تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۴: تفاوت میان نسخه‌ها

و از اين جا معلوم مى شود كه كلام تمام است و حاجت به تقدير چيزى ندارد و لازم نيست مانند برخى بگوئيم تقدير آيه «مثل اعمال الذين كفروا...» است و به طورى كه از ظاهر آيه بر مى آيد اين مثال تتمه كلام موسى (عليه السلام) نيست، بلكه نتيجه اى است كه از كلام او گرفته شده است.

در كافى به سند خود، از معاويه بن وهب، از ابى عبدالله (عليه السلام) روايت كرده كه فرمود: هر كه خداوند توفيق شكرش داده باشد، نعمتش ‍ را هم زياد مى كند، همچنان كه خودش فرمود: «'''لئن شكرتم لازيدنكم '''».

و در الدر المنثور است كه ابن ابى الدنيا و بيهقى در كتاب «'''شعب الايمان '''» از ابى زهير يحيى بن عطارد بن مصعب، از پدرش روايت كرده اند كه گفت: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمود: به هيچ كس چهار چيز ندادند كه از چهار چيزش دريغ كرده باشند، به كسى توفيق شكر ندادند كه از زيادى نعمتش دريغ كرده باشند، زيرا خداى تعالى فرمود: «'''لئن شكرتم لازيدنكم '''» و به كسى توفيق دعا ندادند كه اجابت را از وى دريغ كرده باشند چون خداى تعالى فرموده :«'''ادعونى استجب لكم '''» و به كسى توفيق استغفار ندادند كه از آمرزشش دريغ كرده باشند، زيرا خداى تعالى فرموده: «'''استغفروا ربكم انه كان غفارا'''» و به كسى توفيق توبه ندادند كه از قبول توبه اش دريغ كرده باشند، چون خداى تعالى فرموده: و «'''هو الذى يقبل التوبه عن عباده'''».

و در همان كتاب است كه ابونعيم، در كتاب «'''حليه '''» از طريق مالك ابن انس ، از جعفر بن محمد بن على بن الحسين روايت كرده كه گفت: وقتى سفيان ثورى به جعفر بن محمد گفت: من از محضرت بر نمى خيزم تا اين كه مرا حديث كنى، جعفر بن محمد گفت: پس گوش كن كه براى تو حديثى مى گويم كه از احاديث زيادى بهتر باشد، چون حديث زياد، براى تو خوب نيست: وقتى خداوند به تو نعمتى داد و خواستى هميشه برايت بماند شكر و سپاس خداى را بر آن زياد به جاى آر چون خداى تعالى در كتاب مجيدش فرموده: «'''لئن شكرتم لازيدنكم '''»، و هر وقت محروميت از نعمتى طول كشيد زياد استغفار كن، چون خداى تعالى در كتاب مجيدش فرموده:

«'''استغفروا ربكم انه كان غفارا يرسل السماء عليكم مدرارا و يمددكم باموال و بنين '''» - يعنى در دنيا و آخرت -«'''و يجعل لكم جنات و يجعل لكم انهارا'''»، اى سفيان! اگر از ناحيه سلطان و يا كس ديگرى اندوهى به تو روى آورد زياد بگو: «'''لا حول و لا قوه الا بالله '''»، كه اين كلمه ، كليد فرج و گنجى از گنج هاى بهشت است.

و در همان كتاب به سند خود، از ابى بصير روايت كرده كه گفت: خدمت امام صادق (عليه السلام) عرضه داشتم: آيا شكر خدا حدى دارد كه اگر بنده خدا به آن حد شكر كند، شكر خداى را كرده باشد؟ فرمود: آرى. عرضه داشتم: چيست؟ فرمود: در مقابل هر نعمتى، از اهل و مال كه به او داده، بگويد: الحمد لله، و اگر در نعمتى كه خداوند به او داده حقى باشد آن حق را ادا كند، و از همين باب است كه خداى تعالى به ما تعليم داده، در هنگام سوار شدن بر مركب بگوئيم «'''سبحان الذى سخر لنا هذا و ما كنا له مقرنين '''» و نيز تعليم داده كه بگوئيم: «'''رب انزلنى منزلا مباركا و انت خير المنزلين '''» و همچنين آيه شريفه «'''رب ادخلنى مدخل صدق و اخرجنى مخرج صدق و اجعل لى من لدنك سلطانا نصيرا'''».

حال اگر شكرش را به جاى آورديم آن را زيادتر مى كند چون خودش ‍ فرموده: «'''لئن شكرتم لازيدنكم '''»؟ فرمود: چرا، هر كس خداى را بر هر نعمتى شكر و سپاس بگويد، و بداند كه نعمتش از ناحيه او است نه غير، خداوند نعمتش را بر او زياد مى كند.

مؤلف: دو روايت آخرى به بهترين وجهى شكر را تفسير مى كنند، و بيان گذشته ما هم كه گفتيم: شكر، اظهار نعمت است، هم در اعتقاد و هم به زبان و هم به عمل با آن انطباق دارد، زيرا روايت ابى ولاد، شكر اعتقادى، و روايت ابى بصير شكر عملى، و هر دو روايت شكر زبانى را بيان مى كنند، و آيه شريفه «'''و اما بنعمه ربك فحدث '''» هم آن را تاييد مى كند. و در تفسير قمى مى گويد: پدرم مرفوعا و بدون ذكر سند از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) حديث كرد كه ايشان فرمود: هر كه همسايه خود را به طمع منزلش اذيت كند، خداوند خانه خود او را به ارث، به آن همسايه مى دهد، و اين كلام خداى تعالى است كه مى فرمايد: «و قال الذين كفروا لرسلهم ...فاوحى اليهم ربهم لنهلكن الظالمين و لنسكننكم الارض من بعدهم».

و درالدر المنثور است كه ابن ضريس از ابى مجلز روايت كرده كه گفت: مردى خدمت على بن ابى طالب (عليه السلام) عرض كرد: من داناترين مردم به انساب هستم. فرمود: تو نمى توانى همه مردم را به دودمانى نسبت دهى؟ عرض كرد: چرا مى توانم. فرمود: بگو ببينم، در آيه «'''و عادا و ثمود و قرونا بين ذلك كثيرا'''» مى دانى اين قرون بسيار چه كسانى هستند؟ عرض كرد: بله، من همه آن ها را نسبت مى دهم (و مى گويم كدام پسر كدام و نوه كدام بود). فرمود: مگر آيه «'''الم ياتكم نبوا الذين من قبلكم قوم نوح و عاد و ثمود و الذين من بعدهم لا يعلمهم الا الله '''» را نخوانده اى؟ آن مرد، ساكت ماند.(زيرا آيه شريفه صريحا مى فرمايد كه انسابى هستند كه جز خدا كسى آنها را نمى داند).

و در الدر المنثور است كه احمد و ترمذى و نسائى و ابن ابى الدنيا در كتاب «'''صفه النار'''» و ابويعلى و ابن جرير و ابن منذر و ابن ابى حاتم و طبرانى و ابو نعيم در كتاب «'''حليه '''» (وى حديث را صحيح دانسته) و ابن مردويه و بيهقى در كتاب «'''البعث و النشور'''» از ابى امامه از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) روايت كرده اند كه در ذيل آيه «'''و يسقى من ماء صديد يتجرعه '''» فرموده: آن را نزديكش مى برند و او خود را پس مى كشد، و هرچه نزديكترش مى آورند صورتش از حرارت آن كباب مى شود و پوست سرش كنده مى شود، و چون آن را مى آشامد امعاء و اعضاى داخلى اش پاره پاره مى گردد و از پايين تنش ‍ مى ريزد، خداى تعالى هم فرموده: «'''فسقوا ماء حميما فقطع امعاءهم '''» و نيز فرمود: «'''و ان يستغيثوا يغاثوا بماء كالمهل يشوى الوجوه'''».

و در تفسير قمى در ذيل همين آيه، از يكى از معصومين (عليهم السلام) نقل كرده كه فرمود: چون نزديكش مى شوند بدش مى آيد، و چون نزديكش مى آورند صورتش كباب گشته پوست سرش كنده مى شود، و چون آن را مى خورد اعضاى داخلى اش پاره پاره گشته و نيز كف پاهايش ‍ بريده بريده مى گردد و از بعضى از ايشان صديد و چرك مانند سيل بيرون مى آيد....

و در همان كتاب در روايت ابى الجارود، از امام باقر (عليه السلام) چنين آمده: «'''عنيد'''» به معناى روى گردان از حق است.

«'''ترجمه آيات'''»