البقرة ٢٣٨
ترجمه
| البقرة ٢٣٧ | آیه ٢٣٨ | البقرة ٢٣٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«صَلَوَات»: نمازها. «الصَّلوةِ الْوُسْطَی»: نماز میانه. بهترین نماز. واژه (وُسْطَی) به معنی وسط و گزیده و بهترین آمده است. دانشمندان اسلامی هر یک از نمازها را (الصَّلاةِ الْوُسْطَی) دانستهاند، ولیکن ارجح اقوال دالّ بر نماز عصر است. «قَانِتِینَ»: خاشعین. فروتنانه و متواضعانه. حال ضمیر (و) در فعل (قُومُوا) است. از مصدر (قُنُوت) به معنی بریدن از امور جهان و پرداختن به مناجات یزدان و اشتغال به ذکر و دعای خداوند منّان است.
آیات مرتبط (تعداد ریشههای مشترک)
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
از زيد بن ثابت نقل نمايند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز ظهر را در اوقات گرماى شديد روز نيز در مسجد ميخواند و اين امر از براى اصحاب خيلى سخت و گران مى بود سپس اين آيه نازل گرديد.[۳]
و نيز از زيد بن ثابت روايت كنند كه پيامبر نماز ظهر را در منتهاى شدت گرما در مسجد ميخواند و شدت گرما به حدى بود كه بر مردم گران مى آمد كه به نماز جماعت در مسجد حاضر شوند. لذا در اوقات نماز ظهر هنگام گرماى شديد يك صف يا دو صف بيشتر تشكيل نمى گرديد و مردم سرگرم تجارت و كارهاى خويش مى بودند تا بدانجا كه پيامبر فرمود: در صدد هستم خانه كسانى كه به جماعت حاضر نمى شوند، بسوزانم سپس اين آيه نازل شده.[۴]
و درباره اين قسمت از آيه از مجاهد[۵] و نيز از زيد بن ارقم[۶] روايت نمايند كه در اوائل كار، مردم در وسط نماز به سخن گفتن مى پرداختند سپس اين آيه نازل گرديد و سخن گفتن در حين نماز حرام شد.
تفسیر
- آيات ۲۴۲ - ۲۲۸ ، سوره بقره
- اشاره به حكمت تشريع عده براى زن مطلقه
- توضيحى مبسوط پيرامون واژه (قرء) و معناى آن
- معناى كلمه (بعل ) و توضيح مرجع ضمير كلمه بعولتهن در آيه ت (و بعولتهن احق بردهن ...)
- سزاوارتر بودن شوهران به مردان مطلقه نسبت به مردان ديگر در صلاق رجعى
- تكرار كلمه ((معروف )) در آيات طلاق نشانه اهتمام شارع مقدس نسبت به انجام اين عمل به وجه سالم است
- ((معروف )) از نظر اسلام و روش صحيح رعايت تساوى در قانوگذارى اسلام
- معناى كلمه ((تسريح )) و مراد از ((تسريح زن بر احسان )) در آيه شريفه
- مراد از نگهدارى زن به وجه معروف يا طلاق دادن به او وجه نيكو
- وجه اينكه (امساك ) و (تسريح ) در آيه شريفه هم به قيد معروف و هم به قيد احسان مقيد شده اند
- وضعيتى كه طلاق جايز شمرده شده و شوهر مى تواند مهريه را پس گرفته طلاق دهد
- اكتفا به عمل به ظواهر دين و غفلت از روح آن و تفرقه بين احكام فقهى و معارف اخلاقى ، ابطال مصالح شريعت است
- نوع سوم طلاق و حكم آن
- لطائف و ظرائف دقيقى كه در آيات طلاق به كار رفته است
- اشاره به حكمت نهى از امساك به قصد ضرر در آيه (فمن يفعل ذالك فقد ظلم نفسه ...)
- مقصود از نعمت در ((و اذكرو نعمة الله عليكم ))
- نهى آيه شريفه از دخالت اوليا در امر ازدواج مجدد همسرانى كه عده شان تمام شده و مى خواهند دوباره با همسر قبلى خود ازواج كنند
- علت اينكه رجوع زنان به شوهران خود ازكى و اءطهر خوانده شده است
- وجه اينكه در آيه شريفه به جاى كلمه ((والد))، ((مولودله )) آورده شده است
- فرزند ملحق به پدر است يا مادر؟! و آيه قرآن كداميك را معتبر مى داند
- معناى كلمه ارضاع و حكم بچه شيرخواره پس از طلاق والدين او
- پيام احكامى چند در خصوص بچه شير خوار و وظايف والدين او پس از طلاق
- عقائد قبل از اسلام در باره زن شوهر مرده
- معنى تعريض و بيان فرق آن با كنايه
- معناى اكنان و مراد آيه (و لا جناح عليكم فيما عرضتم ...)
- معناى (عزم ) و وجه اينكه در آيه شريفه عقده نكاح به عزم وابسته شده است
- معناى (موسع ) و (مقتر) و آيه شريفه ((و متعوهن على الموسع قدره ...))
- موردى از طلاق كه مرد بايد نصف مهر زن را به او بدهد
- تشويق مردم به احسان و فضل نسبت به يكديگر در روابط بين خود
- نماز از واجباتى است كه در هيچ حالتى ساقط نمى شود
- معناى كلمه (عقل ) و بيان كلماتى كه در قرآن كريم درباره انواع ادركات انسانى آمده است ))
- معانى كلمات زن ، حسبان ، شعور، ذكر و عرفان و معرفت
- معانى كلمات فهم ، فقه ، درايت ، فكر و راءى
- معانى كلمات زعم ، علم ، حفظ، حكمت ، خبرت و شهادت
- تشويق مردم به احسان و فضل نسبت به يكديگر در روابط بين خود درباره عقل و خردمندى انسان
- در قرآن ، مراد از تعقل ادراك تواءم با سلامت فطرت است ، نه تعقل تحت تاءثير غرائز و اميال نفسانى
- بحث روايتى (در ذيل آيات طلاق )
- حكمت تحريم رجوع بعد از طلاق سوم
- درباره وقوع سه طلاق با يك لفظ يا در يك مجلس از نظر خاصه و عامة
- رواياتى در مورد طلاق خلع و مبارات
- معناى خلع از زبان امام باقر (ع ) و بيان اولين خلعى كه در اسلام واقع شده است
- معناى ((عسيله )) و روايت معروف به آن كه در زمان پيامبر اكرم (ص ) واقع شده است
- عقل متعه در محلل شدن كافى نيست
- دو روايت در شاءن نزول آيه ((فلا تعضلوهن ان ينكحن ازواجهن ).
- رواياتى در باره شير دادن به فرزند و احكام آن
- آنچه در اسلام حكم سلبى و يا عدم صحت و عدم اعتبار بر آن بار شده است
- رواياتى راجع به عده زن مطلقه و شوهر مرده
- رواياتى در باره آيه ((و لا حناح عليكم ان ...)) و موردى كه بر پرداخت نصف مهر بر مرد واجب مى شود
- مراد از ((صلوة وسطى )) در ((حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى ))
- اقوال مفسرين در تفسير صلاة وسطى مختلف است
- رواياتى در ارتباط با آيه ((فرجالا او ركبانا...)) و نماز خوف
- بحث علمى (پيرامون زن ، حقوق و شخصيت و موقعيت اجتماعى او از نظر اسلام و ديگر ملل مذاهب ).
- زندگى زن در ملت هاى عقب مانده
- زندگى زن در ملت هاى متمدن قبل از اسلام
- موقعيت زن در بين كلدانيان ، آشوريان ، روميان و يونانيان قديم
- وضع زن در عرب و محيط زندگى اعراب
- نتايجى كه از آنچه گفته شد به دست مى آيد
- تحولى كه اسلام در امر زن پديد آورد
- هويت زن در اسلام
- از نظر اسلام مرد و زن از نظر خلقت برابرند
- ملاك برترى از نظر اسلام تقوى و پرهيزگارى است
- نكوهش عرب جاهليت در قرآن به جهت بى اعتنايى به امر زنان
- وزن و موقعيت اجتماعى زن در اسلام
- دو خصلت ويژه در آفرينش زن
- احكام مختص و احكام مشترك زن و مرد در اسلام
- حيات اجتماعى سعادتمندانه ، حيات منطبق با خلقت و فطرت است
- فطرت در مورد وظائف و حقوق اجتماعى افراد و عدالت بين آنان چه اقتضائى دارد؟
- معناى تساوى در مورد حقوق زن و مرد
- عدم اجراى صحيح قانون به معناى نقص در قانونگذارى نيست
- آزادى زن در تمدن غربى
- بحث علمى ديگر (درباره زناشوئى و منشاء طبيعى و فطرى آن )
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«238» حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ
بر انجام همهى نمازها و (خصوصاً) نماز وسطى (ظهر)، مواظبت كنيد و براى خدا خاضعانه بپاخيزيد.
نکته ها
درباره مراد از نماز وسطى، چند نظريه است، ولى با توجّه به شأن نزول آيه كه گروهى بخاطر گرمى هوا در نماز ظهر شركت نمىكردند و با توجّه به روايات و تفاسير، مراد همان
جلد 1 - صفحه 372
نماز ظهر است.
حفظ هر چيزى بايد مناسب با خودش باشد؛ حفظ مال از دست برد دزد است، حفظ بدن از ميكرب است، حفظ روح از آفات اخلاقى نظير حرص، حسد وتكبّر است، وحفظ فرزند از دوست بد مىباشد. امّا حفظ نماز به چيست؟ حفظ نماز، آشنايى با اسرار آن، انجام به موقع آن، صحيح بجا آوردن، فراگرفتن احكام و آداب آن و حفظ مراكز عبادت و تمركز فكر به هنگام آن است.
در حديثى مىخوانيم: نماز به گروهى مىگويد: مرا ضايع كردى خدا تو را ضايع كند و به گروهى مىگويد: مرا حفظ كردى خداوند تو را حفظ كند. «1»
پیام ها
1- اقامه نماز بايد مداوم باشد. «حافِظُوا»
2- همهى مردم مسئول حفظ نمازند. «حافِظُوا»
3- ممكن است آيه دلالت كند بر اينكه نماز را به جماعت برپا كنيد. «حافِظُوا، قُومُوا»
4- هركجا زمينهى سهل انگارى يا غفلت احساس مىشود، هشدار بيشترى لازم است. «وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى»
5- اقامهى نماز، به توجّه، نشاط، معرفت و اخلاص نياز دارد. «قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ»
6- انسان نبايد وصلهى ناهمرنگ هستى باشد. قرآن درباره هستى مىفرمايد: «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» «2» پس اگر ما قانت نباشيم، وصله ناهمرنگ هستى خواهيم بود.
«قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ»
7- ارزش نماز به خضوع آن است. «قانتين»
«1». كافى، ج 3، ص 268.
«2». روم، 26.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 373
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ (238)
چون حق تعالى تحريض بندگان فرمود بر اطاعت احكام شرعيه، در عقب آن اعظم طاعات را كه نماز باشد تخصيص به ذكر و محافظت مىفرمايد:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ: محافظت نمائيد بر نمازهاى واجبه به مواقيت و حدود و حقوق آن به تمام جهات، وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى: و محافظت نماز وسطى خصوصا كه متوسط است ميان نماز پنجگانه يا مزيت و فضل دارد نسبت به آنها.
تبصره: مفسرين را در صلاة وسطى اقوالى است:
1- اقوى و اصح مروى در احاديث خاصه مانند صحيحه معانى الاخبار از ابى بصير، و روايت عياشى از عبد اللّه سنان و محمد بن مسلم از حضرت صادق عليه السلام، و صحيحه زراره از حضرت باقر عليه السلام در كتاب كافى و من لا يحضره الفقيه روايت شده كه مراد از صلاة الوسطى نماز ظهر
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 426
است. «1» و تسميه آن به نماز وسطى به جهت آنكه اوسط نمازهاى روزانه است به روايت مأثوره از حضرت امير المؤمنين «2» عليه السلام. يا به سبب آنكه وسط روز واقع شده در وقت زوال شمس كه اشق اوقات است براى نماز پس افضل باشد. زيد بن ثابت روايت نموده كه مردمان به جهت حرارت به نماز ظهر حاضر نمىشدند، حضرت در غضب شده قصد كردند هر كه به نماز ظهر حاضر نشود خانه او را بسوزانند. پس متحمل مشقت شده به نماز ظهر حاضر شدند، « «3»» يا به سبب آنكه وقوع آن در ساعتى است كه درهاى آسمان باز و وقت استجابت دعا، چنانچه روايت شده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هرگاه زوال شمس شود درهاى آسمان و درهاى بهشت باز شود و اجابت شود دعا، پس خوشا به حال كسى كه در آن موقع عمل صالح از او مرتفع شود. «4» 2- نزد جمعى از صحابه مراد نماز عصر است، زيرا ميان دو نماز شب و دو نماز روز واقع شده يا به جهت فرمايش نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود هر كه فوت شود از او نماز عصر، گويا اهل و مال او هلاكت يافته است. «5» 3- مراد نماز مغرب است چه عدد آن متوسط است ميان دو ركعتى و چهار ركعتى.
4- مراد نماز عشاء است كه ميان دو نماز جهريه واقع شده.
5- مراد نماز صبح است به جهت توسط آن ميان دو نماز روز و دو نماز شب.
6- مراد نماز جمعه است. و حكمت در اخفاى آن براى آنست كه به
«1» تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 230، حديث اوّل و دوّم و چهارم.
(2 و 3) تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 343 و 342.
«4» بحار الانوار، جلد 82، صفحه 350 (حديثى از امام صادق با مضمونى مشابه حديث مذكور در متن، آمده است.)
«5» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 343.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 427
تمام نمازهاى يوميه مواظبت كنند.
وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ: و بپاى داريد و قيام نمائيد براى خدا و محض اخلاص در حالى كه فرمانبردار باشيد اوامر مقدس الهى را.
تنبيه: آيه شريفه تحريص و ترغيب است به حفظ اوقات نماز و مراعات حدود آن و تأكيدات بسيار در آن وارد شده از جمله در اسرار الصّلوة از حضرت باقر عليه السلام مروى است كه فرمود:
اوّل ما يحاسب به العبد الصّلوة فان قبلت قبل ما سواها انّ الصّلوة اذا ارتفعت فى وقتها رجعت الى صاحبها و هى بيصاء مشرقة تقول حفظتنى حفظك اللّه و اذا ارتفعت فى غير وقتها بغير حدودها رجعت الى صاحبها و هى سوداء مظلمة تقول ضيّعتنى ضيّعك اللّه. «1» اول چيزى كه محاسبه شود به آن بنده، نماز است. پس اگر قبول شود، قبول گردد اعمال ديگر. بدرستى كه نماز هرگاه مرتفع شود در وقتش، برمىگردد بسوى صاحبش در حالى كه سفيد و نورانى گويد: محافظت نمودى مرا خدا تو را محافظت كند. و هرگاه مرتفع شود در غير وقت به غير حدود آن، برمىگردد بسوى صاحبش در حالى كه سياه و تاريك گويد:
ضايع ساختى مرا خدا تو را ضايع كند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ (238)
ترجمه
مواظبت كنيد بر نمازها و نماز ميانى و برپاى ايستيد براى خدا دعا گويان..
تفسير
محافظت بر نماز مداومت و مراقبت و مواظبت باتيان در اوقات و اداء اركان و اجزاء و شرائط آنست و نماز وسطى نماز ميانه روز است كه آن در روز
جلد 1 صفحه 302
جمعه با شرائط مقرره نماز جمعه است كه افضل صلوات يوميه است و در غير روز جمعه نماز ظهر است كه شايد آن هم افضل از ساير صلوات باشد بملاحظه روايات آتيه كه در آنها تعيين ظهر شده است چون اهتمام شارع بآن كاشف از فضيلت آنست خصوصا اگر وسطى به معناى فضلى باشد كه تانيث افضل است و نيز تفضيل آنرا در مجمع از امير المؤمنين (ع) نقل نموده بنابر اين وجه تخصيص آن بذكر همان افضليت است و در كافى و تهذيب از حضرت باقر (ع) نقل شده است كه نماز وسطى نماز ظهر است و آن اول نمازى است كه پيغمبر (ص) بجاى آورده است چون آن در وسط روز است و در ميان دو نماز واجب در روز است كه نماز صبح و عصر باشد و اين معنى را از حضرت صادق (ع) هم نقل نموده است و قمى از آن حضرت روايت فرموده كه مراد از قيام براى قنوت اقبال مرد است به نماز و مواظبت حال آن بطورى كه مشغول نه نمايد او را از نماز چيزى و در روايت عياشى قنوت به دعا تفسير شده است و در بعضى روايات به اطمينان و رغبت چون در استعمالات همه اين معانى از قنوت بمناسبت مقام اراده ميشود و از پيغمبر (ص) روايت شده است كه هميشه شيطان از مؤمن ترسان است ماداميكه مواظب نمازهاى پنجگانه باشد ولى وقتى مواظبت ننمايد جرئت ميكند و داخل ميشود در باطن او و از حضرت باقر (ع) روايت شده است كه نماز وقتى بالا رود در وقت خود برميگردد به سوى نمازگذار سفيد و درخشان و ميگويد حفظ نمودى مرا خدا تو را حفظ كند و چون بالا رود در غير وقت خود بدون آداب و شرائط برميگردد بسوى نمازگذار سياه و تاريك و ميگويد ضايع نمودى مرا خدا تو را ضايع نمايد و از حضرت صادق (ع) روايت شده است كه كسيكه برپا دارد نمازهاى پنجگانه را با آداب و شرائط و حفظ نمايد اوقات آنرا ملاقات نمايد خداوند را روز قيامت با عهدى كه بسبب آن داخل بهشت ميشود و كسيكه حفظ ننمايد مواقيت نماز را و مراعات نكند آداب و شرائط آنرا ملاقات مينمايد خداوند را در حاليكه عهدى از براى آن نيست اگر خدا بخواهد عذاب ميكند او را و اگر بخواهد عفو ميفرمايد از او و نيز روايت شده است كه نماز در اول وقت خوشنودى خدا است و در آخر وقت عفو خداوند است و عفو نمىباشد مگر از گناه و نيز وارد شده است كه نماز در آخر وقت قبول نه ميشود مگر
جلد 1 صفحه 303
شخص معذور باشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
حافِظُوا عَلَي الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الوُسطي وَ قُومُوا لِلّهِ قانِتِينَ (238)
(بر همه نمازها و نماز ميانه مراقبت كنيد و براي خدا قيام كنيد در حالي که اطاعت كنندهگانيد) حافِظُوا عَلَي الصَّلَواتِ محافظت و حفظ بمعني نگاهداري است و قوه حافظه را از اينجهت حافظه گفتند که مطالب را در ذهن انسان نگاهداري ميكند.
و حفظ و نگاهداري هر چيزي بحسب آن چيز است مثلا حفظ مال باينست که آن را از تلف شدن و اسراف و دستبرد سارق نگاهداري كنند و حفظ جان باينست که انسان خود را در معرض هلاكت و مرض و تصادم و نحو اينها قرار ندهد و حفظ ناموس باينست که عفت و پاكدامني را رعايت كند و از تماس با اجانب خودداري كند و حفظ دين باينست که اعتقادات خود را از زوال و شك نگاه دارد و اخلاق و اعمال خود را بر وفق آنها قرار دهد و اما حفظ نماز بچند چيز است:
1- اتيان نماز در وقت آن که اولا نمازها را در اوقات آن ترك نكند که تارك الصلاة محسوب شود زيرا عقوبت تارك الصلاة بسيار سخت است بلكه ترك صلوة موجب كفر است و تارك صلوة از كساني است که بيايمان از دنيا ميرود و ثانيا نماز را در اول وقت بجاي آورد که نماز اول وقت داراي فضيلت بسيار است و كسي که نماز خود را بآخر وقت بيندازد دليل بر بياعتنايي و بي- اهميتي او بنماز است.
جلد 2 - صفحه 486
2- صحيح بجاي آوردن نماز، که مقدمات و مقارنات و ساير امور آن صحيح و درست و مطابق دستور شرع باشد و نماز ضايع و باطل بجاي نياورد که ضايع الصلاة در عقوبت مانند تارك الصلاة است و در آيات و اخبار مذمّت بسيار و عقوبت شديد براي ضايع الصلاة ذكر شده در آيه شريفه ميفرمايد:
فَخَلَفَ مِن بَعدِهِم خَلفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوفَ يَلقَونَ غَيًّا و در خبر مروي در لآلي از رسول اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم پانزده عقوبت براي ضايع الصلاة ذكر شده سه عقوبت در دنيا و سه عقوبت در وقت نزع و سه در قبر و در برزخ و سه در موقع بعث و نشور و سه در صحراي محشر.
3- حفظ از اندراس و از بين رفتن نماز که نگذارد نماز از ميان جامعه برداشته شود و مردم را بنماز و حفظ احكام و آداب آن امر و ترغيب و تشويق كند و كلمه الصلوات شامل همه نمازهاي واجب ميشود و اظهر مصاديق آنها نمازهاي پنجگانه است و اما نمازهاي مستحبه حفظ آنها واجب نيست مگر ببعض معاني حفظ.
وَ الصَّلاةِ الوُسطي صلوة وسطي ذكر خاص بعد از عام بواسطه اهميت آن است و بين مفسرين در تفسير وسطي اختلاف است بعضي نماز عصر گفتند چون ميان دو نماز روزانه و دو نماز شبانه است و بعضي گفتند نماز مغرب است چون سه ركعت است و واسطه بين طول و قصر است يعني بين نماز چهار ركعتي و دو ركعتي است و بعضي گفتند عشاء است چون واسطه بين دو نمازي است که در سفر قصر نميشود يعني نماز مغرب و صبح، و بعضي گفتند صبح است چون وقت آن بين الطلوعين و مشهود ملائكه شب و روز است چنانچه در قرآن ميفرمايد:
إِنَّ قُرآنَ الفَجرِ كانَ مَشهُوداً«1»
1- سوره اسراي آيه 80
جلد 2 - صفحه 487
و بعضي گفتند در ميان نمازها مخفي است چنانچه ليلة القدر در ميان شبهاي رمضان و ساعت استجابت دعاء در ميان ساعات روز جمعه و رضاي الهي در ميان طاعات و غضب او در ميان معاصي و ولي خدا در ميان مؤمنين پنهان است که شخص مؤمن مراعات همه نمازها و همه شبهاي ماه رمضان و همه ساعات روز جمعه و همه طاعات و معاصي را بنمايد و همه مؤمنين را محترم دارد.
ولي همه اينکه اقوال اجتهاد در مقابل نصّ است زيرا در اخبار معتبره از ائمه طاهرين در كافي و غير آن بنماز ظهر تفسير شده چون اول نمازي است که فرض شد و زوال ظهر وسط النهار و ساعت استجابت دعاء است.
وَ قُومُوا لِلّهِ قانِتِينَ قانت را بمعني خاشع و خاضع و طائع و مداوم بر فعل تفسير نمودند ولي در اخبار مرويه از حضرت باقر و حضرت صادق (ع) بقنوت نماز تعبير شده که دعاء در حال قيام در ركعت دوم قبل از ركوع باشد و مراد از قوموا همان حال قيام است براي قنوت.
و در برهان از تفسير عياشي از حضرت صادق روايت كرده که فرمود:
(الصلوات رسول اللّه و امير المؤمنين و فاطمة و الحسن و الحسين و الوسطي امير المؤمنين و قوموا للّه قانتين طائعين للائمة)
برگزیده تفسیر نمونه
اشاره
(آیه 238)
شأن نزول:
جمعی از منافقان گرمی هوا را بهانه برای ایجاد تفرقه در صفوف مسلمین قرار داده بودند و در نماز جماعت شرکت نمیکردند، و به دنبال آنها بعضی از مؤمنین نیز از شرکت در جمات خودداری کرده بودند، پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله از این جهت ناراحت بود حتی آنها را تهدید به مجازات شدید کرد، لذا در حدیثی نقل شده که پیامبر در گرمای فوق العاده نیمروز تابستان نماز (ظهر) را با جماعت میگذارد و این نماز برای اصحاب و یاران سختترین نماز بود، بطوری که پشت سر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله یک صف یا دو صف بیشتر نبود، در اینجا فرمود: من تصمیم گرفتهام خانه کسانی که در نماز ما شرکت نمیکنند بسوزانم، آیه نازل شد و اهمیت نماز ظهر را (با جماعت) تأکید کرد.
تفسیر:
اهمیت نماز، مخصوصا نماز وسطی- از آنجا که نماز مؤثرترین رابطه انسان با خداست، در آیات قرآن تأکید فراوانی روی آن شده، از جمله در آیه مورد بحث میفرماید: «در انجام همه نمازها مخصوصا نماز وسطی، مداومت کنید و در حفظ آن کوشا باشید» (حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی).
«و با خضوع و خشوع و توجه کامل، برای خدا بپا خیزید» (وَ قُومُوا لِلَّهِ
ج1، ص217
قانِتِینَ)
.مبادا گرما و سرما گرفتاریهای دنیا و پرداختن به مال و همسر و فرزند، شما را از این امر مهم باز دارد. منظور از «صلاة وسطی» (نماز میانه) همان نماز ظهر است.
تأکید روی این نماز بخاطر این بوده که بر اثر گرمی هوای نیمروز تابستان، یا گرفتاریهای شدید کسب و کار نسبت به آن کمتر اهمیت میدادند.
نکات آیه
۱ - تأثیر اقامه نماز، در عمل به احکام الهى (حافظوا على الصلوات) توصیه به نماز پس از بیان احکام، مى تواند اشاره به راهى براى تسهیل عمل به احکام الهى باشد.
۲ - لزوم محافظت و مراقبت بر نمازها (مراعات آداب ظاهرى و باطنى آن) (حافظوا على الصّلوات)
۳ - مشکلات مسائل خانوادگى، نباید غافل کننده آدمى از نماز و ارتباط با خداوند باشد. (حافظوا على الصّلوات) چون انسان طبعاً با درگیر شدن به مسائل خانوادگى (نظیر طلاق و پرداخت مهر و ... ) از یاد خدا غافل مى شود و احیاناً نماز را به تأخیر انداخته و یا ترک مى کند، خداوند پس از بیان احکام خانواده، تأکید بر محافظت و مراقبت به نماز کرده است.
۴ - لزوم نظارت اجتماعى بر رعایت نماز و آداب دینى در جامعه اسلامى (حافظوا على الصّلوات) چون «حافظوا» به صورت جمع آورده شده، مى توان چنین فهمید که خطاب به جامعه ایمانى است. بدیهى است که این معنا منافاتى با فرمان محافظت بر نماز بر آحاد مردم ندارد.
۵ - اهمیّت ویژه برخى از نمازهاى یومیّه (صلوة وسطى) (و الصّلوة الوسطى)
۶ - لزوم بجا آوردن نماز براى خدا، همراه خضوع و توجّه کامل به پروردگار (حافظوا على الصّلوات ... و قوموا للّه قانتین) «قنوت» به معناى خضوع در اطاعت و خضوع مستلزم توجّه کامل مى باشد و مراد از قیام در «قومواللّه»، یا خصوص نماز است و یا نماز مصداقى بارز براى آن.
۷ - لزوم بجا آوردن نماز براى خداوند، از روى اطاعت و بندگى او (حافظوا على الصّلوات ... و قوموا للّه قانتین) «قنوت»، علاوه بر خضوع، بر اطاعت و بندگى نیز دلالت دارد; زیرا «قنوت» به معناى خضوع در اطاعت است.
۸ - لزوم حرکت براى خداوند، توأم با خضوع و اطاعت در برابر وى (و قوموا للّه قانتین) چنانچه گذشت، «قنوت»، اطاعتى است همراه خضوع و خشوع.
۹ - اعمال و رفتار آدمى، باید براى خدا و در جهت او باشد. (و قومواللّه قانتین)
۱۰ - طاعت و خضوع در برابر خداوند، ملاکى براى ارزشگذارى رفتار آدمى (و قوموا للّه قانتین) از اینکه خداوند امر مى کند که قیام، همراه «قنوت» باشد، معلوم مى شود که حرکت و عمل براى خدا آنگاه که خالى از خضوع در برابر او باشد، فاقد ارزش است.
روایات و احادیث
۱۱ - اهمیّت خاص نماز ظهر، در میان نمازها (حافظوا على الصّلوات و الصّلوة الوسطى) امام باقر (ع): ... « ... و الصلوة الوسطى»، و هى صلوة الظهر و هى اول صلوة صلاّها رسول اللّه (ص)[۷].
۱۲ - ارجمندى دعا در حال قیام به هنگام نماز (و قوموا للّه قانتین) امام باقر (ع): «و القنوت» هو الدعاء فى الصلوة فى حال القیام[۸].
موضوعات مرتبط
- ارزش: ملاک ارزش ۱۰
- اطاعت: اطاعت از خدا ۷، ۸، ۱۰
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱
- جامعه: مسؤولیّت جامعه ۴
- دعا: فضیلت دعا ۱۲
- عبادت: اخلاص در عبادت ۶، ۷
- عبودیت: اخلاص در عبودیت ۸ ; خضوع در عبودیت ۸، ۱۰
- عمل: آداب عمل ۸ ; اخلاص در عمل ۹
- غفلت: زمینه غفلت ۳
- نظارت همگانى: ۴
- نظام تعالیم دین: ۱
- نماز: آثار نماز ۱ ; آداب نماز ۲ ; اقامه نماز ۶، ۷ ; اهمیّت نماز ۲، ۳، ۴، ۵ ; اهمیّت نماز ظهر ۱۱ ; خضوع در نماز ۶ ; دعا در نماز ۱۲ ; نماز وسطى ۵
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۱، ص ۱۱۱.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۹..
- ↑ بخارى در تاريخ خود و احمد و ابوداود و بيهقى و طبرى از عامه و صاحب مجمع البيان از خاصه.
- ↑ احمد و نسائى و طبرى از عامه و صاحب مجمع البيان از خاصه.
- ↑ صاحبان صحاح ستة از اهل سنت و جماعت و طبرى.
- ↑ روض الجنان.
- ↑ کافى، ج ۳، ص ۲۷۱، ح ۱ ; نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۳۷- ، ح ۹۳۴.
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۰۰ ; نورالثقلین، ج ۱- ، ص ۲۳۷، ح ۹۴۰.
