للمتقين اماما'''» - يعنى ما را توفيق ده تا در راه انجام خيرات و به دست آوردن رحمتت از يكديگر سبقت گيريم ، در نتيجه ديگران كه دوستدار تقوايند از ما بياموزند و ما را پيروى كنند، همچنان كه قرآن كريم درباره ايشان فرموده : «'''فاستبقوا الخيرات '''» و نيز فرموده : «'''سابقوا الى مغفرة من ربكم و جنة '''» و نيز فرموده : «'''و السابقون السابقون اولئك المقربون '''»

و گويا مراد از دعاى مورد بحث ، اين است كه : بندگان رحمان همه در صف واحدى باشند، مقدم بر صف ساير متقين . و به همين جهت كلمه «'''امام '''» را مفرد آورد و نفرمود: «و اجعلنا للمتقين ائمه»

بعضى از مفسرين گفته اند: مفرد آوردن كلمه مذكور از اين جهت بوده كه اين كلمه هم در يك نفر و هم در جمع ، مفرد مى آيد. بعضى ديگر گفته اند: امام در اينجا، جمع «'''آم '''» به معناى قاصد است ، همچنان كه كلمه «'''صيام '''» جمع صائم مى آيد و معناى آيه اين است كه : خدايا ما را قاصدين متقين قرار ده تا همواره ايشان را قصد كنيم ، و به ايشان اقتدا نماييم ، همچنان كه اهل بيت (عليهم السلام ) آيه را «'''و اجعل لنا من المتقين اماما'''» قرائت كرده اند.

«'''أُولَئك يجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صبرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فِيهَا تحِيَّةً وَ سلَاماً خَلِدِينَ فِيهَا حَسنَات مُستَقَرًّا وَ مُقَاماً'''»:

كلمه «'''غرفه '''» به طورى كه گفته اند به معناى بنايى است ك ه بالاى بناى ديگر واقع

و معناى آيه اين است : اين نامبردگان كه به اوصاف قبل وصف شدند درجه رفيع و قسمت بالاى بهشت را پاداش گرفته و فرشتگان ، ايشان را با تحيت و سلام ديدار مى كنند، تحيت به معناى هر پيشكشى است كه آدمى را خوشحال سازد. و مراد از «'''سلام '''» هر چيزى است كه در آن ترس و پرهيز نباشد، و اگر اين دو كلمه ، يعنى تحيت و سلام را نكره آورد به منظور بزرگداشت آن دو بوده ، بقيه الفاظ آيه روشن است.

معناى آيه شريفه : «قل ما يعبوا بكم ربى لولا دعاوكم ...»

«'''قُلْ مَا يَعْبَؤُا بِكمْ رَبى لَوْ لا دُعَاؤُكمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسوْف يَكونُ لِزَامَا'''»:

در مفردات گفته : وقتى گفته مى شود: ما عبات به معنايش اين است كه : من به فلان چيز اعتنايى نكردم و باكم نشد، و اصل اين كلمه از ماده عبا گرفته شده كه به معناى ثقل است گويا فرموده : اينان نزد پروردگار من وزن و قدرى ندارند و در آيه «'''قل ما يعبا بكم ربى '''» نيز بدين معنا است . بعضى ديگر گفته اند: از باب «'''عبات الطيب - بوى خوش باقى ماند'''» است ، گويا گفته شده اگر دعاى شما نباشد خدا باقيتان نمى گذارد.

بعضى از مفسرين گفته اند: جمله «'''دعاوكم '''» از باب اضافه مصدر به مفعول خودش است و فاعل آن ضميرى است كه به كلمه ربى بر مى گردد و معنايش اين است كه : اگر دعوت پروردگارم شما را نبوده باشد، بنابراين تفسير، جمله «'''فقد كذبتم '''» از باب تفريع سبب بر مسبب - يعنى انكشاف سبب به وسيله مسبب -است و معنايش اين است كه : بايد از همين تكذيب خود پى ببريد كه ديگر خدا شما را به سوى خود نمى خواند و در نتيجه اعتنايى به شما ندارد و جمله «'''فسوف يكون لزاما'''» معنايش اين است كه به زودى اين تكذيب شما، طوق لعنتى به گردنتان خواهد شد كه به هيچ وجه از شما جدا نشود تا با شقاوتى لازم و عذابى دائم كيفر شويد.

منزلتى نداريد و وجود و عدمتان نزد او يكسان است ، براى اينكه شما او را تكذيب كرديد، پس ديگر هيچ خيرى در شما اميد نمى رود و به زودى اين تكذيب به شديدترين وجه ، ملازم شما خواهد شد و اگر باز هم خدا شما را مى خواند تنها به منظور اتمام حجت بر شما است و يا براى اين است كه شايد شما از تكذيب دست برداريد. و اين تفسير، تفسير خوبى است .

بعضى ديگر گفته اند: جمله «'''دعاوكم '''» از باب اضافه مصدر به فاعل است . و مراد از دعا هم عبادت خداى سبحان است و معنا اين است كه : بگو پروردگار من اعتنا و اهتمامى به كار شما ندارد و يا شما را باقى نمى گذارد اگر او را عبادت نكنيد.

ولى اين تفسير با تفريع بعدى يعنى جمله «'''فقد كذبتم '''» نمى سازد و به وجه روشنى نتيجه جمله مورد بحث قرار نمى گيرد و اگر جمله مورد بحث از باب اضافه مصدر به فاعل خودش و مراد از «دعاوكم» دعايتان بود، جا داشت ديگر تفريع نكند و بدون «'''فا'''» ى تفريع بفرمايد: «و قد كذبتم»

علاوه بر اين ، هميشه وقتى مصدرى به فاعل خود اضافه مى شود دلالت مى كند بر اينكه عمل قبلا انجام شده و يا در حال انجام است و مشركين مورد بحث آيه ، نه قبلا خدا را عبادت كرده بودند و نه در آن حال ، و به همين جهت حق كلام اين بود كه بفرمايد: «'''لو لا ان تدعوه - اگر او را نخوانيد'''»، دقت فرمائيد.

اين آيه شريفه ، خاتمه سوره فرقان است و در آن بازگشتى به غرض سوره شده و گفتار سوره در آن خلاصه گشته است ، چون همه گفتگوى سوره پيرامون اعتراض مشركين بر رسول خدا(صلى اللّه عليه و آله ) و بر قرآن نازل بروى و تكذيبشان به پيغمبر و قرآن بود.

و در روضه الواعظين، از رسول خدا(صلى الله عليه و آله ) روايت كرده كه فرمود: هيچ مردمى به ياد خدا نمى نشينند، مگر آنكه يك منادى از آسمان به ايشان ندا مى دهد كه برخيزيد كه خداى تعالى گناهانتان را به حسنات مبدل نموده و همه آنها را بيامرزيد

شده و قمى آن را، هم با سند و هم بدون سند روايت كرده است .

و در عيون به سند خود از محمد بن ابى عباد - كه معروف بوده به رقص و نوشيدن شراب مويز - روايت كرده كه گفت : از حضرت رضا(عليه السلام ) از رقصيدن پرسيدم ، فرمود اهل حجاز درباره آن فتوايى دارند. وليكن رقصيدن ، خود يكى از مصاديق باطل و لهو است كه حكمش اگر شنيده باشى قرآن كريم بيان كرده و فرموده است : «'''و اذا مروا باللغو مروا كراما'''»

و در روضه كافى به سند خود از ابى بصير روايت كرده كه گفت: از امام صادق (عليه السلام ) از معناى آيه «و الاذين اذا ذكروا بآيات ربهم لم يخروا عليها صما و عميانا» پرسيدم ، فرمود: معنايش اين است كه : با  بصيرت آن را مى پذيرند، نه كوركورانه و با شك .

و در تفسير جوامع الجامع از امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه در ذيل جمله «'''و اجعلنا للمتقين اماما'''» فرمود: منظور آيه شريفه ماييم .

مؤ لف : در اين باره روايات بسيارى رسيده است و نيز روايات ديگرى هست كه آيه را به صورت «'''و اجعل لنا من المتقين اماما'''» قرائت فرموده اند.

و در مجمع البيان از عياشى و او به سند خود از يزيد بن معاويه روايت آورده كه گفت : از امام باقر(عليه السلام ) پرسيدم بسيار قرآن خواندن خوب است يا بسيار دعا كردن ؟ فرمود: بسيار دعا كردن بهتر است ، آنگاه اين آيه را قرائت كردند.

مؤ لف : ليكن به نظر ما انطباق آيه با مضمون روايت روشن نيست .

و در تفسير قمى در روايت ابى الجارود از امام ابى جعفر(عليه السلام ) آمده كه در معناى جمله «'''قل ما يعبوا بكم ربى لو لا دعاوكم '''» فرموده : يعنى پروردگار من با شما چه معامله كند؟ با اينكه او را تكذيب كرديد و به زودى گريبانگيرتان خواهد شد.