تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۸: تفاوت میان نسخه‌ها

==ضعف پاسخ هاى داده شده به اشكال فوق ==

ولى خواننده محترم به خوبى نسبت به سقوط و بى اعتبارى اين پاسخ ها واقف است. اما پاسخ اول و دوم براى اين كه خلاف ظاهر لفظ آيه است. چون كلمه «'''بنى'''»، همه فرزندان را شامل است. و اما وجه سوم آن نيز باطل است، زيرا اشكال در اين نبود كه چرا دعاى يك پيغمبر و يا بعضى از آن مستجاب نشده، چون ممكن است دعايى بر خلاف حكمت باشد. بلكه اشكال در اين بود كه حكايت و نقل گفتارهاى لغو و رد نكردن آن، دور از شأن قرآن كريم است.

 

بقيه وجوهى هم كه نقل كرديم، اشكالش اين است كه: ملاك گمراهى در عبادت اصنام، مسأله شركت در عبادت است، و اين عمل در همه فرض هايى كه نقل شد، موجود است. يعنى هم پرستش صنم شرك است، و هم پرستش وثن و هم طواف به دور سنگ. بعضى ديگر از اين اشكال كه چطور ابراهيم با داشتن مقام عصمت، درخواست دورى از شرك كرده، چنين جواب داده اند كه: مقصود ثبات در عصمت و دوام در آن است. بعضى ديگر گفته اند: اين سؤال را از باب هضم نفس (و به اصطلاح فارسى شكسته نفسى) گفته است و خواسته است احتياج خود به فضل او را اظهار بدارد. بعضى ديگر گفته اند: منظور اين بوده كه از شرك خفى محفوظ باشد، نه شرك جلى، كه با مصونيت انبياء منافات دارد.

 

همه اين وجوه باطل است: اما اولى براى اين كه عصمت همان طور كه حدوثا در انبياء لازم است، بقاى آن نيز لازم است، و همان طور كه درخواست حدوث آن از انبياء صحيح نيست - چون تحصيل حاصل است - همچنين درخواست بقاى آن نيز صحيح نيست.

 

منشأ اشتباهى كه اين آقايان كرده اند، اين است كه پنداشته اند فيضى كه از ناحيه خداى مفيض به انبياى مستفيض مى رسد، از ملك خدا بيرون مى رود، و انبياء مالك مستقل آن مى شوند و چون مالك مى شوند، ديگر درخواست آن هم از كسى كه سابقا مالك بود، ولى فعلا مالك نيست، معنا ندارد. و به عبارتى ديگر: وقتى خداى تعالى حدوث و يا بقاى چيزى را اراده كرد، آن چيز ديگر از آنچه كه هست، تغيير نمى پذيرد (و خلاصه از تحت سلطه خدا بيرون رفته) و خود او هم قادر بر تغيير آن نيست، و يا مشيتش بر تغيير آن تعلق نمى گيرد،

(و العياذ بالله خدا در باره آن، دستبند به دست خود زده است) و اين خطاى بزرگى است. بلكه هر گيرنده فيضى بعد از گرفتن فيض، باز هم به خداى مفيض محتاج است و احتياجش بعد از فيض، عين آن احتياجى است كه قبل از فيض داشت. همچنان كه ملك نسبت به آن فيض بعد از افاضه هم باقى است، و مالكيتش نسبت به آن بعد از دادن آن، عين آن مالكيتى است كه قبل از دادن و افاضه داشت، بدون اين كه ذره اى فرق كرده باشد، و قدرت و خواست خداى تعالى در باره آن هميشه على السويه است، هرچند كه بعد از افاضه و قضاء حتم، داده خود را پس نگيرد. بنا براين، درخواست بنده مستفيض و سؤال او، اثر و خاصيت احتياج ذاتى او است، نه اثر نداشتن، تا بگويى با داشتن، ديگر سؤال معنا ندارد - دقت فرمائيد - ما در اين معنا مكرر پيرامون اين مسأله بحث هاى مفصلى كرده ايم.

 

و اما اين كه بعضى از ايشان در پاسخ از اشكال گفته اند: ابراهيم شكسته نفسى كرده، در جوابشان مى گوييم: شكسته نفسى در غير ضروريات عيبى ندارد، و اما در مسائل ضرورى درست نيست، و مثل اين می ماند كه كسى از باب شكسته نفسى بگويد: من انسان نيستم، و مقصودش هم اين نباشد كه من انسان كامل نيستم، بلكه اين باشد كه من اصلا از افراد اين نوع و اين ماهيت نيستم، و اين دروغ است. و به نظر آقايان كه عصمت را براى انبياء از امور ضرورى مى دانند، درخواستش همين حكم را دارد.

 

و اما پاسخ سوم و اين كه: منظور از درخواست مزبور مصونيت از شرك خفى بوده، در جوابش مى گوييم: شرك خفى به معناى ركون و توجه به غير خداست كه خود داراى مراتبى است، و شديدترين مراتب آن، شرك جلى كه ضلالت است، نه بقيه مراتب آن. و ما مى بينيم ابراهيم (عليه السلام) درخواست خود را چنين تعليل نموده كه: «''' انهن اضللن... : اين بت ها، بسيارى از مردم را گمراه كرده اند...'''». از اين جا مى فهميم كه در خواستش مصونيت از شرك جلى و همان شركى بوده كه بسيارى از مردم به خاطر آن گمراه شده اند، نه شرك خفى و صرف ركون و توجه به غير خدا. مگر اين كه كسى ادعا كند كه مقصود از اصنام تنها بتها نيست، بلكه هر چيزی است كه جز خدا مورد توجه انسان قرار گيرد و مقصود از عبادت هم، پرستش نيست، بلكه صرف توجه و التفات است، كه اين هم ادعايى است بى دليل.