الشّمَائِل

از الکتاب

آیات شامل این کلمه

«شَمَائل» از مادّه «شِمال» (جمع «شَمْأَل» بر وزن مشعل به معناى چپ) به صورت جمع آمده است.

ریشه کلمه


قاموس قرآن

چپ. ضدّ يمين. [كهف:18] جمع آن اشمل و شمل و شمائل مى‏آيد، در قرآن فقط شمائل به كار رفته مثل [نحل:48]. سايه‏هاى آن از راست و چپ سجده كنان بر مى‏گردد. نا گفته نماند: شمال و يمين در قرآن اكثراً در معنى چپ و راست معمولى به كار رفته چنانكه نقل شد ولى چرا به اهل بهشت اصحاب يمين و به اهل جهنّم اصحاب شمال گفته شده؟ [واقعة:27-41]. و مراد از [حاقة:25 ]چيست؟ آيا چپ واقعاً منحوس است كه به اهل جهنم سمت چپى‏ها اطلاق شده است؟ هكذا دادن كتاب بدست چپ؟ به نظر مى‏آيد: تقسيم به اصحاب يمين و شمال به جهت آن است كه نامه عده‏اى بدست راست و نامه عده‏اى بدست چپ آنها داده مى‏شود. چنانكه فرموده [حاقة:19-25]. و درباره مؤمنان فرموده كه نور آنها در پيش رو و سمت راست روان است [حديد:12]. ايضاًآيه 8 تحريم از اين بدست مى‏آوريم كه در شمال نور نيست و آن طرف جهنم است و انكه نامه او بدست چپش داده شده نور نخواهد داشت و چون طرف راست نورانى است و طرف چپ بى نور، اولى مبارك و ديگرى شوم خوانده شده [واقعة:8-9]. در قاموس و اقرب شوم را يكى از معانى شمال گفته است ولى «اُوتىَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ» روشن مى‏كند كه مراد دست چپ يا سمت راست است. اما شومى در شمالى‏ها است . * [اعراف:17]. آيه درباره‏اغواء شيطان است. به نظر مى‏آيد مراد از «بَيْنَ اَيْديهِمْ» مال دنيا است و از «مِنْ خَلْفِهِمْ» اولاد و از «اَيْمانِهِمْ» وسوسه در امور دينى و افراط در آنهاو عقائد مختلف و از «شَمائِلِهِمْ» گناهان است كه اموال دنيا در پيش رو و اولاد در پشت سر او بعد از مرگ اند و كارهاى ايمانى در سمت راست و گناهان سمت چپى اند. يعنى مردم را از جهت دينى و عقيده‏اى فريب داده و اضلال مى‏كنم (الميزان). نا گفته نماند: شمال يكى از جهات اربع و مقابل جنوب است ولى در قرآن كريم در آن به كار نرفته و در نهج البلاغه خطبه 117 فرموده «فَلا اَطْلُبُكُمْ مَا اخْتَلَفَ جَنُوبٌ وَ شَمالٌ» كه مراد باد جنوب و شمال است. ايضاً شمال بادى است كه از شمال كعبه مى‏وزد (راغب) در آقرب آمده: آن بادى است كه از طرف حجر اسماعيل ما بين مشرق و بنات نعش مى‏وزد.