الإخلاص ٢
ترجمه
| الإخلاص ١ | آیه ٢ | الإخلاص ٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الصَّمَدُ»: سَرورِ والائی که برای رفع حوائج و دفع مصائب، تنها بدو رو کنند. می‌توان واژه‌های رائج در زبان فارسی همچون «حضرت والا، قبله عالم، کعبه آمال» را مفاهیمی از واژه «صمد» دانست.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً... (۰) وَ يَقُولُ الَّذِينَ کَفَرُوا لَسْتَ... (۰) إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَيْ‌ءٍ إِذَا... (۰)
تفسیر
نکات آیه
۱ - خداوند، مرجعى مطمئن براى رفع تمام نیازمندى ها است. (اللّه الصمد) «صمد» - از ریشه «صَمْد» (قصد) - آقا و سرورى است که در امور به او توجه مى شود و فعل «صَمَدَ صَمْدَه»; یعنى، با اطمینان به او روى آورد و قصد خود را بر او متمرکز کرد. (مفردات راغب)
۲ - همه موجودات نیازمند به خدا (اللّه الصمد) مورد توجه بودن خداوند در همه امور و حوائج نشانگر نیاز موجودات به او و بى نیازى او از آنها است.
۳ - خداوند، بى نیاز مطلق (اللّه الصمد) کسى که همه چیز، در تمامى حوائج به او توجّه مى کنند، خود به آنها نیازى ندارد.
۴ - خداوند، در اوج مجد و بزرگوارى است. (اللّه الصمد) درباره «صمد»، معانى فراوانى گفته شده است; از جمله «کسى که هر سیادت (آقایى) به او منتهى مى شود» (لسان العرب) و یا کسى که سیادت او، به حد نهایى رسیده باشد که به دلیل محدود نبودن سیادت خداوند، براى آن نهایتى وجود ندارد. (تاج العروس)
۵ - خداوند، جاودانه، ازلى و ابدى است. (اللّه الصمد) «صمد»; یعنى، دائم (قاموس) و کسى که همواره بوده و خواهد بود. (مجمع البیان)
۶ - خداوند، منزّه از کاستى هاى درونى و بى نیاز از غذا و آب است. (اللّه الصمد) «صمد»; یعنى، «مُصْمَت» و آن موجودى است که جوف (درون خالى) ندارد (تاج العروس). درون خالى نداشتن موجود زنده، بر بى نیازى او از غذا و آب دلالت دارد.
۷ - خداوند، موجودى ماوراى ماده (اللّه الصمد) یکى از ویژگى هاى ماده، میان تهى بودن و وجود فاصله بین اجزاى آن است. برخى از مفسران، منزّه بودن خداوند از جوف را، ناظر به تقدس او از این وصف ماده دانسته اند.
۸ - خداوند، محکوم هیچ فرمانى نبوده و فرمان او لازم الاجرا است. (اللّه الصمد) «صمد»; یعنى، بزرگوارى که فرمان او مطاع باشد و بدون خواست او کارى فیصله نیابد. (لسان العرب). و هیچ فرمان دهنده و نهى کننده اى، بر او تفوق نیابد. (مجمع البیان)
۹ - خداوند، از چیزى پدید نیامده و بى فرزند و بى همتا است. (اللّه الصمد) دو آیه بعد (لم یلد و لم یولد . و لم یکن له کفواً أحد)، به دلیل قرار نگرفتن حرف عطف بین آنها و این آیه، مى تواند مفسر کلمه «صمد» باشد.
۱۰ - خداوند، هدف حرکت همه موجودات (اللّه الصمد) «صَمَد»، با فعل «صَمَدَ الیه» (او را قصد کرد)، هم خانواده و «فَعَلَ» به معناى «مفعول» است; یعنى، مصمودٌ الیه و خداوند «صمد» است; یعنى، مقصود و مقصد نهائى موجودات است. حذف متعلقات «صمد» نشانه عموم است و مقصود بودن خداوند را به تمام موجودات و مقاصد آنها تعمیم مى دهد.
روایات و احادیث
۱۱ - «قال الباقر(ع) حدّثنى أبى زین العابدین عن أبیه الحسین بن على(ع) أنّه قال: الصمد الذى لا جوف له و الصمد الذى قد انتهى سُؤْدَدُه و الصمد الذى لایأکل و لایشرب و الصمد الذى لاینام و الصمد الدائم الذى لم یزل و لایزال;[۱] امام باقر(ع) از پدرش زین العابدین(ع) از امام حسین(ع) روایت کرده که فرمود: صمد کسى است که درون خالى ندارد. صمد کسى است که سیادت و آقایى اش، به کمال خود رسیده است. صمد کسى است که نمى خورد و نمى آشامد. صمد کسى است که خواب ندارد و صمد دائمى است که همیشه بوده و خواهدبود».
۱۲ - «قال الباقر(ع) الصمد السیّد المطاع الذى لیس فوقه آمر و ناه قال: و سئل على بن الحسین زین العابدین(ع) عن الصمد فقال: الصمد الذى لاشریک له و لایؤوده حفظ شىء و لایعزب عنه شىء;[۲] امام باقر(ع) فرمود: صمد آقایى است که مورد اطاعت است و برتر از او امرکننده و نهى کننده اى نیست و فرمود: از امام سجاد(ع) درباره «صمد» سؤال شد، آن حضرت فرمود: صمد کسى است که شریکى ندارد و نگه دارى چیزى او را خسته نمى کند و هیچ چیز از او مخفى نیست».
۱۳ - «قال وَهْب بن وَهْب القرشى سمعت الصادق(ع) یقول: قدم وفد من أهل فلسطین على الباقر(ع) ... ثمّ سألوه عن الصمد فقال: تفسیره فیه; الصمد خمسة أحرف، فالألف دلیل على إنّیته، ... و اللام دلیل على إلهیته بأنّه هو اللّه ... و أمّا الصاد فدلیل على أنّه عزّوجلّ صادق ... و أمّا المیم دلیل على ملکه و أنّه الملک الحقّ ... و أمّا الدال فدلیل على دوام ملکه و أنّه عزّوجلّ دائم تعالى عن الکون و الزوال;[۳] وهب بن وهب گفت: از امام صادق(ع) شنیدم که مى فرمود: هیئتى از فلسطین خدمت امام باقر(ع) رسیدند و از او درباره معناى «صمد» سؤال کردند ... امام فرمود: تفسیر آن در خود آن است. «الصمد» پنج حرف است: «الف» دلیل است بر اِنّیت (حقیقت داشتن ذات) او ... و «لام» دلیل است بر الاهیت او; یعنى که او اللّه است ... و «صاد» دلیل است بر این که او - عزّوجلّ - صادق است ... و «میم» دلیل است بر مَلِک بودن او و این که او پادشاه حق است ... و «دال» دلیل دوام سلطنت او است و این که خداوند - عزّوجلّ - ابدى و برتر از حدوث و زوال است».
۱۴ - «عن داود بن القاسم الجعفرى قال: قلت لأبى جعفر الثانى(ع) جعلت فداک ما الصمد؟ قال: السید المصمود إلیه فى القلیل و الکثیر;[۴] از داوود بن قاسم جعفرى روایت شده که به امام جواد(ع) عرض کردم: فدایت گردم مراد از «صمد» چیست؟ فرمود: بزرگوارى است که در [نیازهاى] کم و زیاد، به او رجوع مى شود».
۱۵ - «سأل رجل علیّاً(ع) عن تفسیر هذه السورة فقال: ... الصمد بلاتبعیض بَدَد;[۵] مردى از امام على(ع) درباره تفسیر این سوره (اخلاص) سؤال نمود، حضرت فرمود: ... صمدیت خداوند، بدون تجزیه شدن به اجزاى جدا از یکدیگر است».
۱۶ - «قال وَهْب بن وَهْب القرشى و حدّثنى الصادق جعفربن محمد عن أبیه الباقر عن أبیه(ع) أنّ أهل البصرة کتبوا إلى الحسین بن على(ع) یسألونه عن الصمد فکتب إلیهم ... ان اللّه سبحانه قد فسّر الصمد فقال: «اللّه أحد . اللّه الصمد» ثمّ فسّره فقال «لم یلد و لم یولد . و لم یکن له کفواً أحد» ... هو اللّه الصمد الذى لا من شىء و لا فى شىء و لا على شىء;[۶] وهب بن وهب قرشى گوید: که امام صادق(ع) از طریق پدرش امام باقر(ع) از امام سجاد(ع) برایم روایت کرده که: اهل بصره به امام حسین(ع) نامه نوشتند و از ایشان معناى صمد را پرسیدند; امام به آنان نوشت: ... به درستى که خداوند سبحان خود صمد را تفسیر نموده و فرموده «اللّه أحد . اللّه صمد»، آن گاه آن را تفسیر کرده و فرموده است: «لم یلد و لم یولد . و لم یکن له کفواً أحد» ... او است خداى صمد که نه از چیزى به وجود آمده و نه در چیزى جاى گرفته و نه بر چیزى مستقر است».
موضوعات مرتبط
- احکام :۸
- اسماء و صفات: صفات جلال ۶، ۹، ۱۱، ۱۵، ۱۶; صمد ۹; مفهوم صمد ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶
- اطاعت: اطاعت از خدا ۱۲; وجوب اطاعت از خدا ۸
- بازگشت به خدا :۱۰
- توحید: توحید ذاتى ۹
- جهان بینى: جهان بینى توحیدى ۹
- خدا: ازلیت خدا ۵، ۱۳; بساطت خدا ۱۵; بى نیازى خدا ۳، ۶; تقدس خدا ۷; تنزیه خدا ۶; جاودانگى خدا ۵، ۱۳; حقیقت خدا ۷، ۱۳; خدا و پدر ۱۵، ۱۶; خدا و شریک ۱۵، ۱۶; خدا و طعام ۱۱; خدا و فرزند ۹، ۱۵، ۱۶; خدا و نقص ۶; سیادت خدا ۴، ۱۱، ۱۲; عظمت خدا۴; نقش خدا ۱
- موجودات: اهداف حرکت موجودات ۱۰; نیازهاى موجودات ۲
- نیازها: منشأ تأمین نیازها ۱، ۱۴; نیاز به خدا ۲
- واجبات :۸
منابع
- ↑ توحید صدوق، ص ۹۰، ب ۴، ح ۳; نورالثقلین، ج ۵، ص ۷۱۱، ح ۶۸.
- ↑ توحید صدوق، ص ۹۰، ب ۴، ح ۳; نورالثقلین، ج ۵، ص ۷۱۱، ح ۶۸.
- ↑ توحید صدوق، ص ۹۲، ب ۴، ح ۶; نورالثقلین، ج ۵، ص ۷۱۲، ح ۷۱.
- ↑ اصول کافى، ج ۱، ص ۱۲۳، ح ۱; نورالثقلین، ج ۵، ص ۷۱۰، ح ۶۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۸۶۲; نورالثقلین، ج ۵- ، ص ۷۱۵، ح ۸۵.
- ↑ توحید صدوق، ص ۹۰، ب ۴، ح ۳; نورالثقلین، ج ۵، ص ۷۱۳، ح ۷۶.
