تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۱۱: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

نظير اين اشكال ، اشكال ديگرى نيز در آيه شريفه به نظر مى رسد، وآن اين است كه طريق وراه رسيدن به مقصد وفهم مراد از آيه ، همان ظهور آن است وبس ، وظهور هم طريقى است ظنى ، پس اگر آيه دلالت كند بر حرمت پيروى از غير علم ، مسلما دلالت خواهد كرد بر حرمت عمل و اخذ به ظهور خودش .

وليكن قبلا هم گفتيم كه عمل به ظهور هر چند خودش ظنى است ولى همين عمل به ظن پيروى از حجتى است علمى وعقلائى ، به اين معنا كه بناى عقلابر اين است كه ظن ظهور را حجت بدانند، پس پيروى آن ، پيروى غير علم نيست .

اين قسمت از آيه ، علت نهى ((پيروى از غير علم (( را بيان مى كند و آنچه كه بر حسب ظاهر به چشم مى خورد وبه ذهن انسان تبادر دارد اين است كه ضمير در ((كان (( ودر ((عنه (( هر دوبه كلمه ((كل (( برمى گردد، كلمه ((عنه (( نائب فاعل است براى اسم مفعول (مسئولا) كه به گفته زمخشرى در كشاف بر آن مقدم شده است ، ويا آنكه قائم مقام نايب فاعل است ، وكلمه : ((اولئك (( اشاره است به گوش و چشم وقلب ، واگر با اين كلمه كه مخصوص اشاره به صاحبان عقل است اشاره به آنها كرده از اين جهت بوده كه در اين لحاظ كه لحاظ مسؤ ول عنه واقع شدن آنها است به منزله عقلااعتبار مى شوند، ونظائر آن در قرآن كريم بسيار است كه اشاره ويا موصول مخصوص صاحبان عقل در موردى كه فاقد عقل است به كار رفته باشد.

ولى بعضى ها گفته اند: كه اصلا قبول نداريم كلمه ((اولئك (( مخصوص صاحبان عقل باشد، براى اينكه در كلمات اساتيد زبان عرب ديده شده كه در غير ذوى العقول هم به كار رفته است ، مثلاجرير شاعر گفته :

<span id='link87'><span>

==نهى از تكبر وگردن فرازى كردن ==

كلمه : ((مرح (( به طورى كه گفته اند به معناى ((براى باطل ، زياد خوشحالى كردن است ((، وشايد قيد باطل براى اين باشد كه بفهماند خوشحالى بيرون از حد اعتدال مرح است ، زيرا خوشحالى به حق آن است كه از باب شكر خدا در برابر نعمتى از نعمتهاى اوصورت گيرد، و چنين خوشحالى هرگز از حد اعتدال تجاوز نمى كند، واما اگر بحدى شدت يافت كه عقل را سبك نموده وآثار سبكى عقل در افعال وگفته ها ونشست وبرخاستنش ومخصوصا در راه رفتنش نمودار شد چنين فرحى ، فرح به باطل است ، وجمله ((لاتمش فى الارض ‍ مرحا(( نهى است از اينكه انسان به خاطر تكبر خود را بيش از آنچه هست بزرگ بداند، واگر مساءله راه رفتن به مرح را مورد نهى قرار داد، براى اين بود كه اثر همه آن انحرافها در راه رفتن نمودارتر مى شود، و جمله ((انّك لن تخرق الارض ولن تبلغ الجبال طولا(( كنايه است كه اين ژست وقيافه اى كه به منظور اظهار قدرت ونيرووعظمت به خود مى گيرى وهمى بيش نيست ، چون اگر دستخوش واهمه نمى شدى مى ديدى كه از توبزرگتر ونيرومندتر وجود دارد كه توبا چنين راه رفتنى نمى توانى آن را بشكافى وآن زمين است كه زير پاى تواست واز تو بلندتر هم هست وآن كوههاى بلند است كه خيلى از تورشيدتر و بلندترند، آن وقت اعتراف مى كردى كه خيلى خوار وبى مقدارى و انسان هيچ چيز را، ملك وعزت وسلطنت وقدرت وآقائى ومال ونه چيزهاى ديگر در اين نشاه به دست نمى آورد، وبا داشتن آن به خود نمى بالد وتنها چيزى كه به دست مى آورد امورى هستند موهوم وخالى از حقيقت كه در خارج از درك وواهمه آدمى ذره اى واقعيت ندارند، بلكه اين خداى سبحان است كه دلهاى بشر را مسخر كرده كه اينگونه موهومات را واقعت بپندارند، ودر عمل خود بر آنها اعتماد كنند، تا كار اين دنيا به سامان برسد، واگر اين اوهام نبود، وبشر اسير آن نمى شد آدمى در دنيا زندگى نمى كرد، ونقشه پروردگار عالم به كرسى نمى نشست وحال آنكه اوخواسته است تا غرض خود رابه كرسى بنشاند، وفرموده است ((ولكم فى الارض مستقرّ ومتاع الى حين ((  

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۱۳۳ </center>

كلمه ((ذلك (( به طورى كه گفته اند اشاره است به واجبات و محرماتى كه قبلا گفته شد، وضمير در ((سيئه (( به همين كلمه ، يعنى به ((ذلك (( برمى گردد، ومعنايش اين است كه ((همه اينها كه گفته شد - يعنى همه آنچه كه مورد نهى واقع شد - گناهش نزد پروردگارت مكروه است ، وخداوند آن را نخواسته است ((

وبنا به قرائتى كه ((همزه (( را به صداى بالاو((هاء(( را ((تاء(( وكلمه را به صورت ((سيئه (( خوانده اند كلمه مزبور خبر ((كان (( خواهد بود، ومعنايش چنين مى شود: ((همه اينها نزد پروردگارت سيئه ومكروه است ((

كلمه ((ذلك (( اشاره است به تكاليفى كه قبلا ذكر فرمود، واگر در اين آيه احكام فرعى دين را حكمت ناميده ، از اين جهت بوده است كه هر يك مشتمل بر مصالحى است كه اجمالااز سابقه كلام فهميده مى شد.

خداى سبحان از آن جهت نهى از شرك را تكرار نمود - چون قبلا هم از آن نهى كرده بود - كه خواست عظمت امر توحيد را برساند، علاوه بر اين نهى دومى به منزله پيوندى است كه آخر كلام را به اول آن وصل مى كند، ومعناى آيه روشن وواضح است .

<span id='link88'><span>

وروايات - بطورى كه ملاحظه مى كنيد - بعضيها مفسر مورد آيه به خصوص است ، وبعضى ديگرش مفسر عموم تعليل آيه است ، همچنانكه در بيان گذشته هم اشاره شده .

[[رده:تفسیر المیزان]]