تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۲۴: تفاوت میان نسخه‌ها

كلمات «غنى» و «استغناء» و «تغنى» و «تغانى» - به طورى كه راغب گفته - به يك معنى مى باشند. پس مراد از «مَن استَغنى»، كسى است كه خود را توانگر نشان دهد و ثروت خود را، به رُخ مردم بكشد. و لازمۀ اين عمل، اين است كه بخواهد از سايرين سر و گردنى بلندتر باشد، و رياست و عظمتى در چشم مردم داشته باشد، و از پيروى حق عارش بيايد، همچنان كه در جاى ديگر فرمود: «إنّ الإنسانَ لَيَطغى أن رَآهُ استَغنى»، و كلمۀ «تَصَدّى»، به معناى متعرض شدن و روى آوردن به چيزى و اهتمام در امر آن است.

«'''وَ مَا عَلَيكَ ألّا يَزَكّى»: بعضى گفته اند: كلمۀ «ما» نافيه است، و معنايش اين است كه: اگر او نخواست خود را تزكيه كند، حَرَج و مسؤوليتى بر تو نيست، تا رهايى از آن مسؤوليت، تو را حريص كند به مسلمان شدن او، و غفلت ورزيدن از آن هايى كه قبلا به طيب خاطر مسلمان شده اند.

كلمۀ «سعى»، به معناى سرعت در دويدن است. پس معناى آيه - به حسب آنچه مقام دست مى دهد - اين است كه: آن كس كه به شتاب نزدت مى آيد تا به وسيله معارف دين و مواعظى كه از تو مى شنود، خود را پاك كند، «وَ هُوَ يَخشى»، در حالى كه از خدا مى ترسد و خشيت، خود آيت و نشانه آن است كه او به وسيله قرآن متذكر شده است، همچنان كه فرمود: «مَا أنزَلنَا عَلَيكَ القُرآنَ لِتَشقى إلّا تَذكِرَةً لِمَن يَخشى»، و نيز فرموده: «سَيَذّكَرُ مَن يَخشَى».

«'''فانت عنه تلهى '''» - اصل كلمه «'''تلهى '''» «'''تتلهى '''» بوده ، يعنى خود را بكار ديگر مى زنى ، و از چنين مردى كه آمده كه به راستى خود را اصلاح كند غافل مى مانى ، و اگر ضمير «'''انت '''» را در اين آيه و در آيه «'''فانت له تصدى '''» و ضمير «'''له '''» و «'''عنه '''» را در آن دو مقدم بر فعل آورده ، همه براى تاءكيد در عتاب و تنبيه است.

َكلا إِنهَا تَذْكِرَةٌ فَمَن شاءَ ذَكَرَهُ

كلمه «'''كلا'''» باز داشتن از همان عملى است كه به خاطر آن عتابش ‍ فرمود يعنى عبوس كردن قيافه و روى گردانى از كسى كه از خدا مى ترسد، و مشغول شدن و پرداختن به كسى است كه خود را بى نياز مى داند.

اشاره به اينكه قرآن كريم «'''تذكره '''» است

و ضمير در جمله «'''انها تذكره '''» به آيات قرآنى و يا به قرآن بر مى گردد، و اگر آن را مونث آورده براى اين بود كه خبر آن «'''تذكره '''» مونث بوده ، و معناى آن اين است كه : آيات قرآنى - و يا قرآن - تذكره است ، يعنى موعظه اى است كه هر پند پذيرى از آن متعظ مى شود، و يا تذكر دهنده اى است كه اعتقاد حق و عمل حق را تذكر مى دهد.

«'''فمن شاء ذكره '''» - اين قسمت ، جمله اى معترضه است ، و ضمير به قرآن و يا آنچه كه قرآن تذكر مى دهد بر مى گردد، و معنايش اين است كه : هر كس خواست مى تواند بياد قرآن و يا معارفى كه قرآن تذكر مى دهد بوده باشد، و قرآن اين را تذكر مى دهد كه مردم بدانچه فطرت به سوى آن هدايت مى كند منتقل شوند، و آن ، عقائد و اعمال حقه اى است كه در لوح فطرت محفوظ است .

و در اينكه تعبير فرمود به «'''فمن شاء ذكره '''» اشاره است به اينكه در دعوت قرآن به تذكر، هيچ اكراه و اجبارى نيست ، و داعى اسلام كه اين دعوت را مى كند براى اين نيست كه نفعى عايد خودش شود، تنها و تنها نفع آن عايد خود متذكر مى شود، حال اختيار با خود او است .

مقصود از اينكه درباره قرآن فرمود: «'''فى صحف مكرمة ...'''»

در مجمع البيان گفته : كلمه «'''صحف '''» جمع صحيفه است ، و عرب هر چيزى را كه در آن مطلبى نوشته شده باشد صحيفه مى نامد، همچنان كه كتابش هم مى خواند، حال چه اينكه ورقه و كاغذى باشد و يا چيز ديگرى .

و جمله «'''فى صحف '''» خبرى است بعد از خبر براى كلمه «'''ان '''»، و ظاهر آن اين است كه : قرآن به دست ملائكه در صحفى متعدد نوشته شده بوده . و اين ظاهر، سخن آن مفسر را كه گفته : مراد از صحف لوح محفوظ است ضعيف مى سازد، چون در كلام خداى تعالى در هيچ موردى از لوح محفوظ به صيغه جمع از قبيل صحف و كتب و الواح تعبير نشده . نظير اين قول در بى اعتبارى سخن آن مفسر ديگر است كه گفته : مراد از صحف ، كتب انبياى گذشته است . چون اين معنا با تعبير «'''بايدى سفره ...'''» نمى سازد، زيرا ظاهر اين تعبير اين است كه صفت صحف باشد.

«'''مكرمه '''» يعنى معظم ، «'''مرفوعه '''» يعنى رفيع القدر نزد خدا، «'''مطهره '''» يعنى پاكيزه از قذارت باطل و سخن بيهوده و شك و تناقض ، همچنان كه در جاى ديگر فرمود: «'''لا ياتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه '''»، و نيز در اينكه مشتمل بر سخن بيهوده نيست فرموده : «'''انه لقول فصل و ما هو بالهزل '''»، و در اينكه مشتمل بر مطلب مورد شكى نيست ، فرموده : «'''ذلك الكتاب لا ريب فيه '''» و در اينكه مشتمل بر مطالب متناقض نيست فرموده : «'''و لو كان من عند غير اللّه لوجدوا فيه اختلافا كثيرا'''».